UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z dnia 13 kwietnia 2016 r. wydaną w oparciu o przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2015 r., poz. 748 ze zm.) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., Nr 8, poz. 43 ze zm.) odmówił K. H. prawa do emerytury, ponieważ ubezpieczony nie udowodnił ani 15-letniego stażu pracy w warunkach szczególnych ani ogólnego 25-letniego okresu ubezpieczenia.

W odwołaniu od powyższej decyzji K. H. podniósł, iż niezasadnie nie uznano mu okresu pracy w szczególnych warunkach i pracy na gospodarstwie rolnych, w związku z czy domagał się zmiany poprzez przyznanie mu prawa do emerytury.

Sąd Okręgowy w Białymstoku wyrokiem z dnia 18 stycznia 2017 roku oddalił odwołanie i zasądził od odwołującego K. H. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. kwotę 360 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Sąd Okręgowy przypomniał ustalił, iż zgodnie z art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli: okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 (tj. 20 lat w przypadku kobiet i 25 lat w przypadku mężczyzn). W myśl ust. 2 emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym za pośrednictwem Zakładu na dochody budżetu państwa.

Natomiast art. 32 ust. 2 wyżej wymienionej ustawy stanowi, że dla celów ustalenia uprawnień, o których mowa w ust. 1 za pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych.

Zgodnie z uregulowaniem zawartym w § 3 i § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze - pracownik, który wykonywał pracę w szczególnych warunkach wymienionych w wykazie A nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: osiągnął wiek emerytalny wynoszący 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn oraz posiada wymagany okres zatrudnienia, w tym
co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Prawo do świadczenia przewidzianego w art. 184 ustawy emerytalnej oraz w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku uzależnione jest od łącznego spełnienia wszystkich wyżej wskazanych wymogów. Ubezpieczony musi bowiem osiągnąć określony wiek, legitymować się co najmniej 15-letnim okresem pracy w szczególnych warunkach, posiadać w przypadku mężczyzny 25-letni okres składkowy i nieskładkowy, nie być członkiem OFE ewentualnie musi złożyć wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu na dochody budżetu państwa.

Odnosząc przesłanki nabycia dochodzonego świadczenia Sąd Okręgowy za bezsporne uznał, że odwołujący osiągnął wiek uprawniający do ubiegania się o przyznanie emerytury, bowiem (będąc urodzonym w dniu (...)) w dniu (...) ukończył 60 lat, a także nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego. W toku postępowania organ rentowy, na podstawie załączonego do akt sprawy świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych (k. 15 akt sprawy) uwzględnił dodatkowo okresy zatrudnienia ubezpieczonego w firmie (...) S.A. od 16 sierpnia 1977 r. do 31 sierpnia 1979 r., od 10 maja 1980 r. do 30 czerwca 1982 r. oraz od 27 lipca 1982 r. do 1 marca 1983 r. Po doliczeniu w/w okresów do dotychczas ustalonego przez ZUS stażu pracy w warunkach szczególnych wnioskodawca legitymuje się również wymaganym okresem pracy w warunkach szczególnych w wymiarze 16 lat, 3 miesięcy i 13 dni (k. 27-28 akt sprawy), a zatem i warunek posiadania stażu szczególnego został spełniony.

W związku z powyższym kwestia sporna w niniejszej sprawie sprowadzała się do ustalenia czy ubezpieczony legitymuje się ogólnym stażem ubezpieczeniowym w wymiarze co najmniej 25 lat. W tym zakresie wnioskodawca, po ostatecznym sprecyzowaniu stanowiska, domagał się doliczenia (do dotychczas ustalonego przez ZUS stażu ubezpieczeniowego wynoszącego 21 lat, 3 miesięcy i 15 dni) okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od 3 stycznia 1972 r. do 31 sierpnia 1974 r. oraz 15 sierpnia 1977 r. (tj. 2 lat, 7 miesięcy i 28 dni) oraz przypadających w latach 1974 - 1977 dni wolnych od nauki w Technikum Mechanicznym ( ustalonych zgodnie z zaświadczeniem Dyrektora Zespołu Szkół (...) w Ł. z dnia 11 października 2016 r. – k. 31 - 33 akt sprawy).

Stosownie do treści art. 10 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości uwzględnia się również następujące okresy, traktując je, z zastrzeżeniem art. 56, jak okresy składkowe:

1)okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono przewidziane w odrębnych przepisach składki,

2)przypadające przed dniem 1 lipca 1977 r. okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16 roku życia,

3)przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy
w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia,

- jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5-7,

są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do

uzupełnienia tego okresu.

Nawiązując do orzecznictwa sądowego Sąd Okręgowy podniósł, iż uwzględnieniu podlegają takie okresy wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym, kiedy praca ta ma charakter stały a nie dorywczy. Zaliczeniu podlega zatem stała praca o istotnym znaczeniu dla prowadzonej działalności rolniczej w gospodarstwie, w którym osoba zainteresowana (domownik) zamieszkuje lub ma możliwość codziennego wykonywania w nim prac związanych z prowadzoną działalnością rolniczą. Sąd podzielił też pogląd, iż przesłanka zaliczenia do okresów składkowych okresu pracy w gospodarstwie rolnym jest jej wykonywanie w ilości odpowiadającej co najmniej połowie pełnego wymiaru czasu pracy, co wiąże się z poglądem, iż praca ta ma mieć charakter ciągły. Sąd Okręgowy nie neguje, że ubezpieczony wykonywał prace w gospodarstwie rolnym rodziców w spornych okresach. Gospodarstwo było duże, miało powierzchnię około 11 ha. Rodzice uprawiali zboża, ziemniaki, buraki, tytoń, len i truskawki. W gospodarstwie hodowano konie, krowy, owce, świnie, drób i króliki. Świadkowie potwierdzili, że ubezpieczony pracował przy zwierzętach, tytoniu, truskawkach i pracach polowych. Opisywali oni jednak przede wszystkim prace w wnioskodawcy w okresie nauki w S. (tj. w okresie od 3 stycznia 1972 r. do 31 sierpnia 1974 r.). Wskazywali, że mieszkał wówczas z rodzicami w gospodarstwie (do szkoły dojeżdżał) i codziennie pomagał im przy wszystkich pracach gospodarskich, w wymiarze co najmniej 4 godzin dziennie ( zeznania świadków: T. D. – k. 39 i 40 akt sprawy, A. P. – k. 40 akt sprawy). Wprawdzie w gospodarstwie poza odwołującym mieszkali także jego rodzice i czwórka rodzeństwa, to jednak zważywszy na wielkość gospodarstwa, stan zdrowia ojca, fakt że starsza siostra od 1972 uczyła się w Technikum w B. i mieszkała w Internacie (k. 19 i 41 akt sprawy), zaś pozostałe rodzeństwo było młodsze od ubezpieczonego i pomagało tylko tyle ile dało radę, a także z uwagi
na stosunkowo dogodne połączenia komunikacyjne do szkoły w S. – wykonywanie przez wnioskodawcę pracy w gospodarstwie rolnym w w/w
w wymiarze co najmniej 4 godzin dziennie było bardzo prawdopodobne. Zatem, o ile można byłoby zaliczyć wnioskodawcy pracę w gospodarstwie rolnym rodziców w okresie od 3 stycznia 1972 r. do 31 sierpnia 1974 r., to już jakakolwiek praca wykonywana w latach 1974-1977 w okresach krótkich przerw i zwolnień od zajęć szkolnych nie podlega już zaliczeniu. Z zeznań świadków i wyjaśnień ubezpieczonego wynika, że w tych latach K. H. mieszkał i uczył się w Ł.. Wprawdzie przesłuchane osoby wskazywały, że przyjeżdżał do domu w dni wolne od zajęć, to jednak czynności wykonywane wówczas w gospodarstwie miała jedynie charakter dorywczy.

Mając powyższe na uwadze, Sąd orzekający uznał, iż do ogólnego stażu pracy doliczyć można ubezpieczonemu jedynie te okresy, w których jego praca w gospodarstwie rolnym rodziców miała charakter stały tj. od 3 stycznia 1972 r. do 31 sierpnia 1974 r. (czyli w wymiarze 2 lat, 7 miesięcy i 28 dni). Poza tymi okresami, w ocenie Sądu, ubezpieczony nie pozostawał w stałej dyspozycji ani gotowości do świadczenia pracy w gospodarstwie rolnym, gdyż mieszkał w Ł. i tam chodził do szkoły. Niewątpliwie nie można doliczyć pojedynczych dni czy nawet weekendów z lat 1974-1977, natomiast zaliczenie okresów wakacji przypadających w tych latach nie spowodują, że ubezpieczony osiągnie na dzień 1 stycznia 1999r. wymaganych 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy na podstawie art. 477¹⁴ § 1 k.p.c. – oddalił odwołanie i na zasadzie art. 98 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r. poz. 1804) orzekł o kasztach procesu.

Apelację od tego wyroku wywiódł odwołujący K. H., który zaskarżył wyrok w całości zarzucając mu:

1. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach

i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, poprzez uznanie za pracę w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia jedynie okresów pracy o charakterze stałym i ciągłym, pomijając kilku i kilkunastodniowe wykonywanie pracy w wymiarze minimum 4 godzin dziennie, w sytuacji, gdy literalne brzmienie skarżonego przepisu nie stawia dodatkowych obostrzeń odnośnie „zaliczalności" okresu pracy do stażu pracy i nie rozróżnia tych okresów

2. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia i mający wpływ na

jego treść polegający na przyjęciu, iż odwołujący nie legitymuje się ogólnym stażem ubezpieczeniowym w wymiarze co najmniej 25 lat, w sytuacji, gdy po doliczeniu okresu pracy w gospodarstwie rolnym w wymiarze 3 lat, 10 miesięcy i 5 dni do ustalonego przez ZUS okresu wynoszącego 21 lat, 3 miesięcy i 15 dni, ogólny staż ubezpieczeniowy stanowi ustawowy minimalny wymóg.

Czyniąc powyższe zarzuty apelacja wnosiła o zmianę zaskarżonego wyroku

poprzez przyznanie prawa do emerytury i zasądzenie od organu na rzecz odwołującego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego za obie instancje.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje

Apelacje podlegała oddaleniu.

Skoro przedmiotem postępowania było prawo odwołującego się do emerytury w związku z jego pracą w warunkach szczególnych to słusznie Sąd Okręgowy przypomniał, iż w świetle art. 32 ust. 2 i 4 w zw. z art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2017 poz. 1383 j.t. z późn. zm.,) oraz w związku z § 3 i § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., Nr 8, poz. 43 ze zm.) łącznymi przesłankami nabycia tego świadczenia są: ukończenie 60 roku życia, nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym za pośrednictwem Zakładu na dochody budżetu państwa oraz legitymowanie się na dzień 1 stycznia 1999 r. 25-letnim stażem ubezpieczeniowym, którego przynajmniej 15-lat stanowiło zatrudnienie w szczególnych warunkach. Pąd kątem właśnie tych regulacji Sąd Okręgowy przeprowadził w sprawie postępowanie dowodowe.

Wbrew zarzutowi apelacji nie jest trafny zarzut wadliwego ustalenia przez Sąd Okręgowy, iż wnioskodawca nie legitymował się na dzień 1.01.1999 r. 25-letnim okresem stażu ubezpieczeniowego. Jak się zdaje skarżący nie tyle kwestionuje w tym względzie ustalenia faktyczne co do sposobu wykonywania pracy przez wnioskodawcę, co ich kwalifikację prawną tj. czy możliwym jest traktowanie jako okresów pracy na gospodarstwie okresów jej świadczenia w przerwach, świętach, i innych dniach wolnych od nauki. Apelacja nawet nie podnosi zarzutu obrazy art. 233§1 k.p.c. a zatem wadliwości dokonanej oceny dowodów przez Sąd Okręgowy, co zwalnia również Sąd Apelacyjny od szerszych rozważań w tym zakresie, bowiem zarzutów o charakterze procesowym sąd odwoławczy nie bierze pod uwagę z urzędu. Istotę apelacji stanowi próba podważenia

przyjętej przez Sąd Okręgowy wykładni pojęcia pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia ( art.10 ust. 1 pkt pkt 3 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych Dz. U. 2009r., Nr 153, poz. 1227). Wykładnia zaprezentowana przez Sąd Okręgowy wskazująca na element stałości jej wykonywania oraz jej wymiar nie mniejszy niż 4 godziny dziennie jest prawidłowa. Ukształtowane orzecznictwo Sądu Najwyższego wywierające istotny wpływ na orzecznictwo sądów powszechnych jest dość jednolite w zakresie zaliczania okresów pracy na gospodarstwie rolnym do nabycia prawa do emerytury (świadczenia przedemerytalnego) - i orzecznictwo to jednoznacznie przyjmuje konieczność świadczenia pracy na gospodarstwie rolnym w zakresie odpowiadającym co najmniej połowie pełnego wymiaru czasu pracy ( por. np. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 28 lutego 1997 r., II UKN 96/96, OSNAPiUS 1997 Nr 23, poz. 473; z dnia 7 listopada 1997 r., II UKN 318/97, OSNAPiUS 1998 Nr 16, poz. 491; z dnia 13 listopada 1998 r., II UKN 299/98, OSNAPiUS 1999 Nr 24, poz. 799; z dnia 9 listopada 1999 r., II UKN 190/99, OSNAPiUS 2001 Nr 4, poz. 122, czy wyrok z dnia 10 maja 2000 r., II UKN 535/99, niepublikowany, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 czerwca 2014 r. III UK 180/13 ;LEX nr 1483963 ;wyrok SN z 18 września 2014r. I UK 17/14). Orzecznictwo to jak widać kształtowało się jeszcze przed wejściem w życie art. ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i zachowało aktualność po jej wejściu w życie (01.01.1999r.). Skoro zatem Sąd Okręgowy niewadliwie ustalił, iż wnioskodawca stale i wymiarze co najmniej 4 godzin dziennie nie pracował na gospodarstwie ( poza okresem od 3 stycznia 1972 r. do 31 sierpnia 1974 r. który spełniał przesłanki zaliczenia ) to okres wykonywania tej pracy nie powinien być zaliczony jako okres uprawniający do emerytury. Wbrew apelacji nie traktuje się jako pracy na gospodarstwie w rozumieniu powyższych regulacji pracy świadczonej nieregularnie w np. jak w przypadku wnioskodawcy w dniach wolnych od szkoły, w tym niedziele i święta (k. 31-32 zestawienie pełn. wnioskodawcy) , wyjątkowo można w tym zakresie rozważyć zaliczenie okresu wakacji letnich. Takie zaś jednak zaliczenie za lata 1975,1976, i 1977 (do 15.08.1977r.) dałoby łącznie jedynie 5,5 miesiąca, co przy uwzględnieniu okresów uznanych przez organ rentowy w wymiarze 21 lat 3 miesięcy i 15 dni okresy oraz okresu uzupełniającego od 3 stycznia 1972 r. do 31 sierpnia 1974 r. w wymiarze 2 lat, 7 miesięcy i 28 dni – łącznie dawałoby ogólny staż pracy w wymiarze 24 lat i 5 miesięcy, a zatem jest okres stażu ubezpieczeniowego krótsza od 25 lat , co powoduje ,iż wnioskodawca nie spełnia koniecznego warunku do nabycia prawa do emerytury, a zatem wyrok oddalający odwołanie jest zgodny z prawem.

Z tych przyczyn apelacja na zasadzie art. 385 k.p.c. podlegała.

O kosztach procesu ( kosztach zastępstwa prawnego) za drugą instancję orzeczono stosownie do wyników postępowania odwoławczego na zasadzie art. 98§1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 i w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2015 r., poz. 1804 ze zm).

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE