UZASADNIENIE

Wnioskiem złożonym 22 grudnia 2016 r. (uzupełnionym pismem z 18 lipca 2017 r.) wierzyciel Bank (...) spółka akcyjna z siedzibą w G. złożył wniosek o wszczęcie wtórnego postępowania upadłościowego osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej C. D. (1), zamieszkałego w L. ((...)). W uzasadnieniu wierzyciel powołał się na art. 407 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe (Dz.U. z 2016 r. poz. 2171 z późn. zm.; dalej: p.u.) oraz art. 16 ust. 1 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1346/2000 z dnia 29 maja 2000 r. w sprawie postępowania upadłościowego (Dz.U.UE.L.00.160.1). Nadto wskazał, że udzielił dłużnikowi kredytu na zakup nieruchomości w S. przy ul. (...). W. (...) w S.. Określił przy tym wysokość zadłużenia dłużnika w dniu wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego na kwotę 365.519,69 złotych wraz z odsetkami. Podał, że w 2015 r. została ogłoszona upadłość C. D. (1) przez Sąd Rejonowy w (...).

Postanowieniem z 2 sierpnia 2017 r., w sprawie o sygn. akt XII GU 404/16, Sąd Rejonowy Szczecin-Centrum w Szczecinie, oddalił wniosek. W uzasadnieniu stwierdził, że 31 stycznia 2008 r. poprzednik prawny wierzyciela zawarł z dłużnikiem C. D. (2) umowę nr (...), na podstawie której udzielił kredytu w kwocie 281.808,90 zł, indeksowany kursem (...), na okres 240 miesięcy. Kredyt został przeznaczony na zakup przez dłużnika nieruchomości w S. przy ul. (...) (...). Na wskazanej nieruchomości została ustanowiona na rzecz banku hipoteka umowna kaucyjna na sumę 479.075,13 zł. Dnia 2 września 2014 r. wierzyciel wystawił przeciwko dłużnikowi bankowy tytuł egzekucyjny nr (...), zaopatrzony 22 grudnia 2014 r. w klauzulę wykonalności na kwotę 365.519,69 zł, w tym 353.821,32 zł z tytułu należności głównej i 11.698,37 zł z tytułu odsetek. Dnia 22 maja 2015 r. Sąd Rejonowy w (...) (Country C. ar Central L.) ogłosił upadłość dłużnika.

W obliczu powyższych ustaleń Sąd Rejonowy uznał, że legitymację czynną do złożenia wniosku o wtórne postępowanie upadłościowe wobec dłużnika - osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej, należy ustalić stosownie art. 491² ust. 3 p.u., zgodnie z którym wniosek o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej może zgłosić dłużnik z uwzględnieniem art. 8 i 9 ustawy. Zgodnie z treścią powołanych przepisów wierzyciel może złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej, która była przedsiębiorcą, także po zaprzestaniu prowadzenia przez nią działalności gospodarczej, jeżeli od dnia wykreślenia z właściwego rejestru nie upłynął rok. Wierzyciel może także złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej, która faktycznie prowadziła działalność gospodarczą, nawet wówczas, gdy nie dopełniła obowiązku jej zgłoszenia we właściwym rejestrze, jeżeli od dnia zaprzestania prowadzenia działalności nie upłynął rok. Uprawnienie do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości osoby nieprowadzącej działalności gospodarczej, w przypadku kiedy dłużnik prowadził działalność gospodarczą w okresie wcześniejszym niż rok przed datą złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub nigdy nie prowadził działalności gospodarczej, przysługuje wyłącznie dłużnikowi. W takim przypadku wierzyciel nie posiada legitymacji do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, a złożenie go jest wyłącznym uprawnieniem konsumenta i do jego decyzji ustawodawca pozostawił wszczęcie procedury oddłużeniowej. Dotyczy to zatem także tych sytuacji, kiedy to sąd zagraniczny otworzył tzw. główne postępowanie upadłościowe wobec konsumenta, a wierzyciel chciałby, aby postępowanie toczyło się według przepisów ustawy i dotyczyło wyłącznie majątku położonego na terytorium RP, który jest obciążony zabezpieczeniem na rzecz wierzyciela. Wniosek rozpatrywany w sprawie dotyczy dłużnika C. D. (1), który nie figuruje w (...), a wierzyciel nie wykazał, aby dłużnik był faktycznym przedsiębiorcą, ewentualnie, że zaprzestał prowadzenia działalności gospodarczej, a od dnia wykreślenia z właściwego rejestru nie upłynął rok. Dlatego w konsekwencji Sąd Rejonowy uznał, że wierzyciel nie posiada legitymacji do złożenia wniosku o wszczęcie wtórnego postępowania upadłościowego osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej.

Na powyższe postanowienie zażalenie złożył wierzyciel, zaskarżając je w całości oraz wnosząc o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Zaskarżonemu postanowieniu zarzucił naruszenie art. 407 pr. upadł. poprzez przyjęcie, że wierzyciel nie może zgłosić wniosku o wszczęcie wtórnego postępowania upadłościowego wobec dłużnika będącego osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej. W uzasadnieniu podniósł, że Sąd Rejonowy pominął fakt enumeratywnego wyłączenia określonych przepisów Prawa upadłościowego do upadłości konsumenckiej, zaś w ustawowym wyliczeniu nie wymieniono art. 407 p.u., co oznacza, że przepis ten ma zastosowanie także przy tej upadłości. Niezależnie od tego skarżący podniósł, że działanie wierzyciela w kierunku wtórnego postępowania upadłościowego nie są dochodzeniem ogłoszenia upadłości konsumenckiej, lecz mają na celu jedynie rozszerzenie zakresu postępowania upadłościowego. Wskazał nadto, że Sąd Rejonowy nietrafnie odwołał się do przepisów ustawy polskiej, natomiast upadłość dłużnika została ogłoszona w Wielkiej Brytanii, a więc zastosowanie mają w tej kwestii przepisy prawa brytyjskiego, a nie zostało ustalone, jakie uprawnienie przysługuję wierzycielowi według tego prawa. Na koniec podniósł, że wniosek o wszczęcie wtórnego postępowania upadłościowego jest dla wierzyciela hipotecznego jedyną możliwością realizacji uprawnień wynikających z hipoteki obciążającej nieruchomość położoną na terenie Polski.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Sąd Rejonowy słusznie skoncentrował się na kwestii legitymacji do złożenia wniosku o wszczęcie wtórnego postępowania w stosunku do dłużnika, wobec którego ogłoszenie upadłości nie jest związane z prowadzeniem przez niego działalności gospodarczej. Kwestia ta prawidłowo została uznana za wstępną, której rozstrzygnięcie warunkuje potrzebę badania merytorycznego. Sąd odwoławczy doszedł jednak do odmiennych wniosków w sprawie tej legitymacji.

W przypadku transgranicznego postępowania upadłościowego nie sposób pominąć postanowień obowiązującego według daty wszczęcia niniejszej sprawy Rozporządzenia Rady (WE) nr 1346/2000 z dnia 29 maja 2000 r. w sprawie postępowania upadłościowego (Dz.U.UE.L.00.160.1; dalej: Rozporządzenie 1346/2000). Normy wynikające z powołanego Rozporządzenia znajdują zastosowanie także do postępowania upadłościowego wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Na powyższe wskazuje treść motywu 9 preambuły, w którym stwierdzono: „Niniejsze rozporządzenie powinno znaleźć zastosowanie do wszystkich postępowań upadłościowych, niezależnie od tego czy dłużnik jest osobą fizyczną, czy też osobą prawną, przedsiębiorcą czy osobą niewykonującą działalności gospodarczej”. Motyw ten został podtrzymany w obecnie obowiązującym Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) (...) w sprawie postępowania upadłościowego (wersja przekształcona).

Zgodnie z art. 27 Rozporządzenia 1346/2000 w przypadku wszczęcia przez sąd państwa członkowskiego postępowania określonego w art. 3 ust. 1 i uznania go w innym państwie członkowskim (postępowanie główne), sąd tego innego państwa, właściwy zgodnie z art. 3 ust. 2 Rozporządzenia, może wszcząć wtórne postępowanie upadłościowe, nie badając przy tym w tym innym Państwie Członkowskim niewypłacalności dłużnika. Postępowanie wszczęte później, na podstawie art. 3 ust. 2, stanowi wtórne postępowanie upadłościowe i musi być postępowaniem likwidacyjnym (art. 3 ust. 3 Rozporządzenia 1346/2000). Jego skutki ograniczają się do majątku dłużnika znajdującego się na terytorium tego innego państwa członkowskiego. Z treści załącznika B do Rozporządzenia 1346/2000 wynika, że pod pojęciem postępowania likwidacyjnego w przypadku Polski wskazana została zarówno upadłość obejmująca likwidację, jak i upadłość z możliwością zawarcia układu. Nie ma więc przeszkód by ocenić, że Rozporządzenie 1346/2000 znajduje zastosowanie do wszystkich postępowań upadłościowych (por. P. Filipiak , Zakres zastosowania rozporządzenia nr 1346/200, [w:] System prawa handlowego, t. 6: Prawo restrukturyzacyjne i upadłościowe, [red. A. Hrycaj, A. Jakubecki, A. Witosz], Warszawa 2016, s. 1362-1364), a więc również do postępowania upadłościowego wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, na podstawie art. 491¹ pr. upadł i nast.

Zgodnie z art. 29 Rozporządzenia 1346/2000 wniosek o wszczęcie wtórnego postępowania upadłościowego mogą zgłosić: zarządca w postępowaniu głównym (lit. a) oraz każda inna osoba lub organ uprawniony do zgłoszenia wniosku zgodnie z prawem Państwa Członkowskiego, na którego terytorium wnosi się o wszczęcie wtórnego postępowania upadłościowego (lit. b).

Interpretacja art. 29 lit. b Rozporządzenia 1346/200 była w przeszłości przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego. W uchwale z dnia 20 stycznia 2010 roku Sąd Najwyższy stwierdził, że krąg podmiotów uprawnionych do wszczęcia wtórnego postępowania upadłościowego zakreśla art. 407 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze, a w uzasadnieniu wskazał, że z art. 29 Rozporządzenia 1346/2000 wynika wprost odesłanie do przepisów krajowych dotyczących wszczęcia postępowania wtórnego, a więc w przypadku Polski do art. 407 ustawy” (OSNC 2010 nr 7-8, poz. 106, str. 85). Stanowisko to – pomimo istotnych zmian legislacyjnych w zakresie prawa upadłościowego i wprowadzenie postępowania restrukturyzacyjnego, zachowało aktualność, przy czym należy pamiętać, że przedstawione w powołanej sprawie zagadnienie prawne dotyczyło innego stanu faktycznego, bowiem w rozpatrywanej wówczas sprawie dłużnikiem (upadłym) był podmiot prowadzący działalność gospodarczą, więc Sąd Najwyższy rozważał stosunek pomiędzy art. 407 oraz art. 20 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze, w ówczesnym brzmieniu.

W rozpatrywanej sprawie wniosek o wszczęcie wtórnego postępowania upadłościowego został skierowany przeciwko dłużnikowi – osobie fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej, w stosunku do której postępowanie upadłościowe podlega przepisom art. 491¹ pr. upadł i nast. W świetle uzasadnienia zaskarżonego postanowienia oraz treści zażalenia istnieje kwestia stosowania przepisu art. 407 ust. 1 Prawa upadłościowego, co do możliwości i sposobu.

Zgodnie z art. 491² ust. 1 Prawa upadłościowego, do postępowania upadłościowego osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu upadłościowym, z tym że przepisów art. 13, art. 21, art. 22a, art. 25, art. 32 ust. 5, art. 36, art. 38, art. 38a, art. 40, art. 74, art. 163, art. 164, art. 307 ust. 1 i art. 361 Prawa upadłościowego nie stosuje się. Skarżący ma rację podnosząc, że to enumeratywne wyliczenie nie obejmuje art. 407 ust. 1.

Trzeba natomiast zastanowić się, jak należy rozumieć odpowiednie stosowanie tego przepisu w sytuacji upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej. Wymaga to rozważenia istoty wtórnego postępowania upadłościowego z uwzględnieniem celu postępowania. W tym kontekście należy zwrócić uwagę, że o celu postępowań upadłościowych stanowi art. 2 Prawa upadłościowego. Zasadniczo postępowanie upadłościowe ma na celu zaspokojenie w jak najwyższym stopniu wierzycieli, przy zachowaniu – o ile to możliwe – przedsiębiorstwa. Z kolei celem postępowania upadłościowego wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej jest umożliwienie umorzenia zobowiązań, niewykonanych w postępowaniu upadłościowym, a jeśli to możliwe – zaspokojenie wierzycieli w jak najwyższym stopniu.

Jedną z konsekwencji powyższego celu postępowania upadłościowego wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej jest regulacja art. 491² ust. 3 Prawa upadłościowego, zgodnie z którym wniosek o ogłoszenie upadłości może zgłosić – co do zasady – wyłącznie dłużnik (wyjątki – art. 8 i art. 9 p.u.). Wtórne postępowanie upadłościowe ma natomiast na celu ochronę różnych interesów, w tym przede wszystkim interesów miejscowych wierzycieli (motywy 12 i 19 preambuły rozporządzenia 1346/2000; P. F., Ochrona interesów miejscowych wierzycieli w niezależnym ubocznym postępowaniu upadłościowym na podstawie Rozporządzenia Rady (WE) Nr 1346/2000 – cz. I, MoP 2009, Nr 22, s. (...) i nast.).

Powyższe prowadzi do wniosku, że wskazana rozbieżność celów postępowania upadłościowego w stosunku do dłużników będących przedsiębiorcami oraz wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, nie wyłącza wspólnego elementu, jakim jest zaspokojenie wierzycieli w jak najwyższym stopniu. Odpowiada temu celowi instytucja wtórnego postępowania upadłościowego. Jednocześnie nie sposób zakładać, że wszczęcie wtórnego postępowania upadłościowego wobec osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej uniemożliwi dążenie do wypełnienia celu wskazanego w art. 2 ust. 2 Prawa upadłościowego w pierwszej kolejności. Cel ten ma być osiągnięty poprzez właściwe procedury i sposób prowadzenia postępowania upadłościowego.

Na to, że złożenie przez wierzyciela wniosku o wszczęcie wtórnego postępowania upadłościowego jest możliwe na podstawie art. 407 ust. 1 Prawa upadłościowego wskazuje także treść art. 29 lit. a Rozporządzenia 1346/2000, zgodnie z którą w przypadku ogłoszenia upadłości w postępowaniu głównym w innym państwie członkowskim wniosek o wszczęcie wtórnego postępowania upadłościowego – niezależnie od woli upadłego – posiada zarządca w postępowaniu głównym.

Jak widać, formuła wtórnego postępowania upadłościowego, niezależnie od tego, czy zagraniczne postępowanie główne dotyczy przedsiębiorcy czy osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej, zakłada istnienie legitymacji do złożenia wniosku określonej w sposób niezależny od określenia legitymacji do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Niezależnie od tego, sprawa o wszczęcie wtórnego postępowania upadłościowego nie jest sprawą o ogłoszenie upadłości, bowiem zakłada wcześniejsze pozytywne rozstrzygnięcie w tym przedmiocie w innym postępowaniu. Na powyższe wskazuje także treść art. 408 Prawa upadłościowego, wskazującego na domniemanie niewypłacalności dłużnika.

Pozostając jeszcze przy celach postępowania upadłościowego wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej należy zauważyć, że z treści art. 2 ust. 2 Prawa upadłościowego nie sposób wyodrębnić założenia uniemożliwienia wierzycielowi dochodzenia swoich wierzytelności w stosunku do upadłego. Nie można więc odmówić racji skarżącemu, że pozbawienie go legitymacji do złożenia wniosku o wszczęcie wtórnego postępowania upadłościowego skutkować będzie niemożliwością realizowania przez niego uprawnień wynikających z hipoteki obciążającej nieruchomość dłużnika, położonej na terenie Polski.

Mając na uwadze powyższe należało uchylić zaskarżone postanowienie na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 229 Prawa upadłościowego, uwzględniając także nomę art. 54 ust. 1 Prawa upadłościowego.

Przy ponownym rozpoznaniu Sąd upadłościowy powinien założyć istnienie po stronie wnioskodawcy legitymacji do złożenia wniosku o wszczęcie wtórnego postępowania upadłościowego i rozpoznać wniosek co do meritum.

Agnieszka Kądziołka Leon Miroszewski Anna Budzyńska

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE