UZASADNIENIE

Ubezpieczona K. M. odwołała się od decyzji z dnia 17.12.2014 roku numer (...) Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w G., w której organ rentowy stwierdził, że od dnia 1.03.2009 roku w zakresie zabezpieczenia społecznego wobec skarżącej właściwe jest ustawodawstwo polskie, albowiem nie udokumentowała ona wykonywania pracy na terenie Wielkiej Brytanii od dnia 1.03.2009 roku. Wnioskodawczyni podała, że od 1.03.2009 roku wykonywała pracę najemną na terenie Wielkiej Brytanii i jednocześnie prowadziła w Polsce działalność gospodarczą. Skoro organ rentowy miał w wątpliwości co do określenia właściwego dla skarżącej ustawodawstwa, to winien określić je w oparciu o wspólne porozumienie z instytucją brytyjską. Tymczasem pozwany zwrócił się do instytucji brytyjskiej, lecz nie podjął dalszych czynności i nie doszło do zawarcia porozumienia między instytucjami. Zdaniem wnioskodawczyni, niezawarcie porozumienia stanowi naruszenie prawa unijnego. Ubezpieczona przedłożyła umowę o pracę zawartą z brytyjskim pracodawcą. Brytyjska instytucja nie przesądziła, że skarżąca nie wykonuje pracy na terenie Wielkiej Brytanii lecz, że okoliczności jej zatrudnienia i zamieszkania tam są niejasne, że instytucja ta nie posiada stosownej dokumentacji. Brak numeru NIN nie przesądza jeszcze o niewykonywaniu pracy. Zgodnie bowiem z brytyjskimi przepisami posiadanie takiego numeru nie jest konieczne w chwili podjęcia zatrudnienia.

Pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. wniósł o oddalenie odwołania i zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania. W uzasadnieniu podał, że skarżąca nie udokumentowała wykonywania pracy na terenie Wielkiej Brytanii od dnia 1.03.2009 roku. Po wszczęciu przez pozwanego z urzędu postępowania wyjaśniającego, ubezpieczona przedłożyła jedynie nieuwierzytelnione umowy o pracę. Brytyjska instytucja ubezpieczeniowa w piśmie z dnia 6.10.2014 roku podała, iż nie posiada jakiejkolwiek dokumentacji co do zamieszkania wnioskodawczyni na terenie Wielkiej Brytanii oraz, że skarżąca nie posiada numeru ubezpieczenia społecznego w tym kraju. Brytyjska instytucja zgodziła się z polskim organem rentowym co do podlegania przez skarżącą ustawodawstwu polskiemu w zakresie ubezpieczeń społecznych.

Wyrokiem z dnia 28 lutego 2017 roku Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie i zasądził od K. M. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w G. 60 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Okręgowy oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych:

Ubezpieczona K. M. urodziła się (...). Od dnia 1.08.2001 roku prowadzi działalność gospodarczą w zakresie sprzedaży detalicznej gazet i artykułów piśmienniczych, prowadzoną w wyspecjalizowanych sklepach, z siedzibą w S..

Pismem z dnia 14.08.2014 roku pozwany ustalił, że ubezpieczona podlega polskiemu ustawodawstwu, wobec nieudokumentowania pracy na terenie Wielkiej Brytanii od dnia 1.03.2009 roku. Jednocześnie ZUS wszczął z urzędu postępowanie w przedmiocie wydania decyzji w zakresie ubezpieczeń społecznych z tytułu prowadzonej działalności.

Naczelnik Urzędu Skarbowego w S. pismem z dnia 21.08.2014 roku potwierdził prowadzenie działalności gospodarczej przez ubezpieczoną na terenie Polski w latach 2009- 2013.

W dniu 20.08.2014 roku wnioskodawczyni nadesłała do organu rentowego dwie umowy o pracę: z (...) Ltd. w L. od dnia 1.11.2009 roku i z (...) Ltd. K. M..

W piśmie z dnia 26.08.2014 roku ZUS poinformował skarżącą, że przedłożone przez nią umowy o pracę nie zostały uwierzytelnione. W dniu 17.09.2014 roku pozwany wystąpił do brytyjskiej instytucji ubezpieczeniowej o udzielenie informacji o wykonywaniu przez ubezpieczoną pracy na terenie Wielkiej Brytanii. Pismem z dnia 6.10.2014 roku brytyjska instytucja ubezpieczeniowa: Królewski Urząd Podatkowy i Celny poinformował, że nie posiada dokumentacji co do zamieszkania ubezpieczonej na terenie Wielkiej Brytanii oraz nie posiada jej numeru ubezpieczenia społecznego. Jednocześnie w tym piśmie wskazał, iż zgadza się z organem rentowym w zakresie podlegania przez K. M. polskiemu prawodawstwu w zakresie ubezpieczeń społecznych. Pismem z dnia 18.11.2014 roku ZUS zawiadomił skarżącą o zakończeniu postępowania. W dniu 17.12.2014 roku ZUS wydał sporną decyzję.

W związku prowadzoną działalnością gospodarczą na terenie Polski, od dnia 1.03.2009 roku, w zakresie zabezpieczenia społecznego właściwe dla K. M. jest polskie ustawodawstwo.

Sąd Okręgowy uznał odwołanie ubezpieczonej za nieuzasadnione, podnosząc, że zgodnie z treścią art. 14 c ust. 5 rozporządzenia Rady (WE) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 roku w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie - osoba będąca równocześnie pracownikiem najemnym na terytorium jednego Państwa Członkowskiego i prowadząca działalność na własny rachunek na terytorium innego Państwa Członkowskiego podlega ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, na którego terytorium wykonuje pracę za wynagrodzeniem.

Sąd pierwszej instancji wskazał, że od 1 maja 2010 roku powyższe rozporządzenie zostało zastąpione nowym rozporządzeniem. Zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 11 ust. 1 (tyt. II – określanie mającego zastosowanie ustawodawstwa) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 roku w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. U. UE z dnia 30 kwietnia 2004 roku, Nr 166, poz. 1; zwane dalej rozporządzeniem podstawowym) - osoby, do których stosuje się niniejsze rozporządzenie, podlegają ustawodawstwu tylko jednego Państwa Członkowskiego. Ustawodawstwo takie określane jest zgodnie z przepisami niniejszego tytułu. W myśl art. 13 ust. 3 tego rozporządzenia - osoba, która normalnie wykonuje pracę najemną i pracę na własny rachunek w różnych Państwach Członkowskich podlega ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, w którym wykonuje swą pracę najemną lub, jeżeli wykonuje taką pracę w dwóch lub kilku Państwach Członkowskich, ustawodawstwu określonemu zgodnie z przepisami ust. 1.

W ocenie Sądu meriti, ubezpieczona K. M. podlegałaby ustawodawstwu Wielkiej Brytanii, gdyby w sposób wiarygodny wykazała, że była zatrudniona na podstawie umowy o pracę z pracodawcą brytyjskim, który opłacał składki na ubezpieczenia społeczne z tego tytułu. Spór w niniejszej sprawie sprowadzał się zatem do ustalenia, czy K. M. wykonywała pracę najemną na terenie Wielkiej Brytanii i czy pracodawca brytyjski opłacał z tego tytułu składki na ubezpieczenie społeczne.

Sąd Okręgowy podkreślił, że zgodnie z art. 16 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 roku dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U.UE L z dnia 30 października 2009 roku, Nr 284., poz. 1; zwane dalej rozporządzeniem wykonawczym) – osoba, która wykonuje pracę w dwóch lub więcej państwach członkowskich, informuje o tym instytucję wyznaczoną przez właściwą władzę państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania. Wyznaczona instytucja państwa członkowskiego miejsca zamieszkania niezwłocznie ustala ustawodawstwo mające zastosowanie do zainteresowanego, uwzględniając art. 13 rozporządzenia podstawowego i art. 14 rozporządzenia wykonawczego (art. 16 ust. 2 rozporządzenia wykonawczego). Tymczasowe określenie ustawodawstwa staje się ostateczne w ciągu 2 miesięcy – zainteresowana instytucja może w ciągu 2 miesięcy zmienić zatem opinię w tej kwestii. W myśl art. 19 ust. 2 tego rozporządzenia, na wniosek zainteresowanego lub pracodawcy, instytucja właściwa państwa członkowskiego, którego ustawodawstwo ma zastosowanie zgodnie z przepisami rozporządzenia podstawowego, poświadcza, że to ustawodawstwo ma zastosowanie, oraz w stosownych przypadkach wskazuje, jak długo i na jakich warunkach ma ono zastosowanie. Do poświadczania mającego zastosowanie, zgodnie z powoływanymi wyżej przepisami, ustawodawstwa w zakresie zabezpieczenia społecznego, stosowane jest „zaświadczenie o ustawodawstwie dotyczącym zabezpieczenia społecznego mającym zastosowanie do osoby uprawnionej", tj. formularz A 1 (do 31 maja 2010 roku formularz E101, który potwierdzał tożsame okoliczności). Formularz A 1 jest jedynym ogólnoeuropejskim dokumentem służącym do potwierdzenia podlegania ubezpieczeniom społecznym na terenie innych krajów członkowskich Unii Europejskiej, niż kraj, którego dana osoba jest obywatelem i gdzie ma stałe miejsce zamieszkania. Decyzja o wydaniu zaświadczenia A 1 poprzedzona jest przeprowadzeniem postępowania wyjaśniającego przez brytyjski Urząd Skarbowy i Celny.

Sąd pierwszej instancji wskazał, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych podjął współpracę ze swoim odpowiednikiem w Wielkiej Brytanii (Urząd Skarbowy i Celny), która to instytucja wyraziła wątpliwości dotyczące obecności ubezpieczonej w Wielkiej Brytanii i jej zatrudnienia na terenie Anglii i tym samym nie potwierdziła by skarżąca podlegała ubezpieczeniom społecznym na terenie Wielkiej Brytanii. Jednocześnie instytucja ta wskazała, iż zgadza się ze stanowiskiem polskiej instytucji ubezpieczeniowej, co do podlegania przez wnioskodawczynię polskiemu prawodawstwu odnośnie ubezpieczeń społecznych zgodnie z art. 11(3a) rozporządzenia nr 883/2004. Do dnia dzisiejszego brak jest zaświadczenia o podleganiu przez skarżącą ubezpieczeniom społecznym na terenie Wielkiej Brytanii, wydanego na formularzu A 1. Wnioskodawczyni nie przedłożyła takiego zaświadczenia. Nie przedłożyła również dokumentu potwierdzającego złożenie wniosku o wydanie takiego zaświadczenia.

Sąd meriti podkreślił, ze dokonując oceny okoliczności faktycznych dla potrzeb określenia właściwego ustawodawstwa z dziedziny zabezpieczenia społecznego dla celów wydania zaświadczenia A 1, instytucja je wydająca może wziąć pod uwagę, oprócz brzmienia umowy o pracę, czynniki takie jak: sposób, w jaki uprzednio były w praktyce wykonywane podobne umowy tego rodzaju między pracodawcą a pracownikiem, okoliczności zawarcia owych umów lub ogólniej - cechy charakterystyczne i metody prowadzenia działalności przez dane przedsiębiorstwo, w zakresie w jakim czynniki te mogą rzucić światło na rzeczywisty charakter rozpatrywanej sprawy.

Zdaniem Sądu Okręgowego, brak jest podstaw do kwestionowania stanowiska brytyjskiej instytucji ubezpieczeniowej, która wskazała, iż posiada wątpliwości co do obecności skarżącej na terenie Wielkiej Brytanii i jej zatrudnienia w Anglii, albowiem byłoby to sprzeczne z zasadą lojalności między państwami członkowskimi.

W ocenie tego Sądu, zgodzić się natomiast należy ze skarżącą, iż nadanie numeru NIN nie potwierdza prawa do podjęcia zatrudnienia na terenie Wielkiej Brytanii, numer ten podaje się pracodawcy w chwili podjęcia zatrudnienia, w celu odprowadzenia właściwej kwoty podatku oraz składek na ubezpieczenie społeczne. Królewski Urząd Podatkowy i Celny nie potwierdził, by opłacane były składki na ubezpieczenie społeczne w Wielkiej Brytanii. Natomiast w piśmie z dnia 21.08.2014 roku Naczelnik Urzędu Skarbowego w S. poinformował, iż ubezpieczona złożyła zeznania o wysokości osiągniętego dochodu z tytułu prowadzonej w Polsce działalności gospodarczej (...) za lata 2009 – 2013, w których wykazała dochód z prowadzonej działalności. Jednocześnie nie wykazała przychodów osiąganych w Wielkiej Brytanii.

Sąd meriti podkreślił, że Królewski Urząd Podatkowy i Celny wskazał wyraźnie, że nie posiada jakiejkolwiek dokumentacji co do zamieszkania K. M. na terenie Wielkiej Brytanii i świadczenia przez nią pracy najemnej. Wyraził wątpliwości co do tych okoliczności. Zgodził się ze stanowiskiem polskiego organu rentowego. Ubezpieczona w toku postępowania nie wykazała, że ubiega się o wydanie zaświadczenia na formularzu A 1. Pismem z dnia 4.02.2016 roku Sąd Okręgowy zobowiązał pełnomocnika do przedłożenia, w terminie 30 dni, poświadczenia podlegania ubezpieczeniom w Wielkiej Brytanii wydanego przez właściwy organ tego kraju. Następnie, na wniosek skarżącej, przedłużał terminy do przedłożenia tego dokumentu. Do dnia zamknięcia rozprawy skarżąca nie przedłożyła żądanego poświadczenia, ani dowodu iż wnosiła o wydanie takiego poświadczenia. Zdaniem Sądu pierwszej instancji, z powodu braku żądanego dokumentu, nie sposób przyjąć, iż K. M. w spornym okresie podlegała ubezpieczeniom społecznym w Wielkiej Brytanii. Jest to równoznaczne z obowiązkiem podlegania ubezpieczeniom społecznym w Polsce z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej.

W ocenie Sądu meriti, zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie pozwolił na ustalenie, że K. M. w spornym okresie podlegała ubezpieczeniom na terenie Wielkiej Brytanii. Posiadana przez ubezpieczoną prywatna dokumentacja pracownicza – umowy o pracę czy odcinki płac, nie stanowią wystarczającego dowodu na potwierdzenie, że w spornym okresie wnioskodawczyni podlegała ubezpieczeniom społecznym.

Sad Okręgowy zaakcentował, że kwestia podleganiu ubezpieczeniom społecznym w Wielkiej Brytanii nie podlega ocenie przez sąd polski i podzielił stanowisko wyrażone w tym zakresie przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 stycznia 2014 r. (I UK 275/13), że w sprawie, w której przedmiotem sporu było zastosowanie art. 13 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 20 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.Urz. UE nr L 166/1 z dnia 30 kwietnia 2004 r.), a wyrażona w nim norma kolizyjna jasno wskazała na państwo ubezpieczenia społecznego, oraz na fakt, że niedopuszczalne było rozstrzyganie przez polski organ rentowy w decyzji o istnieniu stosunku prawnego wskazywanego jako tytuł ubezpieczenia społecznego w innym państwie. Również sądy orzekające w niniejszej sprawie nie miały uprawnienia w zakresie badania istnienia stosunku pracy stanowiącego tytuł ubezpieczenia społecznego w innym państwie członkowskim Unii. (patrz też: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2016 r. w sprawie III UK 61/15).

Sąd pierwszej instancji wskazał, że zgodnie z wyrażoną w art. 232 K.p.c. w zw. z art. 6 K.c. zasadą kontradyktoryjności, ciężar dowodu spoczywa na stronach postępowania cywilnego. To one, a nie sąd, są wyłącznym dysponentem toczącego się postępowania i one wreszcie ponoszą odpowiedzialność za jego wynik. Przepis art. 6 k.c. stanowi, iż ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Przepis art. 232 § 1 zd. 1 k.p.c. stanowi natomiast odpowiednio, że strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Sąd Najwyższy charakteryzując art. 232 K.p.c., stwierdził, że na sądzie rozpoznającym sprawę nie spoczywa powinność zarządzania dochodzeń mających na celu uzupełnienie i wyjaśnienie twierdzeń stron oraz poszukiwanie dowodów na ich udowodnienie. Do sądu nie należy przeprowadzanie z urzędu dowodów zmierzających do wyjaśnienia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Obowiązek przedstawienia dowodów spoczywa na stronach, a ciężar udowodnienia faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie spoczywa na stronie, która z faktów tych wywodzi skutki prawne (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 1996 r., I CKU 45/96, OSNC 1997, nr 5-6, poz. 76).

Sąd meriti wskazał, że dokonał ustaleń na podstawie zgromadzonych w aktach organu rentowego dokumentów, którym nadał przymiot wiarygodności. Sąd ten uznał za wiarygodne informacje zawarte w piśmie brytyjskiej instytucji ubezpieczonej z dnia 6.10.2014 roku albowiem skarżąca nie przedstawiła żadnych dowodów przeciwnych.

Sąd Okręgowy podkreślił, iż do poświadczenia ustawodawstwa w zakresie zabezpieczenia społecznego właściwe jest „zaświadczenie o ustawodawstwie dotyczącym zabezpieczenia społecznego mającym zastosowanie do osoby uprawnionej", tj. formularz A 1, nie zaś prywatna dokumentacja pracownicza, na którą powoływała się ubezpieczona. Tym samym sąd oddalił wniosek ubezpieczonej o przeprowadzenie dowodów z umów o pracę i odcinków płacowych, albowiem nie były one istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, gdyż nie stanowiły dowodu na okoliczność opłacania składek na ubezpieczenie K. M. na terenie Wielkiej Brytanii (art. 227 K.p.c.).

Zdaniem Sądu pierwszej instancji, nie bez znaczenia jest, iż przez ponad rok od zobowiązania ubezpieczonej do przedłożenia żądanego formularzu, skarżąca nie przedłożyła do akt żadnego dowodu potwierdzającego wystąpienie z wnioskiem o wydanie takiego zaświadczenia. Sąd nie jest obowiązany do wyręczania strony z jej obowiązków procesowych. Skarżąca ponosi wobec tego odpowiedzialność za niekorzystny dla siebie wynik sprawy.

Ubezpieczona podlegałaby ustawodawstwu Wielkiej Brytanii gdyby w sposób wiarygodny wykazała, że była zatrudniona na podstawie umowy o pracę z pracodawcą brytyjskim, który opłacał składki na ubezpieczenie społeczne z tego tytułu, co nie zostało wykazane. A zatem do sytuacji skarżącej, jako osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą, zastosowanie znajduje art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 13.10.1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2016 roku, poz. 963).

Mając na uwadze powyższe rozważania Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477¹⁴ § 1 k.p.c. w związku z powołanymi wyżej przepisami, orzekł jak w punkcie I wyroku.

Na podstawie art. 98 § 1 i 3 K.p.c. w zw. z § 11 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U.2013.461) Sąd pierwszej instancji zasądził od ubezpieczonej na rzecz pozwanego 60 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Z powyższym rozstrzygnięciem nie zgodziła się ubezpieczona, zaskarżając je w całości i zarzucając mu:

I. naruszenie przepisów prawa materialnego tj.

a) art. 16 ust. 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 roku dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego poprzez jego błędne zastosowanie i zaniechanie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych niezwłocznego określenia ustawodawstwa właściwego zgodnie z uzyskaną informacją, a zamiast tego wszczęcie postępowania wyjaśniającego bez ostatecznego wyjaśnienia sprawy z brytyjskim ubezpieczycielem,

b) art. 16 ust. 4 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 roku dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego poprzez jego błędne zastosowanie i zaniechanie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych zwrócenia się do instytucji właściwej w Wielkiej Brytanii w celu wyjaśnienia wątpliwości, czy ubezpieczona rzeczywiście wykonuje prace w innym państwie i czy wskazane przez nią ubezpieczenie tymczasowe istnieje,

c) art. 3 ust. 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 roku dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego nr 987/2009 poprzez jego błędne zastosowanie i przyjęcie, że ubezpieczona była zobowiązana do przedłożenia formularza mającego zaświadczyć o tym, że podlegała brytyjskiemu ubezpieczeniu społecznemu i to w konsekwencji na niej spoczywa ciężar udowodnienia, że podlega brytyjskiemu ustawodawstwu, podczas gdy obowiązek ten ciążył na organie rentowym. Ponadto z powyższego przepisu nie wynika, aby ubezpieczona była zobowiązana do przedłożenia formularza A1,

d) art. 13 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r., w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego przez błędną jego wykładnię i uznanie, że miejscem wykonywania pracy najemnej przez ubezpieczoną była Polska, w związku z czym ubezpieczona podlegała ustawodawstwu polskiemu w zakresie ubezpieczenia społecznego od dnia 1 marca 2009 r., podczas gdy faktycznym miejscem wykonywania pracy najemnej ubezpieczonej była Wielka Brytania i w związku z tym powinna podlegać ubezpieczeniu brytyjskiemu,

II. naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, tj.

a) art. 233 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, polegające na niedokonaniu wszechstronnej oceny materiału dowodowego zebranego w sprawie skutkującego błędnym ustaleniem, że ubezpieczona nie udowodniła, że podlegała ustawodawstwu brytyjskiemu, podczas gdy zebrany w sprawie materiał dowodowy, w szczególności zeznania ubezpieczonej, umowy o pracę i odcinki płac wskazywały na fakt wykonywania pracy przez ubezpieczoną w Wielkiej Brytanii,

b) art. 328 § 2 k.p.c. poprzez niewskazanie w treści uzasadnienia wyroku przyczyn, dla których Sąd odmówił wiarygodności przedłożonym przez ubezpieczoną dowodom z dokumentów, tj. umowie o pracę, formularza podatkowego P-60 i P-45, odcinkom płacowym otrzymanym od brytyjskiego pracodawcy za lata 2009-2015 - payslips, oraz dowodom z przesłuchania strony,

Wskazując na powyższe zarzuty apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez orzeczenie, że ubezpieczona podlega ustawodawstwu brytyjskiemu od dnia 01.03.2009 r. w zakresie ubezpieczeń społecznych oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz ubezpieczonej zwrotu kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Ewentualnie wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Gorzowie Wlkp. do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu wskazała, że skoro organ rentowy w przedmiotowej sprawie miał wątpliwości co do określenia właściwego dla ubezpieczonej ustawodawstwa powinien określić ustawodawstwo w oparciu o wspólne porozumienie, o którym mowa w art. 16 ust. 4 rozporządzenia, a instytucja brytyjska powinna poinformować, czy zgodnie z przepisami prawa brytyjskiego pracownik najemny podlega ubezpieczeniom społecznym. Organ rentowy zwrócił się do brytyjskiej instytucji ubezpieczeniowej, niemniej jednak nie doszło do zawarcia porozumienia pomiędzy instytucjami. Jak wynika z orzecznictwa sądowego niezawarcie porozumienia stanowi naruszenie przepisów prawa unijnego i uprawnia do stwierdzenia, że tymczasowe ustalenie ustawodawstwa nie staje się ostateczne, pomimo że instytucja zagraniczna nie zgłosi sprzeciwu w terminie dwumiesięcznym, przewidzianym w art. 16 ust. 3 rozporządzenia nr 987/2009 (wyrok SN w orzeczeniu II UKN 333/12).

Skarżąca wskazała, że w orzecznictwie przyjmuje się, iż zaświadczenie Al nie jest jedynym dopuszczalnym dowodem podlegania systemowi zabezpieczenia społecznego innego państwa członkowskiego. Można wykazywać powyższą okoliczność również innymi środkami dowodowymi (wyrok SA w Białymstoku z dnia 23 stycznia 2014 r., III AUa 885/13, lex nr 1422318). Formularze Al wydawane są dla osób oddelegowanych do pracy przez pracodawcę do innego państwa członkowskiego lub prowadzącego działalność na własny rachunek, które czasowo pracują na terenie innego państwa członkowskiego. Powołując się na rozporządzenie 1408/71 i 574/72 formularz E101 dla osoby prowadzącej działalność na własny rachunek można potwierdzić tylko wówczas, gdy praca za granicą jest z góry określona co do treści i czasu. Posiadana natomiast przez ubezpieczoną prywatna dokumentacja pracownicza oraz związana z jej czasowym zamieszkiwaniem w Wielkiej Brytanii, umowy o pracę, odcinki płac, dowodzi faktu, że opłacała składkę na (...) i podatek. Zdaniem apelującej, przedstawione przez nią dokumenty ewidentnie wskazują, że rozpoczęła i wykonywała pracę na terenie Wielkiej Brytanii. Ubezpieczona nie posiadała jedynie nadanego numeru NIN. Posiadała natomiast nadany zastępczy numer (...), co potwierdzają przedstawione do akt sprawy dokumenty. Ubezpieczona przedstawiła również odcinki płacowe za lata 2009-2015, otrzymywane od brytyjskiego pracodawcy z wymienioną tam wysokością płaconych składek i podatków (payslips), druki P60 i P45, które potwierdzają zatrudnienie ubezpieczonej na terenie Wielkiej Brytanii od dnia 01.03.2009 r., wysokość odprowadzanych składek i podatków.

Apelująca wskazała, że zgodnie z treścią art. 3 ust. 2 rozporządzenia nr 987/2009 osoby, do których ma zastosowanie rozporządzenie nr 883/2004, zobowiązane są do przekazywania instytucji właściwej informacji, dokumentów lub dowodów niezbędnych dla określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa oraz wynikających z niego obowiązków. Skoro zatem ubezpieczona przedłożyła dokumenty świadczące o tym, że wykonywała pracę na terenie Wielkiej Brytanii m.in. umowy o pracę, odcinki płacowe, dokumenty 060, P45 to ciężar przeciwdowodu co do wiarygodności ww. dokumentów spoczywał na organie rentowym, takowego strona przeciwna w sposób skuteczny nie przeprowadziła.

Mając zatem na uwadze wszystkie przedstawione przez ubezpieczoną dokumenty, jej zdaniem, uznać należy, że wykonywała pracę na terenie Wielkiej Brytanii i wobec tego organ rentowy powinien był uznać, że podlegała ona ustawodawstwu brytyjskiemu w okresie od dnia 01.03.2009 r. do dnia 30.04.2010 r.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonej nie zasługuje na uwzględnienie.

Rozważenie materiału dowodowego zgromadzonego w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji, przez pryzmat powołanych w uzasadnieniu wyroku podstaw prawnych rozstrzygnięcia oraz w kontekście wniosków i twierdzeń apelującej nie doprowadziło Sądu Apelacyjnego do przekonania o zasadności uzupełnienia postępowania dowodowego w zgodzie z art. 382 k.p.c.

Sąd pierwszej instancji ustalając stan faktyczny oparł się na całokształcie zebranego materiału dowodowego, należycie go rozważył i wskazał jakim środkom dowodowym dał wiarę, przedstawiając prawidłową ich ocenę, którą właściwie uargumentował. Całość podjętych ustaleń faktycznych tego Sądu przedstawiona w pisemnym uzasadnieniu wyroku zasługuje na akceptację. Ustalenia te jako prawidłowe i znajdujące oparcie w materiale dowodowym Sąd Apelacyjny podziela przyjmując za własne, w związku z czym nie ma konieczności ich ponownego przytaczania w całości (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2010 r., I UK 233/09, LEX nr 585720). Wbrew zarzutom apelacji, analiza akt postępowania wskazuje, że nie wystąpiło w niej również naruszenie przepisów prawa materialnego.

Zarzuty skierowane przeciwko ustaleniu, że ubezpieczona podlegała w zakresie ubezpieczeń społecznych ustawodawstwu polskiemu, w ocenie Sądu Odwoławczego są nieuzasadnione i stanowią jedynie polemikę z prawidłową oceną zgromadzonego materiału dowodowego, abstrahując od obowiązujących w tej mierze regulacji prawnych. Nie może zaś stanowić uzasadnionej podstawy apelacyjnej polemika z wynikiem postępowania dowodowego i oceną dokonaną w granicach swobodnej oceny dowodów przez Sąd orzekający. Ocena ta była bowiem swobodna, a nie dowolna i nie naruszyła granic zakreślonych treścią przepisu art. 233 § 1 k.p.c.

Sąd Okręgowy zasadnie przyjął, na podstawie zaoferowanych dokumentów prywatnych, że K. M. nie wykonywała pracy najemnej na terytorium Wielkiej Brytanii. Wbrew twierdzeniom skarżącej, przedmiotowe dokumenty zostały zweryfikowane przez sąd orzekający pod względem tego, czy w swej treści odpowiadają rzeczywistości, w szczególności w zakresie tego, czy ubezpieczona faktycznie podjęła i wykonuje pracę na terenie Wielkiej Brytanii. W ocenie Sądu Apelacyjnego, K. M. – mimo ciążącej na niej powinności dowodzenia - nie wykazała, aby faktycznie świadczyła pracę na rzecz brytyjskiego pracodawcy, z którym podpisała umowę. Podkreślić w tym miejscu należy, że Sąd odwoławczy nie kwestionuje samego faktu podpisania umowy, a jedynie jej rzeczywistą realizację.

Sąd Apelacyjny wskazując na podstawę prawną rozstrzygnięcia, wyjaśnia,
że zgodnie z art. 13 ust. 3 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE)
nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego z 29.04.2004 r., Dz.U.UE L z 30.04.2004 r. osoba, która normalnie wykonuje pracę najemną i pracę na własny rachunek w różnych Państwach Członkowskich podlega ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, w którym wykonuje swą pracę najemną lub, jeżeli wykonuje taką pracę w dwóch lub w kilku Państwach Członkowskich, ustawodawstwu określonemu zgodnie z przepisami ust. 1. Oczywiste jest, że określenie praca najemna oznacza wszelką pracę lub sytuację równoważną, traktowaną jako taka do celów stosowania ustawodawstwa w zakresie zabezpieczenia społecznego Państwa Członkowskiego, w którym taka praca lub sytuacja równoważna ma miejsce (art. 1 pkt a. rozporządzenia nr 883/2004). W każdym przypadku pracą najemną będzie forma niesamodzielnej aktywności zawodowej, sprowadzająca się do rzeczywistych i efektywnych czynności wykonywanych na polecenie pracodawcy w ramach umówionego rodzaju pracy. Natomiast przepisy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z 16.09.2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, Dz.U.UE L z dnia 30 października 2009 r. (dalej: rozporządzenie nr 987/2009) określają procedurę dotyczącą stosowania przepisów rozporządzenia nr 883/2004. Zgodnie z art. 16 ust. 1 rozporządzenia
nr 987/2009 osoba, która wykonuje pracę w dwóch lub więcej państwach członkowskich, informuje o tym instytucję wyznaczoną przez właściwą władzę państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania. Jak z kolei stanowi art. 16 ust. 2 rozporządzenia, wyznaczona instytucja państwa członkowskiego miejsca zamieszkania niezwłocznie ustala ustawodawstwo mające zastosowanie do ubezpieczonego, uwzględniając art. 13 rozporządzenia podstawowego oraz art. 14 rozporządzenia wykonawczego.

Jak z powyższego wynika kluczową przesłanką dla zastosowania unijnego przepisu prawa materialnego, art. 13 ust. 3 rozporządzenia nr 883/2004 jest fakt normalnego wykonywania pracy najemnej, przy jednoczesnym normalnym wykonywaniu pracy na własny rachunek, w różnych państwach członkowskich. Powyższy fakt stanowi też zasadniczą przesłankę z art. 16 ust. 1 rozporządzenia nr 987/2009.

W niniejszej sprawie ubezpieczona, dotychczas objęta polskim systemem ubezpieczeń społecznych w związku z prowadzeniem pozarolniczej działalności gospodarczej, z momentem złożenia w ZUS Oddziale w S. wniosku o wyrejestrowanie z ubezpieczenia w ZUS, w którym wskazała, że równocześnie wykonuje pracę na terenie Wielkiej Brytanii i prowadzi działalność gospodarczą na terenie Polski oraz, że przedstawi na tę okoliczność stosowne dokumenty, wprowadziła do dotychczasowego stosunku prawnego łączącego ją z ZUS element tzw. międzypaństwowy (transgraniczny). Jednak domagając się stosowania materialnego prawodawstwa międzypaństwowego (unijnego) miała obowiązek udowodnić istnienie tego transgranicznego elementu. W analizowanym stosunku prawnym ubezpieczenia społecznego tego rodzaju element transgraniczny wynika właśnie z faktu wykonywania pracy najemnej na rzecz pracodawcy innego państwa członkowskiego, co może być połączone z zamieszkiwaniem w innym państwie członkowskim, niż państwo w którym prowadzona jest działalność na własny rachunek. Krótko mówiąc, ubezpieczona, który zamieszkuje w Polsce i dotychczas podlegała ubezpieczeniom społecznym w Polsce z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej miała obowiązek wykazać, że faktycznie, na warunkach określonych w umowie wykonywała pracę najemną na rzecz pracodawcy brytyjskiego.

Tymczasem od dnia zgłoszenia wniosku o wyrejestrowanie w dniu 20 kwietnia 2009 r., aż do wszczęcia postępowania wyjaśniającego przez organ rentowy z urzędu ubezpieczona ( mimo deklaracji zawartych we wniosku) nie przedstawiła żadnych dowodów na tę okoliczność. Wezwana do ich złożenia przez organ rentowy przedłożyła jedynie nieuwierzytelnione dokumenty (umowę o pracę i paski wynagrodzeń).

W oparciu o zgromadzone dowody organ rentowy w postępowaniu administracyjnym stwierdził, że praca faktycznie nie była wykonywana. W rezultacie więc stwierdził, że ubezpieczona nieprzerwanie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom w Polsce z tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej na podstawie prawa polskiego - art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 12 i art. 13 ust. 4 ustawy systemowej. W takiej sytuacji prawnej w procesie wynikłym na skutek odwołania od tej decyzji, zgodnie z art. 232 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. to na ubezpieczonej spoczywał ciężar dowodu okoliczności uzasadniającej jej żądanie wyłączenia z ubezpieczenia społecznego w Polsce. Jeżeli zatem ubezpieczona jako podstawę prawną wskazywała art. 13 ust. 3 rozporządzenia nr 883/2004, jako uzasadniający żądanie, to powinna była wykazać istnienie przesłanek materialnoprawnych tego przepisu i udowodnić fakt rzeczywistego świadczenia pracy w Anglii na warunkach zapisanych w umowie z brytyjskim pracodawcą. Tylko wykazanie tej przesłanki, jako elementu transgranicznego, pozwoliłoby ubezpieczonej na powoływanie się na przepis unijnego prawa materialnego. Należy przy tym podkreślić, że art. 232 k.p.c. jest generalną zasadą procesową w postępowaniu sądowym i nie ma żadnych podstaw prawnych by w okolicznościach tej sprawy wyłączyć jego zastosowanie. W szczególności wyłączenia tego przepisu proceduralnego nie można wyprowadzić z art. 16 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009, ponieważ prawo unijne jako podstawa materialnoprawna, a w konsekwencji i rozporządzenie wykonawcze jakim jest rozporządzenie nr 987/2009 mogłyby stanowić podstawę rozstrzygnięcia tylko, gdybyśmy przyjęli, że ubezpieczona udowodniła fakt rzeczywistego wykonywania pracy na rzecz pracodawcy brytyjskiego, jako przesłankę materialnoprawną z art. 13 ust. 3 rozporządzenia nr 883/2004. W przeciwnym wypadku żądanie ubezpieczonej nie może być rozpoznawane na gruncie przepisów materialnego prawa Unii Europejskiej, bo brak elementu transgranicznego. Należy też zauważyć, że adresatem art. 16 rozporządzenia Parlamentu Europejskiej i Rady (WE) nr 987/2009 są instytucje ubezpieczeniowe, nie sąd powszechny, który w zakresie procedury kieruje się jedynie przepisami Kodeksu postępowania cywilnego.

Sąd Apelacyjny zważył, że jakkolwiek fakt normalnej pracy na własny rachunek na terenie Polski był bezsporny, to ubezpieczona nie udowodniła, że wykonywała jakąkolwiek pracę na rzecz pracodawcy brytyjskiego. Ubezpieczona przedstawiła jedynie nieuwierzytelnioną umowę o pracę, payslip, niemniej dowody te nie pozwalały na miarodajne uznanie faktu rzeczywistego wykonywania pracy na rzecz pracodawcy brytyjskiego. W ocenie Sądu Apelacyjnego ubezpieczona, w istocie w sposób niebudzący wątpliwości udowodniła, że podpisała na terytorium Wielkiej Brytanii umowę o pracę, co nie jest jednak równoznaczne z udowodnieniem faktu rzeczywistego wykonywania normalnej pracy najemnej. Ubezpieczona aby podlegać prawodawstwu unijnemu miała obowiązek wykazać tzw. element transgraniczny, co sprowadzało się do udowodnienia, że zamieszkiwała na terytorium W. B. w celu świadczenia pracy na warunkach zapisanych w umowie i rzeczywiście, fizycznie realizowała wyznaczony przez pracodawcę zakres obowiązków pracowniczych. Tymczasem na tę okoliczność nie przedstawiła żadnych dowodów (nie zawnioskowała choćby o przesłuchanie jakiejkolwiek osoby będącej jej współpracownikiem), poprzestając na zapewnieniu o tym fakcie, co w świetle pozostałych okoliczności sprawy było niewiarygodne. Twierdzenie ubezpieczonej pozostawało w sprzeczności z wyjaśnieniem brytyjskiej instytucji ubezpieczeniowej (k. 62 -63 akt rentowych). Ostatecznie ubezpieczona wykazała jedynie fakt podpisania umowy i jej rozliczenie od strony formalnoprawnej, co jednak nie jest tożsame z normalnym wykonywaniem pracy w rozumieniu cyt. przepisów rozporządzeń unijnych.

W sprawie to organ rentowy przejął inicjatywę dowodową na okoliczność faktycznego realizowania przez ubezpieczoną obowiązku pracowniczego na terenie Wielkiej Brytanii i zwrócił się do brytyjskiej instytucji ubezpieczeniowej, czy skarżąca jest objęta angielskim systemem ubezpieczeń i czy rzeczywiście wykonuje pracę i nie uzyskał takiego potwierdzenia, a zatem przy braku dowodów ze strony ubezpieczonej, należało ustalić, że faktycznie praca nie była wykonywana na terenie Anglii i na rzecz brytyjskich pracodawców.

Wobec braku sporu między instytucjami ubezpieczeniowymi obu państw nieuzasadniony jest zarzut dotyczący niezawarcia porozumienia przez te instytucje.

Wymóg wyczerpania przez instytucje ubezpieczeniowe dwóch państw członkowskich, w jakich ubezpieczony wykonuje pracę rodzącą obowiązek ubezpieczenia procedury dotyczącej stosowania art. 13 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. U.UE.L 2004.166.1) istnieje jedynie wówczas, gdy instytucje te mają wątpliwości co do tego, które ustawodawstwo jest właściwe. Tylko wtedy konieczne jest wydanie w tym przedmiocie decyzji tymczasowej. W przeciwnym razie jest to bowiem bezprzedmiotowe. Wobec braku takich wątpliwości, organ rentowy nie ma obowiązku wydania decyzji korzystnej dla wnioskodawcy, potwierdzającej podleganie ubezpieczeniu w innym państwie członkowskim, jak błędnie zakłada ubezpieczony.

Wydanie decyzji ostatecznej możliwe jest również po uzyskaniu milczącej akceptacji zagranicznej instytucji ubezpieczeniowej w odniesieniu do doręczonej jej decyzji tymczasowej lub po przeprowadzeniu wzajemnych uzgodnień w tym zakresie.

Jak wynika z przedstawionej oceny Sąd Apelacyjny uznał, że ubezpieczona nie udowodniła, że faktycznie wykonywała pracę na rzecz któregokolwiek brytyjskiego pracodawcy; zatem z uwagi na brak elementu transgranicznego pozwalającego na stosowanie prawa unijnego słusznie organ rentowy ocenił sytuację prawną ubezpieczonej przy zastosowaniu prawa krajowego, ustawy systemowej. Należy też zauważyć, że w przedmiotowej sprawie brytyjska instytucja ubezpieczeniowa przeprowadziła postępowanie wyjaśniające i ponad wszelką wątpliwość stwierdziła, że ubezpieczona nie podlega ubezpieczeniom społecznym w Wielkiej Brytanii.

Przedstawione rozważania doprowadziły Sąd Apelacyjny do wniosku,
że w sprawie nie zaistniały podstawy faktyczne do zastosowania prawa materialnego art. 13 ust. 3 rozporządzenia nr 883/2004 oraz do tymczasowego ustalenia dla ubezpieczonego właściwego ustawodawstwa w trybie art. 16 ust. 1 rozporządzenia nr 987/2009. Fakt, że ubezpieczona podpisała umowę o pracę z pracodawcą brytyjskim i rozliczała umowę formalnoprawnie nie przesądzał, że do ubezpieczonej miały zastosowanie przepisy prawa unijnego zważywszy, że organ rentowy nie miał wątpliwości co do określenia właściwego ustawodawstwa, lecz wątpliwości co do tego, czy ubezpieczona w ogóle podlega prawodawstwu unijnemu, a to wobec faktu wątpliwego świadczenia pracy na terenie WielkiejBrytanii.
Zgodnie z przedstawionymi motywami Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację ubezpieczonego jako nieuzasadnioną.

SSO del. Gabriela Horodnicka SSA Jolanta Hawryszko SSA Romana Mrotek

- Stelmaszczuk

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE