UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 1 września 2016r.wydanym w sprawie INs 633/15 zainicjowanej przez Prokuratora Okręgowego w Ostrołęce Sąd Rejonowy w Przasnyszu oddalił wniosek o stwierdzenie, że z dniem 4 listopada 1971r. na podstawie ustawy z dnia 26 października 1971r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych, współwłaścicielami działek położonych we wsi S., gmina K., o numerach ewidencyjnych: (...)o pow. 0,2000 ha, (...)o pow. 1,0800 ha, (...)o pow. 0,1000 ha i (...)o pow. 0,0700 ha stali się współwłaścicielami w poniższych udziałach:

p) T. K., syn I. i T. oraz M. K., córka E. i J. na prawach wspólności ustawowej małżeńskiej- w (...)części;

q) H. G. (1), córka W. i A.- w (...) części;

r) W. C., córka I. i M.- w (...) części;

s) E. M., syn T. i F. oraz C. M. (1), córka M. i M. na prawach wspólności ustawowej małżeńskiej- w(...) części;

t) M. P., córka M. i U.- w (...) części;

u) A. M., córka H. i K.- (...) części;

v) R. M., córka P. i K.- w (...) części;

w) W. M., syn P. i K.- w (...) części;

x) E. K., córka H. i K.- w (...) części;

y) T. M. (2), syn S. i M. oraz F. M., córka A. i W. na prawach wspólności ustawowej małżeńskiej- w(...) części;

z) I. B., córka S. i M. oraz T. B., syn J. i S. na prawach wspólności ustawowej małżeńskiej- w (...) części;

aa) S. G., syn L. i S.- w (...) części;

bb) T. M. (3), syn P. i K. oraz C. M. (2), córka P. i M. na prawach wspólności ustawowej małżeńskiej- w (...) części;

cc) G. B., córa J. i H.- w (...) części;

dd) M. S., córka H. i K.- w (...)części.

Oddalenie wniosku o uwłaszczenie, zainicjowanego przez Prokuratora Okręgowego w Ostrołęce, Sąd Rejonowy oparł na poniższych ustaleniach faktycznych i poczynionych na ich gruncie ocenach prawnych:

Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w P. decyzją numer (...)z dnia 12 września 1967r., uwzględniając wniosek mieszkańców wsi, wdrożyło postępowanie wymiany gruntów wsi S. na obszarze 240,29 ha. Wymianą objęte zostały grunty następujących osób: I. B., W. C., H. G. (1), G. G. (2), H. G. (2), S. G., T. i M. K., K. K. (2), E. M., W. M., T. M. (3), T. i F. M., R. M., A. M., M. P., M. S. i Parafii Rzymskokatolickiej w S..

W trakcie tego postępowania, pismem z dnia 25 października 1967r. mieszkańcy i użytkownicy gruntów położonych we wsi S. zwrócili się do Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w W., aby w ramach prowadzonego postępowania w sprawie wymiany gruntów wydzielono z przysługujących im ekwiwalentów działki na użyteczności publiczne, takie, jak: szkoła, poczta, ośrodek zdrowia, sklep, mleczarnia. Wydzielenie miało zostać dokonane w formie potrąceń procentowych w stosunku do wartości ich gospodarstw.

W protokole ze spotkania dnia 25 stycznia 1968r. dotyczącym ogólnych wytycznych projektu wymiany gruntów wsi S. geodeta przeprowadzający czynności wymiany gruntów wskazał, że zostaną wydzielone następujące działki: plac pod szkołę – 1,5 ha, pod wiejski dom towarowy i pocztę – 0,15 ha, pod ośrodek zdrowia – 0,15 ha, pod mleczarnię – 0,06 ha usytuowane przy skrzyżowaniu szos i przy kościele. W czynnościach tych brali udział: S. G., H. G. (1), E. M., C. C. (1), I. B., E. K., T. M. (3), T. M. (2), W. M., T. K., A. P. i S. S. (1). Protokół podpisali wszyscy uczestnicy za wyjątkiem S. S. (1) reprezentującego Parafię.

Następnie pismem z dnia 2 maja 1968r. geodeta poinformował Wojewódzką Radę Narodową w W. o deklaracji uczestników wymiany w sprawie przeznaczenia części gruntów na cele użyteczności publicznej, prosząc jednocześnie o wskazanie, pod jakim tytułem zapisać w rejestrze po wymianie grunty wydzielone na cele publiczne – czy jako grunty gromadzkie, czy wspólnota wioskowa. Odpowiadając Kierownik Działu Regulowania Struktury Gospodarstw Rolnych wyraził opinię, że jeśli postępowanie prowadzone jest na podstawie przepisów sprzed wejścia w życie ustawy z dnia 24 stycznia 1968r., to wydzielone grunty należy zapisać na własność Skarbu Państwa, ale tylko wówczas, o ile uczestnicy dokonają formalnego zrzeczenia się tych gruntów na rzecz Skarbu Państwa (ugoda w trybie art. 5 dekretu z 16 sierpnia 1949r., względnie akt notarialny). O ile natomiast uczestnicy postępowania nie dokonają formalnego zrzeczenia na rzecz Państwa, to przedmiotowe grunty należy zapisać na współwłasność uczestników wymiany (nie „grunty gromadzkie” lub „wspólnota gruntowa”). Ostatecznie jednak żadne umowy, w szczególności ugody, nie zostały nigdy zawarte z uczestnikami wymiany co do gruntów wydzielonych na cele publiczne, a grunty te zapisano w rejestrze po wymianie jako „grunty gromadzkie wsi S.”.

Zgodnie z wykonanym projektem wymiany gruntów, wydzielone zostały na cele publiczne następujące działki: nr. (...)o pow.0,2 ha, nr. (...)o pow.1,08 ha, nr. (...)o pow. 0,1 ha i nr. (...)o pow. 0,07 ha. Projekt, po wyznaczeniu na gruncie, został okazany wszystkim uczestnikom wymiany gruntów na zwołanym zebraniu w dniu 15 sierpnia 1968r.na którym wszyscy złożyli oświadczenie, że przyjmują projekt i warunki objęcia w posiadanie gruntów przewidzianych dla nich po wymianie. Jednocześnie wprowadzono uczestników wymiany w posiadanie wydzielonych im gruntów i z tym dniem przestali być posiadaczami gruntów przekazanych do wymiany, natomiast stali się nimi w stosunku do gruntów wydzielonych według projektu wymiany.

Decyzją wydaną na podstawie art. 8 ust. 1 dekretu z dnia 16 sierpnia 1949r. o wymianie gruntów z dnia 28 listopada 1968r. zatwierdzono projekt wymiany gruntów wsi S., obejmujący obszar 240,23 ha. W późniejszym czasie grunty wsi S., które przypadły poszczególnym uczestnikom wymiany, objęte zostały na początku lat 70 –tych postępowaniem uwłaszczeniowym.

W okresie 22-27 grudnia 1973r. wydano akty własności ziemi na rzecz: W. C., E. i C. małż. M., T. i M. małż. K., M. P., J. i K. małż. S., A. M., R. M., W. M., E. K., T. i F. małż. M. ,T. i I. małż. B., T. i C. małż. M., G. B., J. S. i w dniu 7 stycznia 1974r. wydano akt własności ziemi na rzecz H. G. (1).

Dalej Sąd Rejonowy ustalił, że nikt z uczestników wymiany nie uzyskał aktów własności ziemi na wydzielone wskutek wymiany gruntów działki o nr.: (...), (...), (...)i (...), żaden z mieszkańców nie objął tych działek w posiadanie i nikt ich faktycznie nie użytkował. Z upływem czasu działki przy kościele zaczęto wykorzystywać jako parking przykościelny, zaś z innej działki, na skraju wsi, był brany piasek, między innymi pod budowę drogi powiatowej. Obecnie zaś działki te figurują w ewidencji gruntów jako grunty gromadzkie współwłasność wsi S., przy czym tylko działka nr. (...)stanowi nieużytki, pozostałe to grunty orne.

Ustalając aktualne poczynania dotyczące przedmiotowych działek Sąd Rejonowy ustalił, że decyzją z dnia 28 marca 2011r. Starosta (...) uchylił wcześniejszą decyzję stwierdzającą, że przedmiotowe nieruchomości o nr.: (...), (...), (...)i (...)o obszarze 1,4500 ha stanowią mienie gromadzkie – obecnie mienie gminne Gminy K.. A wniosek Starosty (...) z dnia 12 sierpnia 2011r. o założenie księgi wieczystej dla przedmiotowych działek z wpisem jako właściciela Skarbu Państwa został prawomocnie oddalony. Zaś decyzją z dnia 8 lipca 2016r. Starosta (...) ustalił, że przedmiotowe nieruchomości nie stanowią wspólnoty gruntowej.

Te ustalenia faktyczne zostały poczynione przez Sąd Rejonowy w oparciu o historyczne dokumenty z okresu wymiany gruntów, dokumentację uwłaszczeniową i na podstawie innej dokumentacji geodezyjnej złożonej przez Starostwo Powiatowe w P. i załączonej do akt na wezwanie Sądu.

W ocenie Sądu Rejonowego stan faktyczny ustalony w niniejszej sprawie nie pozwalał uznać, że wypełnione zostały warunki ustawy z dnia 28 października 1971r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. 1971. 27. 250 ze zm.), bowiem pierwszorzędne znaczenie miało ustalenie, że przedmiotowe działki powstały w trakcie wymiany gruntów z potrąceń dokonanych z gospodarstw rolnych uczestników wymiany, na skutek ich wniosku o wydzielenie gruntów na cele społeczne, które rodziły konsekwencje dla oceny zasadności zgłoszonego wniosku.

Analizując warunki ustawy uwłaszczeniowej (art. 1 ust. 1 ustawy) Sąd Rejonowy stwierdza, że miała ona zastosowanie do nieruchomości wchodzących w skład gospodarstw rolnych, a tymczasem wskutek decyzji uczestników wymiany gruntów, przedmiotowe grunty faktycznie wyłączono z ich gospodarstw rolnych, nie weszły one w skład żadnego gospodarstwa rolnego. I przeznaczenie tych gruntów przez ich użytkowników na cele społeczne, w ocenie Sądu Rejonowego nie pozwalało stwierdzić, by funkcjonalnie powiązane były z gospodarstwami rolnymi rolników biorących udział w wymianie, grunty te pozostały wyłączone z produkcji rolnej w dacie wejścia w życie ustawy uwłaszczeniowej. Za przejaw wyłączenia przedmiotowych gruntów ze struktury gospodarstw rolników Sąd przyjął brak jakiejkolwiek aktywności rolniczej na tych gruntach po wymianie.

Jako drugi argument mający przemawiać za negatywnym odniesieniem się do wniosku Sąd Rejonowy przyjął, że wyłączenie przedmiotowych gruntów z gospodarstw uczestników wymiany z przeznaczeniem na określone cele społeczne nie pozwało uznać, by uczestnicy wymiany w dniu wejścia w życie ustawy uwłaszczeniowej pozostawali samoistnymi posiadaczami wydzielonych działek.

Sąd Rejonowy dostrzegając potrzebę uregulowania stanu prawnego przedmiotowych nieruchomości, ostatecznie stwierdził, że brak jest podstaw do dokonania tego w sposób postulowany we wniosku.

W ocenie Sądu Rejonowego nie zostały wyczerpane inne jeszcze możliwości uregulowania sytuacji prawnej nieruchomości. Po pierwsze nie zaskarżono odmowy założenia księgi wieczystej, a uzasadnienie postanowienia o oddaleniu wniosku złożonego przez Starostę (z żądaniem wpisu na rzecz Skarbu Państwa), nie odnosi się do kwestii zdaniem Sądu istotnej, a mianowicie przedmiotowe nieruchomości powstały wskutek wymiany gruntów prowadzonej na podstawie dekretu z dnia 16 sierpni 1949r. o wymianie gruntów, dekret ten utracił moc w związku z wejściem w życie ustawy z dnia 24 stycznia 1968r. o scalaniu i wymianie gruntów (Dz. U. z 1968r., Nr 3, poz. 13), ustawa ta obowiązywała już w dacie zatwierdzenia projektu wymiany gruntów wsi S.. I w ocenie Sądu Rejonowego decyzja o zatwierdzeniu projektu wymiany usankcjonowała wydzielenie części gruntów na cele społeczne, mimo tego, że dekret o wymianie wprost takiej możliwości nie dopuszczał ani nie regulował skutków takiego wydzielenia, skutki takie określał natomiast art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 24 stycznia 1968r. I zdaniem Sądu nawet, jeśli przepisy przejściowe nowej ustawy nakazywały dokończenie postępowania wymiennego na podstawie przepisów dotychczasowych, to nie można wykluczyć zastosowania do oceny niektórych skutków tego postępowania nowych przepisów, w tym art. 5 ust. 2 ustawy i można bronić stanowiska, że do tak wydzielonych gruntów znajdzie zastosowanie przepis art. 5 ust. 2 ustawy z 24 stycznia 1968r.

Spośród licznych uczestników postępowania, którzy w znacznej większości przyłączali się do wniosku Prokuratora Okręgowego, apelację wywiodła tylko uczestniczka E. K., która była jedną z trzech żyjących uczestniczek postępowania wymiany gruntów z roku 1967r.(a oprócz niej żyje tylko uczestniczka M. P. i uczestniczka M. K.).

Prokurator Okręgowy w Ostrołęce działając na podstawie art. 60 § 2 k.p.c., art. 518 k.p.c. oraz art. 368 § 1 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. zaskarżył powyższe postanowienie w całości, formułując poniższe zarzuty apelacyjne:

1) obrazę prawa materialnego art. 1 ust.1 ustawy z dnia 26 października 1971r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz.U. 1971 nr 27 poz. 250 ze zm.), poprzez zaniechanie zbadania całościowo materialnej podstawy żądania wnioskodawcy, braku oceny przez sąd pierwszej instancji podstawy roszczenia, tj. przesłanki stanowiącej o jego istnieniu, a mianowicie posiadania na zasadzie współwłasności nieruchomości objętych wnioskiem nabytej przez uczestników wymiany gruntów wsi S. w nim wskazanych, na podstawie umowy o przeniesieniu własności nieruchomości bez zachowania przewidzianej prawem formy, co skutkowało nie rozpoznaniem istoty sprawy i w konsekwencji oddaleniem wniosku;

2) sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, czego wyrazem stało się uznanie, że nie zachodzą przesłanki do ustalenia, że wskazane we wniosku osoby na zasadach określonych art. 1 ust.1 ustawy z dnia 26 października 1971r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych stały się współwłaścicielami nieruchomości położonych we wsi S. gmina K. oznaczonych jako działki nr (...), podczas gdy materiał dowodowy zebrany w sprawie jednoznacznie wskazuje, iż zachodzą przesłanki do takiego ustalenia;

3) naruszenie przepisu art. 233 § 1 k.p.c., poprzez dokonanie oceny dowodów w sposób oczywiście wadliwy, z pominięciem niektórych z nich, co skutkowało ustaleniem, że osoby wskazane we wniosku nie były posiadaczami samoistnymi nieruchomości położonych we wsi S. gmina K. oznaczonych jako działki nr (...) w dniu w życie wejścia ustawy z dnia 26 października 1971r. o uregulowaniu własności gospodarstw, podczas gdy prawidłowa ocena całokształtu materiału dowodowego przy uwzględnieniu wiedzy i doświadczenia życiowego w szczególności oświadczeń złożonych przez uczestników postępowania, świadka S. S. (1) oraz dokumentów dotyczących wymiany gruntów w miejscowości S. prowadzi do wniosków przeciwnych ;

4) naruszenie przepisów postępowania, mających istotny wpływ na wynik sprawy, a to art. 217 § 1 k.p.c. i art. 227 § 1 k.p.c., poprzez niewyjaśnienie wszystkich okoliczności faktycznych i niezbędnych dla rozstrzygnięcia sprawy, a w szczególności niewysłuchanie uczestników M. K. (niepodjęcie próby wysłuchania) oraz pobieżne wysłuchanie A. P., co w konsekwencji spowodowało przyjęcie błędnego ustalenia, że uczestnicy wymiany gruntów nie posiadali zamiaru władania dla siebie wydzielonymi nieruchomościami.

W następstwie tak postawionych zarzutów Prokurator Okręgowy w Ostrołęce zawnioskował w pierwszej kolejności o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu, ewentualnie o

zmianę zaskarżonego postanowienia i wydanie orzeczenia zgodnie z wnioskiem.

Apelacja uczestniczki postępowania E. K. stawia zarzuty:

1. naruszenia prawa materialnego polegający na błędnej wykładni art. 1 i 2 ustawy uwłaszczeniowej w zw. z art. 336 k.c. i 337 k.c., ich niezastosowanie i zanegowanie statusu posiadacza samoistnego po stronie uczestników wymiany gruntów i przyjęcie, że nieruchomość nie była przedmiotem współwłasności uczestników wymiany gruntów i była wyłączona z produkcji rolnej;

2. naruszenie przepisów prawa procesowego tj. art. 233 §1 k.p.c. w zw. z art.328§2 k.p.c. poprzez wybiórczą ocenę dowodów i pominięcie faktu że wymiany gruntów dokonano na podstawie art. 8 pkt. 1., art. 3 i art. 4 pkt. 1 dekretu z 16 sierpnia 1949r. i błędne przyjęcie, że grunty zostały wydzielone na cele użyteczności publicznej zgodnie z ustawą z 24 stycznia 1968r. o scalaniu i wymianie gruntów.

W następstwie tak postawionych zarzutów apelująca E. K. odwrotnie jak Prokurator Okręgowy w Ostrołęce, zawnioskowała w pierwszej kolejności o zmianę zaskarżonego postanowienia i uwzględnienie wniosku w całości, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Obie apelacje były uzasadniane i należało zmienić zaskarżone postanowienie w postulowany kierunku, czyli postanowić zgodnie z żądaniem wniosku zainicjowanym przez Prokuratora Okręgowego w Ostrołęce. Skuteczność apelacji dawała podstawy do wydania w postępowaniu odwoławczym orzeczenia reformatoryjnego.

Zgodnie z art. 386 § 1 k.p.c. w razie uwzględnienia apelacji sąd drugiej instancji zmienia zaskarżony wyrok i orzeka co do istoty sprawy. Zakres apelacji nie jest ograniczony przedmiotowo. Ustawodawca przyjął model apelacji pełnej, który charakteryzuje się tym, że sąd odwoławczy na skutek wniesionej apelacji ma możliwość ponownego, merytorycznego rozpoznania sprawy w granicach apelacji. Rola sądu drugiej instancji nie ogranicza się zatem do kontroli zaskarżonego orzeczenia w świetle podniesionych przez skarżącego zarzutów, lecz postępowanie apelacyjne stanowi kontynuację postępowania przed sądem pierwszej instancji. Merytoryczne rozpoznanie sprawy oznacza więc, że ocenie sądu odwoławczego mogą zostać poddane zarówno dokonane przez sąd instancji ustalenia, jak i zastosowane prawo. Sąd odwoławczy realizując obowiązek ponownego, merytorycznego rozpoznania sprawy, jest uprawniony do dokonywania własnych ustaleń faktycznych, w oparciu o materiał dowodowy zebrany w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, bez konieczności ponawiania przeprowadzonych dowodów; może też poprzestać na dokonanych przez sąd I instancji ustaleniach, gdy uzna je za wystarczające do merytorycznego rozpoznania sprawy. Sąd odwoławczy, będąc sądem merytorycznym, powinien dążyć, w przypadku uwzględnienia apelacji, do wydania orzeczenia reformatoryjnego, a wyjątkowo może wydać orzeczenie o charakterze kasatoryjnym (w oparciu o wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2017 r. I UK 212/16).

Przenosząc założenia zacytowanego orzeczenia Sądu Najwyższego na grunt niniejszej sprawy, kategorycznie należało na etapie postępowania apelacyjnego przyjąć rolę sądu merytorycznego, bowiem nawet sam materiał dowodowy zgromadzony w sądzie I instancji był wystarczający aby dokonać jego odmiennej oceny prawnej..

Zasadniczo Sąd Rejonowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne, ale dokonał błędnej ich oceny prawnej. Prawidłowa ocena prawna ustaleń faktycznych powinna doprowadzić Sąd Rejonowy do zgoła odmiennego rozstrzygnięcia końcowego.

Z uwagi na zaistniały spór na tle własności nieruchomości położonych we wsi S., gmina K.-opisanych w stanie faktycznym, oraz poszukiwania tytułu własności nie tylko przez część mieszkańców wsi, ale także przez Skarb Państwa- reprezentowany przez Starostę (...) i samorząd Gminę K., zrozumiała powinna być inicjatywa podjęcia przez Prokuratora Okręgowego, działań z urzędu w celu uregulowania stanu prawnego nieruchomości. Generalną zasadą, jaką kierował się urząd prokuratora, było doprowadzenie do sytuacji, aby osoby, które wyraziły zgodę na potrącenie z ich gospodarstw części ułamkowych gruntów na cele społeczne, mogły uzyskać tytuł współwłasności do tych nieruchomości w udziałach równych wartości potrąceń z ich nieruchomości objętych wymianą gruntów zainicjowaną w 1967r. Uprawnione było założenie wnioskodawcy-Prokuratora Okręgowego w Ostrołęce, że do zaszłego stanu faktycznego sprawy adekwatne jest odniesienie się do ustawy z dnia 26 października 1971r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych – oczywiście za wyjątkiem Parafii Rzymsko – Katolickiej w S. i stwierdzenie, że na dzień 4 listopada 1971r. uczestnicy wymiany gruntów powinny nabyć udziały we współwłasności przedmiotowych gruntów jako osoby posiadające status rolnika, bowiem pomimo, tego że jako uczestnicy wymiany gruntów wyrazili zgodę na dokonanie potrąceń z ich udziałów nieruchomości z przeznaczeniem na cele społeczne, nigdy w sposób formalny nie utracili prawa do władania nieruchomościami, które wydzielono w trakcie zbiorowego aktu wymiany gruntów.

Do odmiennego rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie, niż przyjął Sąd Rejonowy należało dojść po uzupełnieniu postępowania dowodowego, po prawidłowej ocenie skuteczności oświadczeń rolników składanych w trakcie wymiany gruntów dokonanej na podstawie dekretu z 16 sierpnia 1949r. o wymianie gruntów i nieskuteczności prawnej późniejszych czynności podejmowanych w imieniu Skarbu Państwa, w imieniu Gminy K. i przez części mieszkańców wsi (...), a mających na celu przypisanie sobie prawa własności .

Uzupełniając ustalenia faktyczne należało odnieść się do zestawienia powierzchni i wartości nieruchomości objętych wymianą we wsi S. opracowanego na podstawie rejestrów przed wymianą i po wymianie i proponowanych udziałów w nieruchomości wydzielonych na cele użyteczności publicznej w trakcie wymiany gruntów w 1967r. odnoszącej się do wartości potrąceń.

W wymianie gruntów w 1967r. brali udział rolnicy (lub ich poprzednicy prawni) wymienieni w treści orzeczenia Sądu Okręgowego zmieniającego postanowienie pierwszo-instancyjne. Jak wynika z przedmiotowego zestawienia sporządzonego z upoważnienia Starosty (...) (dowód k. 21) w oparciu o obszerną dokumentację geodezyjną zgromadzoną podczas procesu wymiany gruntów (dowody zgromadzone na pycie CD koperta k. 150, częściowo wydrukowane i złączone do akt odwoławczych k. 724-728), rolnicy wyrazili zgodę na to aby proporcjonalnie do wielkości ich gospodarstw rolnych podlegających wymianie wydzielić działki na cele publiczne, umniejszając w ten sposób swoje gospodarstwa otrzymane w wyniku wymiany.

A nie budzi wątpliwości żadnego z uczestników postępowania, że cele publiczne/społeczne pomimo upływu 50 lat, ale także w dacie na dzień uwłaszczania tj. 4 listopada1971r. nie zostały zrealizowane. A nie nastąpiło to z prostej przyczyny, bowiem dekret z 16 sierpnia 1949r. (Dz.U.1962.46.226 j.t.) na podstawie którego zainicjowano, prowadzono i zakończono postępowanie wymienne, takiego stanu faktycznego (zgody rolników na wydzielenie części nieruchomości na cele publiczne) nie przewidywał. Dla osiągniecia zamierzonego skutku konieczne było dochowanie dalszych warunków formalnych, a mianowicie zawarcie ugody przez ówczesne odpowiednie organa z wszystkimi rolnikami przekazującymi udziały lub uczynienie tego w formie aktu notarialnego w trybie obowiązującego wówczas art. 179 k.c..

Te wymogi formalne nie zostały dochowane, z czego należało wywieźć, że udziały w przedmiotowych działkach pozostały przy rolnikach, którzy brali udział w wymianie gruntów. Założenie wniosku, oparte na twierdzeniu, że skoro nie zrealizowano celów publicznych na wydzielonych udziałach, to należy się zwrot odpowiednich udziałów w nieruchomościach na rzecz rolników, którzy byli ich posiadaczami, w oparciu o ustawę uwłaszczeniową było uprawnione. Zwłaszcza, że nie było kwestionowane (co potwierdza Sąd Rejonowy w ustaleniach faktycznych), że na wszystkie nieruchomości otrzymane przez rolników w wyniku wymiany gruntów, rolnicy otrzymali Akty Własności Ziemi (AWZ) na podstawie ustawy uwłaszczeniowej z 1971r.

Wbrew temu co twierdzi Sąd Rejonowy i na co zwraca uwagę apelująca uczestniczka postępowania, do procesu wymiany gruntów nie można zastosować art. 5 ustawy z dnia 24 stycznia 1968r. (Dz.U.nr.3 poz.13) o scalaniu i wymianie gruntów, który w ust. 2 art. 5 pozwala na przejście na własność Państwa gruntów wydzielonych na cele miejscowej użyteczności publicznej. Należało bowiem zwrócić uwagę, że w/w ustawa weszła w życie dnia 27 stycznia 1968r.(i uchyliła dekret o wymianie gruntów z 1949r.) ale w art. 19 stanowiła, że postępowanie wymienne prowadzone w chwili wejścia w życie niniejszej ustawy na podstawie przepisów dotychczasowych podlega zakończeniu zgodnie z tymi przepisami.

A co zostało potwierdzone także faktem oddalenia wniosku wieczystoksięgowego Starosty (...)–reprezentującego Skarb Państwa, który wnioskował o założenie księgi wieczystej z wpisem prawa własności na rzecz Skarbu Państwa, właśnie na podstawie art. 5 ustęp. 2 ustawy z 24 stycznia 1968r. o scalaniu i wymianie gruntów.

Ale należy także zwrócić uwagę i co jest istotne na prawidłowego rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, że poza Skarbem Państwa, także innym podmiotom odmówiono prawa własności do przedmiotowych działek.

Ostateczną Decyzją Starosty (...) z dnia 28 marca 2011r. (...) (...)-11 (dowód: decyzja k. 721-723) odmówiono Gminie K. potwierdzenia, że działki (...) stanowią minie gminne. A ostateczną Decyzją Starosty (...) z dnia 7 lipca 2016r. nr. G. (...).4.3.2016 (dowód decyzja k. 717-720) wydaną w trakcie trwania niniejszego postępowania, w administracyjnym postępowaniu, zainicjowanym przez niektórych uczestników niniejszego postępowania sądowego (A. U. – pełnomocnika, M. M. (7), W. i B. małż. M. i I. W.) odmówiono także ustalenia, że przedmiotowe działki stanowią mienie wspólnoty gruntowej w rozumieniu ustawy z 29 czerwca 1963r. o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych (Dz. U.2016.703.j.t.) z prostej przyczyny, bowiem nieruchomości zostały wydzielone w latach 1967-1968, a więc już po wejściu w życie ustawy o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych .

Fakt nie uzyskania tytułu własności na rzecz Skarbu Państwa, na rzecz Gminy K., a także brak podstaw do ustalenia, że nieruchomości objęte wymianą gruntów rolnych prowadzoną w latach 1967-1968 stanowią przedmiot wspólnoty gruntowej wsi S., tym bardziej przekonuje o zaistnieniu podstaw do objęcia nieruchomości ustawą uwłaszczeniową.

Rozstrzygnięcie oparte na uregulowaniach ustawy uwłaszczeniowej z 1971r. jest po prostu sprawiedliwe społecznie, bowiem nieruchomości w odpowiednich udziałach powracają do pierwotnych posiadaczy –rolników wsi S., których intencją było przekazanie nieruchomości na ogólne publiczne potrzeby wsi, ale tego celu nie osiągnięto, nieruchomości w dalszym ciągu mają przeznaczenie jako grunty rolne i nieużytki (dowód wypis i wyrys z rejestru gruntów k. 22).

W kontekście powyższego rację ma apelujący Prokurator Okręgowy zarzucając Sądowi Rejonowemu, że nie dokonał oceny jak należy traktować oświadczenie mieszkańców wsi (...)z dnia 25.10.1967r. o wydzieleniu z ich ekwiwalentów w ramach prac związanych z wymianą gruntów działek na cele użyteczności publicznej. Sąd Rejonowy przyjął sprzeczne założenia, z jednej strony twierdzi, że faktycznie doszło do przekazania tych nieruchomości na cele społeczne, w dalszej konkluzji ocenił zaś, że brak było podstaw prawnych do wydzielenia części gruntów na cele społeczne w oparciu o przepisy dekretu z 1949r. o wymianie gruntów.

Zgodnie z art. 382 kpc Sąd drugiej instancji orzeka na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym.

W kontekście uzupełnienia stanu faktycznego w powyżej wskazany zakresie, apelacje wnioskodawcy i uczestniczki postępowania jawią się jako tym bardziej usprawiedliwione. Apelujący mają rację zarzucając Sądowi Rejonowemu naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 1 ustawy z 26 października 1971r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (zwanej ustawą uwłaszczeniową) w kontekście naruszenia także przepisu art. 233 §1 kpc, poprzez wadliwe i wybiórcze dokonanie oceny stanu faktycznego.

Wbrew temu co twierdzi Sąd Rejonowy okoliczność, że przedmiotowe nieruchomości nie były wyłącznie i osobiście użytkowane przez rolników w datach wskazanych w ustawie uwłaszczeniowej, nie stanowi przeszkody do nabycia nieruchomości ich w drodze cytowanej ustawy.

Takie stanowisko zostało wyrażone w już uchwale Sądu Najwyższego z dnia 21 października 1983r. (III CZP 48/83), w której stwierdzono, że okoliczność, że rolnik w dniu 4 listopada 1971r. nie użytkował osobiście nieruchomości, nie wyłącza możliwości nabycia przez niego własności tej nieruchomości na podstawie art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1971r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych.

Wśród przesłanek wymienionych w powołanym art. 1 ustawy uwłaszczeniowej nie sformułowano oddzielnej przesłanki osobistego i wyłącznego użytkowania nieruchomości. Takie zawężenie rozumienia posiadania samoistnego, prowadziłoby w rzeczywistości do pozostawienia poza działaniem tego przepisu tych nieruchomości nie tylko nabytych nieformalnie, ale także przekazanych przez rolników nieskutecznie na cele publiczne, jak w sprawie niniejszej.

Słuszne jest też stanowisko apelacji, w którym twierdzi się, że wydzielone nieruchomości z ekwiwalentów rolników nie utraciły charakteru nieruchomości rolnych. Zwłaszcza, że na wszystkie nieruchomości otrzymane w wyniku wymiany rolnicy otrzymali Akty Własności Ziemi i wydzielone procentowo z ich gospodarstw działki mogły stanowić z tymi nieruchomościami rolnymi, zorganizowaną całość gospodarczą w postaci gospodarstwa rolnego na dzień wejścia w życie ustawy uwłaszczeniowej.

W świetle powyższego wniosek urzędu prokuratorskiego o uwłaszczenie nieruchomości położonych we wsi S. na współwłasność rolników- uczestników postępowania wymiennego, w udziałach proporcjonalnych do wielkości ich gospodarstw rolnych przy odmiennej niż przyjął Sąd Rejonowy ocenie stanu faktycznego, ale także z uwzględnieniem, że czynności innych podmiotów próbujących przypisać sobie aktualnie prawo własności w trybie administracyjnym (tj. przez Skarb Państwa, przez Gminę K., czy wspólnotę gruntową) były prawnie nieskuteczne, jawi się jako jedyny słuszny i sprawiedliwy społecznie.

Z uwagi na powyższe na podstawie art. 386 §1 kpc w zw. z art. 13 §2 kpc należało zmienić w sposób zasadniczy zaskarżone orzeczenie i orzec jak w postanowieniu odwoławczym z dnia 13 września 2017r.

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE