UZASADNIENIE

W dniu 31 stycznia 2017 r. Sąd Rejonowy w Łasku wydał nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym, w którym nakazał zapłacić A. R. na rzecz (...) SA w B. kwotę 5 375,17 złotych z odsetkami umownymi od dnia 3 listopada 2016 r. w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP, nieprzekraczającymi dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie oraz kwotę 1 280 złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania.

We wniesionych zarzutach pozwana domagała się oddalenia powództwa

i obciążenia powódki kosztami postępowania.

W piśmie z dnia 31 maja 2017 r. powódka wniosła o utrzymanie w mocy nakazu zapłaty w części, tj. co do kwoty 5 175,17 złotych wraz z umownymi odsetkami od 3 listopada 2016 r. w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP nieprzekraczającymi dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie oraz kosztami procesu. Wskazała również, że pozwana zapłaciła na rzecz powódki po dniu wygenerowania pozwu kwotę 200 złotych i w związku z tym cofnęła pozew ze zrzeczeniem się roszczenia co do tej kwoty.

Zaskarżonym wyrokiem z 11 lipca 2017 r., wydanym pod sygn. akt I C 102/17, Sąd Rejonowy w pkt 1 utrzymał w mocy nakaz zapłaty z dnia 31 stycznia 2017 r. wydany w sprawie sygnatura akt I Nc 57/17 w mocy w części, tj. w zakresie kwoty 5 175,17 złotych z odsetkami umownymi w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego za okres od dnia 3 listopada 2016 r. roku do dnia zapłaty zastrzegając, że ich wysokość nie może przekroczyć dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie oraz co do kosztów postępowania, a w pkt 2 uchylił przedmiotowy nakaz co do kwoty 200 złotych i w tym zakresie postępowanie umorzył.

Rozstrzygnięcie zapadło przy następujących ustaleniach i wnioskach:

W dniu 1 lipca 2014 r. (...) Sp. z o.o. w B. zawarła z A. R. umowę pożyczki gotówkowej nr (...)- (...). Z treści tej umowy wynikało, iż pożyczkodawca udzielił pożyczki gotówkowej w wysokości 8 366 złotych. P. zobowiązana była ponieść koszt opłaty przygotowawczej w kwocie 454 złotych oraz koszt ubezpieczenia w wysokości 5 162 złotych. Opłaty te miały być potrącone z kwoty udzielonej pożyczki. Całkowita kwota pożyczki wynosiła zaś 2 750 złotych. Ponadto ustalono, że za udzielenie pożyczki pożyczkobiorczyni zobowiązuje się zapłacić pożyczkodawcy wynagrodzenie umowne w kwocie 850 złotych wynikające z rocznej stopy oprocentowania ( RSO) wynoszącej 14,15%. Wynagrodzenie to liczone było od całkowitej kwoty pożyczki.

Pozwana podpisała deklarację wekslową na zabezpieczenie zwrotu pożyczki w kwocie 9 216 złotych oraz wykonania innych zobowiązań wynikających z tej umowy, uprawniającą pożyczkodawcę do wypełnienia weksla na sumę odpowiadającą zadłużeniu łącznie z kosztami sądowymi.

Pismem z dnia 2 października 2016 r. umowa pożyczki została wypowiedziana, a w dniu 2 listopada 2016 r. weksel wypełniony na sumę 5 575,17 złotych.

W dniu 18 grudnia 2014 r. doszło pomiędzy (...) Sp. z o.o. w B. a (...) Sp. z o.o. w B. do zawarcia umowy przelewu wierzytelności wekslowej i wydania dokumentu weksla.

Odnosząc się do podnoszonych przez pozwaną zarzutów, Sąd Rejonowy wskazał, że w sprawie niniejszej nie wykazano, aby postanowienia umowy nie były uzgadniane indywidualnie. Sam fakt sporządzenia umowy na standardowym druku nie oznacza, iż konsumentka w osobie pozwanej nie miała rzeczywistego wpływu na warunki pożyczki poprzez ich negocjacje. Umowa została przez A. R. podpisana na każdej stronie, co wskazuje na okoliczność, iż zaakceptowała ona jej warunki. Pozwana podpisała również deklarację wekslową zawierającą dane co do zakresu jej odpowiedzialności z tytułu zaciągniętej pożyczki. Po zawarciu umowy pozwana realizowała postanowienia tej umowy, dokonując wpłat określonych w harmonogramie. Z dokumentacji załączonej do akt sprawy nie wynika, aby przed wystąpieniem powoda z niniejszym powództwem pozwana podejmowała próby odstąpienia od umowy, czy też kwestionowała jej postanowienia.

Dlatego też wydany na podstawie weksla nakaz zapłaty został w zasadzie utrzymany w mocy. Uchylenie dotyczyło jedynie kwoty, co do której cofnięto powództwo.

Pozwana wniosła apelację od wyroku Sądu Rejonowego, zaskarżając orzeczenie w części, tj. w puncie 1 i podnosząc następujące zarzuty:

1. naruszenia przepisu prawa procesowego, a mianowicie art. 233 § 1 k.p.c., polegającego na naruszeniu zasady wszechstronnej oceny materiału dowodowego zebranego w sprawie - poprzez przyjęcie, iż pozwana zawarła z powódką umowę pożyczki na kwotę 8 366 złotych oraz przyjęcie, że powódka wykazała rzeczywiście poniesione przez powódkę koszty ubezpieczenia pożyczki oraz koszty windykacji;

2. naruszenia przepisów prawa materialnego, a mianowicie:

a) art. 720 § 1 k.c. - poprzez jego błędną wykładnię;

b) art. 5 k.c. - poprzez jego błędną wykładnię;

c) art. 58 § 1 i 2 k.c. - poprzez jego błędną wykładnię;

d) art. 359 § 2¹ k.c. - poprzez jego błędną wykładnię;

e) art. 385 § 2 k.c. - poprzez jego błędną wykładnię.

W oparciu o wskazane zarzuty skarżąca wnosiła o:

1. zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uchylenie nakazu zapłaty z dnia 31 stycznia 2017 r. wydanego w sprawie Sądu Rejonowego w Łasku o sygn. akt I Nc 57/17 także w zakresie kwoty 5 175,17 złotych z odsetkami umownymi w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego za okres od dnia 03 listopada 2016 r. do dnia zapłaty i oddalenie powództwa w tej części;

2. zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów procesu za postępowanie przed Sądami obydwu instancji według norm przepisanych;

ewentualnie:

3. uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi Rejonowemu w Łasku do ponownego rozpoznania przy uwzględnieniu kosztów dotychczasowego postępowania.

W uzasadnieniu środka zaskarżenia wskazano, że zdaniem pozwanej powódka udzieliła pożyczki gotówkowej nie w kwocie 8 366 złotych, ale w wysokości 2 750 złotych. Taka kwota została rzeczywiście przekazana do dyspozycji pozwanej. W ocenie skarżącej, w treści umowy stron zawarto niedozwolone klauzule umowne, m.in. w zakresie kosztów ubezpieczenia pożyczki - Część B umowy pożyczki punkt 2, w której określono koszt ubezpieczenia pożyczki na znacznie zawyżoną kwotę 5 162 złotych. Obciążanie pozwanej kosztami składki ubezpieczeniowej w zawyżonej wysokości jest działaniem nieuczciwym, nierzetelnym i sprzecznym z dobrymi obyczajami. Skoro zapisy umowy w tej części stanowią niedozwoloną klauzulę umowną, nie są dla strony pozwanej wiążące.

Biorąc pod uwagę powyższe, skoro kwota udzielonej pożyczki wyniosła nie 8 366 złotych, a 2 750 zł otych , zaś pozwana wpłaciła powódce łącznie kwotę 4 416 złotych - 23 raty po 192 złote, pozwana nie posiada żadnych zobowiązań względem powódki.

Powódka domagała się oddalenia apelacji na koszt pozwanej.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie.

Na wstępie należy wszakże wskazać, iż ustalenia Sądu Rejonowego są prawidłowe i Sąd Okręgowy przyjmuje je za własne. Wbrew również pierwszemu z postawionych zarzutów, skarżąca ich nie kwestionuje, dotyczy on bowiem nie faktów, lecz używanych pojęć i dokonywanych ocen w kontekście zastosowania prawa materialnego. Sąd pierwszej instancji na wstępie ustaleń wskazuje co prawda, że pożyczkodawca udzielił pożyczki gotówkowej w wysokości 8 366 złotych, jednak dalej przyjmuje, jak czyni to również apelująca, że całkowita kwota pożyczki wynosiła 2 750 złotych, zaś pozostała część wskazanej kwoty to opłata przygotowawcza w kwocie 454 złotych oraz koszt ubezpieczenia w wysokości 5 162 złotych.

Sąd pierwszej instancji natomiast niezas adnie uznał, że w sprawie nie zo stały spełnione przesłanki z art. 385 ¹ § 1 k.c. , a zatem zawarta przez pozwaną umowa nie zawierała niedozwolonych klauzul.

Zgodnie z powołanym przepisem, postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to jedynie postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (§ 2).

Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (§ 4). Wbrew zatem zapatrywaniu Sądu pierwszej instancji, to nie pozwana miała wykazywać, że owych uzgodnień nie było, a ciężar dowodu w zakresie okoliczności przeciwnej obciążał stronę powodową. Tymczasem powódka nie tylko nie przedstawiła na okoliczność, że kwestionowane postanowienia zostały uzgodnione indywidualnie żadnych dowodów, ale nawet się na nią nie powoływała!

Trzeba także podkreślić, że pojęcie „główne świadczenia stron” należy interpretować raczej wąsko, w nawiązaniu do pojęcia elementów umowy przedmiotowo istotnych ( essentialia negotii). Tylko takie elementy umowy nie podlegają kontroli, chyba że zostaną sformułowane w sposób niejednoznaczny. Mimo określenia składki na ubezpieczenie w niniejszej sprawie, jako składowej kwoty pożyczki nie można było uznać zobowiązania w zakresie jej uiszczenia jako świadczenia głównego. Uiszczenie składki na ubezpieczenia na życie nie stanowiło bowiem essentialia negotti umowy pożyczki zawartej z pozwaną. Istniały zatem wszelkie podstawę do oceny kwestionowanych przez pozwaną zapisów na podstawie art. 385 ¹ § 1 k.c.

Przez działanie wbrew dobrym obyczajom - przy kształtowaniu treści stosunku zobowiązaniowego - rozumie się w judykaturze wprowadzanie do umowy klauzul, które godzą w równowagę kontraktową stron takiego stosunku. Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza zaś nieusprawiedliwioną dysproporcję - na niekorzyść konsumenta - praw i obowiązków stron, wynikających z umowy (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 13 lipca 2005 r., I CK 832/04, Biul. SN 2005, Nr 11, poz. 13 oraz z dnia 3 lutego 2006 r., I CK 297/05, Biul. SN 2006, nr 5-6, poz. 12, z dnia 27 października 2006 r., I CSK 173/06,Lex nr 395247). Ocena rzetelności określonego postanowienia wymaga zatem rozważenia indywidualnego rozkładu obciążeń, kosztów i ryzyka, jakie wiąże się z przyjętymi rozwiązaniami oraz zbadania jak wyglądałyby prawa lub obowiązki konsumenta w sytuacji, w której postanowienie to nie zostałoby zastrzeżone.

W kontekście wskazanego uregulowania musi wzbudzać wątpliwości obciążenie pozwanej jako konsumenta kosztami ubezpieczenia na życie w wysokości 5 162 złotych. Należy wskazać, iż zgodnie z załącznikiem nr 1 do umowy pożyczki – wyciągiem z umowy ubezpieczenia stanowiącym ogólne warunki ubezpieczenia, wyłącznie uprawnionym do odbioru świadczenia był pożyczkodawca, a suma ubezpieczenia nie mogła przekraczać aktualnej wysokości zadłużenia w dniu zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego oraz kwoty pożyczki skazanej w wykazie. Zapis został zatem wprowadzony w wyłącznym interesie pożyczkodawcy, a koszt ubezpieczenia z zasady miał przekraczać ewentualnie wypłacone świadczenie i obciążać wyłącznie pozwaną jako pożyczkobiorcę.

Ponadto, jak słusznie podnosi apelująca, ani przy zawarciu umowy ani w toku niniejszego procesu nie został przedstawiony dokument potwierdzający rzeczywistą wysokość uiszczonej przez pożyczkodawcę składki ubezpieczeniowej. Warto zauważyć, że w umowie mowa jest o „koszcie ubezpieczenia”, nie wiadomo zatem, czy na ów koszt nie składają się inne elementy niżeli jedynie składka, a w szczególności prowizja dla pożyczkodawcy jako pośrednika. Jeżeli zaś taka prowizja została pobrana, to mamy do czynienia z nieznanym kosztem, który stanowi dalszy dochód pożyczkodawcy uzyskany w związku z zabezpieczeniem wyłącznie własnych interesów. Ukrycie owego dochodu stanowić zaś mogło obejście przepisów o odsetkach maksymalnych.

Tego rodzaju postanowienia umowne, przewidujące obowiązek uiszczenia przez pozwaną kosztów ubezpieczenia w wysokości przewyższającej blisko dwukrotnie wysokość pożyczki kształtowały prawa i obowiązki pozwanej w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jej interesy. Podobnie ocenić należy ukrycie przed pozwaną istotnej treści stosunku prawnego łączącego ją z ubezpieczycielem. Zapisy umowy zostały sformułowane w sposób niepozwalający na rezygnację przez pozwaną z wyrażenia zgody na objęcie ją ochroną ubezpieczeniową i pokrycie kosztów ubezpieczenia, pozwana nie miała też wpływu na wybór ubezpieczyciela i wysokość składki ubezpieczeniowej. Wymiar p rowizji pożyczkodawcy, być może przekraczający wys okość składki ubezpieczeniowej, jaką miała przekazać ubezpieczycielowi, nie może mieć zaś zastosowania, jako określony zupełnie arbitralnie, wbrew ustawowemu wymogowi jasnego określenia kosztów z jakimi musi liczyć się pożyczkobiorca.

Podsumowując, zgodnie z art. 385 ¹ § 2 k.c. , postanowienia umowne w zakresie obciążenia jej kosztami ubezpieczenia w wysokości 5 162 złote, jako niedozwolone, nie wiązały pozwanej.

Poza sporem pozostaje, że pozwana uiściła na rzecz wierzyciela przed wypowiedzeniem umowy (w okresie do lipca 2104 r. do czerwca 2016 r.) 23 raty pożyczki po 192 złote, a zatem łącznie 4 416 złotych oraz dodatkowo 200 złotych w czasie trwania procesu. Kwota pożyczki wraz z odsetkami i opłatą przygotowawczą to 4 054 złotych. Zatem żadna wierzytelność po stronie pozwanej nie istnieje.

Z powyższych względów, Sad Okręgowy - na podstawie - art. 386 § 1 k.p.c. – zmienił zaskarżony wyrok, uchylając nakaz zapłaty w całości i oddalając powództwo co do kwoty 5 175,17 złotych wraz z odsetkami.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 102 k.p.c., nie obciążając powódki obowiązkiem zwrotu pozwanej kosztów poniesionych w pierwszej i drugiej instancji. Należy zaważyć, że pozwana przyczyniła się niewątpliwie do zaistnienia przedmiotowego sporu, akceptując warunki umowne. Ponadto, stroną powodową w przedmiotowej sprawie nie jest pożyczkodawca, a nabywca wierzytelności. Powyższe okoliczności wskazują, że przerzucenie na powódkę całości kosztów pozostawałoby w sprzeczności z zasadami słuszności.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE