UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 18 lipca 2011 roku Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał za praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów, opisane w art. 24 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, działania (...) S.A. z siedzibą w W., polegające na zamieszczaniu:

I. we wzorcu umownym: „Ogólne warunki dobrowolnych ubezpieczeń komunikacyjnych”, wprowadzonych uchwałą Zarządu nr (...) w sprawie przyjęcia Ogólnych warunków dobrowolnych ubezpieczeń komunikacyjnych z dnia 15 października 2007 r. następujących postanowień:

a) „W przypadku, gdy przewidywane koszty naprawy pojazdu nie przekraczają 70% jego wartości rynkowej w dniu szkody, odszkodowanie ustalimy zgodnie z Twoją decyzją, według jednej z następujących zasad: (…). 3) kosztorysowo, przy wykorzystaniu systemu (...) lub (...) (…) Ustalając koszty naprawy: (…) c) w wypłaconej kwocie nie uwzględniamy podatku VAT” – Sekcja (...)(„Ubezpieczenie autocasco”) pkt 10 ust. 4 ppkt 3 lit. c, obowiązujących w okresie od 15 października 2007 r. do dnia 20 maja 2010 r.

b) „W przypadku, gdy przewidywane koszty naprawy pojazdu nie przekraczają 70% jego wartości rynkowej w dniu szkody, odszkodowanie ustalimy zgodnie z Twoją decyzją, według jednej z następujących zasad: (…). 3) kosztorysowo, przy wykorzystaniu systemu (...) lub (...). (…). Ustalając koszty naprawy: (…) b. Jeżeli przy zawarciu umowy ubezpieczenia nie umówiliśmy się inaczej, w wypłaconej kwocie nie uwzględniamy podatku VAT” – Sekcja (...)(„Ubezpieczenie autocasco”) pkt 12 ust. 4 ppkt 3 lit. b (w wersji ustalonej Uchwałą Zarządu Nr (...) w sprawie przyjęcia zmian w Ogólnych warunkach dobrowolnych ubezpieczeń komunikacyjnych z dnia 21 maja 2010 r.), obowiązujących w okresie od 21 maja 2010 r. do dnia 4 października 2010 r.,

II. we wzorcu umownym: „Ogólne warunki dobrowolnych ubezpieczeń komunikacyjnych dla kanału (...), ustalone uchwałą Zarządu nr (...) w sprawie przyjęcia Ogólnych warunków dobrowolnych ubezpieczeń komunikacyjnych dla kanału (...) z dnia 6 listopada 2009 r., następujących postanowień:

„W przypadku, gdy przewidywane koszty naprawy pojazdu nie przekraczają 70% jego wartości rynkowej w dniu szkody, odszkodowanie ustalimy zgodnie z Twoją decyzją, według jednej z następujących zasad: (…). 3) kosztorysowo, przy wykorzystaniu systemu (...) lub (...) (…) Ustalając koszty naprawy: (…) c) w wypłaconej kwocie nie uwzględniamy podatku VAT” – Sekcja (...)(„Ubezpieczenie autocasco”) pkt 10 ust. 4 ppkt 3 lit. c, obowiązujących w okresie od 6 listopada 2009 r. do dnia 4 października 2010 r., które są tożsame z postanowieniami umownymi wpisanymi na podstawie art. 479^{(

45 )}kodeksu postępowania cywilnego do Rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone pod poz. (...)i pod poz. (...),

i stwierdził ich zaniechanie z dniem 4 października 2010 r.

Na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 4 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz stosownie do art. 33 ust. 6 tej ustawy nałożył na (...) S.A z siedzibą w W., w związku z naruszeniem zakazu o którym mowa w art. 24 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów w zakresie opisanym w pkt I sentencji decyzji, karę pieniężną w wysokości 469 297 zł (czterysta sześćdziesiąt dziewięć tysięcy dwieście dziewięćdziesiąt siedem złotych) płatną do budżetu państwa.

Od powyższej (...) S.A. złożyło odwołanie, zaskarżając ją w całości. W odwołaniu podniesione zostały następujące zarzuty:

1. Naruszenie prawa materialnego, to jest art. 24 ust. 1 oraz art. 24 ust. 2 pkt 1 ustawy z 16 lutego 2007 roku o ochronie konkurencji i konsumentów (dalej: u.o.k.k.) poprzez błędne uznanie, że zarzucone powódce działania stanowiły praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów polegającą na stosowaniu postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru klauzul niedozwolonych (klauzule numer (...) i (...)), podczas gdy w rzeczywistości działania powódki nie stanowiły takiej praktyki,

2. Naruszenie przepisów postępowania, to jest: art. 28 ust. 1,2,3 i 4 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów – poprzez ich niezastosowanie i niewydanie decyzji zobowiązującej w sytuacji, gdy powódka pismem z 17 lutego 2011 roku wniosła o wydanie decyzji zobowiązującej,

3. Naruszenie przepisów postępowania, to jest: art. 107 § 3 k.p.a. w związku z art. 83 u.o.k.k. – poprzez brak w treści uzasadnienia zaskarżonej decyzji wyjaśnienia motywów, jakimi pozwany Prezes UOKiK kierował się odmawiając uwzględnienia wniosku powódki o wydanie decyzji zobowiązującej,

4. Naruszenie prawa materialnego, to jest: art. 106 ust. 1 pkt 4 i art. 111 u.o.k.k.poprzez nałożenie na powódkę kary pieniężnej w kwocie 469.297 złotych w sytuacji braku przesłanek z art. 106 ust. 1 pkt 4 u.o.k.k.

Na wypadek nieuwzględnienia powyższych zarzutów, zaskarżonej decyzji powódka zarzuciła również naruszenie prawa materialnego – art. 106 ust. 1 pkt 4 w związku z art. 111 u.o.k.k. poprzez nałożenie kary pieniężnej w wysokości niewspółmiernej do stopnia naruszenia przez powódkę przepisów ustawy i nieuwzględniającej w należyty sposób okoliczności sprawy.

Powołując się na powyższe zarzuty, powódka w pierwszej kolejności wniosła o uchylenie zaskarżonej decyzji i zasądzenie od pozwanego Prezesa UOKiK na rzecz powódki (...) S.A. zwrotu kosztów postępowania z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego – według norm przepisanych. Na wypadek nieuwzględnienia powyższego wniosku powódka wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez umorzenie postępowania administracyjnego i zasądzenie od pozwanego Prezesa UOKiK na rzecz powódki (...) S.A. zwrotu kosztów postępowania z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego – według norm przepisanych. Ewentualnie, na wypadek nieuwzględnienia obu powyższych wniosków, powódka wniosła o zamianę zaskarżonej decyzji poprzez znaczące obniżenie kary pieniężnej nałożonej na powódkę (...) S.A. i zasądzenie od pozwanego Prezesa UOKiK na rzecz powódki (...) S.A. zwrotu kosztów postępowania z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego – według norm przepisanych.

W odpowiedzi na odwołanie Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wniósł o jego oddalenie i zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów postępowania według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 16 września 2013 r. Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów oddalił odwołanie i zasądził od (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów kwotę 360 zł (trzysta sześćdziesiąt złotych) tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ustalił, że (...) S.A. w W. jest przedsiębiorcą prowadzącym działalność ubezpieczeniową, m.in. w zakresie umów ubezpieczenia (...)pojazdów lądowych. Do dnia 1 czerwca 2009 roku działalność ta prowadzona była pod firmą (...) S.A. W związku z prowadzoną działalności przedsiębiorca posługuje się ogólnymi warunkami dobrowolnych ubezpieczeń komunikacyjnych. Uchwałą zarządu (...) S.A. z dnia 15 października 2007 roku przyjęte zostały ogólne warunki dobrowolnych ubezpieczeń komunikacyjnych, zgodnie z którymi przy kosztorysowym ustalaniu wysokości szkody odszkodowanie wyliczone przy wykorzystaniu systemu (...) lub (...) nie obejmowało podatku VAT, który nie był wypłacany w kwocie odszkodowania (sekcja (...)pkt 10 ust 4 ppkt 3 lit a – c (...)). Postanowienie to przybrało następujące brzmienie: „W przypadku, gdy przewidywane koszty naprawy pojazdu nie przekraczają 70% jego wartości rynkowej w dniu szkody, odszkodowanie ustalimy zgodnie z Twoją decyzją, według jednej z następujących zasad: (…). 3) kosztorysowo, przy wykorzystaniu systemu (...) lub (...) (…) Ustalając koszty naprawy: (…) c) w wypłaconej kwocie nie uwzględniamy podatku VAT”. Powyższe postanowienia miały zastosowanie do umów ubezpieczenia zawartych od dnia 22 października 2007 roku. Postanowienia powyższe zostały utrzymane w ogólnych warunkach dobrowolnego ubezpieczenia komunikacyjnego w tekście jednolitym przyjętym uchwałą zarządu (...) S.A. z dnia 3 listopada 2008 roku, jak również uchwałą zarządu (...) S.A. z dnia 10 sierpnia 2009 roku. Podobne postanowienie obowiązywało dla kanału (...).

Uchwałą zarządu (...) S.A. z dnia 21 maja 2010 roku postanowienie dotyczące ustalania wysokości odszkodowania w odniesieniu do dobrowolnych ubezpieczeń komunikacyjnych nieznacznie zostało zmienione poprzez wprowadzenie zastrzeżenia, zgodnie z którym odmienne postanowienia dotyczące wliczania podatku Vat do kwoty odszkodowania mogą zostać zawarte w umowie ubezpieczeniowej, co do zasady jednak podatek Vat nie był wliczany do kwoty odszkodowania. Uchwała ta miała zastosowanie do umów ubezpieczenia zawartych od dnia 21 czerwca 2010 roku.

Powyższe postanowienia były stosowane do dnia 7 października 2010 roku. Uchwałami zarządu (...) S.A. z dnia 4 października 2010 roku, o nr (...) i (...), z ogólnych warunków umów dobrowolnego ubezpieczenia komunikacyjnego usunięte zostało zastrzeżenie o nieuwzględnianiu przez ubezpieczyciela przy kosztorysowym ustaleniu wysokości odszkodowania podatku VAT. Uchwały te miały zastosowanie do umów ubezpieczenia zawartych od dnia 8 października 2010 roku.

W związku z wszczęciem postępowania przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, w piśmie datowanym na dzień 9 marca 2011 roku (...) S.A. zobowiązała się do zaprzestania w przyszłości umieszczania zakwestionowanych przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów klauzul w zawieranych umowach ubezpieczenia. Jednocześnie zobowiązała się do wypłat odszkodowań dla klientów nie będących płatnikami podatku VAT, w tym dla konsumentów, w przypadku wypłat wg kosztorysowego wariantu rozliczenia szkody z uwzględnieniem podatku VAT, w zakresie szkód zgłaszanych z umów ubezpieczenia zawartych na podstawie wzorców umownych dotyczących ubezpieczeń komunikacyjnych obowiązujących przed zmianami wprowadzonymi w dniu 4 października 2010 roku.

W okresie od daty wprowadzenia spornych klauzul do dnia 4 października 2010 (...) S.A. wypłaciła łącznie (...) odszkodowań wynikających z umów dobrowolnych ubezpieczeń komunikacyjnych pomniejszonych o podatek VAT. Łączna wartość podatku VAT o który zostały pomniejszone ww. odszkodowania wyniosła 1034550,5 zł.

W świetle powyższych ustaleń, sąd okręgowy uznał wniesione odwołanie za niezasadne. W szczególności za bezzasadny uznał zarzut naruszenia art. 24 ust. 1 oraz art.24 ust. 1 pkt 1 u.o.k.k. Jak wskazał, powód w okresie od 15 października 2007 r. do dnia 20 maja 2010 r. we wzorcach umownych stosował klauzule: „W przypadku, gdy przewidywane koszty naprawy pojazdu nie przekraczają 70% jego wartości rynkowej w dniu szkody, odszkodowanie ustalimy zgodnie z Twoją decyzją, według jednej z następujących zasad: (…). 3) kosztorysowo, przy wykorzystaniu systemu (...) lub (...). (…) Ustalając koszty naprawy: (…) c) w wypłaconej kwocie nie uwzględniamy podatku VAT” , zaś w okresie od 21 maja 2010 r. do dnia 4 października 2010 r. klauzulę o treści: „W przypadku, gdy przewidywane koszty naprawy pojazdu nie przekraczają 70% jego wartości rynkowej w dniu szkody, odszkodowanie ustalimy zgodnie z Twoją decyzją, według jednej z następujących zasad: (…). 3) kosztorysowo, przy wykorzystaniu systemu (...) lub (...). (…). Ustalając koszty naprawy: (…) b. Jeżeli przy zawarciu umowy ubezpieczenia nie umówiliśmy się inaczej, w wypłaconej kwocie nie uwzględniamy podatku VAT”, oraz w okresie od 6 listopada 2009 r. do dnia 4 października 2010 r. klauzulę: „W przypadku, gdy przewidywane koszty naprawy pojazdu nie przekraczają 70% jego wartości rynkowej w dniu szkody, odszkodowanie ustalimy zgodnie z Twoją decyzją, według jednej z następujących zasad: (…). 3) kosztorysowo, przy wykorzystaniu systemu (...) lub (...). (…) Ustalając koszty naprawy: (…) c) w wypłaconej kwocie nie uwzględniamy podatku VAT”. Jednocześnie – jak podniósł sąd okręgowy – do rejestru postanowień wzorców umownych uznanych za niedozwolone zostały wpisane klauzule o treści:

- pod poz.(...)– „Wycena kosztów naprawy obejmuje: a) koszt robocizny ustalony wg wartości netto (bez uwzględnienia podatku) w oparciu o: - naprawcze normy czasowe określone przez producenta pojazdu lub inne, uznane przez (...) S.A, - średnią stawkę za 1 roboczogodzinę, stosowaną na terenie działalności jednostki terenowej, która zawarła umowę ubezpieczenia lub w miejscu naprawy pojazdu, pod warunkiem braku możliwości dokonania naprawy na terenie działalności ww. jednostki; b) koszty części zamiennych i materiałów według wartości netto (tzn. bez uwzględnienia podatku, cła, akcyzy, itp..) ustalonych na podstawie katalogów (...), (...) lub innych uznanych przez (...) S.A. (...)”

-pod poz (...) - „7. Ustalenie wartości szkody (w przypadku wybrania wariantu kosztorysowego) następuje na podstawie wyceny dokonanej przez ubezpieczyciela. Wyceny dokonuje się w oparciu o zasady systemu (...) (bez uwzględnienia podatku VAT)”.

Jak wskazał sąd okręgowy, stosowanie przez powoda klauzul analogicznych, jak uprzednio wpisane do rejestru, stanowiło bezprawne praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów.

W ocenie sądu okręgowego również pozostałe zarzuty podniesione przez powoda w złożonym odwołaniu nie zasługiwały na uwzględnienie.

Apelację od powyższego wyroku wniosła powódka, zaskarżając go w całości i wnosząc o: zmianę zaskarżonego wyroku w pkt. 1 w ten sposób, że zmienia decyzję Prezesa UOKiK w pkt I i umarza postępowanie administracyjne i w związku z tym pkt II decyzji uchyla, ewentualnie wniosła o: zmianę zaskarżonego wyroku w pkt 1 w ten sposób, że uchyla decyzję Prezesa UOKiK. W wypadku nieuwzględnienia powyższych wniosków skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w pkt 1 poprzez odstąpienie od nakładania na (...) S.A. kary pieniężnej lub jej znaczące obniżenie, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji.

W apelacji zawarte zostały następujące zarzuty:

1. Naruszenie przepisów postępowania, to jest art. 227 k.p.c. w związku z art. 217 § 2 k.p.c. - poprzez oddalenie wszystkich wniosków dowodowych zgłoszonych przez powódkę w odwołaniu, jako nie mających znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy;

2. Naruszenie przepisów postępowania, to jest art. 233 § 1 k.p.c. - poprzez wydanie zaskarżonego wyroku bez wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego, przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i niedokonanie ich właściwej oceny, a także dokonanie uproszczeń w ocenie zebranego materiału dowodowego

3. Naruszenie przepisów prawa materialnego, to jest: art. 24 ust. 1 oraz art. 24 ust. 2 pkt 1 u.o.k.k. poprzez błędne uznanie, że zarzucone powódce działania stanowiły praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów polegającą na stosowaniu postanowień wzorców umów tożsamych, do tych, które zostały wpisane do rejestru klauzul niedozwolonych, podczas gdy w rzeczywistości tożsamość taka nie zachodzi

4. Naruszenie przepisów prawa materialnego, to jest: art. 106 ust. 1 pkt 4 w związku z art. 111 u.o.k.k. poprzez błędne uznanie, że istniały podstawy do nałożenia kary pieniężnej oraz w efekcie błędne uznanie, że nałożona na powódkę kara pieniężna jest współmierna do stopnia naruszenia przez powódkę przepisów ustawy i uwzględnia w należyty sposób okoliczności sprawy, w tym stopień winy powódki;

Ponadto skarżący na podstawie art. 380 k.p.c. wniósł o rozpoznanie postanowienia sądu pierwszej instancji, wydanego na rozprawie w dniu 16 września 2013 roku, oddalającego wszystkie wnioski dowodowe zgłoszone przez powódkę w odwołaniu.

Rozpoznając sprawę w granicach zaskarżenia sąd apelacyjny zważył, co następuje.

Przypisanie powodowi w zaskarżonej decyzji praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów polegało na ustaleniu przez Prezesa UOKiK, że powód w swojej działalności stosował postanowienia wzorców umów tożsamych w wzorcami uprzednio wpisanymi do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479⁴⁵ k.p.c. W efekcie działanie powoda uznano za praktykę, o której mowa w art. 24 ust. 2 pkt 1 u.o.k.k., i za naruszenie zakazu określonego w art. 24 u.o.k.k. na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 4 u.o.k.k. wymierzono powodowi karę pieniężną w wysokości wskazanej w punkcie II zaskarżonej decyzji. W uzasadnieniu zaskarżonej decyzji Prezes UOKiK odwołał się do koncepcji rozszerzonej podmiotowo prawomocności wyroku uznającego w ramach przeprowadzonej kontroli abstrakcyjnej daną klauzulę umowną za abuzywną. Jak wskazał, przepis art. 479⁴³ k.p.c. rozszerza prawomocność wyroku i zawartego w nim zakazu stosowania klauzuli abuzywnej, od dnia wpisania postanowienia uznanego za niedozwolone do rejestru, na osoby trzecie. W efekcie wyrok taki ma powagę rzeczy osądzonej i moc wiążącą na wszystkich przedsiębiorców, w tym również tych, przeciw którym zakaz taki nie został orzeczony. Powołując się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2006 r., III SZP 3/06, Prezes UOKiK uznał, że stosowanie postanowień wzorców umów o treści tożsamej z treścią postanowień uznanych za niedozwolone i wpisanych do rejestru, może być uznane w stosunku do innego przedsiębiorcy za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów. Nie jest przy tym wymagane, aby klauzule stosowane przez przedsiębiorców były dokładnie tej samej treści, co wpisane do rejestru, mogą to być klauzule o treści tożsamej, przy czym w tym ostatnim przypadku należy brać pod uwagę skutek, jaki obydwie wywierają na prawa i obowiązki konsumentów w podobnych stosunkach prawnych. Pogląd ten w pełni podzielony został w zaskarżonym wyroku sądu okręgowego.

Wskazać należy, że wykładnia art. 24 ust. 2 pkt 1 u.o.k.k. oraz art. 479⁴³ § 2 k.p.c. stanowiła przedmiot rozbieżności zarówno w krajowym orzecznictwie sądowym, jak i w wypowiedziach doktryny. Z jednej strony prezentowany był pogląd, na którym oparta została zaskarżona w tej sprawie decyzja oraz wydany w tej sprawie wyrok, zgodnie z którym uznanie określonej klauzuli za niedozwoloną i wpisanie jej do rejestru sprawia, że zakazane i nielegalne jest posługiwanie się w obrocie prawnym taką klauzulą przez wszystkich przedsiębiorców i w stosunku do wszystkich kontrahentów występujących w stosunkach prawnych określonego rodzaju. Zgodnie z literalnym brzmieniem art. 479⁴³ § 2 k.p.c., wpis do rejestru jest skuteczny erga omnes, zaś zakaz stosowania postanowienia uznanego za niedozwolone jest skierowany nie tylko do konkretnego wzorca stosowanego przez pozwanego przedsiębiorcy, ale obejmuje także takie same postanowienia zamieszczone w innych wzorcach pozwanego przedsiębiorcy, jak i we wzorcach innych przedsiębiorców. W efekcie stosowanie w obrocie postanowień wzorców umów o treści identycznej lub tożsamej z treścią postanowień uznanych za niedozwolone prawomocnym wyrokiem i wpisanych do rejestru, o którym mowa w art. 479⁴⁵§ 2 k.p.c., może być uznane w stosunku do innego przedsiębiorcy, niebędącego stroną postępowania w przedmiocie uznania danego postanowienia wzorca za niedozwolony, za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów w rozumieniu art. 24 ust. 2 pkt 1 u.o.k.k. Pogląd przeciwny uznaje natomiast, że skutki wyroku uznającego określone postanowienie wzorca za niedozwolone i zakazującego jego stosowania dotyczą jedynie postanowienia konkretnego wzorca stosowanego przez pozwanego przedsiębiorcę, ewentualnie tożsamego wzorca stosowanego przez tego przedsiębiorcę. Rozszerzona prawomocność, o której mowa w art. 479⁴³ § 2 k.p.c. nie obejmuje więc innych przedsiębiorców, niebędących stroną postępowania zakończonego wpisem do rejestru, którzy stosują identyczne albo tożsame postanowienia umowne w swoich wzorcach. W efekcie w świetle art. 24 ust. 2 pkt 1 u.o.k.k. za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów może być uznane dalsze stosowanie postanowienia, którego treść jest identyczna z treścią postanowienia i które zostało wpisane do rejestru, jedynie przez tego przedsiębiorcę, który uczestniczył w postępowaniu zakończonym wpisem do rejestru. Tak więc adresatem zakazu stosowania postanowienia wzorca umowy, które zostało wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, jest wyłącznie przedsiębiorca, który był stroną postępowania zakończonego tym wpisem.

Wskazać należy, że w dniu 20 listopada 2015 r. podjęta została uchwała przez skład siedmiu sędziów Sądu Najwyższego, III CZP 17/15, w której dokonano wykładni art. 479⁴³k.p.c. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, norma zawarta w art. 479⁴³ k.p.c. rozszerza prawomocność materialną wpisu do rejestru klauzul niedozwolonych na osoby niebędące stronami procesu zakończonego tym wyrokiem. Zarazem jednak Sąd Najwyższy interpretując przepis art. 479⁴³ k.p.c. dokonał, jak sam to określił, tak zwanej „redukcji teleologicznej” uznając, że przewidziana w art. 479⁴³ k.p.c. rozszerzona podmiotowo prawomocność materialna wyroku uwzględniającego powództwo o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone działa jedynie jednokierunkowo, to jest działa na rzecz wszystkich osób trzecich (konsumentów), ale wyłącznie przeciwko pozwanemu przedsiębiorcy, to jest przedsiębiorcy, przeciwko któremu ten wyrok został wydany. Rozszerzona prawomocność zawartego w tym wyroku zakazu wykorzystywania klauzul abuzywnych nie obejmuje natomiast innych przedsiębiorców, niebędących stroną postępowania w przedmiocie kontroli abstrakcyjnej postanowień wzorca, które doprowadziło do wydania tego wyroku.

W świetle dokonanej w uchwale Sądu Najwyższego wykładni art. 479⁴³ k.p.c. uznać należy, że zakaz stosowania postanowień wzorców umowy, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, nie obejmuje innych przedsiębiorców, w stosunku do których dany zakaz nie został orzeczony. W efekcie stosowanie przez przedsiębiorcę wzorców nawet tożsamych, czy zbliżonych znaczeniowo do wzorców prawomocnie zakazanych innym przedsiębiorcom, nie może być uznane za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, o której mowa w art. 24 ust. 2 pkt 1 u.o.k.k. i tym samym stanowić źródła naruszenia zakazu przewidzianego w art. 24 ust. 1 u.o.k.k. Z tych względów takie działanie przedsiębiorcy nie stanowi podstawy do wymierzenia kary pieniężnej na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 4 u.o.k.k.

Wbrew wywodom Prezesa UOKiK, podniesionym przed sądem apelacyjnym, nie można uznać, że powyższa wykładnia art. 479⁴³ k.p.c. pozostaje bez wpływu na wykładnię i stosowanie art. 24 ust. 2 pkt 1 u.o.k.k., a w konsekwencji art. 106 ust. 1 pkt 4 u.o.k.k. W ocenie sądu apelacyjnego przedmiotowy i podmiotowy zakres skutków uznania postanowienia wzorca umowy za niedozwolone, w ramach kontroli abstrakcyjnej, pozostaje w związku z przedmiotowym i podmiotowym zakresem zakazu stosowania praktyki określonej w art. 24 ust. 2 pkt 1 u.o.k.k. Zakres zastosowania zakazu, o którym mowa w art. 24 ust. 1 uokik w zw. z art. 24 ust. 2 pkt 1 uokik, zależy więc od podmiotowego i przedmiotowego zakresu zakazu wykorzystywania postanowień wzorca umowy uznanych za niedozwolone w ramach abstrakcyjnej kontroli postanowień wzorców (art. 479⁴² w zw. z art. 479⁴³ k.p.c.). Takie stanowisko zajął również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 marca 2017 r., III SK1/15. Nie można przy tym uznać, że norma zawarta w art. 24 ust. 1 i 2 u.o.k.k. stanowi samoistne źródło zakazu stosowania klauzul abuzywnych, uprzednio wpisanych do rejestru klauzul niedozwolonych, i tym samym przepis ten samodzielnie rozstrzyga o zakwalifikowaniu zachowania przedsiębiorcy jako deliktu administracyjnego (zob. również: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 kwietnia 2015 r., III SK 60/14). Dyspozycja art. 24 ust. 2 pkt 1 u.o.k.k. znajduje zastosowanie w razie naruszenia uprzednio istniejącego zakazu, którego źródłem jest prawomocne orzeczenie sądu, wydane w ramach tak zwanej kontroli abstrakcyjnej. Jeżeli więc adresatem zakazu stosowania postanowienia wzorca umowy, które zostało wpisane do rejestru klauzul abuzywnych (art. 24 ust. 2 pkt 1 u.o.k.ik.), jest wyłącznie przedsiębiorca, który był stroną postępowania zakończonego tym wpisem, a taki wniosek wynika z wykładni art. 479⁴³k.p.c. przedstawionej w uchwale 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2015 r., wówczas decyzja Prezesa UOKiK nakładająca karę pieniężną na innego przedsiębiorcę za naruszenie tego zakazu, musi być uznana za pozbawioną podstawy prawnej. Uzasadnia to jej uchylenie na podstawie art. 479 ^31a § 3 k.p.c.

W końcu nie można uznać, że odmienne wnioski wynikają z wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 grudnia 2016, wydanego w sprawie Biuro (...) sp. z o.o. sp.k. w D., C‑119/15. W orzeczeniu tym Trybunał Sprawiedliwości, udzielając odpowiedzi na pytanie prejudycjalne Sądu Apelacyjnego w Warszawie wskazał, że artykuł 6 ust. 1 i art. 7 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich w związku z art. 1 i 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/22/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie nakazów zaprzestania szkodliwych praktyk w celu ochrony interesów konsumentów, należy w świetle art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie temu, by stosowanie postanowień wzorców umów o treści tożsamej z treścią postanowień uznanych za niedozwolone prawomocnym wyrokiem sądu i wpisanych do krajowego rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone mogło zostać uznane w stosunku do innego przedsiębiorcy, który nie brał udziału w postępowaniu zakończonym wpisem owych postanowień do wspomnianego rejestru, za działanie bezprawne, stanowiące podstawę nałożenia kary pieniężnej z tego tytułu, pod warunkiem – czego zweryfikowanie należy do sądu odsyłającego – że przedsiębiorcy temu przysługuje skuteczny środek prawny zarówno przeciwko decyzji uznającej tożsamość porównywanych postanowień, obejmujący kwestię, czy – przy uwzględnieniu wszystkich istotnych okoliczności właściwych danej sprawie – owe postanowienia są materialnie identyczne, zwłaszcza pod względem wywoływanych przez nie szkodliwych dla konsumentów skutków, jak i przeciwko decyzji ustalającej w danym wypadku kwotę kary pieniężnej. Podkreślić należy jednak, że wskazana wykładnia przepisów prawa polskiego, zakładająca dwukierunkową rozszerzoną skuteczność podmiotową zakazu stosowania klauzul abuzywnych, nałożonego na sąd w wyniku dokonania kontroli abstrakcyjnej, stanowiąca dla Trybunału Sprawiedliwości punkt odniesienia dla wykładni prawa unijnego, nie jest w świetle prawa unijnego wykładnią konieczną, a jedynie wykładnią dopuszczalną. Nie można w szczególności z orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości wywodzić, że dla realizacji celów ochrony konsumenta na poziomie unijnym, w szczególności zaś zapewnienia efektywności tej ochrony, konieczne jest przyjęcie w prawie krajowym regulacji przewidujących rozszerzenie podmiotowe prawomocności wyroków sądowych nakładających zakaz stosowania określonych postanowień wzorca, na innych przedsiębiorców, nie objętych wprost treścią tego zakazu. W efekcie więc nie zachodzi sprzeczność pomiędzy treścią orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości a przywołaną powyżej uchwałą składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2015 r.

Mając powyższe na uwadze, sąd apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok sądu okręgowego i na podstawie art. 479 ^31a § 3 k.p.c. uchylił zaskarżoną decyzję jako pozbawioną podstaw prawnych. O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu (art. 98 § 1 k.p.c.). Na koszty należne powodowi składała się opłata od wniesionej apelacji oraz wynagrodzenie pełnomocnika procesowego ustalone w stawce minimalnej, zgodnie z § 14 ust. 3 pkt 1 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu w zw. z § 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE