UZASADNIENIE

wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 3 października 2013 r.

oraz

postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 3 października 2013 r.

Powód J. W. wnosił o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa - (...) w R. (obecnie: Skarbu Państwa – Ministra Obrony Narodowej) na jego rzecz tytułem zadośćuczynienia kwoty 50.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi od kwoty 40.000 zł od dnia 16 lipca 2004 r. do dnia zapłaty i od kwoty 10.000 zł od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, a także ustalenie odpowiedzialności pozwanego za ewentualne przyszłe skutki wypadku. Jako podstawę faktyczną pozwu powód wskazał okoliczność, że na skutek wypadku, który miał miejsce na terenie (...) w R., doznał on szkody na osobie w postaci ran twarzy.

Pozwany Skarb Państwa - (...) w R. wnosił o oddalenie powództwa podnosząc, że nie ponosi odpowiedzialności za doznaną przez powoda szkodę.

Wyrokiem wstępnym z dnia 14 maja 2009 r. Sąd Okręgowy w Warszawie orzekł, że uznaje roszczenie powoda za słuszne co do zasady.

Postanowieniem z dnia 27 stycznia 2010 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie odrzucił apelację pozwanego od wyroku wstępnego.

Wyrokiem z dnia 29 czerwca 2012 r. Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził od Skarbu Państwa - (...) w R. na rzecz J. W. kwotę 50.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi od kwoty 40.000 zł od dnia 23 lipca 2004 r. do dnia zapłaty i od kwoty 10.000 zł od dnia 30 grudnia 2004 r. do dnia zapłaty, oddalając powództwo w pozostałej części.

Wyrok Sądu Okręgowego został wydany w oparciu o poniższe ustalenia faktyczne i rozważania prawne.

W dniach 12-13 czerwca 2004 r. 9-cio letni wówczas powód J. W. uczestniczył wraz z rodzicami w uroczystości weselnej odbywającej się na terenie (...) w R.. Bawiąc się z innymi dziećmi w chowanego na parterze budynku przy recepcji, usiadł przy oszklonych drzwiach, a następnie szybko wstał i wpadł na szybę, która rozpadła się na ostre kawałki, raniąc twarz powoda.

Po zdarzeniu powód przez 9 dni przebywał na Oddziale Otolaryngologicznym (...) Publicznych Zakładów Opieki Zdrowotnej w W. z rozpoznaniem otwartej rany nosa zewnętrznego, przegrody nosowej i małżowin nosowych dolnych, rany dolnej wargi. W dniu 13 czerwca 2004 r. operacyjnie zszyto ranę nosa zewnętrznego, przegrody nosa i małżowin nosowych w znieczuleniu ogólnym i nastawiono przegrodę nosa. Przeprowadzony zabieg przywrócił powodowi oddychanie i węch. Uznając proces leczenia za zakończony wypisano powoda ze szpitala, z zaleceniem unikania urazów nosa i zgłoszenia się na usunięcie płytek teflonowych z przegrody nosa.

Po opuszczeniu szpitala proces gojenia trwał około trzech miesięcy. W tym czasie powód nie mógł grać w piłkę, aby ograniczyć możliwość ponownego urazu nosa. Przez trzy tygodnie nie chodził do szkoły, zażywał środki przeciwbólowe. Nos wygoił się i nie było powikłań. Jednak po wypadku powód zaczął się jąkać, obawia się dużych szyb, boi się jeździć samochodem na przednim siedzeniu, stracił pewność siebie, unika rozmów na ten temat.

Obecnie powód ma rozległą, szpecącą bliznę nosa zewnętrznego o długości około 10 cm, grzbiet nosa został zniekształcony. Pod dolną wargą ma bliznę o długości około 2 cm. Trwałym i nieodwracalnym następstwem urazu z są blizny nosa zewnętrznego oraz brody, skutkujące 10 % stałym uszczerbkiem na zdrowiu. Z przyczyn zdrowotnych wskazany jest zabieg chirurgii plastycznej nosa. Zabieg nie jest finansowany przez NFZ, więc byłby odpłatny, jego koszt wynosiłby od 3.000 do 5.000 zł w zależności od ośrodka.

Sąd Okręgowy zasądził na rzecz powoda zadośćuczynienie na podstawie art. 445 § 1 k.c. w zw. z art. 444 § 1 k.c. wskazując, że jego funkcją jest przede wszystkim złagodzenie cierpienia osoby poszkodowanej. Ustalając wysokość należnego powodowi zadośćuczynienia Sąd pierwszej instancji wziął pod uwagę kryteria wypracowane przez orzecznictwo, tj. stopień i czas trwania cierpień psychicznych i fizycznych, trwałość skutków czynu niedozwolonego, prognozy na przyszłość, nieodwracalność skutków (np. kalectwo, oszpecenie) wiek poszkodowanego, a także przyczynienie się poszkodowanego do powstania szkody.

Sąd Okręgowy stwierdził, że powód doznał znacznego cierpienia fizycznego, gdyż w wyniku zdarzenia doszło u niego do poważnego urazu nosa skutkującego koniecznością zabiegu operacyjnego, jak również wystąpiły u niego znaczne dolegliwości bólowe. Proces leczenia został zakończony, przywrócono nosowi powoda funkcję oddechową i powonienie, jednakże jego nos został trwale oszpecony, gdyż powód ma bliznę przebiegająca z jednej strony nosa na drugą, jak również ma skrzywiony grzbiet nosa i mniejszą bliznę pod dolną wargą. Uraz nosa spowodował nieodwracalny uszczerbek na zdrowiu w wysokości 10 %. Po wygojeniu nosa powód mógł wrócić do swojej dotychczasowej aktywności, jednakże okoliczności zdarzenia skutkowały zmianą w jego zachowaniu, gdyż unikał dużych szyb, zaczął się jąkać, jest mniej pewny siebie. Nie bez znaczenia dla ustalenia wysokości odpowiedniego zadośćuczynienia jest również młody wiek powoda, co dodatkowo przemawia za wyższym świadczeniem. Dlatego za odpowiednie Sąd Pierwszej instancji uznał zadośćuczynienie w żądanej przez powoda wysokości 50.000 zł.

Rozstrzygnięcie o odsetkach ustawowych od powyższej kwoty Sąd Okręgowy oparł na treści art. 481 § 1 i 2 k.c. i art. 455 k.c. Wskazał, że pozwany został wezwany do zapłaty kwoty 40.000 zł pismem z dnia 14 lipca 2004 r., nadanym w dniu 15 lipca 2004 r., więc z chwilą doręczenia mu tego pisma powstał obowiązek zapłaty na rzecz powoda kwoty 40.000 zł. Natomiast w zakresie kwoty 10.000 zł wezwaniem do zapłaty było doręczenie pozwanemu odpisu pozwu. Dlatego Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo w pozostałym zakresie, tj. co do żądania odsetek za okres od dnia 16 lipca do 22 lipca 2004 r.

Od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie apelacje wnieśli powód J. W. (obecnie już pełnoletni), pozwany Skarb Państwa – Minister Obrony Narodowej oraz interwenient uboczny (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W.. (który zgłosił interwencję uboczną po stronie pozwanej wraz z wniesieniem apelacji). Ponieważ żadna ze stron procesu nie zgłosiła opozycji przeciwko wstąpieniu interwenienta ubocznego (art. 78 k.p.c.), jego udział w sprawie nie podlegał kontroli Sądu Apelacyjnego.

Apelacją z dnia 19 sierpnia 2012 r. powód zaskarżył wyrok w części punktu 2, w zakresie w jakim Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo o ustalenie odpowiedzialności pozwanego za ewentualne przyszłe skutki wypadku i wnosił o jego zmianę poprzez uwzględnienie powództwa w tym zakresie, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Powód zarzucił zaskarżonemu wyrokowi naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, tj.:

- art. 233 § 1 k.p.c. oraz art. 6 k.c. poprzez przekroczenie swobodnej oceny dowodów i błędne przyjęcie, że żadne negatywne następstwa zdarzenia z dnia 13 czerwca 2004 r. nie mogą już wystąpić;

- art. 328 § 2 k.p.c. poprzez niezwarcie w uzasadnieniu wyroku podstawy oraz dowodów na których Sąd się oparł, oddalając żądanie uznania odpowiedzialności pozwanego za następstwa wypadku, które mogą się ujawnić w przyszłości.

Apelacjami z dnia 20 sierpnia 2012 r. pozwany Skarb Państwa – Minister Obrony Narodowej oraz interwenient uboczny (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. zaskarżyli wyrok w części punktu 1, w zakresie w jakim Sąd pierwszej instancji zasądził od pozwanego na rzecz powoda odsetki ustawowe od kwoty 50.000 zł oraz w punktach 3, 4, 5 w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach procesu i wnosili o jego zmianę poprzez uwzględnienie powództwa o zasądzenie odsetek ustawowych od kwoty 50.000 zł dopiero od dnia wyrokowania oraz wzajemne zniesienie kosztów procesu. Pozwany i interwenient uboczny zarzucili zaskarżonemu wyrokowi:

1) naruszenie prawa materialnego, tj. art. 481 § 1 i 2 w zw. z art. 455 k.c. poprzez ich zastosowanie w sprawie i zasądzenie na rzecz powoda odsetek w wysokości ustawowej od kwoty 40.000 zł od dnia doręczenia mu wezwania do zapłaty w/w kwoty, tj. 23 lipca 2004 r., do dnia zapłaty, oraz zasądzenie na rzecz powoda odsetek w wysokości ustawowej od kwoty 10.000 zł od dnia doręczenia powodowi pozwu, tj. 30 grudnia 2004 r., do dnia zapłaty, podczas gdy dochodzone przez powoda zadośćuczynienie, zarówno w zakresie wysokości jak i jego zasadności, było przedmiotem sporu w sprawie, a jego ostateczna wysokość ustalona została przez Sąd w wydanym w sprawie wyroku, tym samym niemożliwym byłoby spełnienie dochodzonego świadczenia przez pozwanego niezwłocznie po wezwaniu. Skutkiem powyższego odsetki w wysokości ustawowej od dochodzonej i zasądzonej na rzecz powoda kwoty zasądzone zostać powinny od dnia wydania wyroku przez Sąd Okręgowy, w tym dniu określona bowiem została wysokość należnego powodowi świadczenia;

2) naruszenie przepisu postępowania, tj. art. 98 k.p.c. poprzez jego zastosowanie w sprawie i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, podczas gdy prawidłowe określenie przez Sąd wysokości należnych powodowi odsetek ustawowych i fakt oddalenia przez Sąd w pkt. 2 wyroku powództwa powoda w części przewyższającej kwotę 50.000 zł prowadzi do stwierdzenia, iż pozwanego nie można uznać za stronę przegrywającą proces i tym samym w sprawie brak było podstaw do obciążenia pozwanego kosztami procesu poniesionymi przez pozwanego, wskazanymi w pkt. 3,4 i 5 zaskarżonego wyroku;

3) naruszenie przepisu postępowania, tj. art. 100 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego w całości, podczas gdy prawidłowe określenie przez Sąd wysokości należnych powodowi odsetek ustawowych i fakt oddalenia przez Sąd w pkt. 2 wyroku powództwa powoda w części przewyższającej kwotę 50 000 zł prowadzi do stwierdzenia, iż żądania powoda uwzględnione zostały jedynie w części, tym samym omawiane koszty zostać powinny wzajemnie zniesione bądź stosunkowo rozdzielone.

Powód wnosił o oddalenie apelacji pozwanego i interwenienta ubocznego. Interwenient uboczny wnosił o oddalenie apelacji powoda. Natomiast pozwany nie zajął stanowiska co do apelacji powoda i interwenienta ubocznego.

Sąd Apelacyjny zważył:

W pierwszej kolejności Sąd drugiej instancji rozważył kwestię dopuszczalności apelacji wniesionej przez powoda, który zaskarżył częściowo punkt 2 wyroku Sądu Okręgowego domagając się jego zmiany poprzez ustalenie odpowiedzialności pozwanego za ewentualne przyszłe skutki wypadku. W ocenie Sądu Apelacyjnego powyższy środek zaskarżenia został skierowany do nieistniejącej części orzeczenia, albowiem Sąd pierwszej instancji nie oddalił powództwa w zakresie ustalenie odpowiedzialności pozwanego, zaś powód nie złożył wniosku o uzupełnienie wyroku w tej części.

Wprawdzie we wstępnej części uzasadnienia zaskarżonego wyroku Sąd Okręgowy odnotował, że powód zgłosił w pozwie także żądanie ustalenia odpowiedzialności pozwanego na przyszłość, to jednak z dalszej jego części, jak i z treści samego wyroku, jednoznacznie wynika, że Sąd pierwszej instancji nie orzekł o tym roszczeniu. W wyroku wskazano, że przedmiotem sprawy jest wyłącznie „zapłata”, zaś w uzasadnieniu wyroku (na karcie 7) jednoznacznie wskazano „w pozostałym zakresie, tj. co do żądania odsetek za okres od 16 lipca do 22 lipca 2004 roku powództwo zostało oddalone (…)”. Ponieważ z żadnym innym fragmencie uzasadnienia zaskarżonego wyroku nie ma mowy o roszczeniu powoda o ustalenie odpowiedzialności, należy przyjąć, że w punkcie 2 wyroku Sąd Okręgowy orzekł wyłącznie o odsetkach od kwoty 50.000 zł. Dlatego apelacja powoda podlegała odrzuceniu na podstawie art. 373 k.p.c. w zw. z art. 370 k.p.c.

Natomiast apelacje powoda i interwenienta ubocznego nie zasługują na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy dokonał w prawidłowych ustaleń faktycznych i Sąd Apelacyjny przyjmuje je za własne. Także rozważania prawne Sądu pierwszej instancji są prawidłowe.

W apelacjach pozwany i interwenient uboczny zarzucili Sądowi pierwszej instancji naruszenie art. 481 § 1 i 2 w zw. z art. 455 k.c. poprzez zasądzenie na rzecz powoda odsetek ustawowych od kwoty głównej zadośćuczynienia liczonych od dnia wezwania do zapłaty, a nie od dnia wyrokowania. W ocenie Sądu Apelacyjnego jest to zarzut wadliwy, albowiem aktualnie w orzecznictwie przyjmuje się, że odsetki od kwoty zadośćuczynienia mają waloryzacyjny charakter, a więc należy je zasądzać od daty wymagalności, a nie od daty wyrokowania (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 sierpnia 2012 r., I CSK 2/12, Lex nr 1228578).

W uzasadnieniu powołanego orzeczenia trafnie wskazano, że wyrok orzekający o zadośćuczynieniu ma deklaratoryjny charakter i nie sprzeciwia się temu zastosowanie do określania zadośćuczynienia kryteriów wskazanych w art. 363 § 2 k.c., którego celem jest dążenie do możliwie pełnej kompensaty szkody niemajątkowej, która może zmieniać się w czasie (por. uzasadnienia wyroków Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2000 r., II CKN 725/98, niepubl.; z dnia 30 stycznia 2004 r., I CK 131/03; z dnia 16 kwietnia 2009 r., I CSK 524/08, niepubl.; z dnia 17 listopada 2006 r., V CSK 266/06; z dnia 26 listopada 2009 r., III CSK 62/99; z dnia 18 lutego 2010 r., II CSK 434/09; z dnia 12 lutego 2011 r., I CSK 243/10, niepubl.).

Wprawdzie we wcześniejszym orzecznictwie Sąd Najwyższy, mając na uwadze waloryzacyjny charakter odsetek w okresie wysokiej inflacji, przyjmował, że zadośćuczynienie staje się wymagalne dopiero z dniem wyrokowania (por. uzasadnienie wyroków Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 1997 r., I CKN 361/97, niepubl.; z dnia 20 marca 1998 r., II CKN 650/97, niepubl.; z dnia 4 września 1998 r., II CKN 875/97, niepubl.; z dnia 9 września 1999 r., II CKN 477/98, niepubl.). Jednakże w późniejszym czasie odsetki ustawowe ponownie zaczęły pełnić rolę odszkodowawczą, rekompensując na uproszczonych zasadach uszczerbek majątkowy doznany przez wierzyciela wskutek pozbawienia go możliwości czerpania korzyści z należnego mu świadczenia pieniężnego. Dlatego wymagalność roszczenia o zadośćuczynienie, będącego bezterminowym zobowiązaniem, ustalana jest, zgodnie z art. 455 k.c. niezwłocznie po wezwaniu wierzyciela do zapłaty (por. uzasadnienia wyroków Sądu Najwyższego z dnia 18 września 1970 r., II PR 257/70, OSNC 1091, Nr 6, poz. 103; z dnia 12 lipca 2002 r., V CKN 114/00, niepubl.; z dnia 18 lutego 2010 r., II CSK 434/09; z dnia 12 lutego 2011 r., I CSK 243/10). Dlatego apelacje pozwanego i interwenienta ubocznego nie zasługują na uwzględnienie, także w zakresie dotyczącym rozstrzygnięcia o kosztach procesu, będącego konsekwencją rozstrzygnięcia co do meritum.

Podstawą wyroku Sądu Apelacyjnego był art. 385 k.p.c., zaś postanowienia art. 373 k.p.c. w zw. z art. 370 k.p.c. O kosztach orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE