UZASADNIENIE

P. A. został oskarżony o to, że w dniu 30 grudnia 2016 r. w P., działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej doprowadził do niekorzystnego rozporządzenia własnym mieniem Przedsiębiorstwo (...) poprzez wprowadzenie w błąd jego właściciela co do swego zamiaru wywiązania się ze zobowiązań wynikających z zawarcia umowy najmu lokalu użytkowego przy ul. (...) pozostając w zwłoce z uregulowaniem należności z tytułu czynszu w kwocie 40.000 zł deklarując dokonanie wpłaty kwoty 20.000 zł, której wpłata stanowiła przesłankę wyrażenia zgody przez właściciela lokalu na dalsze jego użytkowanie przesyłając za pośrednictwem poczty elektronicznej podrobione przez siebie potwierdzenie przelewu kwoty 20.000 zł z własnego rachunku na konto bankowe pokrzywdzonego działając tym samym na szkodę ww. podmiotu, tj. przestępstwo z art. 286 § 1 kk w zw. z art. 270 § 1 kk w zw. z art. 11 § 2 kk.

Sąd Rejonowy Poznań – Stare Miasto w P., wyrokiem z dnia 30 sierpnia 2017 r. wydanym w postępowaniu przeprowadzonym pod sygn. akt III K 463/17 uznał oskarżonego P. A. za winnego tego, że w dniu 31 grudnia 2016 r. w P., działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej oraz wprowadzając w błąd A. Z. – właściciela Przedsiębiorstwa (...) do faktu uiszczenia na jego rzecz wpłaty kwoty 20.000 zł tytułem zaległego czynszu poprzez przesłanie mu za pośrednictwem poczty elektronicznej podrobionego przez siebie w celu użycia za autentyczny potwierdzenia przelewu kwoty 20.000 zł z własnego rachunku na konto bankowe pokrzywdzonego doprowadził do niekorzystnego rozporządzenia własnym mieniem Przedsiębiorstwo (...) w ten sposób, że pozbawił go prawa dysponowania stanowiącym przedmiot najmu lokalem położonym w P. przy ul. (...) i korzyści z umowy najmu z (...) sp. z o.o. sp.k. z siedzibą w K. w kwocie co najmniej 42.000 zł, tj. przestępstwa z art. 286 § 1 kk w zw. z art. 270 § 1 kk w zw. z art. 11 § 2 kk i za to na podstawie art. 286 § 1 kk w zw. z art. 11 § 3 kk w zw. z art. 371 kk i art. 34 § 1, § 1a pkt 1, § 2 kk i art. 35 § 1 kk wymierzył mu karę 10 miesięcy ograniczenia wolności z obowiązkiem wykonywania nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 30 godzin w stosunku miesięcznym.

Na podstawie art. 46 § 1 kk Sąd orzekł wobec oskarżonego P. A. środek kompensacyjny w postaci obowiązku naprawienia szkody poprzez zapłatę na rzecz A. Z. kwoty 42.000 zł.

Na podstawie zaś art. 627 kpk i art. 2 ust. 1 pkt 3 w zw. z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 23 czerwca 1973 r. o opłatach w sprawach karnych zasądzono od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa koszty sądowe w wysokości 100 zł oraz wymierzono mu opłatę w kwocie 180 zł (k. 124-124v).

Powyższy wyrok zaskarżył obrońca oskarżonego w całości. Apelujący zarzucił zaskarżonemu orzeczeniu obrazę prawa materialnego, błąd w ustaleniach faktycznych, mający wpływ na treść wydanego rozstrzygnięcia oraz rażącą niewspółmierność orzeczonej kary.

Wskazując w ten sposób obrońca oskarżonego wniósł o wyeliminowanie z opisu przypisanego oskarżonemu czynu sformułowań odnoszących się do znamion przestępstwa oszustwa z art. 286 § 1 kk; wyeliminowanie z kwalifikacji prawnej czynu zarzuconego i przypisanego oskarżonemu oraz podstawy skazania z art. 286 § 1 kk i art. 11 § 2 kk; wyeliminowanie z podstawy wymiaru kary art. 11 § 3 kk; uchylenie wyroku w zakresie orzeczenia wobec oskarżonego środka kompensacyjnego w postaci obowiązku naprawienia szkody; orzeczenie na podstawie art. 270 § 1 kk wobec oskarżonego kary grzywny w wymiarze 50 stawek dziennych po 40 zł każda; w pozostałym zakresie o utrzymanie wyroku w mocy (k. 138-143).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja obrońcy oskarżonego okazała się zasadna i zasługiwała na uwzględnienie. Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok zgodnie z wnioskami apelacji, jedynie kara grzywny za przypisany podsądnemu czyn z art. 270 § 1 kk została orzeczona na wyższym poziomie aniżeli wskazany przez skarżącego we wnioskach środka odwoławczego.

Przed odniesieniem się do konkretnych zarzutów apelacyjnych Sąd Okręgowy uważał za stosowne zaznaczyć, że przedmiotowa sprawa ma charakter nietypowy, co nakładało na Sąd I instancji obowiązek bardzo dogłębnej analizy prawnej zachowania oskarżonego pod kątem wyczerpania wszystkich ustawowych znamion przestępstwa z art. 286 § 1 kk, któremu to obowiązkowi Sąd Rejonowy nie sprostał, o czym będzie mowa w dalszej części uzasadnienia.

Apelujący zasadniczo nie podważał ustaleń faktycznych Sądu I instancji, a wadliwości zaskarżonego orzeczenia upatrywał w błędnym uznaniu przez Sąd niższej instancji, że zostały wyczerpane wszystkie ustawowe znamiona przestępstwa stypizowanego w art. 286 § 1 kk. Zgodzić się zaś można z pełnomocnikiem oskarżyciela posiłkowego wyrażonym na rozprawie apelacyjnej, iż częściowo zarzuty odwoławcze miały charakter mieszany, gdyż dotyczyły sfery ustaleń odnośnie strony podmiotowej zachowań oskarżonego, co miało następnie przełożenie na ich ocenę prawną. Odnosząc się zaś do zarzutów apelacyjnych, Sąd Okręgowy uznał trafność stanowiska skarżącego, stwierdzając, że analiza zaskarżonego wyroku, w szczególności pod kątem opisu czynu przypisanego oskarżonemu nie pozwala uznać, że opis ten zawiera wszystkie znamiona omawianego przestępstwa. Ponadto i co najistotniejsze, w przyjętych przez Sąd I instancji ustaleniach faktycznych Sąd Okręgowy nie dopatrzył się w czynie przypisanym oskarżonemu znamienia „niekorzystnego rozporządzenia mieniem” przez pokrzywdzonego. Z opisu czynu wynika, że owe niekorzystne rozporządzenie mieniem miałoby się przejawiać w pozbawieniu A. Z. przez oskarżonego prawa dysponowania stanowiącym przedmiot najmu lokalem oraz pozbawieniu pokrzywdzonego korzyści z umowy najmu z (...) sp. z o.o. sp.k. z siedzibą w K. w kwocie co najmniej 42.000 zł. Głębsza analiza akt sprawy prowadzi do wniosku, że obie wyżej opisane, niekorzystne dla mienia pokrzywdzonego sytuacje miałyby wynikać z faktu, że A. Z. z uwagi na wprowadzenie go w błąd przez podsądnego poprzez przedstawienie podrobionego potwierdzenia przelewu kwoty 20 000 zł (część długu z tytułu zaległości zapłaty czynszu z umowy najmu) ostatecznie nie podjął dalszych kroków zmierzających do wypowiedzenia umowy najmu zawartej z oskarżonym. W tym miejscu należy wskazać na ugruntowane poglądy doktryny i orzecznictwa, akceptowane również przez Sąd Okręgowy, że „rozporządzenie mieniem” oznacza każdą czynność zadysponowania mieniem, kształtującą określony stan prawny, a także stan faktyczny w zakresie władania mieniem ( red. A. Grześkowiak, Kodeks karny. Komentarz, 2018, wydanie 5, Legalis; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2016 r., I KZP 3/16, Legalis nr 1442847). Znaczenie ma także fakt, że oszustwo może być popełnione tylko umyślnie, a przy tym stanowi przestępstwo kierunkowe, znamienne celem, którego treścią jest osiągnięcie korzyści majątkowej. Sprawca tego przestępstwa powinien obejmować wszystkie znamiona oszustwa zamiarem bezpośrednim, a więc powinien mieć świadomość, że wprowadzenie przez niego pokrzywdzonego w błąd doprowadzi do niekorzystnej dyspozycji majątkowej przez tego pokrzywdzonego. Przenosząc na grunt przedmiotowej sprawy powyższej przytoczone stanowiska, nie sposób stwierdzić, że znamię „niekorzystnego rozporządzenia mieniem” zostało wyczerpane. Sąd Rejonowy przyjął, że rozporządzenie mieniem miałoby się przejawiać przede wszystkim w podjęciu przez pokrzywdzonego decyzji o odstąpieniu od dalszych czynności zmierzających do wypowiedzenia oskarżonemu umowy najmu lokalu, która to decyzja spowodowała pozbawienie A. Z. przez oskarżonego prawa dysponowania lokalem oraz korzyści z umowy najmu z (...) sp. z o.o. sp.k. z siedzibą w K.. Warto przy tym zaznaczyć, że oba te skutki wskazują na działania oskarżonego, a nie działania pokrzywdzonego. Sąd odwoławczy uznał natomiast, że nie sposób traktować jako rozporządzenia mieniem wewnętrznej decyzji pokrzywdzonego o niepodejmowaniu dalszych czynności celem rozwiązania umowy, z którą to decyzją właściwie nie były związane żadne inne dodatkowe działania. Natomiast literalne brzmienie pojęcia „rozporządza” wskazuje na konieczność aktywności pokrzywdzonego przy dokonywaniu takiej czynności, nie można bowiem w sposób bierny, poprzez powstrzymanie się od jakichkolwiek działań, dokonać rozporządzenia swoim mieniem. Stanowisko powyższe podbudowują liczne orzeczenia sądowe, w tym przykładowo wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu, w którym stwierdzono, iż „Pojęcie "rozporządzenia mieniem" rozumieć należy na gruncie art. 286 § 1 k.k. autonomicznie. Przez rozporządzenie mieniem rozumieć należy wszelkie czynności prowadzące do zmiany stanu majątkowego, w szczególności zmiany we władaniu mieniem” ( tak: wyrok SA we Wrocławiu z dnia z dnia 16 września 2015 r., sygn. akt II AKa 216/15, LEX nr 1927506) .

Ponadto w ocenie Sądu odwoławczego wątpliwym jest na gruncie przedmiotowej sprawy, co słusznie podniósł skarżący w apelacji, czy pokrzywdzony dysponował faktycznie możliwością wypowiedzenia umowy najmu z oskarżonym. Jak bowiem wynika z § 8 ust. 1 pkt a) umowy najmu lokalu użytkowego zawartej w dniu 18 czerwca 2016 r. „wynajmujący może wypowiedzieć niniejszą umowę w trybie natychmiastowym przed upływem okresu na jaki została zawarta w przypadku gdy najemca pozostaje w zwłoce z zapłatą czynszu w wysokości dwóch miesięcznych rat, pomimo otrzymania pisemnego uprzedzenia o zamiarze rozwiązania umowy”. O ile niewątpliwym jest, że P. A. zalegał wobec pokrzywdzonego z zapłatą czynszu w wysokości co najmniej dwóch miesięcznych należności, o tyle w tym procesie nie zgromadzono dowodów na to, że pokrzywdzony w inkryminowanym przedziale czasowym pisemnie uprzedził oskarżonego o zamiarze rozwiązania z nim umowy. Nawet A. Z. w swoich zeznaniach mówił jedynie o przekazaniu P. A. ustnej informacji o zamiarze rozwiązania umowy najmu. Taka natomiast była, zgodnie z zapisami umowy, niewystarczająca dla rozwiązania umowy ze skutkiem natychmiastowym. Co prawda świadek R. Ś. zeznała, że w połowie grudnia A. Z. pojawił się w lokalu i wręczył wypowiedzenie umowy najmu ze skutkiem natychmiastowym, jednakże oświadczenie tego świadka stoi w sprzeczności z faktem, iż w dniu 3 kwietnia 2017 r. pokrzywdzony skutecznie wypowiedział oskarżonemu umowę najmu ze skutkiem natychmiastowym (k. 113). W związku z tym ta późniejsza czynność byłaby bezcelowa, gdyby umowa miała być już wcześniej wypowiedziana.

Nie bez znaczenia dla prawidłowej oceny prawnej zachowania oskarżonego pozostawał także zupełnie niedostrzeżony przez Sąd I instancji fakt, że podsądny nie miał wiedzy o tym aby A. Z. podjął rozmowy z inną firmą, zmierzające do zawarcia umowy najmu po rozwiązaniu aktualnie obowiązującej umowy z P. A.. W konsekwencji nawet w przypadku hipotetycznego uznania, że odstąpienie przez pokrzywdzonego od rozwiązania z oskarżonym umowy najmu można uznać za „rozporządzenie mieniem” niemożliwe byłoby przyjęcie, że podsądny obejmował swoim zamiarem bezpośrednim, iż wprowadzenie pokrzywdzonego w błąd poprzez przedstawienie podrobionego potwierdzenia przelewu doprowadzi do szkody w mieniu pokrzywdzonego wynikającej z odstąpienia od zawarcia umowy najmu ze spółką (...) sp. z o.o. sp.k. Na podstawie zebranego w aktach sprawy materiału dowodowego nie sposób podważyć wersji oskarżonego, że jego jedynym celem, do którego zmierzał poprzez przedstawienie A. Z. podrobionego przez siebie potwierdzenia przelewu było odwleczenie w czasie rozwiązania umowy najmu oraz uzyskanie możliwości zorganizowania imprezy sylwestrowej w wynajmowanym od pokrzywdzonego lokalu w celu uzyskania środków umożliwiających uregulowanie wobec A. Z. chociażby części zadłużenia powstałego z tytułu nieuiszczonego czynszu.

Podsumowując powyższe rozważania Sąd odwoławczy stanął na stanowisku, że w przedmiotowej sprawie nie zostały wyczerpane wszystkie ustawowe znamiona przestępstwa z art. 286 § 1 kk. Sąd Rejonowy dopuścił się więc obrazy prawa materialnego poprzez zastosowanie art. 286 § 1 kk i przypisanie oskarżonemu popełnienia tego przestępstwa, pomimo że poczynione w sprawie ustalenia faktycznie nie pozwalały na przyjęcie, że P. A. swoim zachowaniem z dnia 31 grudnia 2016 r. wyczerpał wszystkie ustawowe znamiona przestępstwa z art. 286 § 1 kk. Uchybienie Sądu I instancji wpłynęło na wadliwość wydanego orzeczenia i spowodowało konieczność, wnioskowanej przez apelującego, istotnej ingerencji w zaskarżony wyrok w ramach jego kontroli instancyjnej. Koniecznym bowiem było usunięcie z opisu czynu i jego kwalifikacji prawnej tej części, która dotyczyła przestępstwa z art. 286 § 1 kk oraz zastosowania art. 11 § 2 kk, a pozostawienie jedynie elementów dotyczących popełnionego przez oskarżonego przestępstwa z art. 270 § 1 kk. Na marginesie, kwestia podrobienia dokumentu przez oskarżonego i użycia go za autentyczny nie budziła żadnych wątpliwości zarówno stron postępowania, jak i organów orzekających.

W konsekwencji powyższych ustaleń i rozważań prawnych, Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że w miejsce orzeczenia z punktu I, uznał oskarżonego za winnego tego, że w dniu 31 grudnia 2016 r. w P. podrobił potwierdzenie przelewu kwoty 20 000 zł ze swojego rachunku prowadzonego w (...) Bank (...) SA na konto bankowe pokrzywdzonego A. Z. tytułem zapłaty za wynajem lokalu przy ul. (...) lokal nr (...) w P., a następnie w celu użycia za autentyczny posłużył się nim przesyłając sfałszowane potwierdzenie przelewu pokrzywdzonemu za pośrednictwem poczty elektronicznej, tj. popełnienia przestępstwa z art. 270 § 1 kk i za to na podstawie art. 270 § 1 kk w zw. z art. 33 § 1 i 3 kk wymierzył oskarżonemu karę grzywny w ilości 100 stawek dziennych, przy ustaleniu wysokości stawki dziennej na kwotę 40 złotych.

Z uwagi na dokonaną zmianę zaskarżonego wyroku zaistniała konieczność określenia na nowo przez Sąd II instancji wymiaru kary za przypisany P. A. czyn z art. 270 § 1 kk. Apelujący wnioskował o wymierzenie kary 50 stawek dziennych grzywny po 40 zł stawka. Sąd Okręgowy uznał jednak, że kara zaproponowana przez obrońcę nie byłaby odpowiednia i nie uwzględniałaby wszystkich okoliczności przedmiotowej sprawy. Stopień społecznej szkodliwości popełnionego przestępstwa z art. 270 § 1 kk był stosunkowo wysoki, z uwagi na zakres podjętych czynności sprawczych - oskarżony z pełną świadomością dopuścił się podrobienia potwierdzenia przelewu i nie zawahał się w żaden sposób przed użyciem za autentyczny tak spreparowanego dokumentu, imitującego dokonanie przelewu bankowego. Prawdą jest, że podsądny zmierzał jedynie do czasowego przesunięcia terminu płatności długu wynikłego z nieuiszczanego czynszu najmu lokalu i zorganizowania imprezy sylwestrowej, z której dochody przekazał pokrzywdzonemu na poczet wspomnianego długu, jednakże nie bez znaczenia pozostaje fakt, że zadłużenie oskarżonego na rzecz pokrzywdzonego z tytułu zaległości płatności czynszu najmu było znacznej wysokości, a kwota wskazana na podrobionym dokumencie potwierdzenia przelewu również była wysoka. Niewątpliwie na korzyść oskarżonego przemawiało to, że przyznał się do winy, nie był uprzednio karany sądownie i prowadzi ustabilizowany tryb życia. Sąd Okręgowy kształtując wymiar kary za czyn z art. 270 § 1 kk wziął pod uwagę ustawowe granice wymiaru kary za przypisane podsądnemu przestępstwo, dyrektywy wymiary kary wynikające z art. 53 § 1 i 2 kk, a także wszystkie okoliczności łagodzące i obciążające wymienione wyżej i uznał, że karą adekwatną do popełnionego czynu, spełniającą wszystkie ustawowe cele kary będzie kara 100 stawek dziennych grzywny z ustaleniem wysokości jednej stawki dziennej na kwotę 40 zł.

Obrońca oskarżonego podniósł także zarzut naruszenia art. 46 § 1 kk poprzez jego niezasadne zastosowanie i orzeczenie wobec oskarżonego środka kompensacyjnego w postaci obowiązku naprawienia szkody w kwocie 42 000 zł podczas, gdy w rzeczywistości szkoda ta nie wystąpiła, a już z całą pewnością fakt jej wystąpienia oraz ewentualnej wysokości nie został udowodniony. Sąd Okręgowy uznał przedmiotowy zarzut za uzasadniony. Sąd Rejonowy orzekając o nałożeniu na oskarżonego środka kompensacyjnego wskazał, że skoro to na skutek działania oskarżonego nie doszło do wynajęcia lokalu kolejnemu najemcy i stał on pusty od stycznia do marca 2017 r. nie generując możliwego zysku, to oskarżony powinien pokryć ten uszczerbek w majątku pokrzywdzonego w postaci utraconych korzyści. Niewątpliwym jest, że orzeczenie obowiązku naprawienia szkody na podstawie art. 46 § 1 kk możliwe jest tylko w sytuacji kiedy przestępstwo, którego popełnienia dopuścił się oskarżony doprowadziło do powstania szkody u pokrzywdzonego. Prawdą jest, że pokrzywdzony podpisał w dniu 9 grudnia 2016 r. list intencyjny ze spółką (...) sp. z o.o. sp.k. dotyczący możliwości zawarcia umowy najmu lokalu zlokalizowanego przy ul. (...) w P.. W tym miejscu konieczne jest przytoczenie, akceptowanego przez Sąd II instancji, stanowiska Sądu Najwyższego, zgodnie z którym wspólny list intencyjny, zawierający oświadczenie woli obu stron, z reguły wyraża jedynie wolę zawarcia umowy po przeprowadzeniu negocjacji. W konsekwencji błędem byłoby traktowanie listu intencyjnego na równi z umową przedwstępną ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 października 2011 r., V CSK 425/10, Legalis nr 418092). Brak możliwości potraktowania listu intencyjnego na równi z umową przedwstępną powoduje, że samo podpisanie listu intencyjnego przez pokrzywdzonego nie stanowi zapewnienia, że do zawarcia umowy najmu by doszło. Mając na uwadze powyższe należało się zgodzić z apelującym, że nie wykazano aby w skutek działania oskarżonego – popełnienia przestępstwa z art. 270 § 1 kk - doszło do powstania w majątku pokrzywdzonego szkody w postaci utraconych korzyści związanych z możliwością zawarcia umowy najmu ze spółką z K.. W konsekwencji orzeczenie przez Sąd Rejonowy środka kompensacyjnego stanowiło obrazę prawa materialnego art. 46 § 1 kk. Wobec tego Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że uchylił punkt II tego orzeczenia.

W pkt 2 swojego wyroku Sąd Okręgowy utrzymał zaskarżone orzeczenie w zakresie punktu III, tj. rozstrzygnięcia o kosztach, za wyjątkiem opłaty w kwocie 180 złotych, którą uchylił z racji wymierzenia nowej kary za występek z art. 270 § 1 kk.

W pkt 3 Sąd odwoławczy orzekł zaś o kosztach postępowania odwoławczego. Na podstawie art. 634 kpk w zw. z art. 627 kpk zasądził od oskarżonego P. A. na rzecz Skarbu Państwa zwrot kosztów procesu za postępowanie odwoławcze w wysokości 20 zł, tytułem zryczałtowanej opłaty za doręczenie wezwań i innych pism. Kwota ta wynika z § 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 czerwca 2003 r. w sprawie wysokości i sposobu obliczania wydatków Skarbu Państwa w postępowaniu karnym (Dz. U. z 2013r., poz. 663 ze zm.). Z kolei, na podstawie art. 10 ust. 1 w zw. z art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 23 czerwca 1973 r. o opłatach w sprawach karnych (t.j. Dz. U. z 1983 r., nr 49, poz. 223 ze zm.) została oskarżonemu wymierzona jedna opłata za obie instancje w wysokości 400 zł.

Hanna Bartkowiak

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE