UZASADNIENIE

Powód M. W. wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanej kwoty 4.500 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 6.11.2016 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu uiszczonych kwot na poczet kosztów utrzymania rodziny za okres od marca do grudnia 2015 r. Wskazał, że na podstawie postanowienia Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 4.03.2015 r. o udzieleniu zabezpieczenia wydanego w toku toczącego się między stronami postępowania o rozwód obowiązany był uiszczać na rzecz pozwanej tytułem kosztów utrzymania rodziny kwotę 500 zł miesięcznie i taką kwotę wpłacał na rzecz pozwanej we wskazanym wyżej okresie. Postanowieniem z dnia 17.12.2015 r. Sąd Apelacyjny w Białymstoku zmienił postanowienie Sądu Okręgowego w Olsztynie w części udzielającej zabezpieczenia. Zdaniem powoda zatem, odpadła podstawa prawna świadczenia, które stało się nienależne i pozwana obowiązana jest do jego zwrotu.

Pozwana R. W. wniosła o oddalenie powództwa. W uzasadnieniu wskazała, że świadczenia służące zaspokojeniu rodziny nie podlegają zwrotowi na podstawie art. 410 k.c. W ocenie pozwanej powód korzysta ze swojego prawa w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Pozwana wskazała, że w toku postępowania o rozwód zabezpieczenie za okres od lutego do września 2015 r. istniało na podstawie prawomocnego postanowienia Sądu Okręgowego i w tym zakresie zdaniem pozwanej powództwo nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd ustalił, co następuje:

W toku postępowania rozwodowego w sprawie VI RC 768/14 Sąd Okręgowy w Olsztynie postanowieniem z dnia 4.03.2015 r. w trybie art. 730 § 1 i 753 § 1 k.p.c. i w zw. z art. 27 k.r.o. udzielił zabezpieczenia na czas trwania postępowania rozwodowego stron. W pkt 1 postanowienia Sąd zobowiązał powoda M. W. do łożenia na utrzymanie pozwanej R. W. kwot po 500 zł miesięcznie od 5.02.2015 r., płatnych do rąk pozwanej do 10-go każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia w płatności którejkolwiek z rat, a w pkt 2 w pozostałym zakresie wniosek pozwanej oddalił.

U postaw powyższego rozstrzygnięcia legło uznanie, iż ze względu na ograniczone środki pieniężne oraz stan zdrowia pozwanej, może ona mieć problem z zabezpieczeniem swoich potrzeb bez wsparcia powoda.

(dowód: z akt VI RC 768/14- postanowienie- k. 215)

Postanowieniem z dnia 7.03.2015 r. Sąd Apelacyjny w Białymstoku oddalił zażalenie M. W. z dnia 25.03.2015 r. na wydane postanowienie o zabezpieczeniu.

(dowód: z akt VI RC 768/14- postanowienie- k. 265)

W dniu 9.10.2015 r. M. W. złożył wniosek o zmianę udzielonego w dniu 4.03.2015 r. na czas trwania procesu rozwodowego zabezpieczenia.

Postanowieniem z dnia 9.10.2015 r. Sąd Okręgowy w Olsztynie oddalił wniosek M. W. z dnia 9.10.2015 r. o zmianę udzielonego zabezpieczenia na czas trwania procesu z dnia 4.03.2015 r.

(dowód: okoliczności bezsporne)

W dniu 3.11.2015 r. M. W. złożył zażalenie na powyższe postanowienie, wskazując, że zabezpieczenie świadczenia alimentacyjnego na osobę dorosłą, która posiada stałe źródło utrzymania oraz znaczny majątek jawi się jako dalece niesprawiedliwe przez co krzywdzące stronę zobowiązaną, która ma uzasadnione poczucie niesprawiedliwości sądowej.

Postanowieniem z dnia 17.12.2015 r. Sąd Apelacyjny w Białymstoku zmienił zaskarżone postanowienie w ten sposób, że uchylił pkt. 1 postanowienia Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 4.03.2015 r., sygn. akt VI RC 768/14. W uzasadnieniu Sąd Apelacyjny wskazał na nowe okoliczności, które należało wziąć pod uwagę na etapie postępowania zażaleniowego, w szczególności otrzymane przez R. W. pieniądze w wyniku dokonanego podziału majątku oraz uzyskiwanie dochodów z tytułu podjętej pracy.

(dowód: z akt VI RC 768/14- postanowienie Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z uzasadnieniem- k. 381-383v)

Wyrokiem z dnia 26.01.2016 r., w sprawie VI RC 768/14, Sąd Okręgowy w Olsztynie oddalił żądanie M. W. o rozwód i orzekł o kosztach procesu. Na skutek wniesionej apelacji stron w dniu 1.09.2016 r. Sąd Apelacyjny w Białymstoku oddalił apelację i orzekł w przedmiocie kosztów instancji odwoławczej.

(dowód: z akt VI RC 768/14- wyrok z dnia 26.01.2016 r.- k. 410, wyrok z dnia 1.09.2016 r.- k. 441)

W okresie od marca do grudnia 2015 r. M. W. uiścił na rzecz R. W. kwotę 4.500 zł – po 500 zł miesięcznie. W okresie wykonywania tego świadczenia strony mieszkały oddzielnie i nie prowadziły wspólnego gospodarstwa domowego, a dorosłe dzieci stron nie pozostawały na ich utrzymaniu.

(dowód: okoliczności bezsporne)

Sąd zważył, co następuje:

Bezspornym był ustalony wyżej stan faktyczny. Owa bezsporność wynika nie tylko z akt VI RC 768/14 i dokumentów znajdujących się w aktach niniejszej sprawy, ale przede wszystkim z twierdzeń samych stron.

Kwestią sporną w niniejszej sprawie było istnienie (bądź jej brak) podstawy prawnej żądania powoda zwrotu nienależnego świadczenia oraz ewentualna wysokość owego zwrotu. Twierdzenia bowiem stron w tym zakresie wzajemnie się wykluczały. Z jednej strony powód twierdził, że wobec uchylenia pkt. 1 postanowienia Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 4.03.2015 r., sygn. akt VI RC 768/14 w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia, pozwana winna zwrócić powodowi uiszczone na jej rzecz kwoty. Z drugiej zaś pozwana wywodziła, że brak ku temu jakichkolwiek podstaw faktycznych i prawnych.

Analizę tak określonego żądania należy poprzedzić konstatacją, iż nienależne świadczenie jest w ujęciu kodeksu cywilnego jednym z wypadków bezpodstawnego wzbogacenia. Świadczenie jest nienależne w sytuacjach określonych w art. 410 § 2 k.c., w tym także, jeżeli odpadła jego podstawa. Odpadnięcie podstawy prawnej świadczenia zachodzi w sytuacji, gdy w chwili świadczenia jego prawna podstawa istniała, natomiast już po spełnieniu odpadła.

W przedmiotowej sprawie podstawa prawna świadczenia odpadła dopiero z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 17.12.2015 r. uchylającego postanowienie o zabezpieczeniu, nie zaś jak twierdzi powód- z chwilą wydania postanowienia o zabezpieczeniu z uwagi na jego późniejszą zmianę.

Odnosząc się więc do zasadniczej kwestii spornej, jakim jest zasadność zwrotu świadczeń pobranych przez pozwaną Sąd miał na względzie, że kwestia podstawy prawnej roszczenia o zwrot nadpłaconych kwot tytułem świadczeń alimentacyjnych była przedmiotem rozstrzygnięcia w wielu sprawach. Na szczególne uwzględnienie zasługiwało stanowisko Sądu Najwyższego w uchwale z dnia 20 października 2010 r. III CZP 59/10, zgodnie z którym Sąd nie miał wątpliwości, że świadczenie uiszczone na podstawie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia zobowiązującego do łożenia na rzecz małżonka kosztów utrzymania rodziny nie podlega zwrotowi jako świadczenie nienależne (art. 410 k.c.).

Sąd orzekający w niniejszej sprawie powyższy pogląd w pełni podzielił i uznał, że nietrafne jest stanowisko powoda, wedle którego przekazane przez niego świadczenie stanowić miałoby świadczenie nienależne. Postanowieniem z dnia 4.03.2015 r. Sąd Okręgowy w Olsztynie zabezpieczył powództwo na czas trwania procesu przez zobowiązanie powoda do płacenia na rzecz pozwanej tytułem zaspokojenia potrzeb rodziny kwoty po 500 zł miesięcznie, poczynając od dnia 5.02.2015 r. Podstawą tego orzeczenia był przepis art. 27 kro, który w zd. 1 stanowi, że oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Obowiązek z art. 27 k.r.o., choć ma charakter alimentacyjny, różni się od obowiązku stricte alimentacyjnego. W art. 27 k.r.o. chodzi o zapewnienie środków utrzymania dla rodziny, która istnieje, mimo nawet separacji faktycznej małżonków, również w trakcie postępowania rozwodowego. W trakcie trwania małżeństwa nie istnieje między małżonkami obowiązek alimentacyjny (por. G. Jędrejek Komentarz do art.27 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego LEX 2013).

Celem zabezpieczenia z art. 753 k.p.c. jest niewątpliwie natychmiastowe dostarczenie uprawnionemu środków utrzymania, a nie zabezpieczenie wykonania późniejszego wyroku, co skłania do przyjęcia, że wydane w tym przedmiocie postanowienie ma byt samoistny i niezależny od treści tego wyroku. Niewątpliwe jest, że świadczenie to miało służyć ponoszeniu kosztów utrzymania rodziny.

Na tle wykładni art. 27 k.r.o. w judykaturze ukształtował się pogląd, że o potrzebach rodziny można mówić w zasadzie wówczas, gdy rodzina jest związana węzłem wspólnego pożycia (uzasadnienia uchwały pełnego składu Izby Cywilnej i Administracyjnej Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 r., III CZP 91/86, oraz wyroku Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 1999 r., III CKN 153/99, niepubl.). Jeżeli małżonkowie pozostają w faktycznej separacji, ustała między nimi wszelka więź, są bezdzietni, bądź ich dzieci, już samodzielne, nie pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym, nie można uznać, że rodzina istnieje. Należy podzielić trafne zapatrywanie wyrażone w piśmiennictwie, że w takiej sytuacji obowiązek małżonka przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb rodziny nie wygasa lecz przybiera postać opartego na podstawie art. 27 k.r.o. obowiązku alimentowania drugiego małżonka w rozmiarze wynikającym z zasady równej stopy życiowej małżonków.

Do odmowy zwrotu świadczeń dochodzi zatem wówczas, gdy dotyczą one świadczeń alimentacyjnych należnych dzieciom, czy określanych mianem quasi-alimentacyjnych, realizowanych w ramach funkcjonujących więzi rodzinnych z art. 27 k.r.o. Nie można więc powiedzieć, że podstawa świadczonych na rzecz współmałżonka przez czas trwania procesu alimentów, mająca źródło w postanowieniu o udzieleniu ich zabezpieczenia w sprawie o rozwód, odpada (tak Sąd Najwyższy w powołanej wyżej uchwale z dnia 20 października 2010 r. III CZP 59/10 OSNC 2011/5/52, LEX nr 604066). Jak trafnie podnosi się w piśmiennictwie, poddanie rozpoznawanych w postępowaniu odrębnym spraw o rozwód ogólnym regułom postępowania zabezpieczającego nie może prowadzić do eliminacji celu tego postępowania, wykraczającego poza sam tylko interes małżonków.

Na podzielenie zdaniem Sądu zasługuje również zarzut naruszenia przez powoda zasad współżycia społecznego. Zgodnie z orzecznictwem sądowym, „zasady współżycia społecznego” wyrażają ideę słuszności w prawie oraz odwołują się do powszechnie uznawanych w społeczeństwie wartości. Ogólnie rzecz ujmując można powiedzieć, że przez zasady współżycia społecznego należy rozumieć podstawowe zasady etycznego i uczciwego postępowania. Odmowa uwzględnienia żądania zwrotu nienależnego świadczenia musi więc być wsparta odpowiednią aprobatą moralną (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 lutego 2004 roku, sygn. akt V CK 220/03). W ocenie Sądu żądanie przez powoda zwrotu świadczeń sprzeczne było z zasadami współżycia społecznego, a samo spełnianie tego świadczenia we wskazanym okresie czyniło zadość tym zasadom. Trzeba bowiem wskazać, iż powód miał i tak obowiązek łożyć pieniądze na zaspokajanie potrzeb małżonki, która wówczas ze względu na stan zdrowia i ograniczone środki pieniężne mogła mieć problem z zaspokojeniem swoich potrzeb bez wsparcia powoda.

Powyższe rozważania doprowadziły do pominięcia przez tut. Sąd rozważań w zakresie ewentualnej wysokości zwrotu powodowi przekazywanych na rzecz pozwanej kwot.

W konstatacji Sąd nie znalazł podstaw do uwzględnienia powództwa po myśli art. 410 k.c. Po stronie powoda nie powstało zdaniem Sądu żadne wymagalne roszczenie względem pozwanej. W związku z tym Sąd orzekł jak w pkt I sentencji.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik postępowania i obciążył stronę powodową kosztami poniesionymi w niniejszym procesie przez pozwaną w całości. Do kosztów tych należało wynagrodzenie pełnomocnika w stawce minimalnej- 900 zł ustalonej zgodnie z § 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U.2015.1800) oraz opłata od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł, łącznie 917 zł., o czym jak w pkt II sentencji.

Przewodniczący:	SSR Anna Kurzynowska-Drzażdżewska
Protokolant:	st. sekr. sądowy Urszula Młynarczyk

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE