UZASADNIENIE

Postanowieniem z 16 sierpnia 2016 r. Sąd Rejonowy w (...) odrzucił wniosek
o stwierdzenie nabycia spadku po K. S. (2) zmarłym 5 maja 2016 r. w Niemczech
i tam mającym miejsce stałego pobytu, który był właścicielem nieruchomości znajdujących się na terenie Polski. W uzasadnieniu wskazał, że zgodnie z art. 4 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr (...) z 4 lipca 2012 r. ( Dz.U.UE.L.2012.201.107) w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego, które znajduje bezpośrednie zastosowanie do spraw spadkowych osób zmarłych po 17 sierpnia 2015 r., to sąd niemiecki ma jurysdykcję do orzekania w niniejszej sprawie. Jako podstawę odrzucenia wniosku, z uwagi na brak swej jurysdykcji, wskazał art. 1099 § 1 k.p.c. w związku z art. 15 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr (...) z 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego.

Zażalenie na to postanowienie złożyli wnioskodawcy zarzucając błędne ustalenie, że brak jest jurysdykcji krajowej. Przy tak postawionym zarzucie wnieśli o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości. Argumentowali, że Sąd Rejonowy nie zastosował w sprawie art. 1108 § 1 i 2 k.p.c., który stanowi, że do jurysdykcji krajowej należą sprawy spadkowe jeżeli, spadkodawca w chwili śmierci był obywatelem polskim, a także sprawy spadkowe, jeżeli majątek spadkowy znajduje się na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Nadto podnieśli, że cały majątek spadkodawcy znajduje się w Polsce, w tym nieruchomości, a w Niemczech nie pozostawił on jakiegokolwiek majątku.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 3 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr (...) z 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego znajduje ono zastosowanie do dziedziczenia po osobach zmarłych, natomiast art. 4 tego rozporządzenia stanowi, że sądy państwa członkowskiego, w którym zmarły miał swoje miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci, mają jurysdykcję do orzekania co do ogółu spraw dotyczących spadku. Regulacja ta wyznacza, który sąd jest władny prowadzić postępowanie w sprawie spadkowej i wskazuje, że jest to sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy. Zgodnie z 83 ust. 1 tego rozporządzenia stosuje się je do dziedziczenia po osobach zmarłych w dniu lub po dniu 17 sierpnia 2015 r.

Jak wskazano w preambule (23) tego rozporządzenia, aby ustalić miejsce zwykłego pobytu, organ zajmujący się sprawą spadkową powinien dokonać ogólnej oceny okoliczności życia zmarłego w latach poprzedzających jego śmierć i w chwili jego śmierci, uwzględniając wszystkie istotne elementy faktyczne, w szczególności czas trwania i regularność obecności zmarłego w danym państwie oraz warunki i powody tej obecności. W sprawie bezspornym było, że spadkodawca ostatnio zamieszkiwał na terenie Niemiec i dlatego uznać należy, że również tam znajdowało się miejsce zwykłego pobytu spadkodawcy w chwili śmierci. Nie jest to kwestionowane także w zażaleniu.

Ponadto europejskie poświadczenie spadkowe wydane na podstawie tego rozporządzenia powinno stanowić ważny dokument do celów wpisania majątku spadkowego do rejestru państwa członkowskiego (por. pkt 18 preambuły tego rozporządzenia). Jednocześnie organ wydający poświadczenie dziedziczenia powinien mieć na uwadze wymogi formalne rejestracji nieruchomości w państwie członkowskim, w którym prowadzony jest rejestr (por. pkt 68 preambuły tego rozporządzenia).

Aktem prawnym mającym zasadnicze znaczenie dla określenia źródeł prawa powszechnie obowiązującego w Polsce oraz hierarchii poszczególnych aktów normatywnych jest Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z treścią art. 87 ust. 1 Konstytucji RP źródłami prawa powszechnie obowiązującego są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia, a w zakresie ograniczonym przedmiotowo i terytorialnie - akty prawa miejscowego. Szczególną rangę Konstytucja RP przyznaje ratyfikowanym umowom międzynarodowym, które zgodnie z art. 91 ust. 1 Konstytucji RP, po ich ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowią część krajowego porządku prawnego i są bezpośrednio stosowane, chyba że ich stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy. Art. 91 ust. 2 Konstytucji RP przesądza o nadrzędności umów międzynarodowych ratyfikowanych za zgodą wyrażoną w ustawie nad ustawami, w sytuacji gdy ustawy nie da się pogodzić z umową, a więc gdy nie jest możliwa taka interpretacja treści ustawy, która dałaby się pogodzić z postanowieniami umowy ani też nie dokonano stosownej nowelizacji ustawy. Wskazany art. 91 Konstytucji RP jest rozwinięciem wyrażonej w art. 9 Konstytucji RP zasady przestrzegania przez Rzeczpospolitą wiążącego ją prawa międzynarodowego. Bezpośrednie stosowanie umowy międzynarodowej polega na podejmowaniu na jej podstawie decyzji indywidualnych i konkretnych w postępowaniach przed właściwymi organami władzy publicznej. W rozpoznawanej sprawie istotne znaczenie ma też art. 91 ust. 3 Konstytucji RP, który stanowi, że jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Polskę umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami. Przepis ten dotyczy obecnie tzw. prawa wspólnotowego, którego podstawę stanowią traktaty (umowy międzynarodowe) założycielskie Wspólnot europejskich, ale do którego zalicza się też akty prawne ustanowione przez uprawnione organy Unii. Na mocy tego przepisu Konstytucji, od chwili przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, prawo wspólnotowe Unii obowiązuje także na terenie naszego kraju i powinno być bezpośrednio stosowane przez organy polskiej władzy publicznej, w tym organy administracji, oraz ma pozycję zwierzchnią w stosunku do ustawodawstwa krajowego [por. art. 288 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.Urz.UE.C 2012 Nr 326, str. 47)].

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 z 4 lipca
2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz
w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego jest aktem wyższego rzędu nad ustawą, stosowanym bezpośrednio i wyłącza ono zastosowanie przepisów procedury cywilnej (Kodeksu postępowania cywilnego) dotyczących jurysdykcji w sprawach spadkowych po osobach zmarłych po 17 sierpnia 2015 r. (por. art. 91 ust. 3 Konstytucji RP). Okoliczność, że majątek spadkodawcy znajduje się w Polsce nie ma jakiegokolwiek znaczenia – istotne jest jedynie to, że w chwili śmierci miejsce jego zwykłego pobytu znajdowało się
w Niemczech.

Nie mają więc w rozpoznawanej sprawie znaczenia łączniki obywatelstwa lub miejsca położenia majątku spadkowego. Jednocześnie regulacje dotyczące art. 1108 k.p.c. musiały pozostać w przepisach, gdyż dotyczą spadków otwartych przed 17 sierpnia 2015 r. oraz otwarcia spadków na skutek zgonu obywatela polskiego w innych państwach.

Zastosowana przez Sąd Rejonowy regulacja prawna jest prawidłowa.

Dlatego też zarzuty zażalenia są bezzasadne.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 385 k.p.c. w związku z art. 397
§ 1 i 2 k.p.c. oraz art. 13 § 2 k.p.c., należało orzec jak w sentencji.

SSO Roman Troll SSO Barbara Braziewicz SSO Andrzej Dyrda

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE