Sygn. akt V ACa 416/13

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 października 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – Wydział V Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:

SSA Katarzyna Przybylska

Sędziowie:

SA Jacek Grela

SO del. Arkadiusz Kuta (spr.)

Protokolant:

sekretarz sądowy Joanna Makarewicz

po rozpoznaniu w dniu 23 października 2013 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa (...) w B.

przeciwko (...)

o nakazanie

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w B.

z dnia 25 lutego 2013 r., sygn. akt I C 774/11

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od pozwanego (...) na rzecz powoda (...) w B. kwotę 270 (dwieście siedemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu za drugą instancję.

Na oryginale właściwe podpisy.

Sygn. akt V ACa 416/13

UZASADNIENIE

(...)w B. zażądał aby Sąd Okręgowy w B. nakazał (...) o treści przytoczonej w petitum pozwu . Domagał się także zasądzenia kosztów procesu .

(...) wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu .

Sąd Okręgowy w B. , wyrokiem z dnia 25 lutego 2013 roku , nakazał (...) w terminie 14 dni od dnia uprawomocnienia się orzeczenia . Orzeczono także o kosztach procesu i kosztach sądowych .

W uzasadnieniu tego orzeczenia ustalono , że (...) w B. nabywa odpłatnie od Regionalnego (...) w B. (...) . W Szpitalu nie wydawano poleceń dotyczących uzależniania wykonania świadczenia (...) . (...). Pozwany odmówił twierdząc , że wszystkie treści zawarte w publikacjach są prawdziwe .

Podstawę prawną żądania sprostowania stanowił art. 39 ust. 1 w związku z art. 31 pkt 1 Prawa prasowego . Wskazywano , że treść sprostowania określa zainteresowany , który w pierwszej kolejności występuje o jego zamieszczenie do redaktora naczelnego . Roszczenie o opublikowanie sprostowania stanowi konsekwencje zaniechania redaktora naczelnego . Roszczenie to nie wygasło bowiem zgłoszone zostało przed upływem roku od dnia opublikowania materiału prasowego . Przewidziany w nieobowiązującym już art. 31 pkt 1 Prawa prasowego obowiązek bezpłatnego opublikowania rzeczowego i odnoszącego się do faktów sprostowania wiadomości nieprawdziwej lub nieścisłej nie pozwala redaktorowi naczelnemu na dokonywanie oceny , czy wiadomość której sprostowania domaga się zainteresowany jest prawdziwa i ścisłą . Uprawnienia tego nie przewiduje również art. 33 Prawa prasowego określający przyczyny odmowy publikacji sprostowania . Sprostowanie ma bowiem umożliwić zainteresowanemu przedstawienie własnej wersji wydarzeń , a zatem z natury rzeczy jego subiektywnego punktu widzenia . W konsekwencji w sprawie o publikację sprostowania sąd nie bada czy wiadomość , której sprostowania domaga się powód jest prawdziwa . W konsekwencji przedstawione przez pozwanego przyczyny odmowy opublikowania sprostowania nie uzasadniały odstąpienia od tego obowiązku . Treść sprostowania przedstawiona przez pozwanego spełnia kryterium rzeczowości , które rozumieć należy jako zwięzłe , wyważone i merytoryczne odniesienie się do wiadomości zawartych w publikacji . Sprostowanie żądane przez powoda odnosi się do faktów , nie ma charakteru polemicznego czy dygresyjnego , jest konkretne i zrozumiałe . Wbrew twierdzeniom pozwanego sprostowanie nie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego , a w szczególności nie narusza dóbr osobistych pacjentów i ich rodzin . Informatorzy autora publikacji nie ujawnili zresztą swoich danych personalnych . Zamieszczenie rzeczowej wypowiedzi prostującej wiadomość nie narusza prawa społeczeństwa do informowania o nieprawidłowościach w funkcjonowaniu takich instytucji jak powodowy Szpital . Czytelnicy mają możliwość zapoznania się z dwoma stanowiskami i samodzielnego wyrobienia opinii.

Apelację od opisanego wyroku złożył (...) żądając jego zmiany i oddalenia powództwa oraz zasądzenia kosztów procesu za obie instancje , ewentualnie uchylenia tego wyroku i przekazania sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania . Zarzuca skarżący Sądowi pierwszej instancji naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 31 pkt 1 w związku z art. 33 ust. 1 pkt 1 Prawa prasowego i przyjęcie , że redaktor naczelny decydujący o publikacji sprostowania pozbawiony jest prawa oceny prawdziwości wiadomości , której dotyczy sprostowanie . Dojść miało także do naruszenia prawa procesowego - art. 233 § 1 k.p.c. przez naruszenie zasad prawidłowego orzekania i granic swobodnej oceny odwodów i błędnego przyjęcia , że treść sprostowania odpowiada kryterium rzeczowości w sformułowaniach : (...) . Zarzuca dalej skarżący naruszenie art. 227 k.p.c. w związku z art. 228 § 1 k.p.c. a contrario przez bezzasadne oddalenie wniosku dowodowego pozwanego o zobowiązanie powoda do przedłożenia zestawienia danych osobowych pacjentów wpisanych na listę oczekujących na udzielenie świadczenia zdrowotnego oraz pacjentów , których dane osobowe zostały umieszczone w księdze zabiegów i księdze bloku operacyjnego wszystkich oddziałów i za wskazany okres . Apelant wniósł nadto o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka B. W. na okoliczność uzależnienia przez powoda wykonania zabiegu (...).

W uzasadnieniu apelacji przekonuje się , że aprobując wykładnię Prawa prasowego dokonaną przez Sąd Okręgowy uznaje się prawo każdej osoby będącej bohaterem publikacji do kwestionowania prawdziwych i ścisłych wiadomości , a redaktor naczelny ma być zobligowany do publikowania także niedorzeczności. Takie rozumienie sprostowania ma być narzędziem do utraty wiarygodności prasy w oczach społeczeństwa , a w konsekwencji upadłości tytułu . Odwołując się do wybranych tez z judykatury wskazuje apelant , że przyznanie redaktorowi naczelnemu prawa do oceny rzeczowości sprostowania implikuje jego prawo do oceny prawdziwości czy ścisłości wiadomości , której sprostowanie dotyczy . Powód twierdzi, że publikacja w(...) zawiera informacje nieprawdziwe i może w procesie dowodzić swoich racji . Sąd Okręgowy pozbawił pozwanego prawa wykazania prawdziwości materiału prasowego . Skarżący odniósł się dalej do dwóch wyżej wskazanych cytatów z treści sprostowania twierdząc , że ich treść wprowadza odbiorcę w błąd przez utwierdzenie w przekonaniu , (...). Przytoczono także akapit ze sprostowania , którego cechą ma być polemika z tezami artykułu , a nie sprostowanie podanych tam faktów.

(...) w B. złożył odpowiedź na apelację , w której domagał się oddalenia apelacji pozwanego i zasądzenia kosztów procesu za drugą instancję .

Sąd Apelacyjny w Gdańsku ustalił i zważył, co następuje :

Apelacja (...) okazała się bezzasadna i podlegała oddaleniu .

Sąd odwoławczy przyjmuje za własne ustalenia faktyczne poczynione w pierwszej instancji , choć jedynie w zakresie faktów , które mają dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenia . Do kręgu okoliczności istotnych należy bowiem ustalenie tytułu , daty publikacji i treści artykułów prasowych objętych sprostowaniem , treści tegoż , faktu jego przedstawienia redaktorowi naczelnemu i treści jego odpowiedzi.

Pierwszoplanowe znaczenie przydaje W. P. zarzutowi naruszenia art. 31 pkt 1 w związku z art. 33 ust. 1 pkt 1 Prawa prasowego , słusznie dopatrując się w wykładni tych przepisów odpowiedzi na pytanie o zakres uprawnień redaktora naczelnego , któremu przedstawiono wniosek o sprostowanie wiadomości , a w szczególności własnej legitymacji pozwanego do odmowy sprostowania objętego wnioskiem powoda z 26 września 2011 roku .

W rozstrzyganej sprawie stosowano przepisy ustawy z dnia 26 stycznia 1984 roku Prawo prasowe ( Dziennik Ustaw Numer 5 pozycja 24 ze zmianami) w brzmieniu sprzed 14 czerwca 2012 roku to jest utraty mocy obowiązującej przez art. 31 i art. 33 ust. 1 na skutek stwierdzenia niekonstytucyjności tych przepisów wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 1 grudnia 2010 roku wydanym w sprawie K 41/07 ( Dziennik Ustaw Numer 235 pozycja 1551 z 13 grudnia 2010 roku ) . Trybunał uznał , że przepisy te są niezgodne z Konstytucją postanawiając jednocześnie , na mocy art. 190 ust. 3 Konstytucji, że tracą moc obowiązującą z upływem 18 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej . Odroczenie utraty mocy obowiązującej przepisu oznacza , że do czasu upływu okresu wyznaczonego przez Trybunał przepis ten należy stosować ( za Sądem Najwyższym z uzasadnienia wyroku z dnia 20 kwietnia 2006 roku zapadłego w sprawie IV CSK 38/06 ) . Oczywiste jest także i to , że dla określenia praw i obowiązków osoby zainteresowanej sprostowaniem i redaktora naczelnego właściwe jest stosowanie przepisów obowiązujących w czasie kiedy opublikowano wiadomość , którą wnioskodawca uważa za nieprawdziwą lub nieścisłą . Przypomnieć trzeba zatem , że według art. 31 pkt 1 na wniosek zainteresowanej osoby fizycznej , prawnej lub innej jednostki organizacyjnej redaktor naczelny redakcji właściwego dziennika lub czasopisma obowiązany był opublikować bezpłatnie rzeczowe i odnoszące się do faktów sprostowanie wiadomości nieprawdziwej lub nieścisłej . Z osobna określono zaś jego powinność publikacji rzeczowej odpowiedzi na stwierdzenie zagrażające dobrom osobistym osoby zainteresowanej ( art. 31 pkt 2 ) . Artykuł 33 ust. 1 zobowiązywał zaś redaktora naczelnego do odmowy publikacji sprostowania lub odpowiedzi , między innymi wówczas , gdy nie odpowiadają wymaganiom określonym w art. 31 , naruszają dobra osobiste osób trzecich , ich treść lub forma nie jest zgodna z zasadami współżycia społecznego . Warto jeszcze wskazać na art. 32 ust. 7 , według którego w tekście nadesłanego sprostowania nie wolno bez zgody wnioskodawcy dokonać skrótów ani innych zmian , które by osłabiały jego znaczenie lub zniekształcały intencję autora sprostowania . Jeżeli redaktor naczelny odmówił wykonania obowiązku z art. 31 , osoba zainteresowana może dochodzić roszczenia o opublikowanie sprostowania przed sądem w ciągu roku od dnia opublikowania materiału prasowego ( art. 39 ) .

Z art. 31 Prawa prasowego nie sposób wyłożyć normy , która dawałaby redaktorowi naczelnemu prawo do odmowy publikacji sprostowania odnoszącego się do wiadomości , którą uznaje on za prawdziwą i ścisłą . Po pierwsze bowiem przypadki obligatoryjnej lub fakultatywnej ( art. 33 ust. 2 ) odmowy sprostowania uregulowano w jednym z kolejnych przepisów . Ponadto art. 31 pkt 1 posługuje się nomenklaturą „ wiadomość nieprawdziwa lub nieścisła ” po to aby przedmiotem sprostowania uczynić tylko te materiały prasowe , które wedle wnioskodawcy mają wymienione cechy i wyłączyć możliwość posługiwania się tym narzędziem do przedstawiania własnych poglądów i komentarzy wnioskodawcy odnośnie wiadomości , których on sam nie uważa wcale za nieprawdziwe . W sprostowaniu niezbędna jest zatem deklaracja , że wnioskodawca uważa wiadomość za nieprawdziwą lub nieścisłą , aby nie prowadzić do instrumentalnego wykorzystywania uprawnienia do bezpłatnej publikacji . Określenie w art. 31 pkt 1 cech wiadomości podlegającej sprostowaniu służy także poprawnej wykładni jego pkt 2 . Interpretacja tego przepisu wskazuje bowiem na możliwość objęcia odpowiedzią wiadomości niekwestionowanych przez wnioskodawcę , ale zagrażających jego dobrom osobistym . Nie można wreszcie pomijać także wykładni celowościowej . Sprostowanie nazwać można , w znacznym uproszczeniu , „ prawem do przedstawienia własnej wersji ” . Dając wnioskodawcy narzędzie , należało zapewnić jego skuteczność . Przyznawanie redaktorowi naczelnemu możliwość odmowy publikacji sprostowania z tej przyczyny , że uważa on materiał prasowy za prawdziwy i pozbawiony nieścisłości , prowadziłoby do stosowania przez osoby zainteresowanym wyłącznie takich środków prawnych , które służą majątkowemu lub niemajątkowemu usunięciu skutków naruszenia dóbr osobistych , a zatem środków znacznie dalej idących niż zastosowany w niniejszej sprawie . Publikacja sprostowania na warunkach określonych przez apelanta ograniczałaby wymiar praktyczny tej instytucji Prawa prasowego do sytuacji kiedy z treści sprostowania w sposób nie budzący wątpliwości wynika obiektywna nieprawdziwość materiału prasowego , bo zapewne tylko wówczas redaktor naczelny byłby skłonny do bezpłatnego udzielenia łamów osobie zainteresowanej . W tych akurat przypadkach powinność prasy urzeczywistniania prawa obywateli do ich rzetelnego informowania ( art. 1 Prawa prasowego ) skłaniać powinna raczej do samoistnego podjęcia przez redaktora naczelnego jeszcze dalej idących działań , służących przedstawieniu stanu rzeczy ( np. „ autosprostowania ” czy „ komentarza redakcji ” ) . Trzeba zresztą zauważyć , że publikując sprostowanie prasa realizuje także swój obowiązek informacyjny . Nie można wreszcie pomijać i tego argumentu , że w art. 39 ust. 1 Prawa prasowego , który służy wdrożeniu przez osobę zainteresowaną przymusowej realizacji obowiązku redaktora naczelnego opublikowania sprostowania , nie ograniczono stosowania tego środka prawnego do materiałów prasowych , które nie przeszły testu prawdziwości . Wpływa to zresztą na określenie kręgu okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia w takim postępowaniu sądowym , a zatem tych , które mogą być przedmiotem dowodzenia ( o czym w dalszej części uzasadnienia).

W. P. odmówił publikacji sprostowania twierdząc , że wszystkie treści zawarte w materiałach prasowych wskazywanych przez powoda są prawdziwe , a zgromadzone przez redakcję relacje świadków potwierdzają opisane fakty . Z przyczyn opisanych wyżej odwołano się zatem do okoliczności indyferentnych dla powinności zamieszczenia sprostowania , to jest własnego przekonania o prawdziwości wiadomości umieszczonych w materiale prasowym oraz ich rzetelności, to jest umocowania zawartych w artykułach stwierdzeń w „ relacjach świadków ” . Zauważyć należy nadto , że nie odnoszono się tym samym do żadnej z przesłanek odmowy publikacji sprostowania określonych w art. 33 ust. 1 Prawa prasowego . W szczególności nie zarzucał pozwany braku rzeczowości sprostowania lub oderwania od zagadnień objętych materiałem prasowym ( czynienia dygresji , wprowadzania wątków pobocznych ) , ani nie twierdził , że sprostowanie narusza dobra osobiste osób trzecich , czy zasady współżycia społecznego . Tezy takie uczynił natomiast elementem swych wywodów w obronie przed roszczeniem powoda dochodzonym w niniejszym postępowaniu . Ostatecznie nie można ich zatem pozostawić poza sferą rozważań Sądu odwoławczego .

Treść sprostowania , którego żąda powodowy Szpital odnosi się do faktów przytoczonych w kwestionowanych materiałach prasowych . Ich tematyką jest , zasadniczo rzecz biorąc , stawianie pacjentom (...). W treści sprostowania , poza informacjami porządkowymi ( określenie autora sprostowania , miejsca i daty publikacji oraz tytułów i autora artykułów ) wskazano , że publikacja jest nieprawdziwa i nieścisła . (...). Począwszy od słów „ Powszechnie wiadomo / ... / ” wskazano natomiast na informacje , które uznać można za „ własną wersję ” powoda . Skoro wskazuje się tam na działanie (...) , to przyjąć trzeba , że sprostowanie odnosi się do materiału prasowego i jest rzeczowe . (...). Wskazywano także na zainteresowanie (...) wyjaśnieniem sprawy . Apelant myli zaś rzeczowość z rzetelnością i brak tej ostatniej zarzuca sprostowaniu , a zatem odnosi się do materii właściwej dla oceny prawdziwości materiału prasowego albo sprostowania , a tego przecież w postępowaniu niniejszym nie ustala się . (...) (...). Okoliczności te przedstawiono przecież odmiennie niż w materiale prasowym , nie poprzestając na samym zaprzeczeniu , a zmierzając najwyraźniej do dostarczenia czytelnikowi argumentów do wyrobienia sobie innego zdania na temat(...). W ocenie Sądu odwoławczego jest to metoda dopuszczalna w rzeczowo formułowanym sprostowaniu bowiem nadal odnosi się do faktów i należy do sfery

alternatywnego , względem materiału prasowego , obrazu rzeczywistości , prezentowanego przez autora sprostowania.

Żądanie sprostowania pochodzi od podmiotu wymienionego w art. 31 Prawa prasowego - osoby prawnej . Zostało właściwie zaadresowane - do redaktora naczelnego . Skoro wezwanie do jego zamieszczenia doręczono przed upływem miesiąca od publikacji materiału to nie mógł on odmówić jego uwzględnienia ( art. 33 ust. 2 pkt 4 ) . Powództwo wytoczono zaś z zachowaniem terminu z art. 39 ust. 2 Prawa prasowego . Nie zaistniały przy tym żadne okoliczności uzasadniające odmowę sprostowania . Jak wyżej wskazano odpowiadało ono wymaganiom określonym w art. 31 pkt 1 Prawa prasowego . Wbrew twierdzeniom pozwanego treść sprostowania nie naruszała dóbr osobistych osób udzielających informacji autorce artykułów . Powodowy Szpital formułował sprostowanie bez odniesienia do konkretnych przypadków i indywidualnie wskazanych osób . Materiał prasowy nie zawierał także wskazówek co do osób , które złożyły relacje będące podstawą artykułu . Zarzutu tego nie powtórzono zresztą w apelacji . Treść sprostowania jest zgodna z zasadami współżycia społecznego . W zasadzie nie wiadomo jakie zasady miałoby ono naruszać . W odpowiedzi na pozew wskazywano na kolizję powinności publikacji sprostowania z prawem społeczeństwa do informowania o nieprawidłowościach w funkcjonowaniu instytucji . Sprostowanie to konsekwencja publikacji , a zatem swą funkcję kontroli i krytyki społecznej dziennik spełnił . Reakcja Szpitala i ewentualne pogłębienie tematu przez redakcję może poszerzyć zakres udzielonych społeczeństwu informacji . Zastosowana w art. 31 Prawa prasowego formuła sprostowania nie niweczy prawa obywateli do rzetelnego informowania . Wymieniona w art. 33 ust. 1 pkt 3 Prawa prasowego sprzeczność obowiązku publikacji sprostowania z zasadami współżycia społecznego mogła mieć ostatecznie miejsce gdyby zawierało ono stwierdzenia naruszające porządek publiczny , obraźliwe lub oczywiście fałszywe . Takich cech sprostowaniu przedstawionemu przez powodowy Szpital przypisać nie można . W szczególności nie da się zarzucić , że zawiera ono tezy „ od rzeczy ” , nie do pogodzenia ze zdrowym rozsądkiem i powszechną wiedzą na poruszany temat. Nie ma zatem obawy , że instytucja sprostowania w ogóle i sprostowanie o treści wskazanej przez powodowy Szpital będzie narzędziem utraty wiarygodności przez (...) ( za uzasadnieniem apelacji strona 4 karta 126 ). W rzeczywistości redaktor naczelny ma obowiązek odmówić publikacji „ bzdur i niedorzeczności ” ( nomenklatura za apelantem - tamże ) jako sprzecznych z zasadami współżycia społecznego . W rozstrzyganej sprawie jednak treści sprostowania nie da się określić jako oczywiście nieprawdziwej . Można najwyżej uznać , że sprostowanie sformułowano w sposób momentami niezręczny ( np. „ zaistniało artykułowanie ” ) . Nie ma jednak podstaw do ingerencji w jego treść , bowiem wyklucza ją w zasadzie art. 32 ust. 6 Prawa prasowego . Waga tych niedoskonałości jest marginalna i nie może stanowić o odmowie publikacji sprostowania odpowiadającego cechom z art. 31 pkt 1 Prawa prasowego .

Sąd pierwszej instancji oddalił wnioski dowodowe W. P. o przedstawienie listy pacjentów spełniających kryteria wskazane we wniosku dowodowym . Jak wyjaśnia się w uzasadnieniu apelacji zmierzał do identyfikacji osób , wobec których stawiano wymagania opisane w artykułach . Do podobnego celu zmierzać miał także , zgłoszony w apelacji , wniosek o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka B. W. . Sąd odwoławczy odmówił przeprowadzenia tego dowodu . Według art. 227 k.p.c. przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie . Ich krąg określa zaś podstawa faktyczna i prawna powództwa . Wykazanie prawdziwości wiadomości zawartych w kwestionowanych przez powodowy Szpital artykułach nie waży na treści rozstrzygnięcia w sprawie z powództwa o nakazanie publikacji sprostowania prasowego .

W tym stanie rzeczy , na mocy art. 385 k.p.c., orzeczono o oddaleniu apelacji.

O kosztach procesu postanowiono na podstawie art. 98 §§ 1 i 3 i 99 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. W odpowiedzi na apelację zażądano zasądzenia kosztów procesu poniesionych w postępowaniu odwoławczym . Pozwany uległ w tym postępowaniu w całości ze swoim żądaniem zmiany zaskarżonego wyroku i oddalenia powództwa . Powodowi zasądzono zatem kwotę 270 zł stanowiącą wynagrodzenie pełnomocnika określone na podstawie § 10 ust. 1 pkt 2 w związku z §§ 5 i 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych /.../(tekst jednolity z 2013 roku Dziennik Ustaw pozycja 490 ) .