UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 30 czerwca 2015 r. Sąd Rejonowy w Stargardzie Szczecińskim: oddalił powództwo H. C. o opróżnienie lokalu mieszkalnego przeciwko A. N., K. N. (1), G. T. (punkt I.); zniósł wzajemnie między stronami koszty procesu (punkt II.).

Powyższe orzeczenie Sąd Rejonowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych:

Na mocy ugody sądowej zawartej przed Sądem Rejonowym w Stargardzie Szczecińskim w dniu 13 stycznia 2010 r. (sygn. akt I Ns 846/09) pozwana A. N. i brat powódki M. N. dokonali podziału majątku wspólnego oraz znieśli współwłasność nieruchomości zabudowanej położonej w S. nr 49 A, dla której Sąd Rejonowy w Stargardzie Szczecińskim V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...), w ten sposób, że przypadła ona na wyłączną własność M. N., który zobowiązał się zapłacić na rzecz A. N. kwotę 242.500 zł tytułem spłaty przysługującego jej udziału w majątku wspólnym w terminie roku od uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu postępowania wraz z odsetkami w wysokości ustawowej w razie opóźnienia w płatności. Pozwana A. N. zobowiązała się zaś do opróżnienia lokalu w terminie 6 miesięcy od otrzymania spłaty w pełnej wysokości. M. N. nie dokonał na rzecz pozwanej A. N. żadnej wpłaty tytułem spłaty udziału w majątku wspólnym. Egzekucja prowadzona na wniosek A. N. okazała się bezskuteczna i została umorzona na podstawie art. 985 § 1 k.p.c. Aktem notarialnym z dnia 9 kwietnia 2014 r. sporządzonym przez notariusza C. P. Rep. A 2757/2014 M. N. zawarł z powódką H. C. umowę darowizny, na mocy której darował swojej siostrze nieruchomość zabudowaną położoną w S. nr 49 A, dla której Sąd Rejonowy w Stargardzie Szczecińskim V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...). Po powzięciu wiadomości o ww. umowie darowizny pismem z dnia 11 sierpnia 2014 r. A. N. złożyła do Sądu Okręgowego w Szczecinie pozew przeciwko H. C., w którym wniosła o uznanie za bezskuteczną czynności prawnej – ww. umowy darowizny. Postanowieniem z dnia 19 sierpnia 2014 r. (sygn. akt I C 956/14) Sąd Okręgowy w Szczecinie udzielił zabezpieczenia roszczeniu A. N. o uznanie za bezskuteczną czynności prawnej – ww. umowy darowizny poprzez nakazania w prowadzonej dla ww. nieruchomości księdze wieczystej ostrzeżenia o zakazaniu H. C. zbywania i obciążania nieruchomości. Pismem z dnia 18 lutego 2015 r. powódka wezwała pozwanych do bezzwłocznego opuszczenia przez nich przedmiotowej nieruchomości, argumentując, że nieruchomość ta stanowi jej wyłączną własność, a pozwani zajmują ją bez jakiegokolwiek tytułu prawnego. Ponadto powódka wezwała A. N. do zapłaty kwoty 33.000 zł tytułem odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości. Jednocześnie powódka wskazała na możliwość zawarcia umowy najmu. Pismami z dnia 12 marca 2015 r. powódka ponownie wezwała pozwanych do opuszczenia przedmiotowej nieruchomości do dnia 31 marca 2015 r. Obecnie w przedmiotowej nieruchomości zamieszkują pozwani A. N. i jej syn K. N. (1). G. T. od marca 2015 r. tam nie mieszka. G. T. nie informował powódki H. C., że się wyprowadził. A. N. i G. T. budują nowy dom, w którym G. T. mieszka i prowadzi prace wykończeniowe. Przez pewien czas na nieruchomość nie była dostarczana energia elektryczna. W chwili obecnej nie jest dostarczana woda. Pozwani nie korzystają z pomocy społecznej, ani nie są zarejestrowani jako bezrobotni. K. N. (1) jest uczniem, wykonuje tylko prace dorywcze. Powódka H. C. i jej brat M. N. pozostają w dobrych i bliskich relacjach rodzinnych. H. C. zamieszkuje w należącym do niej domu położonym N. nr 11.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd I instancji uznał, że powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie. Sąd wskazał, iż podstawę prawną żądania pozwu stanowi art. 222 § 1 k.c. Sąd zaznaczył, iż w niniejszej sprawie było bezsporne, że powódka H. C. zawarła z M. N. umowę darowizny, na mocy której darował swojej siostrze nieruchomość zabudowaną położoną w S. nr 49 A, dla której Sąd Rejonowy w Stargardzie Szczecińskim V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...). Sąd zauważył, iż H. C. ograniczyła się do złożenia pozwu, w którym głównym argumentem był fakt nabycia przez nią własności przedmiotowej nieruchomości na podstawie ww. umowy darowizny. Powódka nie odniosła się w żaden sposób do twierdzeń pozwanych, którzy przecież podnosili, ze na mocy ugody sądowej z dnia w dniu 13 stycznia 2010 r. (sygn. akt I Ns 846/09) M. N., czyli brat i późniejszy darczyńca powódki zobowiązał się zapłacić na rzecz pozwanej A. N. kwotę 245.000 zł tytułem spłaty udziału w majątku wspólnym, którego z kolei jedynym składnikiem była rzeczona nieruchomość, a A. N. zobowiązała się wydać przedmiotową nieruchomość w stanie wolnym od osób i rzeczy w terminie 6 miesięcy od M. N. spłaty w pełnej wysokości. Powódka nie odniosła się również do tych twierdzeń strony pozwanej, w którym była mowa o tym, że M. N. w żadnej mierze nie dokonał spłaty ww. udziału, egzekucja okazała się bezskuteczna, a pozwana A. N. złożyła przeciwko H. C. powództwo o uznanie za bezskuteczną wobec niej czynności prawnej w postaci ww. umowy darowizny i aktualnie przed Sądem Okręgowym w Szczecinie toczy się postępowanie w tym przedmiocie. Sąd mając na względzie art. 230 k.p.c. stwierdził, że skoro powódka nie wypowiedziała się na temat ww. twierdzeń pozwanych, pomimo iż miała taką możliwość, ani nawet nie stawiła się na rozprawie, co uniemożliwiło Sądowi ewentualne przeprowadzenie dowodu z przesłuchania strony powodowej, należało uznać, że przyznała istnienie wszystkich faktów wskazanych w toku postępowania przez A., K. N. (1) i G. T.. Zatem Sąd ten stwierdził, że wobec biernej postawy strony powodowej i wykazania przez stronę pozwaną faktu istnienia i treści ugody zawartej przez A. N. z uprzednim właścicielem nieruchomości fakt ten za w pełni udowodniony. Z powyższego wynika więc po pierwsze, że A. N. miała wydać przedmiotową nieruchomość poprzedniemu właścicielowi dopiero po dokonaniu spłaty przez niego należnego pozwanej udziału w majątku wspólnym w terminie 6 miesięcy, co jak do tej pory nie nastąpiło. Po drugie M. N. darował przedmiotową nieruchomość powódce bez dokonania jakiejkolwiek spłaty udziału w majątku wspólnym na rzecz pozwanej A. N.. Sąd wskazał, że niewątpliwie dwoje z pozwanych A. i K. N. (2) zajmują przedmiotową nieruchomość bez tytułu prawnego i to powódka na chwilę obecną jest właścicielem owej nieruchomości. Jednakże w ocenie Sądu Rejonowego uprawnienie powódki wobec wyżej przywołanych okoliczności nie zasługuje na ochronę. Powódka nie zaprzeczyła zawarciu ww. ugody, zatem Sąd Rejonowy uznał, że miała wiedzę o jej treści, jak i o tym, że ugoda nie została wykonana w chwili zawarcia umowy darowizny ze swoim bratem. Sąd powołując przepis art. 527 § 3 k.c. zaznaczył, że oczywiście nie odnosi się on do stanu faktycznego w niniejszej sprawie bezpośrednio. Postępowanie w tym przedmiocie toczy się obecnie z powództwa A. N. przed Sądem Okręgowym w Szczecinie, niemniej jednak treść tego przepisu umacnia przekonanie Sądu I instancji, że H. C. będąc obdarowaną przez swojego brata wiedziała o istnieniu ugody i o braku spłaty przez M. N. wskazanej w tejże umowie kwoty na rzecz pozwanej A. N. i o wynikającym w tej sytuacji uprawnieniu ww. pozwanej do zamieszkiwania na ww. nieruchomości. Sąd Rejonowy mając na względzie art. 5 k.c. stwierdził, że zasady współżycia społecznego nakazują oddalenie powództwa w stosunku do pozwanej A. N.. Sąd wskazał, że skoro powódka nie zaprzeczała twierdzeniom strony pozwanej odnośnie ww. ugody, przyjąć należało, że zawierając ze swoim bratem ww. wskazaną umowę darowizny treść tej ugody znała. Zdaniem Sądu kierując się tymi zasadami nie można powódce przyznać ochrony prawnej w przypadku pozwanej A. N.. K. N. (1) z kolei jest uczniem, pozostaje na utrzymaniu matki, a zatem korzysta z prawa przysługującego A. N.. W ocenie Sądu z tych względów powództwo H. C. zostało uznane w tej części za niezasadne. Sąd zauważył, że jak zeznała pozwana – czego powódka wobec swego usprawiedliwionego niestawiennictwa nie zdołała podważyć – powódka i były mąż pozwanej pozostają w bliskich relacjach rodzinnych, z czego należy wnosić, iż powódka nabywając nieruchomość miała pełną świadomość treści ugody zawartej pomiędzy byłymi małżonkami, co wzmacnia przekonanie Sądu Rejonowego co do tego, iż dokonanie umowy darowizny miało na celu dokuczenie powódce i osobom z nią zamieszkującym poprzez domaganie się wydania nieruchomości na rzecz aktualnego właściciela. Zdaniem Sądu takie zaś zachowanie – choć oparte na powołanych na wstępie przepisach – nie może korzystać z ochrony prawnej z uwagi właśnie na treść art. 5 k.c. Odnośnie zaś pozwanego G. T., Sąd wskazał, że wymieniony oświadczył, a potwierdziła to A. N., że od marca 2015 r. nie zamieszkuje w przedmiotowej nieruchomości, a zatem Sąd ten również i w tym zakresie uznał powództwo za niezasadne. Z uwagi na powyższe Sąd I instancji powództwo wobec wszystkich pozwanych oddalił, o czym orzekł w pkt I sentencji wyroku. W pkt II sentencji Sąd ten orzekł o kosztach procesu.

Apelację od powyższego wyroku wniosła powódka, zaskarżając go w części dotyczącej pozwanych A. N. i K. N. (1).

Skarżąca orzeczeniu temu zarzuciła naruszenie przepisu prawa materialnego tj. art. 5 k.c. poprzez:

- jego zastosowanie w sytuacji, Sąd I instancji nie ustalił, aby zachowanie powódki polegające na wstąpieniu z powództwem w niniejszej sprawie było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego;

- jego zastosowanie przez Sąd I instancji z urzędu, bez podniesienia stosownego zarzutu przez pozwanych, co doprowadziło do naruszenia prawa powódki do obrony;

- jego zastosowanie mimo braku ku temu wystarczających przesłanek.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty powódka wniosła o zmianę wyroku w zaskarżonej części poprzez: nakazanie pozwanym A. N. oraz K. N. (1) opróżnienia i opuszczenia nieruchomości zabudowanej położonej w S. numer 49A, dla której Sąd Rejonowy w Stargardzie Szczecińskim, V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczysta o numerze (...) oraz wydanie nieruchomości powódce w stanie wolnym od rzeczy i osób; zasądzenie od pozwanych A. N. i K. N. (1) na rzecz powódki kosztów postępowania przed Sądem I instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Ponadto powódka wniosła o zasądzenie od pozwanych A. N. i K. N. (1) na jej rzecz kosztów postępowania odwoławczego, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powódki jest niezasadna.

Sąd Odwoławczy podziela ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy, czyniąc je integralną częścią niniejszego uzasadnienia, a w konsekwencji również podstawą swojego rozstrzygnięcia. Zdaniem Sądu Okręgowego, Sąd I instancji na podstawie ustalonego stanu faktycznego, dokonując oceny prawnej żądania pozwu, wyciągnął prawidłowe wnioski.

Sąd orzekający nie podziela wyrażonego w apelacji stanowiska co do nieprawidłowego zastosowania w sprawie art. 5 k.c.

W pierwszej kolejności Sąd wskazuje, iż wymieniona regulacja jest przepisem prawa materialnego, które sąd stosuje z urzędu w granicach stanu faktycznego poddanego w danej sprawie pod osąd. Zatem nie jest konieczne, aby strona w sposób wyraźny przywołała tą instytucję, czy też powołała się w wprost na zastosowanie art. 5 k.c. Wystarczające jest przytoczenie przez stronę okoliczności faktycznych uzasadniających jego zastosowanie. Nie ma znaczenia, czy strona podnosi zarzut sprzeczności roszczenia z zasadami współżycia społecznego. Zgodność z zasadami moralności jest immanentną cechą każdego uwzględnionego przez Sąd żądania procesowego, będącego realizacją prawa podmiotowego, a sprzeczność jest ustalana przez sąd w ramach stosowania prawa materialnego. Zarzut sprzeczności z moralnością wiąże się jedynie z twierdzeniem faktycznym i nie jest połączony z dokonaniem czynności prawnej, w szczególności złożeniem oświadczenia prawokształtującego, jak to ma miejsce w przypadku potrącenia, przedawnienia, zatrzymania, etc.

Kolejno należy wyjaśnić, iż przez klauzulę generalną nadużycia prawa podmiotowego rozumie się przepisy prawne, w których nie są dokładnie sprecyzowane wszystkie elementy składające się na hipotezę czy dyspozycję normy prawnej, a ocena konkretnego stanu faktycznego pozostaje w dyspozycji organu stosującego prawo. Istotą i funkcją klauzul generalnych w prawie cywilnym jest możliwość uwzględnienia w ocenie różnego rodzaju okoliczności faktycznych, które nie mogą być – w oderwaniu od konkretnego stanu faktycznego - według jakiegoś schematu mającego walor bezwzględny, oceniane raz na zawsze i w sposób jednakowy (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 marca 1979 r., III CRN 59/79).

Przepis art. 5 k.c. stanowi, że nie można czynić ze swojego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

„Zasady współżycia społecznego” w rozumieniu art. 5 k.c. są pojęciem pozostającym w nierozłącznym związku z całokształtem okoliczności danej sprawy i w takim całościowym ujęciu wyznaczają podstawy, granice i kierunki jej rozstrzygnięcia w wyjątkowych sytuacjach, które przepis ten ma na względzie. Dlatego dla zastosowania tego przepisu konieczna jest ocena całokształtu szczególnych okoliczności danego rozpatrywanego wypadku w ścisłym powiązaniu nadużycia prawa z konkretnym stanem faktycznym. Z tej też przyczyny w świetle art. 5 k.c. na podstawie zasad współżycia społecznego nie można formułować dyrektyw o charakterze ogólnym. Zasady współżycia społecznego mogą stanowić podstawę dokonania korektury w ocenie nietypowego przypadku, nie służą jednak do uogólnień w sytuacjach uznawanych za typowe (vide. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 1967 r., I PR 415/67, OSP 1968, z. 10, poz. 210).

Mając powyższe uwagi na względzie Sąd Odwoławczy po analizie całokształtu okoliczności ujawnionych w toku niniejszego postępowania doszedł od przekonania, iż wystąpienie przez powódkę H. C. z powództwem windykacyjnym co do nieruchomości położonej w S. nr 49A dla której Sąd Rejonowy w S. prowadzi Księgę Wieczystą o numerze (...), realizującym jej uprawnienie z art. 222 § 2 k.c. stanowi nadużycie tego prawa podmiotowego.

Działanie powódki jest bowiem sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Na mocy ugody sądowej zawartej przed Sądem Rejonowym w S. w dniu 13 stycznia 2010 r. (I Ns 846/09) przez pozwaną A. N. ze swoim byłym mężem M. N., a bratem powódki – pozwanej przysługiwało uprawnienie do zamieszkiwania w wyżej wymienionej nieruchomości do czasu upływu 6 miesięcy od otrzymania spłaty w pełnej wysokości z tytułu przysługującego jej udziału w majątku wspólnym. Jednocześnie na mocy tej ugody został dokonany podział majątku wspólnego oraz została zniesiona współwłasność przedmiotowej nieruchomości, która przypadła na wyłączną własność brata powódki. Jednakże M. N. nie dokonał spłaty na rzecz pozwanej zgodnie z treścią ugody z tytułu przysługującego jej udziału w majątku wspólnym. Co istotne zamiast tego zawarł on w dniu 9 kwietnia 2014 r. ze swoją siostrą H. C., a więc osobą pozostającą z nim w bliskiej relacji rodzinnej, umowę darowizny wymienionej nieruchomości w konsekwencji takim działaniem doprowadzając do bezskuteczności egzekucji prowadzonej przez pozwaną. Ponadto aktualnie zostało już prawomocnie zakończone postepowanie o uznanie wyżej wymienionej czynności prawnej za bezskuteczną w stosunku do A. N. w zakresie wierzytelności, która przysługuje powódce na mocy wskazanej ugody sądowej poprzez uwzględnienie roszczenia A. N.. Zatem działanie powódki oraz jej brata M. N. zmierzało do uniemożliwienia zaspokojenia wynikającej z ugody sądowej należności pozwanej A. N. oraz do uniemożliwienia korzystania jej z wynikającego z tej ugody prawa do zamieszkiwania w przedmiotowej nieruchomości do wskazanego w niej okresu czasu. Wystąpienie w niniejszej sprawie wyżej omówionych wyjątkowych okoliczności rażących i nieakceptowalnych ze względów aksjologicznych uzasadnia odmowę udzielania ochrony prawnej dla powódki H. C., która ze swego prawa czyni użytek sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.

Sąd orzekający mając na względzie, że zasady współżycia społecznego nie mogą uzasadniać trwałego pozbawienia właściciela uprawnienia do wyłącznego korzystania z nieruchomości (vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 maja 1999 r., II CKN 337/98, OSNC 1999, nr 12, poz. 214) wskazuje, iż rozważał kwestię okresu do którego byłoby możliwe odroczenie w czasie wydania przez pozwaną nieruchomości. Jednakże w okolicznościach niniejszej sprawy nie jest znany czas do którego pozwana uzyska zaspokojenie wynikającej z ugody sądowej należności z tytułu przysługującego jej udziału w majątku wspólnym. Stąd w aktualnie występujących okolicznościach oddalenie powództwa nie wyklucza możliwości wystąpienia ponownie z żądaniem windykacyjnym w sytuacji gdy zmienią się okoliczności w zakresie zaspokojenia wierzytelności A. N..

W tym stanie rzeczy Sąd I instancji zaskarżonym orzeczeniem słusznie oddalił powództwo, a tym samym nie było podstaw do jego wzruszenia.

W świetle powyższych rozważań Sąd Odwoławczy na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak w punkcie 1. sentencji wyroku.

O kosztach postępowania apelacyjnego należnych stronie pozwanej, rozstrzygnięto w punkcie 2. wyroku na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. Z regulacji art. 98 § 1 i 3 k.p.c. wynika zasada odpowiedzialności za wynik postępowania, zgodnie z którą strona przegrywająca sprawę zobowiązana jest zwrócić swojemu przeciwnikowi poniesione przez niego koszty oraz zasada kosztów niezbędnych i celowych, zobowiązującą stronę przegrywającą do zwrotu przeciwnikowi procesowemu tylko tych poniesionych faktycznie kosztów, jakie były niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Zatem na gruncie niniejszej sprawy to powódka winna zwrócić pozwanym A. N. i K. N. (1) przedmiotowe koszty.

Poniesione przez pozwanych koszty postępowania odwoławczego wyniosły 60 zł, a stanowił je w tej wysokości wynagrodzenie ich zawodowego pełnomocnika – adwokata, ustalone na podstawie przepisów § 2 ust. 1 i 2, § 10 pkt 1 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (j.t. Dz.U. z 2013 r. poz. 461 ze zm.), regulujących wysokość stawek wynagrodzenia za prowadzenie przez adwokata sprawy w postępowaniu odwoławczym przed sądem okręgowym.

SSO Tomasz Szaj SSO Sławomir Krajewski SSO Tomasz Sobieraj

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE