UZASADNIENIE

Decyzją z 20 grudnia 2016r. znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L., na podstawie art. 84 ust. 6 ustawy z 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U.2016.963) zobowiązał pracodawcę Przedsiębiorstwo (...) S.A. w L. do zwrotu nienależnie wypłaconych świadczeń E. J. za okres od 1 listopada 1991r. do 31 lipca 2016r. w kwocie 7 165, 63 zł oraz odsetek za okres od 1 stycznia 1999r. do 20 grudnia 2016r. w kwocie 8 472, 06 zł.

W uzasadnieniu tej decyzji organ rentowy wskazał, iż świadczenie zostało wypłacone w zawyżonej wysokości na podstawie świadectwa pracy wystawionego w dniu 20 grudnia 1990r. przez (...) S.A Zakład (...) w L., dostarczonego dniu 8 stycznia 1991r. w celu przyznania emerytury i ustalenia jej wysokości. Na podstawie tego dokumentu przyznano ubezpieczonemu emeryturę i ustalono jej wysokość.

Wobec rozpatrywania wniosku E. J. z 8 marca 2016r. o ponowne ustalenie wysokości świadczenia, na podstawie zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu z 8 lutego 2016r. obejmującego okres zatrudnienia od 20 października 1967r. do 31 grudnia 1990r. – ustalono, iż E. J. od 27 sierpnia 1983r. do 7 października 1983r. korzystał z urlopu z urlopu wypoczynkowego po kontrakcie, następnie od 8 października 1983r. do 3 listopada 1983r. korzystał z dni wolnych z tytułu różnicy czasu pracy po kontrakcie oraz z urlopu bezpłatnego w okresie od 4 listopada 1983r. do 5 grudnia 1983r.. Organ rentowy wskazał, iż okresy te nie są okresami uwzględnianymi przy ustalaniu prawa i wysokości świadczenia. Przy czym ubezpieczonemu uwzględniono do stażu pracy w całości okres wykazany w świadectwie pracy z 20 grudnia 1990r. tj. od 20 października 1967r. do 31 grudnia 1990r. Spowodowało to ustalenie stażu w wymiarze 29 lat, 7 miesięcy okresów składkowych, zaś staż ten, prawidłowo ustalony, powinien wynieść 29 lat i 2 miesiące. Wobec czego w konsekwencji zawyżono mu wysokość wypłacanej emerytury.

W odwołaniu od tej decyzji Przedsiębiorstwo (...) S.A. w L. wniosło o zmianę decyzji poprzez ustalenie, iż nie ma obowiązku zwrotu nienależnie wypłaconych świadczeń za okres od 1 listopada 1991r. do 31 lipca 2016r. oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego.

W uzasadnieniu odwołujący podniósł, iż organ rentowy nie wykazał na jakiej podstawie uznał, iż okres od 27 sierpnia 1983r. do 7 października 1983r. (okres urlopu wypoczynkowego), oraz od 8 października 1983r. do 3 listopada 1983r. (okres dni wolnych) - nie jest okresem uwzględnianym przy ustalaniu prawa i wysokości świadczenia. Zdaniem odwołującego się ZUS nie wykazał, iż świadczenia E. J. wypłacane było w zawyżonej wysokości i było świadczeniem nienależnym.

Niezależnie od tych zarzutów wskazywał, iż brak jest podstaw do żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za cały okres. Ta odpowiedzialność winna być ograniczona co najwyżej do świadczeń wypłaconych w ciągu ostatnich 3 lat.

Jednak uznał, iż organ rentowy bezzasadnie żąda zwrotu nienależnie wypłaconych świadczeń za okres ponad 20 lat oraz odsetek za okres poprzedzający wydanie decyzji o zwrocie nadpłaconych świadczeń.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie argumentując tak jak w skarżonej decyzji. Wskazał ponadto, iż ograniczenie czasowe możliwości domaga się zwrotu nienależnie wypłaconego świadczenia do 3 lat dotyczy jedynie świadczeniobiorców. Powołał się przy tym na wyroki Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 4 czerwca 2014r. III AUa 293/14, z 24 stycznia 2013r. III AUa 1125/12.

Sąd ustalił:

E. J. od 1 lutego 1983r. pobiera emeryturę górniczą , przy ustalaniu której uwzględniono staż pracy na podstawie świadectwa pracy sporządzonego przez (...) Zakład (...) w L. z 20 grudnia 1990r. (k. 8 akt em.). Na podstawie tego dokumentu uwzględniono ubezpieczonemu nieprzerwanie okres zatrudnienia od 20 października 1967r. do 31 grudnia 1990r.

E. J. w dniu 8 marca 2016r. złożył wniosek o ponowne ustalenie wysokości świadczenia, dołączając zaświadczenie sporządzone przez pracodawcę w dniu 8 lutego 2016r. (k.87-89, 95 akt em.), którego wynikało, iż korzystał z urlopu wypoczynkowego po kontrakcie od 27 sierpnia 1983r. do 7 października 1983r., od 8 października 1983r. do 3 listopada 1983r., z dni wolnych z tytułu różnicy czasu pracy po kontrakcie, a od 4 listopada 1983r. do 5 grudnia 1983r. przebywał na urlopie bezpłatnym. Na kontrakcie zagranicznym wnioskodawca przebywał w okresie od 23 września 1980r. do 26 sierpnia 1983r. Zaś do pracy powrócił 6 grudnia 1983r.

Organ rentowy, na podstawie nowego świadectwa pracy ubezpieczonego ustalił, iż zawyżony został staż wnioskodawcy w wymiarze 29 lat, 7 miesięcy okresów składkowych, zaś staż ten, prawidłowo ustalony, powinien wynieść 29 lat i 2 miesiące.

W konsekwencji po weryfikacji stażu pracy wnioskodawcy, a następnie wysokości jego emerytury - organ rentowy ustalił, iż wypłacono wnioskodawcy emeryturę w zawyżonej wysokości w okresie od 1 listopada 1991r. do 31 lipca 2016r. na łączną kwotę 7 165, 63 zł oraz odsetek za okres od 1 stycznia 1999r. do 20 grudnia 2016r. w kwocie 8 472, 06 zł.

Na tej podstawie, skarżoną decyzją z 20 grudnia 2016r. (k.115 akt em.) organ rentowy zobowiązał Przedsiębiorstwo (...) S. A. w L. do zwrotu tej kwoty (7 165, 63 zł) oraz odsetek za okres od 1 stycznia 1999r. do 20 grudnia 2016r. (kwocie 8472,06 zł). Łącznie domagał się zwrotu kwoty 15 637, 69 zł

(akta emerytalne jw.)

Sąd zważył:

Odwołanie jest częściowo uzasadnione.

Stan faktyczny sprawy był niesporny.

Spór sprowadzał się do ustalenia zasad i zakresu odpowiedzialności pracodawcy za nienależnie pobrane świadczenie przez E. J..

Kwestie zwrotu nienależnie pobranego świadczenia reguluje art. 84 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U.2016.963).

Przede wszystkim należy wskazać, iż świadczenia z ubezpieczeń społecznych nie są świadczeniami cywilnoprawnymi, a zatem nie maja do nich zastosowania przepisy kodeksu cywilnego. Wskazać należy, iż art. 1 kodeksu postępowania cywilnego kwalifikuje sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych do spraw cywilnych, jednakże unormowanie to przesadza jedynie o stosowaniu w czasie sporów wynikających na tle tych roszczeń, przepisów zawartych w kodeksie postępowania cywilnego, a więc reguluje zasady i tryb postępowania przed sądami pracy i ubezpieczeń społecznych. Nie ma natomiast znaczenia dla oceny charakteru świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Wprawdzie przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych odsyłają w niektórych przypadkach do przepisów prawa cywilnego, jednak dotyczy to jedynie sytuacji, gdy przepisy ustawy wyraźnie na to wskazują. Natomiast termin dochodzenia roszczeń (w tym odsetek) z tytułu pobranych świadczeń z ubezpieczenia społecznego, zasady odpowiedzialności świadczeniobiorców i płatników składek z tytułu nienależnie wypłaconych świadczeń zostały wyraźnie i zupełnie uregulowane m.in. w art. 84 ust. 1, 3 i 6 ww. ustawy systemowej. Zaś sformułowanie zawarte w art. 84 ust. 1 ustawy systemowej odsyłające do przepisów kodeksu cywilnego odnosi się jedynie do zasad zapłaty i wysokości odsetek, a nie zasad zwrotu nienależnie pobranych świadczeń.

Zgodnie z treścią art. 84 ust. 1 osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego. W myśl ust. 2 za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia.

Z kolei zgodnie z ust. 3 nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych za okres dłuższy niż ostatnie 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ wypłacający świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane, a w pozostałych przypadkach - za okres dłuższy niż ostatnie 3 lata.

Jeżeli pobranie nienależnych świadczeń zostało spowodowane przekazaniem przez płatnika składek lub inny podmiot nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość, obowiązek zwrotu tych świadczeń wraz z odsetkami, o których mowa w ust. 1, obciąża odpowiednio płatnika składek lub inny podmiot - ust. 6.

Jest oczywiste, że płatnik przekazał organowi rentowemu w świadectwie pracy z 20 grudnia 1990r. nieprawdziwe dane, które miały wpływ na wysokość świadczeń wypłaconych E. J., nie ujął bowiem okresu urlopu bezpłatnego udzielonego ubezpieczonemu na okres kontraktu zagranicznego, a w szczególności nie zawarł informacji, iż korzystał on z urlopu wypoczynkowego po kontrakcie od 27 sierpnia 1983r. do 7 października 1983r., od 8 października 1983r. do 3 listopada 1983r., z dni wolnych z tytułu różnicy czasu pracy po kontrakcie, a od 4 listopada 1983r. do 5 grudnia 1983r. przebywał na urlopie bezpłatnym. Na kontrakcie zagranicznym wnioskodawca przebywał w okresie od 23 września 1980r. do 26 sierpnia 1983r. Zaś do pracy powrócił 6 grudnia 1983r.

W świetle przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974r. w sprawie niektórych praw i obowiązków pracowników skierowanych do pracy za granicą w celu realizacji budownictwa eksportowego i usług związanych z eksportem (Dz.U.1990.44.259 ze zm.) E. J. korzystał z urlopu bezpłatnego udzielonego w macierzystym zakładzie pracy (...) Zakład (...) w L. w okresie od 23 września 1980r. do 26 sierpnia 1983r. Rozporządzenie konsekwentnie używa terminu urlopu bezpłatnego na okres skierowania do pracy za granicą (§ 4 ust. 1, ust. 2 i ust. 3) lub okresu zatrudnienia za granicą (§ 5 ust. 1 i ust.2). Tenże okres w sytuacji faktycznej wnioskodawcy zamyka się datami od 23 września 1980r. do 26 sierpnia 1983r. i podlegał zaliczeniu do stażu ubezpieczonego stosownie do § 4 lub 5 rozporządzenia. Takiemu wliczeniu podlegałby nadto jedynie przypadający bezpośrednio po zakończeniu tego urlopu okres niezdolności z powodu choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną ((§ 4 ust.3).

Omawiane rozporządzenie określa granice ochrony prawnej pracowników skierowanych do pracy za granicą, różnicując ich sytuację w zależności od okresu wykonywania pracy na budowie eksportowej lub okresu po zakończeniu takiej pracy. W tym drugim przypadku pracownikowi nie przysługuje urlop wypoczynkowy czy czas wolny od pracy lecz ekwiwalenty pieniężne. Niewątpliwie mogą one skutkować przedłużeniem urlopu bezpłatnego na użytek zachowania terminu powrotu do pracy w macierzystym zakładzie pracy, jednakże nie są powiązane z wykonywaniem pracy za granica lub obowiązkiem składkowym. Nawet odprowadzanie składki od ekwiwalentów nie uzasadnia uznania okresów za składkowe, mogłoby ewentualnie mieć wpływ tylko na podstawę wymiaru świadczeń emerytalno-rentowych.

Stąd prawidłowo organ rentowy uznał, iż świadczenie wypłacane E. J. było zawyżone w zakresie okresów składkowych i dokonał w tym zakresie weryfikacji wysokości emerytury ubezpieczonego i uznał, że było ono w tej części świadczeniem nienależnym.

Zgodnie z poglądem wyrażonym przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 stycznia 2015 r. przesłanką odpowiedzialności płatnika na podstawie art. 84 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych jest wina płatnika w niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu przekazania organowi rentowemu wymaganych informacji, polegająca na niedochowaniu należytej staranności (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2015 r., I UK 206/14, (...).

Należy jednak mieć na uwadze, że art. 84 ust. 3 ogranicza obowiązek zwrotu nienależnie wypłaconego/pobranego świadczenia za okres nie dłuższy niż ostatnie 3 lata. Chodzi w tym wypadku o ostatnie trzy lata pobierania/wypłacania świadczenia, a nie trzy lata wstecz od dnia wydania decyzji. W uchwale z dnia 16 maja 2012 r. Sąd Najwyższy wskazał, że ZUS ma prawo żądać zwrotu nienależnie pobranego świadczenia za 3 ostatnie lata, począwszy od dnia otrzymania ostatniej wypłaty. Żądanie to nie ulega przedawnieniu. (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2012 r., II PZ 1/12, (...).

Ograniczenie żądania zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych za okres nie dłuższy niż ostatnie 3 lata ma zastosowanie nie tylko do osoby, która nienależnie pobrała świadczenie, ale także do płatnika składek. Takie też stanowisko zajął Sąd Najwyższy w cytowanym wyżej wyroku z dnia 28 stycznia 2015 r. wskazując w uzasadnieniu, że "w art. 84 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (identycznie zresztą jak i w art. 138 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS) ustanowiona została zasada, że nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż ostatnie 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ rentowy o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, a mimo to świadczenia były jej nadal wypłacane, w pozostałych zaś wypadkach - za okres dłuższy niż ostatnie 3 lata. Oznacza to ograniczenie we wskazany sposób kwoty zwrotu nienależnie pobranego świadczenia zarówno w stosunku do świadczeniobiorcy, jak i płatnika składek". Tożsame stanowisko zajął m.in. Sąd Apelacyjny w Rzeszowie w wyroku z dnia 25 lutego 2015 r., III AUA 855/14 i Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 12 listopada 2013 r., III AUA 1625/13, Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z 28 października 2015r. III AUa 153/15, wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 21 sierpnia 2015r. III AUa 1266/14

Powyższa wykładnia art. 84 ust. 3 ustawy systemowej oznacza, że organ rentowy bezpodstawnie zobowiązał płatnika składek do zwrotu nienależnie wypłaconego świadczeń za okres wykraczający poza te granice tj. za okres 3 lat wstecz od 20 grudnia 2016r.

Podobnie nieuzasadnione jest żądanie organu rentowego zapłaty przez płatnika odsetek za okres od 1 stycznia 1999r. do 23 grudnia 2016r.

Zwrot nienależnie pobranych świadczeń następuje wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego (art. 84 ust. 1 ustawy systemowej). Przy czym w prawie cywilnym możliwe jest dochodzenia odsetek w razie opóźnienia się dłużnika ze spełnieniem świadczenia (art. 481 § 1 kc). Tak zasada w odniesieniu do obowiązku zwrotu nienależnie wypłaconego świadczenia w stosunku do płatnika składek nie może zostać zastosowana w sposób jaki dokonał tego organ rentowy. Określenie terminu, od kiedy płatnik opóźnia się ze zwrotem nienależnie wypłaconego świadczenia powinno nastąpić na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych (m.in. wyrok SN z 3 lutego 2010r. I UK 210/09, wyrok SN z 16 grudnia 2008r. I UK 154/08). Żądanie zwrotu nienależnie pobranego świadczenia następuje przez doręczenie płatnikowi/świadczeniobiorcy decyzji. Z tą chwilą następuje też wymagalność roszczenia o odsetki (art.359 § 2 kc), gdyż od tej chwili dłużnik pozostaje w opóźnieniu ze spełnieniem świadczenia głównego.

Stąd ewentualne odsetki w niniejszej sprawie mogłyby przysługiwać od dnia następnego po dniu doręczeniu pracodawcy decyzji (doręczono ją w dniu 23 grudnia 2016r.).

Z tych względów na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 i 2 kodeksu postępowania cywilnego sąd orzekł jak w pkt I i II wyroku.

Orzeczenie o kosztach uzasadnione jest treścią art. 98 § 1 i 3 kpc i art. 100 kpc w zw. z § 2 pkt 4 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U.2015.615).

SSO Regina Stępień

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE