UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie, po rozpoznaniu sprawy z wniosku (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w P., przy udziale (...) S.A. w P., A. R. i A. Ż., o stwierdzenie zasiedzenia służebności, postanowieniem z dnia 15 października 2014 r. oddalił wniosek (pkt 1); pobrał od wnioskodawcy na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie kwotę 2.881,33 zł tytułem kosztów sądowych (pkt 2); zasądził od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki A. Ż. kwotę 737 zł tytułem kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego (pkt 3).

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy wydał w oparciu o następujący stan faktyczny i prawny.

(...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w P. zawiązana została w dniu 7 grudnia 2006r. przez (...) spółkę akcyjną w P.. Przedmiotem działalności spółki jest między innymi dystrybucja energii elektrycznej. Umową zbycia zorganizowanej części przedsiębiorstwa z dnia 30 czerwca 2007r. spółka (...) przeniosła na rzecz spółki (...) prawo własności ruchomości związanych z prowadzeniem działalności w zakresie dystrybucji energii elektrycznej.

(...) S.A. w P. powstała w dniu 17 grudnia 2002 r. z połączenia kilku spółek akcyjnych, prowadzących działalność w powyższym zakresie. Przedmiotem działalności spółki jest m.in. wytwarzanie, przesyłanie, dystrybucja i sprzedaż energii elektrycznej.

Działka numer (...), o powierzchni 0,5023 ha, położona przy ul. (...) w S. w latach 1966 - 1974 stanowiła własność F. S., w roku 1974 prawo własności ww. działki przeniesiono na rzecz Wojewódzkiego Związku Spółdzielni (...), a w 1983 r. - na rzecz L. B.. W 1990 r. nieruchomość przeszła na własność K. i A. małżonków A., którzy w 1996r. dokonali podziału majątku dorobkowego, na mocy którego właścicielem nieruchomości stał się A. R. (poprzednio A.). A. R. podzielił tę nieruchomość na mniejsze działki i w 2004 r. przeniósł własność działki (...) na rzecz E. A., zaś od 2007 r. jej właścicielem jest A. Ż..

Na działce nr (...) znajdują się urządzenia infrastruktury elektroenergetycznej, w postaci dwutorowej linii napowietrznej 110 kV nr (...), relacji M. - K.. Przedmiotowa nieruchomość znajduje się pomiędzy słupami nr 32 i 33, stojącymi na działkach sąsiednich. Nad działką przebiegają przewody o długości 92,60 m i 73 m, tworzące pas o szerokości 6,50 m.

L. 110 kV relacji M.-K. wybudowana została na podstawie projektu technicznego sporządzonego przez E. W., na zlecenie Biura (...). Decyzją z dnia 9 sierpnia 1970 r. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w S. zatwierdziło plan realizacyjny projektowanej linii zasilania 110 kV dla Zootechnicznego Zakładu (...) w K.. L. napowietrzna 110 kV została wykonana w 1972r. Początkowo była to linia relacji S.-K., K.-P.. W dniu 15 września 1972r. został sporządzony protokół odbioru technicznego sieci. Komisja stwierdziła usterki i „niedoróbki”, które polegały m.in. na niewykonaniu połączenia z czynną linią 110 kV oraz podejść do stacji K.. Urządzenia objęte protokołem odbioru uznano za nienadające się do przyłączenia i stwierdzono, że nie zostały one załączone pod napięcie. Usterki miały zostać usunięte do dnia 30 listopada 1972r. W dniu 24 lutego 1974r. została oddana do ruchu nowo wybudowana rozdzielnia K., dokonano również odbioru wprowadzeń linii 110 kV (wówczas relacji S.-P.) do rozdzielni K., w wyniku czego linia uległa rozcięciu w przęsłach 42-43.

L. eksploatowana była pierwotnie przez Zakład (...), następnie Wspólnotę (...) i (...) Brunatnego, która powstała z połączenia Zakładów (...) i Zakładów (...). Od 1989r. działało przedsiębiorstwo państwowe Zakład (...) w S., które w dniu 12 lipca 1993r. przekształcone zostało w spółkę Zakład (...) S.A. w S.. Spółka ta w dniu 30 listopada 1999 r. zmieniła firmę na (...) S.A. Uchwałą z dnia 17 grudnia 2002r. nastąpiło połączenie (...) S.A. w S. z (...) S.A. w P., która przejęła linię 110 kV numer (...). Po założeniu spółki (...) linia przejęta została do eksploatacji przez tę spółkę.

W 2010 r. miała miejsce ostatnia modernizacja linii – malowanie antykorozyjne słupów. W 2009 r. prowadzona była wymiana izolacji na słupach, a w 2008 r. remont polegający na wymianie lub naprawie uziemień słupów, konstrukcji słupowych oraz wymiana odcinków przewodów. Trasa linii napowietrznej biegnącej nad działką uczestniczki nie uległa zmianie od czasów budowy.

Obecnie eksploatacją linii zajmuje się rejon wysokich napięć w S., gdzie od 1975r. zatrudniony jest A. Ł., który pełni funkcję kierownika działu wspomagania dystrybucji i nadzoruje stan techniczny sieci. L. zasila stację 110/15 kV K., z której wyprowadzona jest linia średniego napięcia zasilająca odbiorców z K., jak i terenów przyległych, od obrzeży S. w kierunku B., P., S., K.. Nie zasilają one konkretnych odbiorców bezpośrednio, lecz dopiero po transformacji na niższe napięcie 15 kV oraz 0,4 kV. L. są w ciągłej eksploatacji, przerwy wynikały jedynie z prowadzonych prac remontowych. W pobliżu miejscowości K. nie ma innej linii o napięciu 110 kV, która umożliwiałaby zasilenia stacji K. w zastępstwie przedmiotowych linii.

Na przedmiotowej linii dokonywane były regularne, coroczne czynności eksploatacyjne, tj. oględziny i obchód monterski pieszy, celem ustalenia, czy stan techniczny linii jest zgodny z wymogami. Ponadto co 5 lat przeprowadzano przeglądy linii, w trakcie których stwierdzano konieczność wycinki zadrzewienia, bądź poprawienia oporności. Usterki te były usuwane, co stwierdzano w protokołach przeglądów oraz kartach oględzin. W ramach bieżącej konserwacji dokonywane malowania antykorozyjnego słupów, naprawy przewodów, uziemień i wymiany izolatorów. W trakcie eksploatacji, gdy zachodziła potrzeba naprawy wjeżdżano na nieruchomość uczestniczki, po uprzednim uzyskaniu jej zgody.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał wniosek oparty o treść art. 292 k.c. za nieuzasadniony.

Sąd Rejonowy przytoczył przepisy art. 292 k.c., art. 172 k.c. i art. 285 § 1 i 2 k.c., regulujące przesłanki zasiedzenia służebności gruntowej oraz stwierdził, że przy badaniu przesłanek zasiedzenia czynnej służebności gruntowej ustalać należy, czy zakres korzystania z nieruchomości obciążonej przez właściciela nieruchomości władnącej w okresie zasiedzenia nie uległ zmianie, gdyż zmiana tak prowadzi do przerwania biegu zasiedzenia. Koniecznym warunkiem nabycia służebności gruntowej w drodze zasiedzenia jest bowiem korzystanie przez właściciela nieruchomości gruntowej w okresie zasiedzenia z tego samego trwałego i widocznego urządzenia. Rodzaj urządzenia i jego tożsamość ma bowiem wpływ na zakres korzystania z nieruchomości obciążonej, który nie powinien ulegać zmianie w okresie zasiedzenia.

Sąd wskazał, że ustawa z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 116, poz. 731) wprowadziła do Kodeksu cywilnego przepisy regulujące służebność przesyłu, obowiązujące od dnia 3 sierpnia 2008 r. w tym art. 305¹ k.c. Z uwagi na niezawarcie w przywołanej ustawie przepisów przejściowych, należy przyjąć, że jeżeli termin prowadzący do zasiedzenia służebności upłynął przed dniem 3 sierpnia 2008 r. to sąd winien stwierdzić nabycie służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu, jeżeli zaś po tej dacie - zasiedzenie służebności przesyłu.

W niniejszej sprawie wnioskodawca jako początek posiadania służebności wskazywał dzień sporządzenia protokołu odbioru technicznego z 15 września 1972r., jednak przedłożone przez wnioskodawcę dokumenty dotyczące budowy urządzeń mają charakter szczątkowy. Odnośnie eksploatacji linii nie przedłożono jakichkolwiek dokumentów poza telefonogramem z dnia 24 lutego 1974r., choć z zeznań świadka A. Ł. wynikało, że w zasobach wnioskodawcy znajduje się dokumentacja techniczna dotycząca czynności dokonywanych w odniesieniu do przedmiotowego urządzenia.

Uczestniczka A. Ż. podniosła zarzut, że wnioskodawca nie wykazał w ogóle początku posiadania, ponieważ z dokumentu, na który się powoływał - protokołu odbioru linii z dnia 30 września 1972r. wynikało, że linia nie została załączona pod napięcie, z uwagi na nieukończenie budowy stacji K.. Biorąc jednak pod uwagę, iż do akt złożony został telefonogram z dnia 24 lutego 1974r., z którego wynika, iż w tym dniu została oddana do ruchu nowo wybudowana rozdzielnia K., dokonany został również odbiór wprowadzeń linii 110 kV do rozdzielni K., Sąd Rejonowy przyjął, że eksploatacja linii objętej wnioskiem rozpoczęła się z tym momentem.

Uczestniczka trafnie zarzuciła, że wnioskodawca nie przedłożył jakichkolwiek dokumentów, z których wynikałoby, że uzyskał zgodę właściciela nieruchomości lub też zastępującą tę zgodę decyzję administracyjną, wydaną w trybie art. 35 ust. 1 ustawy z 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, co wskazuje, iż w momencie wejścia w posiadanie służebności przedsiębiorstwo państwowe znajdowało się w złej wierze. Wobec powyższego, zdaniem Sądu Rejonowego, do upływu terminu zasiedzenia należałoby więc stosować dłuższy termin, liczący lat 20 przed dniem 01 października 1990r., zaś lat 30 po tej dacie. Termin zasiedzenia w okolicznościach sprawy mógłby więc upłynąć najwcześniej w dniu 24 lutego 2004r, tj. po upływie 30 lat nieprzerwanego posiadania służebności.

Ponadto uczestniczka zarzuciła, że wnioskodawca i uczestnik (...) S.A. nie wykazali ciągłości posiadania od momentu podłączenia linii do eksploatacji, w szczególności nie wykazali prawidłowego przeniesienia posiadania służebności ze Skarbu Państwa na rzecz przedsiębiorstwa państwowego i kolejnych spółek energetycznych. Odpierając ten zarzut wnioskodawca podnosił, iż posiadanie służebności przesyłu jest ściśle powiązane z własnością urządzeń przesyłowych, a służebność przesyłu przechodzi na nabywcę przedsiębiorstwa lub urządzeń. Przeniesienie to wykazuje dokumentacja dotycząca następstwa prawnego wnioskodawczyni, która dowodzi przeniesienia przez poprzednika prawnego wnioskodawczyni na jej rzecz prawa własności urządzenia przesyłowego.

Sąd Rejonowy wskazał, że przedsiębiorstwo państwowe, w rozumieniu przepisów aktów prawnych o przedsiębiorstwach państwowych (z dnia 26 października 1950 r. i ustawy z dnia 25 sierpnia 1981 r.), nie miało statusu posiadacza służebności gruntowych, w rozumieniu art. 352 k.c. w zw. z art. 336 k.c. W latach 1950-89 przedsiębiorstwa państwowe nie miały formalnie żadnych składników majątkowych, zgodnie z obowiązującą wówczas zasadą tzw. jednolitego funduszu własności państwowej. Właścicielem i posiadaczem mógł być tylko Skarb Państwa, a przedsiębiorstwo mogło być ich dzierżycielem, wykonującym swoją działalność na przekazanym przez państwo majątku. Analiza i wykładnia przepisów ustaw dotyczących prawno-organizacyjnych aspektów działalności przedsiębiorstwa państwowego, jako samodzielnej osoby prawnej występującej w obrocie cywilnoprawnym prowadzi do wniosku, iż do przeniesienia posiadania majątku nie wystarczy sam akt normatywny, zmiana przepisów. Zasada jednolitej własności państwowej (art. 128 § 2 k.c. w pierwotnym brzmieniu) rozumiana była w ten sposób, że przedsiębiorstwo państwowe mogło wykonywać m.in. posiadanie służebności (art. 352 § 1 k.c., art. 336 k.c.) jedynie w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa (postanowienie Sądu Najwyższego z 16 września 2009 r., II CSK 103/09 i inne powołane tam orzeczenia). Oznacza to, że przedsiębiorstwo państwowe, jako państwowa osoba prawna nie mogło nabyć w wyniku zasiedzenia m.in. służebności gruntowej (art. 292 k.c.), mogło jednak do okresu posiadania, wykonywanego po dniu 1 lutego 1989 r., zaliczyć okres posiadania Skarbu Państwa sprzed tej daty, jeżeli nastąpiło przeniesienie posiadania (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2006 r., I CSK 11/05). Sąd Najwyższy stwierdził w powyższym orzeczeniu, iż samo uchylenie art.128 k.c. nie może przemawiać za przyjęciem przeniesienia posiadania (służebności) przez Skarb Państwa na rzecz przedsiębiorstwa państwowego, gdyż służebność gruntowa zakłada istnienie służebności władnącej i służebności obciążonej, a uwłaszczenie mogło odnosić się do tej pierwszej kategorii nieruchomości. Niezależnie od tego, wejście w życie przepisu o uwłaszczeniu przedsiębiorstw państwowych i odpowiednia zmiana sytuacji prawno-rzeczowej przedsiębiorstwa państwowego w odniesieniu do nieruchomości władnącej i obciążonej (służebnością gruntową), nie przesądza jeszcze o przejściu posiadania (służebności gruntowej) na rzecz uwłaszczonego przedsiębiorstwa. W judykaturze trafnie wyjaśniono m.in. dowodową funkcję decyzji administracyjnej wydanej na podstawie art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami (Dz.U. Nr 79, poz. 464 z późn. zm.). Decyzja taka mogła stwierdzać, że przedsiębiorstwo państwowe (państwowa osoba prawna), jako wykonująca zarząd nieruchomością, kontynuowała w dniu 5 grudnia 1990 r. posiadanie, które do dnia 1 lutego 1989 r. było przypisywane Skarbowi Państwa, a później bezpośrednio już temu przedsiębiorstwu, jako osobie prawnej (uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 2007 r., I CSK 64/07). Wspomniana decyzja mogła być uznana za dokument stwierdzający, że doszło do przeniesienia posiadania nieruchomości objętej decyzją. Kwestia przeniesienia posiadania urządzeń i gruntów mogła być też oznaczona w późniejszej decyzji lub umowie, ale operator sieci tego nie wykazał. W takiej sytuacji nie może być mowy o zasiedzeniu służebności. Musi nastąpić formalne przeniesienie posiadania urządzeń, jako podstawa do ustanowienia służebności gruntowej. W niniejszej sprawie decyzji takiej nie przedstawiono, ani nie powoływano się na inne dokumenty mogące służyć wykazaniu omawianego przejścia posiadania ze Skarbu Państwa na poprzednika prawnego wnioskodawcy, w sposób przewidziany w art. 348-351 k.c

Sąd Rejonowy wskazał, że w niniejszej sprawie wnioskodawca nie powoływał się na żaden dokument służący wykazaniu przeniesienia posiadania ze Skarbu Państwa na przedsiębiorstwo energetyczne. Z analizy dokumentów przedstawionych przez wnioskodawcę wynika, że w okresie po dniu 1 lutego 1989r. wydane zostało jedynie zarządzenie Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 9 lipca 1993r., na podstawie którego z dniem 12 lipca tego roku dokonano podziału Przedsiębiorstwa Państwowego Zakład (...) w S. i przekształcenia tego przedsiębiorstwa w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa. Zarządzenie wydane zostało w oparciu o ustawę z dnia 5 lutego 1993r. o przekształceniach własnościowych niektórych przedsiębiorstw państwowych o szczególnym znaczeniu dla gospodarki. Z treści zarządzenia wynika, że podział przedsiębiorstwa państwowego odbywa się w celu wniesienia przez Skarb Państwa zorganizowanej części mienia przedsiębiorstwa do spółki akcyjnej (...) S.A. w W. oraz przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego w spółkę pod nazwą Zakład (...) S.A. w S.. Zarządzenie to zawiera załącznik, w którym ujęty został wykaz składników majątkowych oraz tryb ich przekazania, jednak wymieniono w nim tylko składniki majątkowe, tj. linie i stacje przekazane do (...), brak jest natomiast wyszczególnienia tych składników majątkowych, które były wcześniej użytkowane przez przedsiębiorstwo państwowe. Wszelkie późniejsze akty dowodzące przekazania zorganizowanej części przedsiębiorstwa wraz z liniami elektroenergetycznymi i służebnościami nie mogą konwalidować braku przekazania posiadania ze Skarbu Państwa na przedsiębiorstwo państwowe, z którego potem w drodze przekształceń wyodrębnił się wnioskodawca. Z tego względu wniosek został oddalony, gdyż stwierdzenie zasiedzenia służebności uzależnione było od możliwości doliczenia okresu posiadania służebności przez wszystkich kolejnych użytkowników linii pomiędzy rokiem 1974 a 2004.

Sąd Rejonowy na podstawie art. 83 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, w punkcie 2 orzeczenia nakazał pobranie od wnioskodawcy na rzecz Skarbu Państwa kwoty 2.881,33 zł, wyłożonej tymczasowo przez Skarb Państwa na wynagrodzenie biegłego. Z kolei na podstawie art. 520 § 3 k.p.c. Sąd zasądził od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki kwotę 737 zł tytułem kosztów postępowania, gdyż istniały w sprawie okoliczności uzasadniające odstąpienie od zasady ponoszenia przez uczestników kosztów związanych ze swym udziałem, albowiem wydaniem orzeczenia w sprawie zainteresowany był wyłącznie wnioskodawca, którego wniosek zostały oddalony.

Apelację od powyższego postanowienia wywiodła wnioskodawczyni (...) spółka z o.o. w P. i zaskarżając je w całości wniosła o jego zmianę, poprzez ustalenie, że poprzednik prawny wnioskodawczyni (...) S.A. w P. nabyła z dniem 16 września 2002 r. przez zasiedzenie ograniczone prawo rzeczowe w postaci służebności przesyłu, polegającej na nieodpłatnym korzystaniu z nieruchomości stanowiącej działkę nr (...), w części na której posadowione są linie napowietrzne 110 kV M. K. tor I oraz M. K. tor II oraz o zasądzenie na jej rzecz od uczestniczki A. Ż. kosztów niniejszego postępowania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego orzeczenia w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach procesu za obie instancje.

Zaskarżonemu orzeczeniu apelująca zarzuciła:

1) naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

a) art. 176 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie, co skutkowało przyjęciem, że w niniejszej sprawie nie doszło do przeniesienia posiadania służebności gruntowej w treści odpowiadającej służebności przesyłu za Skarbu Państwa na rzecz przedsiębiorstwa państwowego, będącego poprzednikiem prawnym wnioskodawczyni, podczas gdy okoliczność ta znajduje potwierdzenie w materiale dowodowym zgromadzonym w niniejszej sprawie, w szczególności w dokumentacji wykazującej następstwo prawne;

2) naruszenie przepisów prawa procesowego mające istotny wpływ na rozpoznanie niniejszej sprawy, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie zasady swobodnej oceny materiału dowodowego, w szczególności przez przyjęcie, że wnioskodawczyni nie wykazała, że doszło do przeniesienia posiadania służebności przez Skarb Państwa na jej rzecz.

W uzasadnieniu apelacji skarżąca wskazała, że przeniesienie własności urządzenia przesyłowego należy uznać za wydanie środka, które daje faktyczną możliwość wykonywania służebności przesyłu. Przeniesienie posiadania następuje wskutek zmiany dotychczasowego właściciela urządzeń przesyłowych, w stosunku do których było wykonywane to posiadanie, przy założeniu, iż nowy właściciel w dalszym ciągu wypełnia przesłanki przewidziane dla posiadacza służebności i korzysta z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści tej służebności. Sąd Rejonowy wadliwie zinterpretował treść Zarządzenia Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 9 lipca 1993 r., na podstawie którego dokonano z dniem 12 lipca 1993 r. podziału Przedsiębiorstwa Państwowego Zakład (...) w S. i przekształcenia tego przedsiębiorstwa w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa. Z treści tego zarządzenia wynika, że podział przedsiębiorstwa państwowego odbywa się w celu wniesienia przez Skarb Państwa zorganizowanej części mienia przedsiębiorstwa do spółki (...) S.A. w W. oraz przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego w spółkę pod nazwą Zakład (...) S.A. Sąd uznał, że wymienienie w załączniku wyłącznie składników majątku przekazanych do spółki (...) oznacza, że nie wykazano innych składników majątkowych, które miałyby być w posiadaniu poprzednika prawnego wnioskodawcy. Tymczasem brak wymienienia tych składników w załączniku do zarządzenia nie może skutkować uznaniem, że nie wykazano, iż nastąpiło przekazanie tych składników. Wszystkie bowiem pozostałe niewymienione w załączniku składniki majątku zostały przekazane do Zakładu (...) S.A.

W odpowiedzi na apelację uczestniczka postępowania A. Ż. wniosła o jej oddalenie w całości i zasądzenie na jej rzecz od wnioskodawczyni kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu apelacyjnym.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się zasadna w znacznej części i skutkowała rozstrzygnięciem o charakterze reformatoryjnym.

W pierwszej kolejności wymaga wskazania, że postępowanie apelacyjne polega na merytorycznym rozpoznaniu sprawy i orzeczenie sądu drugiej instancji musi opierać się na jego własnych i samoistnych ustaleniach faktycznych i prawnych. Sąd Odwoławczy nie może poprzestać na zbadaniu zarzutów apelacyjnych, lecz powinien poczynione ustalenia samodzielnie ocenić z punktu widzenia prawa materialnego ( vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2013 r., I CSK 509/12).

Sąd drugiej instancji podzielił ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy, które - po ich uzupełnieniu jak niżej - uznał za własne, czyniąc podstawą swojego rozstrzygnięcia. Aprobując w pełni ustalenia Sądu co do daty, od której należy liczyć termin zasiedzenia służebności (odbiór wprowadzeń linii do rozdzielni K. w dniu 24.02.1974r., k.362), braku zgody właściciela nieruchomości, niezmiennego zakresu i nieprzerwanego korzystania z widocznych urządzeń przesyłowych, Sąd Okręgowy nie podziela jednocześnie stanowiska Sądu pierwszej instancji, co do niewykazania przez wnioskodawczynię ciągłości posiadania służebności. Odmiennych w tym zakresie ustaleń Sąd Okręgowy dokonał w oparciu o następujące dowody z dokumentów, przemawiające za przeniesieniem posiadania służebności przez Skarb Państwa na rzecz przedsiębiorstwa państwowego.

Na mocy zarządzenia Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 25.11.1958 r. (k.55) utworzono przedsiębiorstwo państwowe Zakłady (...), którego przedmiotem działania były m.in. eksploatacja elektrowni oraz eksploatacja sieciowych urządzeń energetycznych. Przedsiębiorstwo działało na obszarze województw (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...) i (...) (k.73), a w późniejszym okresie również (...), (...) i (...). Siedzibami poszczególnych zakładów były miasta będące stolicami ww. województw (k.85-91).

W oparciu o dokument PROTOKÓŁ podziału składników mienia oraz zobowiązań i wierzytelności przedsiębiorstwa państwowego (...) z siedzibą w P. przy ul. (...) z dnia 7 czerwca 1989 r. (k.93-122), Sąd Okręgowy ustalił, że na mocy decyzji nr (...) 1989 r. Ministra Przemysłu z dnia 27 stycznia 1989 r. oraz Zarządzenia nr 57 Prezesa Rady Ministrów z 30 grudnia 1988 r. Komisja do przeprowadzenia inwentaryzacji mienia przedsiębiorstw ulegających podziałowi, zgrupowanych we Wspólnocie (...) i (...) Brunatnego, dokonała inwentaryzacji i podziału mienia oraz zobowiązań i wierzytelności Zachodniego O. Energetycznego (dalej także jako ZOE) między przedsiębiorstwa powstałe w wyniku podziału i inne jednostki organizacyjne. Podział dotyczył składników majątkowych wykazanych w bilansie na dzień 31 grudnia 1988 r.

W wyniku powyższego podziału mienia przekazano Zakładowi (...) w S. aktywa i pasywa zamykające się sumą bilansową 20.425.464.698,55 zł. Materialne składniki majątkowe ZOE (środki trwałe i przedmioty nietrwałe w użytkowaniu) zostały komisyjnie zinwentaryzowane na arkuszach spisu z natury na dzień 31 grudnia 1988 r. i protokolarnie przekazane przejmującym je użytkownikom.

Na podstawie dowodu z dokumentu, tj. Zarządzenia Nr 196/O./93 Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 9 lipca 1993 r. (k.133-134) oraz Załącznika do ww. zarządzenia (k.135), Sąd Okręgowy ustalił, że z dniem 12 lipca 1993 r. dokonano podziału przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą Zakład (...) w S., w celu wniesienia przez Skarb Państwa zorganizowanej części mienia przedsiębiorstwa do spółki akcyjnej (...) S.A. w W., a także w celu przekształcenia Zakładu (...) w S. w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa pod nazwą Zakład (...) S.A. w S..

Wykaz składników majątkowych oraz tryb ich przekazania - przejęcia (przez przedsiębiorstwo państwowe Zakład (...) w S. na rzecz (...) S.A.) zawierał załącznik do ww. zarządzenia. W załączniku tym wskazano, że do spółki akcyjnej (...) przekazano dwie stacje, tj. M. 220/110 kV i G. 220/110 kV, a także cztery linie 400 kV i pięć linii 220 kV.

Na podstawie dowodu z dokumentu - Aktu przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego w spółkę akcyjną z dnia 12 lipca 1993 r., rep. A 2436/93 (k.136-148) Sąd Okręgowy ustalił, że przedsiębiorstwo państwowe Zakład (...) w S. zostało przekształcone w (...) Spółkę Akcyjną Skarbu Państwa. Fundusz założycielski i fundusz przedsiębiorstwa Zakładu (...) w S. wynosił ponad 548 miliardów (548.424.802.300) złotych.

W oparciu o dowód z dokumentu, tj. uchwały nr 1 Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy z dnia 30 listopada 1999 r., rep. A 24520/99 (k.155-156) Sąd Okręgowy ustalił, że Zakład (...) S.A. w S. zmienił nazwę (firmę) na (...) S.A.

Na podstawie dowodów z dokumentów, tj. uchwał Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia z dnia 17 grudnia 2002 r. (k.171-174, 176-200) Sąd Okręgowy ustalił, że (...) S.A. połączyła się poprzez przejęcie z (...) S.A., Cały majątek (...) S.A. został przejęty przez (...) S.A., która zmieniła następnie nazwę na Grupa (...) S.A.

Wiarygodność dowodów z dokumentów będących podstawą powyższych ustaleń, nie budziła wątpliwości Sądu Okręgowego i nie była podważana przez uczestników w toku całego postępowania. Nadto dokumenty te mają w większości charakter dokumentów urzędowych, korzystających z domniemania prawdziwości zawartych w nich treści.

W ocenie Sądu Okręgowego, w tak ustalonych okolicznościach niniejszej sprawy należy stwierdzić, że posiadanie służebności przez Skarb Państwa, które trwało do 1 lutego 1989 r. może być doliczone do okresu posiadania tej służebności przez przedsiębiorstwo państwowe Zakład (...) w S., a następnie przez spółki akcyjne będące poprzednikami prawnymi wnioskodawczyni, albowiem posiadanie to zostało przeniesione przez Skarb Państwa na ww. podmioty.

Dla przejrzystości dalszego wywodu przypomnieć należy, że zgodnie z zasadą jednolitego funduszu własności państwowej (art. 128 k.c.) do 1 lutego 1989 r. przedsiębiorstwa państwowe, choć miały samodzielność prawną względem Skarbu Państwa (były osobami prawnymi), to zarządzały mieniem państwowym w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa. Teoria ta obejmowała też posiadanie, a w konsekwencji to Skarb Państwa należało uznać za posiadacza nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności przesyłu, a przedsiębiorstwo państwowe było tylko dzierżycielem.

Z art. 176 § 1 k.c. wynika, że jeżeli podczas biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania, obecny posiadacz może doliczyć do czasu, przez który sam posiada czas posiadania swego poprzednika. Przepis ten - na podstawie art. 292 zdanie drugie k.c. - ma odpowiednie zastosowanie do nabycia przez zasiedzenie służebności gruntowej.

Ustawodawca nie stworzył żadnych szczególnych zasad regulujących przeniesienie posiadania służebności, w tym także o treści odpowiadającej służebności przesyłu, a zatem należy do niego stosować ogólne reguły. Formy, w jakich może nastąpić przeniesienie posiadania, stanowiące o zachowaniu jego ciągłości przewidują art. 348-351 k.c. Zgodnie z art. 348 k.c. przeniesienie posiadania następuje przez wydanie rzeczy. Wydanie dokumentów, które umożliwiają rozporządzanie rzeczą, jak również wydanie środków, które dają faktyczną władzę nad rzeczą, jest jednoznaczne z wydaniem samej rzeczy.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego jednolicie przyjmuje się, że osoba prawna, która przed 1 lutego 1989 r., mając status państwowej osoby prawnej, nie mogła nabyć (także w drodze zasiedzenia) własności nieruchomości ani ograniczonych praw rzeczowych, może do okresu samoistnego posiadania wykonywanego po 1 lutego 1989 r. doliczyć okres posiadania Skarbu Państwa sprzed tej daty. Stanowisko to wyrażone zostało w odniesieniu do przedsiębiorstw energetycznych i innych przedsiębiorstw przesyłowych.

Sąd Okręgowy w pełni podziela również pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w uzasadnieniu postanowienia z dnia 13 czerwca 2013 r. (IV CSK 672/12), że przepis art. 176 § 1 k.c. ma brzmienie uniwersalne i dotyczy doliczenia okresu posiadania poprzednika w odniesieniu do wszystkich przypadków. Jeśli zatem służebność posiadał przedsiębiorca energetyczny, który powstał w wyniku przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego, to nie musi on doliczać czasu posiadania nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści tej służebności przez przedsiębiorstwo państwowe po 1 lutym 1989 r., ponieważ zgodnie z zasadą kontynuacji rządzącą przekształceniem osób prawnych, de iure przedsiębiorca energetyczny i przedsiębiorstwo państwowe to ten sam podmiot prawa. Natomiast jego poprzednikiem w posiadaniu był Skarb Państwa.

Zdaniem Sądu Okręgowego protokół podziału i przekazania składników mienia z dnia 7 czerwca 1989 r. (k.93-122), może być uznany za dokument stwierdzający przeniesienie posiadania, o którym mowa w art. 348 k.c.

Stosownie do art. 44 k.c. mienie jest pojęciem ogólnym oznaczającym ogół praw majątkowych, w szczególności prawo własności i inne prawa rzeczowe występujące w k.c., w tym prawa rzeczowe ograniczone (m.in. służebności). Do mienia zalicza się także stany faktyczne dające określone uprawnienia i roszczenia o wartości majątkowej. Powszechnie akceptowanym przykładem takiego chronionego przez prawo stanu faktycznego, uznawanego za prawo majątkowe sensu largo, jest posiadanie (por. uzasadnienie uchwały (7) Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 1993 r., III CZP 1/93, OSNC 1993/10/170).

Sąd Okręgowy uznał, że fakt likwidacji w roku 1989 Zachodniego O. Energetycznego z siedzibą w P., w połączeniu z treścią protokołu podziału i przekazania składników mienia z dnia 7 czerwca 1989 r., sporządzonego przez komisję powołaną przez reprezentanta Skarb Państwa - Ministra Przemysłu, na mocy decyzji ww. Ministra z dnia 27 stycznia 1989 r., przemawia za przyjęciem, że Skarb Państwa przekazał na rzecz przedsiębiorstwa państwowego Zakładu (...) w S. składniki mienia, wśród których było również urządzenie przesyłowe stanowiące dwutorową linię 110 kV relacji M. - K. wraz z posiadaniem służebności, obejmującym faktyczne korzystanie z nieruchomości stanowiącej działkę nr (...), położonej w S. przy ul. (...), w zakresie odpowiadającym treści służebności.

Z treści powołanych wyżej dokumentów, w szczególności protokołu podziału i przekazania składników mienia z dnia 7 czerwca 1989 r. (k.103 i n.) wynika, że urządzenie przesyłowe, stanowiące linię napowietrzną 110 kV, biegnącą m.in. przez działkę nr (...), położoną w S., przy ul. (...) zostało zinwentaryzowane i protokolarnie przekazane przez Skarb Państwa na rzecz przedsiębiorstwa państwowego Zakład (...) w S..

Pomimo nieprzedłożenia przez wnioskodawczynię szczegółowego wykazu przekazywanych składników (arkuszy spisów z natury, o których mowa w powyższym protokole), nie ulega wątpliwości, że linia ta, jako jedyna linia zasilająca stację w K., stanowiła istotny składnik majątkowy przedsiębiorstwa, a przez to musiała być przedmiotem podziału i przekazania, stwierdzonego protokołem z dnia 7 czerwca 1989 r. Nadto przedmiotem podziału i przekazania były wszystkie składniki mienia Zachodniego O. Energetycznego. Wskazuje na to fakt, że Zachodni O. Energetyczny z siedzibą w P. został zlikwidowany w 1989 r., a należące do niego materialne składniki majątkowe zostały zinwentaryzowane na arkuszach spisu z natury na dzień 31 grudnia 1998 r. Wreszcie przedsiębiorstwa państwowe powstałe w wyniku podziału (likwidacji) ZOE przejęły do realizacji zadania planowe ustalone w planach na 1989 r. dla zakładów wchodzących w skład (...) (k.114).

Na powyższe wskazuje również treść załącznika do Zarządzenia Nr 196/O./93 Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 9 lipca 1993 r. (k.135), z którego wynika, że przedmiotem przekazania przez Skarb Państwa na rzecz Zakładu (...) w S. były stacja 220/110 kV w M. oraz linie 220 kV K. – M. i P. - M. (przekazane następnie przez ten Zakład do spółki akcyjnej (...)). Skoro zatem stacja i dwie inne linie w M. zostały przekazane Zakładowi (...) w S., to nie sposób doszukać się jakichkolwiek przyczyn, dla których nie miałaby być przekazana temu przedsiębiorstwu również linia 110 kV relacji M. - K..

Nie ulega wątpliwości, że eksploatacja urządzeń służących do doprowadzania energii elektrycznej (słupów i linii napowietrznych), przebiegających przez nieruchomości położone w S. i na terenie pobliskich gmin, należała do Zakładu (...) w S., nie zaś jakiegokolwiek innego Zakładu (...) wchodzącego w skład dawnego przedsiębiorstwa państwowego (...) w P., zgrupowanego we Wspólnocie (...) i (...) Brunatnego ( vide: rozporządzenie Rady Ministrów z 11.01.1988 r. w sprawie wykazu przedsiębiorstw państwowych oraz innych państwowych jednostek organizacyjnych podlegających zgrupowaniu we Wspólnocie Energetyki i Węgla Brunatnego – Dz.U. z 1988r., Nr 4, poz.31).

Po podziale (likwidacji) Zachodniego O. Energetycznego w P., Zakład (...) w S. był jedynym na tym terenie przedsiębiorstwem, prowadzącym działalność w zakresie przetwarzania, przesyłania oraz dostarczania i sprzedaży energii elektrycznej (odpis z KRS - k.131). Fakt ten, jako powszechnie znany, nie wymagał dowodu (art. 228 § 1 k.p.c.).

Za przyjęciem, że linia napowietrzna 110 kV M. - K. była przedmiotem przekazania przez Skarb Państwa na rzecz przedsiębiorstwa państwowego przemawia także okoliczność, że podział i przekazanie składników mienia protokołem z dnia 7 czerwca 1989 r. nastąpiły w krótkim czasie od wejścia w życie ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 3, poz. 11 z 1989 roku), znoszącej zasadę jednolitej własności państwowej.

Zdaniem Sądu Okręgowego, powyższe okoliczności przemawiają za przyjęciem, że doszło do przeniesienia posiadania służebności ze Skarbu Państwa na poprzednika prawnego wnioskodawczyni, w sposób przewidziany w art. 348 k.c.

Należy też wskazać, że dla eksploatacji sieci energetycznej przekazanie posiadania służebności było niezbędne. Biorąc pod uwagę charakter, cel i specyfikę działalności przedsiębiorcy przesyłowego, a ponadto uwzględniając szczególne znaczenie linii 110 kV M. - K. dla lokalnych odbiorców energii elektrycznej, a także nieprzerwaną i intensywną eksploatację tej linii, należy zgodzić się z apelującym, że zmiana właściciela urządzeń przesyłowych musiała pociągać za sobą przeniesienie posiadania służebności. L. energetyczna wymagała stałego nadzoru i regularnych konserwacji, co potwierdzają zeznania świadka A. Ł.. Skarb Państwa nie był właścicielem nieruchomości stanowiącej działkę nr (...), nad którą przebiegała linia napowietrzna 110 kV, zatem nie sposób uznać, że po podziale i przekazaniu składników mienia na rzecz dotychczasowego zarządcy mógł faktycznie dalej korzystać z tych urządzeń w zakresie treści służebności.

Z tych względów należało uznać za zasadne podniesione w apelacji zarzuty naruszenia przez Sąd pierwszej instancji przepisów art. 176 k.c. oraz art. 233 § 1 k.p.c.

Mając na uwadze powyższe okoliczności oraz treść powołanych przepisów należało uznać, że uczestnik (...) spółka akcyjna w P. nabył przez zasiedzenie z dniem 24 lutego 2004 roku służebność gruntową odpowiadającą treści służebności przesyłu, polegającą na korzystaniu (tj. eksploatacji linii elektroenergetycznej, dokonywaniu kontroli, przeglądów, konserwacji, modernizacji i remontów, usuwaniu awarii, wymianie urządzeń infrastruktury elektroenergetycznej, przesyle energii elektrycznej oraz na prawie wstępu na grunt w celu wykonywania przedmiotowych prac) z nieruchomości stanowiącej działkę nr (...), obręb 204 D., położonej w S. przy ul. (...), w zakresie opisanym w wersji I opinii biegłej sądowej K. P. z dnia 15 lipca 2013 r. (k. 407 akt), stanowiącej integralną część niniejszego orzeczenia. Sąd Okręgowy oddalił wniosek w pozostałej części, tj. w zakresie żądania stwierdzenia zasiedzenia służebności przesyłu z dniem 16 września 2002 r.

Marginalnie, odnosząc się do zarzutów uczestniczki A. Ż. dotyczących żądania przez wnioskodawczynię stwierdzenia zasiedzenia „służebności przesyłu”, która to instytucja istnieje w porządku prawnym dopiero od 3 sierpnia 2008 r., wskazać należy, że Sąd nie jest związany nazwą prawa, a żądaniem wniosku, a więc żądaniem stwierdzenia zasiedzenia prawa, którego treść jest normatywnie określona przepisami kodeksu cywilnego. Błędne nazwanie prawa podlegającego zasiedzeniu nie ma znaczenia, istotna jest treść tego prawa nadana przez wnioskodawcę. Mimo więc, że wnioskodawca nie domagał się stwierdzenia zasiedzenia służebności gruntowej, lecz przesyłu, Sąd powinien orzec o stwierdzeniu zasiedzenia służebności gruntowej, stosując przepisy obowiązujące w dacie zdarzenia prawnego, zaistnienia przesłanek zasiedzenia. W takiej sytuacji Sąd nie orzeka o żądaniu, które nie było przedmiotem wniosku, orzeka o rzeczywistej intencji wnioskodawcy, nie zachodzi zatem naruszenie art. 321 k.p.c.

Sąd drugiej instancji jest sądem merytorycznym rozpoznającym sprawę po raz drugi, a wyrazem jego działalności judykacyjnej jest stosowanie z urzędu właściwych norm prawa cywilnego materialnego. W postępowaniu apelacyjnym należało więc zastosować normy obowiązujące w dacie zdarzenia prawnego, tj. 24 lutego 2004 roku.

O kosztach postępowania przed Sądem pierwszej instancji Sąd Okręgowy orzekł w oparciu o przepis art. 520 § 1 k.p.c. Zdaniem Sądu, w niniejszej sprawie nie zachodzą okoliczności uzasadniające naruszenie określonej powyższym przepisem zasady ponoszenia kosztów przez każdego uczestnika. Należy bowiem zauważyć, że zasiedzenie następuje z mocy prawa, a jego funkcją jest uzgodnienie stanu prawnego i stanu posiadania. Wnioskodawczyni, aby móc wylegitymować się przysługującym jej tytułem do korzystania z nieruchomości uczestniczki zmuszona była zainicjować niniejsze postępowanie, niezależnie od stanowisk uczestników w tym przedmiocie. Można więc uznać, że uczestnicy byli w równym stopniu zainteresowani rozstrzygnięciem sprawy, a ich interesy były wspólne - w tym sensie, że celem niniejszego postępowania jest przede wszystkim uregulowanie wzajemnych stosunków majątkowych zainteresowanych.

Z tych względów Sąd Okręgowy zmienił zaskarżone postanowienie w punktach 1 i 3, o czym - na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. - orzekł w punkcie I sentencji. O oddaleniu apelacji w pozostałej części orzeczono w pkt II sentencji, zgodnie z art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego znajduje oparcie w art. 520 § 1 k.p.c., zaś jego motywy są tożsame z przedstawionym wyżej uzasadnieniem rozstrzygnięcia o kosztach postępowania przed Sądem pierwszej instancji.

SSO Agnieszka Bednarek – Moraś SSO M. ErnestSSO Agnieszka Tarasiuk - Tkaczuk

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE