UZASADNIENIE

Pozwem z 16 lipca 2014 r. powodowie: małoletni F. B., G. S., S. S. (1) i M. S. wnieśli o zasądzenie od pozwanej (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w Ł.:

- na rzecz małoletniego F. S. – kwoty 150.000 zł, tytułem zadośćuczynienia za śmierć matki, wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od kwoty 50.000 zł od dnia 21 września 2013 r. do dnia zapłaty oraz od kwoty 100.000 zł od dnia wytoczenia powództwa do dnia zapłaty oraz o zasądzenie od pozwanej kwoty 7.200 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, a nadto kwoty 34 zł tytułem zwrotu uiszczonej opłaty od pełnomocnictw;

- na rzecz G. S. – kwoty 50.000 zł tytułem zadośćuczynienia za śmierć córki wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od kwoty 40.000 zł od dnia 21 września 2013 r. do dnia zapłaty oraz od kwoty 10.000 zł od dnia wytoczenia powództwa do dnia zapłaty, kwoty 1.355,63 zł tytułem zwrotu kosztów pogrzebu wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi począwszy od dnia 11 marca 2013 r. do dnia zapłaty oraz o zasądzenie od pozwanej kwoty 7.200 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, a nadto kwoty 17 zł tytułem zwrotu uiszczonej opłaty od pełnomocnictwa;

- na rzecz S. S. (1) – kwoty 15.000 zł tytułem zadośćuczynienia za śmierć wnuczki, wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 21 września 2013 r. do dnia zapłaty, kwoty 180 zł tytułem zwrotu kosztów pogrzebu wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi począwszy od dnia 11 marca 2013 r. do dnia zapłaty oraz o zasądzenie od pozwanej kwoty 4.800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, a nadto kwoty 17 zł tytułem zwrotu uiszczonej opłaty od pełnomocnictwa;

- na rzecz M. S. – kwoty 35.000 zł tytułem zadośćuczynienia za śmierć siostry wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 21 września 2013 r. do dnia zapłaty, kwoty 140 zł tytułem zwrotu kosztów pogrzebu wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi począwszy od dnia 11 marca 2013 r. do dnia zapłaty oraz o zasądzenie od pozwanej kwoty 4.800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, a nadto kwoty 17 zł tytułem zwrotu uiszczonej opłaty od pełnomocnictwa.

W uzasadnieniu pozwu powodowie wskazali, że na skutek umyślnego wypadku spowodowanego przez T. B. J. S. (1), będąca pasażerką motoroweru, poniosła śmierć na miejscu zdarzenia. Sprawca wypadku został skazany na karę jednego roku pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres 4 lat próby. Sprawca wypadku posiadał polisę ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych wykupioną w pozwanym Towarzystwie Ubezpieczeń. W ocenie powodów, dotychczas wypłacone świadczenia nie rekompensują w pełni doznanej przez nich krzywdy i nie są adekwatne do rozmiaru wyrządzonej szkody.

Powodowie podali, iż na skutek śmierci J. S. (1) dotychczasowe życie całej rodziny uległo diametralnej zmianie. Małoletni powód F. S. na zawsze stracił możliwość dorastania i życia u boku matki i pomimo młodego wieku bardzo tęskni za nią, ujawnia problemy z zasypianiem, często pyta o matkę. Dla G. S. śmierć przysposobionego dziecka była traumatycznym przeżyciem. Do dnia wypadku między członkami rodziny panowały bardzo dobre relacje, wszyscy żyli zgodnie i darzyli się szacunkiem. Również łącząca S. S. (1) z J. S. (1) więź była bardzo silna, pomagała ona mu w zmaganiu się z chorobą i zamieszkiwała u dziadka. Powód starał się zastępować zmarłej ojca. Z kolej M. S. utracił w wyniku wypadku starszą siostrę, na której wsparcie emocjonalne i pomoc mógł zawsze liczyć.

Dla wszystkich powodów śmierć J. S. (1) stanowiła źródło ogromnego bólu i cierpienia. Powodowie do chwili obecnej odczuwają tęsknotę za J. i mają ogromne poczucie żalu, że odeszła w tak młodym wieku.

Kolejno powodowie stwierdzili, że w związku z pogrzebem J. S. (1) G. S. poniosła koszty w łącznej wysokości 1.355,63 zł, na które złożyły się: koszt pochówku w wysokości 775,63 zł, koszt zakupu wiązanek łącznie – 320 zł oraz koszt zakupu odzieży – 400 zł.

W uzasadnieniu żądania zasądzenia odsetek wskazano, że zostało ono oparte o przepis art. 481 k.c. oraz art. 14 ust. 2 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych oraz że pozwana najpóźniej w dniu wydania decyzji tj. w dniu 20 września 2013 r. Powodowie domagali się zatem odsetek od następnego dnia po wydaniu decyzji, tj. od dnia 21 września 2013 r.

Wskazali, że roszczenie dotyczące zwrotu kosztów pogrzebu pełnomocnik powodów zgłosił pozwanej w piśmie z dnia 8 lutego 2013 r. Termin wypłaty odszkodowania minął w dniu 10 marca 2013 r., stąd też w ocenie strony powodowej pozwana z zapłatą tych kosztów pozostaje opóźnieniu od dnia 11 marca 2013 r.

W odpowiedzi na pozew pozwana Towarzystwo (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w Ł. wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie na swoją rzecz od każdego z powodów kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Pozwana uznała powództwo co do zasady i zakwestionowała jednocześnie wysokość dochodzonych przez powodów tytułem zadośćuczynienia kwot, nadto pozwana zakwestionowała również zasadność kosztów dochodzonych przez powodów tytułem zwrotu kosztów pogrzebu J. S. (1). Pozwana podała, że dotychczas przyznane świadczenia ustalone zostały w oparciu o przeprowadzoną przez pozwaną wnikliwą analizę całokształtu okoliczności przedmiotowej sprawy oraz oszacowane indywidualnie w stosunku każdego z powodów, odpowiednio do rozmiaru doznanej krzywdy, spowodowanej czynem niedozwolonym ubezpieczonego w pozwanym Towarzystwie Ubezpieczeń kierowcy motoroweru marki B.. Pozwana podniosła również, że J. S. (1) mogła przyczynić się do powstania szkody, albowiem w czasie jazdy mogła nie mieć założonego kasku, co sugerują rozległe i poważne obrażenia głowy, jakie doniosła przy stosunkowo niewielkiej prędkości jazdy. Zdaniem pozwanej ewentualne odsetki od zasądzonej kwoty w obecnym stanie prawnym mogą być przyznane dopiero od dnia wydania przez Sąd orzeczenia w tym przedmiocie.

W piśmie wniesionym do Sądu w dniu 20 listopada 2014 r. strona powodowa zmodyfikowała żądanie pozwu w ten sposób, że wniosła o zasądzenie od pozwanej na rzecz małoletniego F. S. kwoty 120.000 zł tytułem zadośćuczynienia za śmierć matki, w oparciu o przepis art. 446 ⁴ k.c., wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od kwoty 50.000 zł począwszy od dnia 21 września 2013 r. do dnia zapłaty oraz od kwoty 70.000 zł począwszy od dnia wytoczenia powództwa do dnia zapłaty, a także kwoty 30.000 zł tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej po śmierci matki, w oparciu o art. 446 3 k.c., wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 21 września 2013 r. do dnia zapłaty. Uzasadniając żądanie wskazano, że na skutek wypadku z dnia (...) r. sytuacja małoletniego F. S. mogła ulec znacznemu pogorszeniu, bowiem jego matka w niedługim czasie podjęłaby pracę zarobkową. Ojciec powoda nigdy nie uczestniczył i nadal nie uczestniczy w procesie jego wychowania, nie łoży również na jego utrzymanie.

Jednocześnie, zdaniem strony powodowej, chybiony jest zarzut przyczynienia się J. S. (1) do zwiększenia rozmiarów szkody, bowiem zmarła w chwili wypadku miała na głowie kask ochronny.

W odpowiedzi na pismo modyfikujące powództwo pozwana (...) S.A. wniosła o oddalenie również tak sformułowanego żądania.

Wyrokiem z 22 listopada 2017 r. Sąd Okręgowy zasądził od pozwanej (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w Ł. na rzecz powodów:

- F. B. kwotę 40.000 zł z odsetkami liczonymi od tej kwoty od dnia 21 września 2013 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. w wysokości stopy odsetek ustawowych, a od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty w wysokości stopy odsetek ustawowych za opóźnienie;

- G. S. kwotę 40.580 zł z odsetkami liczonymi od: kwoty 40.000 zł od dnia 21 września 2013 r., kwoty 580 zł od dnia 11 marca 2013 r., do dnia 31 grudnia 2015 r. w wysokości stopy odsetek ustawowych, a od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty w wysokości stopy odsetek ustawowych za opóźnienie;

- S. S. (1) kwotę 5.180 zł (pięć tysięcy sto osiemdziesiąt złotych) z odsetkami liczonymi od: kwoty 5.000 zł od dnia 21 września 2013 r., kwoty 180 zł od dnia 11 marca 2013 r., do dnia 31 grudnia 2015 r. w wysokości stopy odsetek ustawowych, a od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty w wysokości stopy odsetek ustawowych za opóźnienie;

- M. S. kwotę 25.140 zł z odsetkami liczonymi od: kwoty 25.000 zł od dnia 21 września 2013 r., kwoty 140 zł od dnia 11 marca 2013 r., do dnia 31 grudnia 2015 r. w wysokości stopy odsetek ustawowych, a od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty w wysokości stopy odsetek ustawowych za opóźnienie.

Sąd umorzył postępowanie w zakresie, który dotyczył żądania dochodzonego przez powoda F. B. tytułem zadośćuczynienia w części obejmującej kwotę 30.000 zł i odsetki dochodzone od tej kwoty od dnia 16 lipca 2014 r., a także oddalił powództwo w pozostałym zakresie.

Nadto Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powódki G. S. kwotę 2.442,52 zł tytułem kosztów procesu, na rzecz powoda M. S. kwotę 1.185,61 zł tytułem kosztów procesu. Nakazał pobrać na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Szczecinie od powódki G. S. kwotę 656,37 zł a od powoda M. S. kwotę 648,08 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych z roszczeń zasądzonych na ich rzecz w sentencji wyroku. Sąd również nakazał pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Szczecinie kwotę 6.758,75 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych. Sąd odstąpił od obciążania powodów F. B. i S. S. (1) kosztami procesu należnymi pozwanemu oraz nieuiszczonymi kosztami sądowymi.

Rozstrzygnięcie sprawy Sąd oparł o następujące ustalenia faktyczne:

W dniu (...) r., około godziny 10.00, A. S. poruszała się należącym do niej samochodem osobowym marki F. (...), o numerze rejestracyjnym (...), po drodze wiodącej w kierunku miejscowości B.. W tym czasie po drodze, w tym samym kierunku co A. S., poruszał się swoim motorowerem marki B. o numerze rejestracyjnym marki Z. (...) T. B.. Pasażerką pojazdu była J. S. (1). Na tym samym odcinku drogi, pomiędzy miejscowościami B. i M., po przeciwległym pasie ruchu poruszała się samochodem osobowym również matka T. B. - U. B.. T. B. podczas mijania zauważył jadącą na motorowerze matkę. Następnie U. B. minęła się z jadąca w przeciwnym kierunku A. S.. A. S. widząc jadący przed nią motorower, w związku tym, iż poruszał się on znacznie wolniej niż samochód osobowy, postanowiła go wyprzedzić. Upewniając się, że lewy pas jest wolny włączyła kierunkowskaz i zjechała na lewy pas jezdni. Poruszała się w tym czasie z prędkością 40 - 60 km/h. W tym samym momencie kierujący motorowerem T. B. postanowił zawrócić w kierunku miejscowości B., aby spotkać się ze swoją matką, którą chwilę wcześniej zauważył. Chcąc wykonać manewr zawracania zwolnił, co spowodowało zapalenie się w motorowerze światła stopu. Następnie, w momencie kiedy przód samochodu osobowego F. (...) zrównał się z motorowerem, nie sygnalizując manewru zawracania i nie upewniając się, czy może go bezpiecznie wykonać, zjechał na lewy pas i zajechał drogę prawidłowo poruszającej się A. S.. Kierująca samochodem osobowym podjęła manewr obronny odbijając kierownicą w lewą stronę i zjeżdżając na pobocze. Nie doprowadziło to jednak do uniknięcia wypadku i samochód F. (...) swoją przednią, prawą częścią uderzył w motorower. A. S. niezwłocznie zatrzymała swój pojazd, a po jego opuszczeniu próbowała udzielić pierwszej pomocy medycznej J. S. (1), a następnie T. B.. Po chwili na miejsce zdarzenia przybiegła również U. B.. W chwili wypadku J. S. (1) miała na sobie zapięty kask ochronny. Brak jest podstaw, by stwierdzić, że kask ten nie spełniał wymogów bezpieczeństwa, bądź by J. S. (1) miała go założony w sposób nieprawidłowy.

W wyniku zdarzenia pasażerka motoroweru doznała obrażeń ciała w postaci wielofragmentowego złamania podstawy czaszki, złamania sklepienia czaszki, wylewów krwawych podpajęczynówkowych podstawy mózgowia, a także ran dartych i darto miażdżonych głowy, karku, uda lewego oraz złamania otwartego obu kości podudzia. Na skutek szkodzeń mózgowia, w przebiegu złamania kości czaszki J. S. (1) poniosła śmierć na miejscu.

Wyrokiem wydanym w dniu 11 marca 2014 r., w postępowaniu o sygn. akt II K 227/13, Sąd Rejonowy w Gryfinie uznał T. B. za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu polegającego na tym, że w sposób nieumyślny naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym, tj. czynu z art. 177 § 2 k.k. i za to wymierzył mu karę jednego roku pozbawienia wolności, przy czym wykonanie wymierzonej kary warunkowo zawiesił na okres czterech lat próby i oddał w tym czasie oskarżonego pod dozór kuratora. Nadto na podstawie art. 71 § 1 k.k. orzekł wobec oskarżonego grzywnę w liczbie 100 stawek dziennych po 10 zł każda i zasądził od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa koszty sądowe, w tym kwotę 280 zł tytułem opłaty sądowej.

W dacie zdarzenia pojazd, którym poruszał się sprawca wypadku, posiadał polisę ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, wykupioną w pozwanym Towarzystwie (...) S.A. z siedzibą w Ł..

Pismem z dnia 21 listopada 2012 r. powodowie, działając z pomocą zawodowego pełnomocnika, zgłosili ubezpieczycielowi żądanie zapłaty tytułem zadośćuczynienia: na rzecz małoletniego F. S. - kwoty 80.000 zł, G. S. – kwoty 60.000 zł, S. S. (1) – kwoty 30.000 zł, M. S. kwoty - 60.000 zł. Na podstawie decyzji wydanej w dniu 4 marca 2013 r. pozwane Towarzystwo (...) S.A. wypłaciło tytułem zadośćuczynienia w oparciu o art. 446 § 4 k.c. na rzecz powodów: F. S. – 10.000 zł, G. S. – 10.000 zł, M. S. – 5.000 zł, S. S. (1) – 5.000 zł. Na podstawie decyzji wydanej w dniu 20 września 2013 r. pozwane Towarzystwo (...) S.A. wypłaciło dodatkowo na rzecz powodów: F. S. – w oparciu o art. 446 § 4 k.c. kwotę 20.000 zł oraz w oparciu o art. 446 § 3 k.c. kwotę 20.000 zł, G. S. – w oparciu o art. 446 § 4 k.c. kwotę 10.000 zł.

W chwili śmierci J. S. (1) miała ukończone 18 lat, zamieszkiwała wraz z małoletnimi synem F., bratem M. S., dziadkiem S. S. (1) ciotką - matką zastępczą G. S.. Począwszy od roku 2001 do dnia śmierci J. S. (1) pozostawała pod opieką prawną swojej ciotki G. S., która została ustanowiona dla niej rodziną zastępczą. J. S. (1) pozostawała na utrzymaniu G. S., a nadto otrzymywała środki z Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie po 500 zł miesięcznie oraz po 500 zł miesięcznie tytułem renty rodzinnej po ojcu. Zmarła była słuchaczką piątego semestru Prywatnego Liceum Ogólnokształcącego Wieczorowego dla Dorosłych w S.; po ukończeniu liceum planowała zamieszkać w S. i rozpocząć naukę w studium kosmetycznym. Na co dzień zajmowała się wychowywaniem małoletniego syna F., prowadzeniem gospodarstwa domowego oraz opieką nad swoim dziadkiem S. S. (1). J. S. (1) była osobą bardzo lubianą, dobrą i uczynną, nie sprawiała problemów wychowawczych.

Przed wypadkiem między członkami rodziny panowały bardzo dobre relacje, wszyscy żyli zgodnie i darzyli się szacunkiem. Powodowie i J. S. (1) wspierali się wzajemnie i wspólnie sprawowali opiekę nad małoletnim synem zmarłej. Na skutek śmierci J. S. (1) dotychczasowe życie całej rodziny uległo zmianie. Znacząco zmieniła się atmosfera w domu. Dla wszystkich powodów śmierć J. S. (1) stanowiła źródło bólu i cierpienia, poczucie ich krzywdy potęguje widok F. S., który wychowuje się bez matki. Powodowie również aktualnie odczuwają tęsknotę za J. S. (1) i mają ogromne poczucie żalu. Nie mogą pogodzić się ze stratą, często wspominają J., przechowują w domu jej fotografie, rozpamiętują wspólnie spędzone chwile i przynajmniej raz w tygodniu odwiedzają miejsce jej spoczynku na cmentarzu.

Śmierć przysposobionego dziecka była dla powódki G. S. bardzo trudnym, traumatycznym przeżyciem. Sprawowała opiekę nad zmarłą począwszy od ukończenia przez nią drugiego roku życia, albowiem ojciec J. S. (1) zmarł, zaś matka biologiczna nie chciała sprawować nad nią opieki. W chwili śmieci J. S. (1) S. S. (1) przebywał na emeryturze. Zmarła na co dzień pomagała dziadkowi w wykonywaniu codziennych czynności, goliła go, otaczała go opieką, obdarzała troską i miłością oraz niosła pomoc w zmaganiu się z chorobą. J. S. (1) wraz z dziadkiem zamieszkiwała od czasu ukończenia drugiego roku życia, powoda łączyła ze zmarłą silna więź; starał się on zastępować zmarłej ojca. Powód bardzo silnie przeżył śmierć wnuczki, miał pretensje do siebie, ze on żyje, a J. S. (1) odeszła w tak młodym wieku.

W czasie wypadku M. S. pracował jako żołnierz zawodowy i przebywał w Ś., do domu przyjeżdżał na weekendy. Z siostrą zamieszkiwał wspólnie począwszy od ukończenia 12 roku życia. Z J. S. (1) łączyły go bliskie relacje; zawsze mógł liczyć na wsparcie emocjonalne i pomoc z jej strony. Rodzeństwo dorastało i wychowywało się wspólnie, wspierało się również finansowo, służyło sobie radą. Po śmierci siostry M. S. stał się bardziej zamknięty w sobie, wycofał się z życia towarzyskiego, zaczął spożywać alkohol w większych ilościach, aktualnie nadal tęskni za siostrą.

Małoletni F. S., urodzony w dniu (...), jest dzieckiem J. S. (1) i T. B.. Wyrokiem wydanym w dniu 12 lutego 2014 r., w postępowaniu o sygn. akt III RC 467/12, Sąd Rejonowy w Gryfinie ustalił ojcostwo T. B. względem F. S., nadał małoletniemu nazwisko S. - B. oraz pozbawił T. B. władzy rodzicielskiej nad małoletnimi.

Aktualnie F. B. uczęszcza do szkoły podstawowej, przebywa pod opieką babci G. S., która została ustanowiona dla niego opiekunem prawnym, rodziną zastępczą i stara się faktycznie zastąpić mu matkę. Małoletni F. S. w chwili śmierci matki miał ukończone 2 lata, był z nią emocjonalnie związany. Małoletni powód na zawsze stracił możliwość dorastania i życia u boku matki i pomimo młodego wieku bardzo tęskni za nią, ujawnia problemy z zasypianiem, często pyta o matkę. Do chwili wypadku małoletni F. S. przebywał na utrzymaniu J. S. (1) i G. S.. Nadto T. B. do października 2016 r. dobrowolnie łożył na utrzymanie syna kwotę po 200 zł miesięcznie i dodatkowo zakupywał dla niego drobne upominki. Po śmierci matki małoletniemu przyznane zostało świadczenie z Powiatowego Centrum pomocy Rodzinie w kwocie po 1.000 zł miesięcznie, a nadto świadczenie 500+.

W związku z pogrzebem J. S. (1) G. S. poniosła wydatki w łącznej wysokości 1.355,63 zł, na które złożyły się: koszty pochówku w wysokości 775,63 zł, koszt zakupu wiązanki – 180 zł oraz koszt zakupu odzieży, w której pochowano zmarłą – 400 zł. Koszty pochówku opiewały na kwotę 775,63 zł, gdyż objęły wykup miejsc na pochówek przeznaczonych dla dwóch osób - zarówno zmarłej J. S. (1) jak i przeznaczonego w przyszłości dla jej dziadka. G. S. wypłacono zasiłek pogrzebowy z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w związku ze śmiercią J. S. (1), który spożytkowany został przez nią na pokrycie kosztów związanych pochówkiem J. S. (1). Gdyby nie pomysł, żeby zapewnić przyszły grób dla dziadka J. S. (1), środki z zasiłku pogrzebowego wystarczyłyby na pokrycie kosztów pochówku w wysokości 775,63 zł. Środków tych nie wystarczyło natomiast na pokrycie wydatków związanych z zakupem wiązanki wynoszących 180 zł oraz zakupem odzieży wynoszących 400 zł. Prócz G. S. koszty związane z pogrzebem ponieśli także pozostali powodowie, i tak tytułem kosztów zakupu wiązanki pogrzebowej S. S. (1) poniósł wydatek w wysokości 180 zł, a M. S. w wysokości 140 zł.

W oparciu o przedstawione ustalenia Sąd uznał wywiedzione powództwa za zasadne w części. Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia powołał treść przepisów art. 446 § 1, 3 i 4 k.c. oraz art. 822 § 1 i 4 k.c. w zw. z art. 35 i 34 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124, poz. 1152).

Sąd wskazał, że poza sporem pozostawała okoliczność, iż T. B. był sprawcą wypadku z dnia (...) r., w wyniku którego zginęła J. S. (1). Bezsporne było także, iż odpowiedzialność cywilna sprawy wypadku była objęta ochroną ubezpieczeniową u pozwanego ubezpieczyciela. Pozwany przyjął na siebie odpowiedzialność za skutki tego wypadku i jeszcze na etapie przedprocesowym wypłacił powodom sumy tytułem zadośćuczynienia za krzywdę odniesioną przez nich na skutek śmierci J. S. (1), a jak również odszkodowanie za znaczne pogorszenie się sytuacji życiowej powodowi F. S., jednakże nie w pełnej wysokości, której się oni domagali.

Sąd wskazał, że J. S. (1) w momencie wypadku komunikacyjnego była pasażerką pojazdu, którym poruszał się sprawca, wobec czego należało ją uznać za osobę przewożoną z grzeczności w rozumieniu art. 436 § 2 zdanie 2 k.c., wobec czego podstawą prawną odpowiedzialności deliktowej sprawcy, za którego odpowiedzialność gwarancyjną ponosi pozwany, był art. 415 k.c. Sąd w niniejszej sprawie był związany w granicach przewidzianych w art. 11 k.p.c. prawomocnym wyrokiem skazującym wydanym przez Sąd Rejonowy w Gryfinie dnia 11 marca 2014r. pod sygn. II K 227/13.

Sąd Okręgowy wyjaśnił, że dokonał oceny tego, czy zmarła J. S. (1) przyczyniła się do spowodowania wypadku i śmierci. W tym zakresie miał na uwadze treść art. 362 k.c. oraz regułę rozkładu ciężaru dowodu wyrażoną w art. 6 k.c. Sąd ocenił, że dowody z przesłuchania świadków T. B. i A. S. oraz z opinii biegłych z zakresu rekonstrukcji wypadków drogowych i medycyny sądowej, nie potwierdziły powyższej okoliczności. Z zeznań świadków nie wynika, żeby J. S. (1) nie miała założonego na głowę kasku ochronnego. Również z opinii biegłego wynika, że brak jest podstaw do przyjęcia, że J. S. (1) nie miała założonego kasku, albo że był on założony w sposób nieprawidłowy. Pozwana nie kwestionowała sporządzonych opinii, nie podjęła dalszej inicjatywy dowodowej, wobec czego Sąd Okręgowy uznał, że zarzut przyczynienia podniesiony przez stronę pozwaną nie został należycie wykazany.

Ustalenia faktyczne, na których oparto rozstrzygnięcia zawarte w wyroku, Sąd dokonał na podstawie wszystkich dowodów naprowadzonych przez obie strony procesu, które uznał za w pełni wiarygodne. Dotyczyło to zarówno dokumentacji znajdującej się w aktach sprawy, jak również wskazanych przez strony dokumentów z akt II K 227/13, dokumentacji zawartej w aktach szkody, a nadto zeznań świadków J. S. (2), K. M. i B. K. oraz przesłuchania powodów G. S. i M. S.. Pozwany nie przedstawił żadnych okoliczności, które wzbudzałyby wątpliwość co do wiarygodności zeznań powyższych świadków i powodów, podstawy takie nie wynikały również z innych przeprowadzonych dowodów.

Odnosząc się do oceny żądań powodów Sąd Okręgowy wyjaśnił, że zdarzenie na skutek którego śmierć poniosła J. S. (1), miało miejsce po dniu 3 sierpnia 2008 r., a więc po wejściu w życie ustawy z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, w realiach sprawy zastosowanie mógł znaleźć wprowadzony tą ustawą, przywołany już powyżej przepis art. 446 § 4 k.c. Regulacja ta nie precyzuje przesłanek, według których należy wyliczyć wysokość zadośćuczynienia przysługującego najbliższym członkom rodziny zmarłego poszkodowanego za krzywdę doznaną na skutek jego śmierci, nakazując jedynie, by była to suma „odpowiednia” do krzywdy.

Oceniając zasadność powództwa F. B. Sąd wyjaśnił, że utrata rodzica dla każdego dziecka sama w sobie stanowi krzywdę, która wyraża się w utracie osoby najbliższej, jaka miała towarzyszyć dziecku w okresie dorastania, wchodzenia w dorosłość, a także w trakcie dalszego dojrzałego już życia. Oczywistym jest, iż w prawidłowo funkcjonującej rodzinie rodzic zapewnia dziecku poczucie bezpieczeństwa, wspomaga jego właściwy rozwój, a w dorosłym życiu udziela mu rady czy pomocy. G. S., która w zaistniałych okolicznościach zastąpiła F. S. osobę matki, chociażby z racji wieku, nie będzie spełniać tej roli przez taki okres życia F. S., jak byłoby to w przypadku J. S. (1). Śmierć J. S. (1) przypadła na taki okres w życiu F. S., w którym - ze względów biologicznych - dziecko potrzebuje bliskości matki. Powód miał wówczas ukończone zaledwie dwa lata, tak więc proces separacji od matki miał dopiero się rozpocząć, a został przerwany w sposób nienaturalny poprzez spowodowanie wypadku, za który odpowiedzialności gwarancyjną ponosi strona pozwana. Sąd I instancji wyjaśnił, że nie ma jednocześnie dowodów świadczących tym, że śmierć matki wpłynęła na prawidłowy przebieg dalszego jego rozwoju psychicznego, społecznego dziecka. Stwierdzenie powyższych okoliczności wymagałoby wiedzy specjalistycznej, a w konsekwencji - w świetle art. 278 k.p.c. - dowodu z opinii biegłego. Takiego dowodu nie zawnioskowali powodowie. Nie powoływali się zresztą na tego rodzaju twierdzenia.

Mając na uwadze powyższe Sąd doszedł do przekonania, iż kwota 120.000 zł, której dochodzono na rzecz małoletniego F. B., przy uwzględnieniu dokonanej w niniejszej sprawie modyfikacji powództwa, była wygórowana, prowadziłaby do wzbogacenia powoda nieadekwatnego do rozmiarów krzywdy. Za nieadekwatną do tych rozmiarów Sąd uznał również kwotę dotychczas wypłaconą powodowi przez pozwanego przed wszczęciem procesu. Sąd uznał, iż sumą odpowiednią do krzywdy odniesionej przez powoda winna być kwota 70.000 zł. Sąd zaliczył na poczet należnej kwoty wysokość świadczeń dotychczas wypłaconych przez pozwaną, wobec czego zasądził na rzecz powoda kwotę 40 000 zł, a żądanie zapłaty ponad wskazaną kwotę oddalił.

Orzekając o odsetkach za opóźnienie w zapłacie powyższej należności Sąd, na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c., przyjął za termin początkowy naliczenia tych odsetek dzień wskazany przez powoda tj. 21 września 2013 r.

Oceniając żądanie dochodzonego w imieniu F. B. o zapłatę odszkodowania za znaczne pogorszenie się sytuacji życiowej na skutek śmierci matki w kwocie 30.000 zł, Sąd odniósł się do treści art. 446 § 3 k.c. Sąd wskazał, że pismem z 21 listopada 2012 r. wystąpiono do pozwanego ubezpieczyciela o zapłatę na rzecz powoda kwoty 60.000 zł z omawianego tytułu. Pozwany uznał powyższe roszczenie za usprawiedliwione co do zasady i decyzją z 20 września 2013 r. przyznał powodowi kwotę 20.000 zł odszkodowania za pogorzenie sytuacji życiowej. W ocenie Sądu I instancji twierdzenia uzasadniające to żądanie zawarte w piśmie z 20 listopada 2014 r. nie dostarczyły przekonujących podstaw, że szkoda powoda nie została zrekompensowana w całości świadczeniem wypłaconym przez pozwanego.

Sąd wyjaśnił, że naprowadzonych dowodów wynika jedynie, że zmarła przed śmiercią była uczennicą liceum. Perspektywa uzyskiwania wyższych zarobków przez J. S. (1) w kontekście twierdzeń przedstawionych przez powodów była odległa. Według dowodu z przesłuchania powódki G. S. obecna sytuacja majątkowa F. B. nie jest gorsza od tej jaka istniała przed śmiercią J. S. (1). Zmarła przed śmiercią uzyskiwała dochód z PCPR w wysokości 500 zł miesięcznie. Obecnie F. B. otrzymuje dochód z PCPR w wysokości dwukrotnie wyższej, bowiem 1.000 zł, nadto uzyskuje świadczenie 500+. Powodowie nie powoływali się na twierdzenia, aby wypłata środków z PCPR na rzecz powoda miała się zakończyć w najbliższej przyszłości. Gdyby J. S. (1) ukończyła studium, o którym mowa w piśmie powodów z 20 listopada 2014 r., wątpliwe jest, by uzyskiwała obecnie dochody wystarczające na to, by dostarczać synowi środków finansowych w wysokości odpowiadającej obecnie otrzymywanym świadczeniom z PCPR.

Zdaniem Sądu Okręgowego przesłanki pozaekonomiczne wpływające na sytuacje majątkową uprawnionego (art. 446 § 3 k.c.) znalazły zaspokojenie w sumie wypłaconej przed wszczęciem procesu. Twierdzenia przedstawione przez powodów nie świadczą o tym, aby powyższa suma (20.000 zł) pozostawała do nich niewspółmierna. Aby uzasadnić roszczenie z obecnie omawianego tytułu, powodowie powinni wyjaśnić, w jaki sposób utrata wsparcia, którego mógł oczekiwać F. B. od matki, wpłynąć mogłaby w przyszłości na jego sytuację ekonomiczną, czego nie uczynili. Utratę wsparcia wpływającą na aspekty pozaekonomiczne Sąd uwzględnił natomiast zasądzając roszczenie z tytułu zadośćuczynienia.

Mając na uwadze powyższe rozważania Sąd żądanie zapłaty kwoty 30 000 zł oddalił w całości.

Sąd Okręgowy miał na uwadze, że z treści pisma z 20 listopada 2014 r. wynika, iż z nowym roszczeniem powód wystąpił w miejsce części roszczenia dochodzonego w pozwie. Powyższe prowadziło to przedmiotowego przekształcenia procesu w sposób równoznaczny z cofnięciem pozwu w zakresie obejmującym kwotę 30.000 zł dochodzoną na rzecz F. B. z tytułu zadośćuczynienia i odsetek dochodzonych od tej kwoty od dnia 16 lipca 2014 r. Ograniczenie powództwa nastąpiło w piśmie złożonym przed rozpoczęciem rozprawy, zatem stosownie do art. 203 § 1 k.p.c. nie wymagało zgody strony pozwanej ani zrzeczenia się tej części roszczenia, jednocześnie nie zachodziły podstawy z art. 203 § 4 k.p.c., aby uznać cofnięcie pozwu za niedopuszczalne. Wobec powyższego umorzono postępowanie w tym zakresie na podstawie art. 355 § 1 k.p.c.

Sąd Okręgowy uznał, mając na uwadze treść art. 446 § 4 k.c., że suma odpowiednia do krzywdy odniesionej przez powódkę G. S. na skutek śmierci J. S. (1) winna był określona na kwotę 60.000 zł. Sąd zasądził od pozwanego na rzecz tej powódki kwotę 40.000 zł (jako różnicę pomiędzy należnym jej zadośćuczynieniem wynoszącym 60.000 zł a sumą świadczeń wypłaconych jej przed wszczęciem procesu - 20.000 zł). Odsetki zasądzono od 21 września 2013 r. W pozostałej części powództwo G. S. zostało oddalone.

Mając na uwadze, że wydatek związany z pochówkiem jedynie J. S. (1) zostałby zrekompensowany w ramach zasiłku pogrzebowego. Zorganizowanie jednocześnie miejsca pochówku dla drugiej osoby nie pozostawało w adekwatnym związku przyczynowym ze zdarzeniem, za które odpowiedzialność ponosi pozwany, dlatego też w tej części Sąd powództwo G. s. oddalił, co uczynił w punkcie VI. sentencji wyroku.

Według dowodu wydatki związane z zakupem wiązanki wynoszących 180 zł oraz zakupem odzieży wynoszących 400 zł G. S. pokryła z własnych środków, stąd w tym zakresie Sąd żądanie uwzględnił, zasądzając w punkcie II. od pozwanego na rzecz powódki na podstawie art. 446 § 1 k.c. kwotę 580 zł. Odsetki od tej kwoty zasądzono licząc od dnia 11 marca 2013 r., zgodnie z żądaniem powódki.

Sąd Okręgowy w dalszej kolejności wskazał, że powód S. S. (1) domagał się zapłaty kwoty 15.000 zł z tytułu zadośćuczynienia na podstawie art. 446 § 4 k.c. z odsetkami ustawowymi od tej kwoty od dnia 21 września 2013 r. oraz kwoty 180 zł z tytułu zwrotu kosztów pogrzebu na podstawie art. 446 § 1 k.c. z odsetkami ustawowymi od tej kwoty od dnia 11 marca 2013 r. Powód M. S. dochodził natomiast kwoty 35.000 zł z tytułu zadośćuczynienia na podstawie art. 446 § 4 k.c. z odsetkami ustawowymi od tej kwoty od dnia 21 września 2013 r. oraz 140 zł z tytułu zwrotu kosztów pogrzebu na podstawie art. 446 § 1 k.c. z odsetkami ustawowymi od tej kwoty od dnia 11 marca 2013 r. W przypadku obu tych powodów pozwany przed wszczęciem procesu za sumy adekwatne do ich krzywd wynikających ze śmierci J. S. (1) uznał kwoty po 5.000 zł przyznane w decyzji z 20 września 2013 r. W ocenie Sądu były to należności zbyt niskie. Za sumę odpowiednią do krzywdy S. S. (1) Sąd uznał kwotę 10 000 zł. Sąd zatem zasądził od pozwanego na rzecz tego powoda kwotę 5.000 zł (różnicę pomiędzy należnym mu zadośćuczynieniem w wysokości 10.000 zł a dotychczas wypłaconym - 5.000 zł) z odsetkami od tej kwoty od dnia 21 września 2013 r. Kwotę tę powiększył o 180 zł zasądzone na podstawie art. 446 § 1 k.c. tytułem zwrotu kosztów pogrzebu poniesionych przez tegoż powoda na zakup wiązanki. Odsetki od tego świadczenia Sąd zasądził zgodnie z żądaniem pozwu, tj. od 11 marca 2013 r.

Oceniając żądanie dochodzone przez M. S. Sąd ocenił, że sumą odpowiednia do odniesionej przez niego krzywdy jest kwota 30 000 zł, na którą zaliczył kwotę 5.000 zł wypłaconą już przez pozwanego przed wszczęciem procesu. Wobec czego zasądził na rzecz powoda kwotę 25 000 zł wraz z odsetkami od tej kwoty od dnia 21 września 2013 r. Kwotę tę powiększył o 140 zł zasądzone na podstawie art. 446 § 1 k.c. tytułem zwrotu kosztów pogrzebu poniesionych przez tegoż powoda na zakup wiązanki. Odsetki od tego świadczenia Sąd zasądził zgodnie z żądaniem pozwu, tj. od 11 marca 2013 r.

Roszczenia powodów w zakresie nieuwzględnionym powyżej Sąd oddalił.

Rozstrzygnięcia o kosztach procesu zawarte w punktach VII. i VIII. (dotyczące G. S. i M. S.) Sąd wydał na podstawie art. 100 k.p.c., a te zawarte w punkcie XII. (dotyczące F. B. i S. S. (1)) na podstawie art. 102 k.p.c. Na koszty poniesione przez powodów w niniejszej sprawie złożyły się:

- wobec małoletniego F. B.: 21,25 zł z tytułu opłaty skarbowej od pełnomocnictwa (1/4 z 85 zł k. 16), 3.600 zł z tytułu wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika obliczonego na podstawie § 6 pkt 6) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, przy uwzględnieniu wartości przedmiotu sporu, którą w stosunku do tegoż powoda stosownie do art. 19 k.p.c. wyznaczała suma dochodzonych roszczeń tj. 150.000 zł; w sumie stanowiło to 3.621,25 zł;

- wobec G. S.: 21,25 zł z tytułu opłaty skarbowej od pełnomocnictwa (1/4 z 85 zł k. 16), 3.600 zł z tytułu wynagrodzenia pełnomocnika obliczonego na podstawie § 6 pkt 6) ww. rozporządzenia z dnia 28 września 2002r. przy uwzględnieniu wartości przedmiotu sporu, którą w stosunku do tej powódki stosownie do art. 19 k.p.c. wyznaczała suma dochodzonych roszczeń tj. 51.355,63 zł; w sumie stanowiło to 3.621,25 zł;

- wobec S. S. (1): 21,25 zł z tytułu opłaty skarbowej od pełnomocnictwa (1/4 z 85 zł k. 16), 2.400 zł z tytułu wynagrodzenia pełnomocnika obliczonego na podstawie § 6 pkt 5) ww. rozporządzenia z dnia 28 września 2002 r. przy uwzględnieniu wartości przedmiotu sporu odpowiadającej kwocie 15.180 zł; w sumie stanowiło to 2.421,25 zł;

- wobec M. S.: 21,25 zł z tytułu opłaty skarbowej od pełnomocnictwa (1/4 z 85 zł k. 16), 2.400 zł z tytułu wynagrodzenia pełnomocnika na podstawie § 6 pkt 5) ww. rozporządzenia z dnia 28 września 2002r. przy uwzględnieniu wartości przedmiotu sporu odpowiadającej kwocie 35.140 zł; w sumie stanowiło to 2.421,25 zł.

Powodów łączyło współuczestnictwo formalne, zatem, pomimo iż byli reprezentowani przez jednego pełnomocnika, każdemu z nich należał się zwrot kosztów ustanowienia jednego pełnomocnika z wyboru - stosownie do art. 98 § 3 k.p.c. - obliczonych przy uwzględnieniu wartości przedmiotu sporu odniesionych do każdego z powodów.

Na koszty pozwanego złożyły się: 17 zł z tytułu opłaty skarbowej od pełnomocnictwa, 7.200 zł tytułem wynagrodzenia pełnomocnika obliczonego na podstawie § 6 pkt 7) ww. rozporządzenia z dnia 28 września 2002r., a także 750 zł tytułem zaliczki na opinię biegłego. Z uwagi na to, iż w niniejszej sprawie po stronie pozwanego działał jeden pełnomocnik, nieuzasadnione byłoby przyznawanie pozwanemu zwrotu kosztów procesu obejmujących wynagrodzenie pełnomocnika liczone odrębnie od każdej strony przeciwnej. Aby jednakże uwzględnić fakt toczenia sporu przeciwko czterem pozwanym, Sąd uznał za zasadne wysokość wynagrodzenia pełnomocnika obliczyć w stawce minimalnej adekwatnej do sumy dochodzonych roszczeń tj. 251.676 zł. Stosownie do art. 105 § 1 k.p.c. powodowie jako współuczestnicy sporu obowiązani byli zwrócić pozwanemu koszty procesu w częściach równych tj. po 1.991,75 zł (7.967 zł dzielone na czworo powodów).

Dokonując stosunkowego rozliczenia kosztów Sąd winien był przyjąć że:

- powód F. B. wygrał w 27 % (40.000 zł x 100% / 150.000 zł); 27 % z kwoty 3.621,25 zł to 977,74 zł, a 73 % z kwoty 1.991,75 zł to 1.453,97 zł; różnica pomiędzy tymi należnościami w wysokości 476,23 zł przypadałaby od powoda dla pozwanego;

- powódka G. S. wygrała w 79 % (40.580 zł x 100 % / 51.355,63 zł); 79 % z kwoty 3.621,25 zł to 2.860,79 zł, 21 % z kwoty 1.991,75 zł to 418,27 zł; różnica pomiędzy tymi kwotami w wysokości 2.442,52 zł przypadała od pozwanego dla powódki;

- powód S. S. (1) wygrał w 34 % (5.180 zł x 100 % / 15.180 zł); 34 % z kwoty 2.421,25 zł to 823,22 zł, 66 % z kwoty 1.991,75 zł to 1.314,55 zł; różnica pomiędzy tymi kwotami w wysokości 491,33 zł przypadałaby od powoda dla pozwanego;

- powód M. S. wygrał w 72 % (25.140 zł x 100 % / 35.140 zł); 72 % z kwoty 2.421,25 zł to 1.743,30 zł, 28 % z kwoty 1.991,75 zł to 557,69 zł; różnica pomiędzy tymi kwotami w wysokości 1.185,61 zł przypadała od pozwanego dla powoda.

Biorąc pod uwagę charakter roszczeń, z którymi wystąpili powodowie w niniejszej sprawie, w znacznej mierze zależących od uznania sędziowskiego, a także ich sytuację majątkową i rodzinną, która uzasadniała zwolnienie od kosztów sądowych, Sąd uznał, iż obciążenie któregoś z powodów obowiązkiem uiszczenia kosztów procesu należnych pozwanemu byłoby sprzeczne z względami słuszności. Dlatego też rozstrzygając o kosztach procesu przyznał powodom G. S. i M. S. koszty należne od pozwanego na podstawie art. 100 k.p.c., natomiast powodów F. B. i S. S. (1) nie obciążał kosztami należnymi pozwanemu, co uczynił na podstawie art. 102 k.p.c.

Kierując się powyższą zasadą przesądzoną przy orzekaniu o kosztach procesu Sąd w punktach IX., X. i XI. Złożyły się na nie wydatki obejmujące wynagrodzenie przyznane biegłemu sądowemu J. K. w kwocie 1.854,26 zł oraz wynagrodzenie przyznane biegłemu sądowemu S. M. w kwocie 1.126 zł. W sumie stanowiło to 2.980,26 zł, co pokryto z zaliczki uiszczonej przez pozwanego w wysokości 750 zł, a do zapłaty pozostało 2.230,26 zł. Dzieląc to na czworo powodów, na każdego z nich przypadłaby kwota 557,56 zł.

Nadto wśród nieuiszczonych kosztów sądowych znalazły się opłaty od pozwu, która w przypadku roszczeń:

- powoda F. B. wynosiła 7.500 zł (5 % ze 150.000 zł), co po doliczeniu 557,56 zł tytułem wydatków stanowiło 8.057,56 zł,

- powódki G. S. wynosiła 2.568 zł (5 % ze 51.355,63 zł), co po doliczeniu 557,56 zł tytułem wydatków stanowiło 3.125,56 zł,

- powoda S. S. (1) wynosiła 759 zł (5 % ze 15.180 zł), co po doliczeniu 557,56 zł tytułem wydatków stanowiło 1.316,56 zł,

- powoda M. S. wynosiła 1.757 zł (5 % ze 35.140 zł), co po doliczeniu 557,56 zł tytułem wydatków stanowiło 2.314,56 zł.

W zakresie odnoszącym się do:

- F. B. na pozwanego przypadało 27 % z kwoty 8.057,56 zł tj. 2.175,54 zł, a na powoda 73 % z kwoty 8.057,56 zł tj. 5.882,02 zł,

- G. S. na pozwanego przypadało 79 % z kwoty 3.125,56 zł tj. 2.469,19 zł, a na powódkę 21 % z kwoty 3.125,56 zł tj. 656,37 zł,

- S. S. (1) na pozwanego przypadało 34 % z kwoty 1.316,56 zł tj. 447,63 zł, a na powoda 66 % z kwoty 1.316,56 zł tj. 868,93 zł,

- M. S. na pozwanego przypadało 72 % z kwoty 2.314,56 zł tj. 1.666,48 zł, a na powoda 28 % z kwoty 2.314,56 zł tj. 648,08 zł.

Kierując się przepisami zawartymi w art. 113 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych Sąd w punktach IX. i X. obciążył powodów G. S. i M. S. przypadającymi na nich kosztami sądowymi w wysokości 656,37 zł i 648,08 zł, w punkcie XI. pozwanego w wysokości 6.758,75 zł (stanowiącej sumę kwot 2.175,54 zł, 2.469,19 zł, 447,63 zł i 1.666,48 zł), natomiast w punkcie XII. na podstawie art. 113 ust. 4 odstąpił od obciążania tymi kosztami powodów F. B. i S. S. (1).

Apelację od powyższego wyroku w części oddalającej powództwo co do kwoty 30 000 zł (tj. co do pkt VI wyroku) wywiódł powód F. B., zarzucając jednocześnie rozstrzygnięciu naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie art. 446 § 4 k.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że łączna kwota 70 000 zł na rzecz powoda F. B. stanowi adekwatną kwotę zadośćuczynienia za krzywdę spowodowaną śmiercią matki, podczas gdy w świetle zgromadzonego materiału dowodowego uzasadnione jest przyznanie małoletniemu powodowi zadośćuczynienia w wysokości wyższej, a mianowicie w kwocie łącznie 100 000 zł.

Mając na uwadze powyższe apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda F. B. kwoty 70 000 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od kwoty 50 000 zł od dnia 21 września 2013 r. do dnia zapłaty, natomiast od kwoty 20 000 zł od dnia 16 lipca 2014 r. do dnia zapłaty oraz o zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powoda kosztów procesu w II instancji.

W uzasadnieniu powód wskazał, że w jego ocenie łączna kwota 70 000 zł tytułem zadośćuczynienia nie rekompensuje w pełni jego krzywdy, nie jest adekwatna stąd też złożenie niniejszej apelacji stało się konieczne.

Apelujący nie zgodził się z argumentacją Sądu w zakresie wskazania, że w postępowaniu nie zostało dostatecznie wykazane, aby utrata matki wywołała u powoda zaburzenia natury psychopatologicznej. Z uwagi na młody wiek powoda oraz stopień rozwoju umysłowego i emocjonalnego, ogrom krzywdy dziecka przejawia się już w samym fakcie straty matki w tak młodym wieku i to powinno być głównym czynnikiem wpływającym na wysokość zadośćuczynienia. Powód po śmierci matki nie korzystał z pomocy psychologicznej lub psychiatrycznej, co również mogłoby stanowić ewentualną przyczynę do zgłoszenia odpowiedniego wniosku dowodowego. Tym samym apelujący nie podzielił stanowiska Sądu I instancji, że brak zaburzeń psychopatologicznych w niniejszym stanie faktycznym, powinien stanowić jedną z głównych czynników do ustalenia wysokości należnego zadośćuczynienia. W postępowaniu zostało wykazane, że przed wypadkiem między powodem a jego matka istniała silna i szczególna więź rodzinna, matka stanowiła dla powoda najbliższą mu osobę. Matczynej miłości natomiast nie jest w stanie zastąpić żadna inna osoba. Powód czuje się uboższy o rodzicielskie wzorce, które były i są mu potrzebne do dalszego rozwoju.

W ocenie powoda, na wysokość zadośćuczynienia w związku ze śmiercią jego matki powinny mieć wpływ m.in. następujące czynniki: wiek - powód w chwili śmierci matki miał zaledwie 2 lata, długotrwałość krzywdy, utrata najwyższej i najbardziej emocjonalnej więzi, jaka łączy dziecko z matką, poczucie osamotnienia, które z pewnością będzie towarzyszyć powodowi już zawsze, fakt, iż wychowuje się w zasadzie bez udziału biologicznego ojca.

W odpowiedzi na apelację pozwana wniosła o jej oddalenie w całości oraz o zasądzenie od powoda ad.1 na rzecz pozwanej zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego za instancję odwoławczą według norm przepisanych.

Zdaniem pozwanej przyjęta przez Sąd jako należna powodowie kwota zadośćuczynienia odpowiada warunkom majątkowym powoda oraz szeroko rozumianej przeciętnej stopie życiowej społeczności, w której powód na co dzień funkcjonuje. Odwoływanie się przez powoda do treści innych orzeczeń sądowych jako podstawy do podwyższenia świadczenia pozostaje bezzasadne. Materiał dowodowy zgromadzony w sprawie wskazywał na to, iż więź łącząca powoda z tragicznie zmarłą J. S. (1) miała charakter typowy dla więzi łączącej 2 letnie dziecko z nastoletnią matką i w tym sensie nie miała ona cech nadzwyczajnych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

W apelacji podniesiono wyłącznie zarzut naruszenia art. 446 §4 k.c. nie kwestionując podstawy faktycznej rozstrzygnięcia

Zgodnie z art. 387 §2¹ k.p.c. jeżeli sąd drugiej instancji nie przeprowadził postępowania dowodowego ani nie zmienił ustaleń faktycznych sądu pierwszej instancji, a w apelacji nie zgłoszono zarzutów dotyczących tych ustaleń, uzasadnienie wyroku może zawierać jedynie wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa.

W związku z tym uzasadnienie wyroku ograniczone zostanie do kwestii związanych z oceną prawnomaterialną przedstawionych przez Sąd Okręgowy ustaleń faktycznych

Wyjaśnić jedynie wstępnie należy, że po dokonaniu własnej oceny materiału procesowego w ramach postępowania apelacyjnego w granicach wniesionej apelacji Sąd odwoławczy uznając, że Sąd Okręgowy w sposób prawidłowy przeprowadził postępowanie dowodowe, a poczynione ustalenia faktyczne (zawarte w wyodrębnionej redakcyjnie części uzasadnienia zaskarżonego wyroku) znajdują odzwierciedlenie w treści przedstawionych w sprawie dowodów, uczynił te ustalenia częścią uzasadnienia własnego wyroku, nie znajdując potrzeby ponownego ich szczegółowego przytaczania.

Odnosząc się do podstawy prawnej zaskarżonego orzeczenia stwierdzić należy, że Sąd Okręgowy trafnie zakwalifikował stosunek prawny między stronami, a objęte pozwem roszczenia poddał ocenie w płaszczyźnie norm art. 446 §4 k.c. zaś zasady odpowiedzialności pozwanego określił zgodnie z art. 436 k.c. oraz powołanych szczegółowo przepisów regulujących odpowiedzialność ubezpieczyciela z tytułu OC.

W zakresie dotyczącym wykładni objętego zaskarżeniem przepisu art. 446 §4 k.c. oraz przedstawionego na podstawie dotychczasowego orzecznictwa Sądu Najwyższego paradygmatu stosowania tej normy, wywody Sądu Okręgowego stanowią prawidłowe wypełnienie obowiązku przedstawienia podstawy prawnej rozstrzygnięcia i również w tym zakresie poprzestać więc należy zasadniczo na odesłaniu do zaprezentowanych wyżej motywów zaskarżonego orzeczenia. Uzupełnienia i uściślenia argumentacji zostaną przedstawione w ramach odniesienia się do apelacji.

Odnosząc się do podniesionego przez skarżącego zarzutu wskazać należy wstępnie na ograniczenia instancyjnej kontroli rozstrzygnięcia co do wysokości zasądzonego zadośćuczynienia wynikające z materialnoprawnej istoty tego prawa podmiotowego.

Przyjmując, że Sąd orzekając o wysokości zadośćuczynienia stosuje tzw. prawo sędziowskie a więc posiada określony margines swobody w ustalaniu sytuacji prawnej stron (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 lipca 2014 roku IV CSK 631/13 i tam cytowane wcześniejsze wypowiedzi judykatury) stwierdzić należy, że kontrola instancyjna orzeczenia ustalającego wysokość tego roszczenia winna sprowadzać się do badania, czy Sąd I instancji uwzględnił wszystkie (w realiach sprawy) istotne okoliczności faktyczne wpływające na rozmiary krzywdy a następnie czy w okolicznościach sprawy suma przyznana nie odbiega rażąco od sumy należnej. Ocena ta musi być dokonywana według kryteriów możliwie zobiektywizowanych. W wymiarze subiektywnym strata osoby najbliższej jest niewątpliwie stratą niewymierną pieniężnie. Zdarza się, że żaden walor majątkowy nie będzie subiektywnie (przez osobę pokrzywdzoną) uznany za odpowiedni (wystarczający). To powoduje, że ustalenie zadośćuczynienia w kontekście udowodnionych rozmiarów krzywdy musi odpowiadać zobiektywizowanemu poczuciu sprawiedliwości (uwzględniając całokształt okoliczności istotnych dla ustalenia odpowiedniej kwoty w rozumieniu art. 446 §4 k.c.).

Przypomnieć więc należy, że norma art. 446 §4 k.c. przyznając najbliższym członkom rodziny zmarłego roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne za krzywdę doznaną wskutek śmierci poszkodowanego czynem niedozwolonym, stanowi o możliwości przyznania przez Sąd „odpowiedniej sumy”. Jak wskazano wyżej, norma ta pozostawia więc Sądowi orzekającemu o wysokości zadośćuczynienia niezbędną swobodę jurysdykcją pozwalającą na adekwatne do okoliczności sprawy uwzględnienie w orzeczeniu wszystkich istotnych (udowodnionych) przesłanek rzutujących na rozmiary krzywdy. Obowiązkiem Sądu jest więc takie ustalenie zadośćuczynienia, by zachować jego funkcję kompensacyjną przy uwzględnieniu ad casum całokształtu istotnych prawnie okoliczności faktycznych. Świadczenie to nie może mieć znaczenia tylko symbolicznego, ale nie będąc odszkodowaniem, powinno posiadać odczuwalną wartość majątkową (por. np. wyroki SN: z dnia 11 kwietnia 2006 r., I CSK 159/05, z dnia 16 kwietnia 2002 r., V CKN 1010/00, OSNC 2003/4/56, z dnia 19 stycznia 2012 r., IV CSK 221/11, z dnia 6 lutego 2015 r., II CSK 334/14, z dnia 20 sierpnia 2015 r. II CSK 595/14). Określając cele tego świadczenia wskazuje się, że ma ono zmierzać do kompensacji doznanej krzywdy. Kompensacja ta rozumiana jest zasadniczo w dwóch płaszczyznach – z jednej strony jako złagodzenie cierpienia wywołanego śmiercią osoby bliskiej z drugiej zaś - pomoc osobie pokrzywdzonej w dostosowaniu się do zmienionej w związku z tym rzeczywistości.

W rezultacie stwierdzić należy, że zadośćuczynienie musi być zawsze relatywizowane do okoliczności konkretnej sprawy. Na jego wysokość wpływ mają zarówno okoliczności dotyczące przebiegu samego zdarzenia sprawczego (np. intensywność winy sprawcy, wiek zmarłego członka rodziny), jak również całokształt następstw dla pokrzywdzonego zarówno w sferze emocjonalnej, czy też psychicznej (dramatyzm doznań osoby bliskiej, poczucie osamotnienia, cierpienia moralne i wstrząs psychiczny, wywołany śmiercią osoby najbliższej, rodzaj i intensywność więzi łączącej pokrzywdzonego ze zmarłym, wystąpienie zaburzeń będących skutkiem tego odejścia np. nerwicy, depresji), jak i inne, związane z utratą osoby bliskiej, a dotyczące zniweczenia wspólnych planów życiowych (rola w rodzinie pełniona przez osobę zmarłą, stopień i zdolność zaakceptowania przez pokrzywdzonego nowej rzeczywistości, leczenie doznanej traumy, wiek pokrzywdzonego).

W tym świetle znaczenie zasadnicze dla określenia odpowiedniego wymiaru zadośćuczynienia ma określenie rozmiarów krzywdy rozumianej w nauce i orzecznictwie jako szkoda niemajątkowa. Krzywda relatywizowana jest (jak wskazano wyżej) do rozmiarów cierpienia (bólu, poczucia straty) związanego z naruszeniem dobra osobistego. Jednocześnie do określenia krzywdy jako ujemnych psychicznych następstw zdarzenia rodzącego odpowiedzialność odszkodowawczą stosować należy normę art. 361 §1 k.c. Zatem osoba odpowiedzialna za naprawienie szkody niematerialnej odpowiada wyłącznie za normalne następstwa swojego czynu. Zasadnicze zatem dla prawidłowego zastosowania prawa materialnego (art. 448 k.c.) jest określenie czy wykazywane przez strony procesu następstwa zdarzenia mogą być uznane za adekwatne (w rozumieniu powołanego przepisu) dla zdarzenia sprawczego

Reasumując stwierdzić należy, że krzywda stanowi szkodę niemajątkową, której rozmiar określany jest przez pryzmat następstw w sferze psychicznej ( zakres cierpienia psychicznego i fizycznego związanego ze zdarzeniem rodzącym odpowiedzialność odszkodowawcza).

Rozmiary krzywdy w przypadku śmierci osoby bliskiej już z tej przyczyny są bardzo indywidulane (zależą ściśle od konkretnego przypadku). Co do zasady nie mogą być więc uprawnione i skuteczne w procesie próby ustalania wysokości tego świadczenia wyłącznie przez poszukiwanie analogii do kwot ustalanych w innych sprawach, skoro odrywają się od realiów sprawy rozpoznawanej (por. np. wywody zawarte w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 4 marca 2015 r. IV CSK 422/14). Również sytuacja społeczno-gospodarcza (stopa życiowa społeczeństwa), jako jeden z determinantów wysokości zadośćuczynienia, może jedynie pośrednio rzutować na umiarkowany jego wymiar. Przesłanka ta jednak nie może pozbawić omawianego roszczenia funkcji kompensacyjnej i eliminować innych, istotniejszych czynników, kształtujących jego rozmiar i ma charakter tylko uzupełniający (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 sierpnia 2015 r. II CSK 595/14).

W realiach niniejszej sprawy stwierdzić więc należy, że Sąd I instancji określając rozmiary krzywdy brał pod uwagę (czemu dał jasny wyraz w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia) zarówno wiek powoda w chwili śmierci matki jak i związek zmarłej i jej syna wynikający z tego wieku i szczególnej roli jaką matka pełniła dla dwuletniego dziecka.

Sąd brał też pod uwagę ocenioną przez siebie projekcję skutków śmierci matki w przyszłości wskazując, że powód utracił to wszystko, czego mógł od matki w przyszłości oczekiwać a miejsca tego nie będzie w stanie wypełnić z przyczyn wskazanych w uzasadnieniu G. S..

Z drugiej strony przeciwko uwzględnieniu żądania w większym zakresie zdaniem Sądu I instancji przemawia to, że nie naprowadzono dowodów które pozwalałyby stwierdzić, że u małoletniego powoda wystąpiły zaburzenia „natury psychopatologicznej” a śmierć matki wpłynęła na prawidłowy przebieg rozwoju psychicznego i społecznego.

W ocenie Sądu odwoławczego argumentacja Sądu Okręgowego pomija jednak trafnie eksponowaną w apelacji szczególną sytuację rodzinną powoda. Uwzględnić należy, że powód wychowywany był przez zmarłą matkę bez faktycznego (czynnego) udziału ojca. To matka zatem była dla dziecka osobą najbliższą, zastępującą również ojca. Śmierć matki zatem musi być w tym świetle oceniana jako powodująca znacznie dotkliwsze dla dziecka skutki niż gdyby było to w sytuacji, w której najbliższa rodzina dziecka tworzona jest przez ojca i matkę.

Ta okoliczność uszła uwadze Sądu Okręgowego i nie została dostatecznie uwzględniona

Niewątpliwie też z uwagi na symbiotyczny związek dziecka z matką w tym wieku a jednocześnie inny (nie do końca uświadomiony emocjonalnie) sposób przeżywania śmierci osoby bliskiej i związanej z tym traumy trudno jest oczekiwać obecnie dowodu szczególnych następstw w sferze zdrowia psychicznego dziecka jako elementu rzutującego na rozmiary krzywdy. Natomiast nie sposób pominąć, że krzywda powoda nie może być utożsamiana jedynie ze stratą opisywaną przez Sąd (a więc ze stratą osoby zapewniającej poczucie bezpieczeństwa, wspomagającej właściwy rozwój czy też udzielającej rad lub pomocy w dorosłym życiu). Pomija Sąd to, że w świetle zasad doświadczenia życiowego przewidywać można, (z dużym prawdopodobieństwem), że wraz z dorastaniem następować będzie coraz bardziej uświadomione poczucie straty rodzica i odczuwanie swojej sytuacji rodzinnej (np. poprzez obserwację i porównywanie sytuacji rodzinnej rówieśników), zwłaszcza że jak dostrzega Sąd nie jest możliwe by osoba matki została w pełni zastąpiona w życiu dziecka przez G. S. mimo przyjęcia przez nią na siebie tej trudnej życiowo funkcji, jaką jest zapewnienie dziecku możliwości wzrastania w otoczeniu domu rodzinnego.

Oczywiście zakres tych następstw i sposób ich przeżywania zależy od szeregu nieznanych czynników zarówno subiektywnych (takich jak osobista wrażliwość powoda) jak i zewnętrznych (zależnych od środowiska w jakim powód będzie wzrastał) to fakt straty matki (zastępującej nadto drugiego rodzica) w życiu małego dziecka jest nie do przecenienia. W nauce prawa operuje się pojęciem tzw. krzywdy nieuświadomionej (w odniesieniu do krzywdy wyrządzanej osobo, które ze względu na wiek, stan zdrowia lub stopień rozwoju umysłowego albo emocjonalnego nie są w stanie (w pełni) zrozumieć i odczuć skutków zdarzenia wywołującego szkodę. Wskazuje się, że nie oznacza to, ze krzywda tego rodzaju nie podlega kompensacji przez zadośćuczynienie. W takiej sytuacji nawet jeśli nie można wykazać szczególnych następstw w sferze psychicznej osoby pokrzywdzonej, niezbędne jest stosowanie ocen zobiektywizowanych prowadzących do ustalenia zadośćuczynienia w sposób odpowiadający pojmowanym obiektywnie rozmiarom krzywdy.

Tak też należy oceniać rozmiary krzywdy doznanej przez małe dziecko w wyniku śmierci rodzica (zwłaszcza jeśli jak to miało miejsce w niniejszej sprawie, rodzic ten samodzielnie z wyłączeniem drugiego rodzica, wykonywał funkcje rodzicielskie). W tej sytuacji skutki śmierci rodzica małego dziecka dla jego dalszego życia i rozwoju muszą także znaleźć odpowiedni wyraz w wysokości sumy ustalonej stosownie do treści art. 446 §4 k.c.

Z tych przyczyn Sąd Apelacyjny przyznał rację stronie powodowej i uznał, że określone przez Sąd Okręgowy zadośćuczynienie w sposób rażący odbiega od właściwego w realiach sprawy, gdyż Sąd nie wziął pod uwagę całokształtu okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia.

Żądane przez powoda na obecnym etapie zadośćuczynienie nie może być natomiast uznane za rażąco wygórowane. Jego wartość nie odbiega od żądań uwzględnianych w innych sprawach o zbliżonym stanie faktycznym. Zarazem nie zachodzą w sprawie żadne okoliczności, które powodowałyby, że jest ono nieadekwatne do ocenianych obiektywnie rozmiarów krzywdy powoda.

Z przedstawionych przyczyn stosując normę art. 386 §1 k.p.c. orzeczono o zmianie zaskarżonego wyroku i zasądzono od pozwanego dalszą kwotę zadośćuczynienia (w sumie 30.000 zł) orzekając zgodnie z żądaniem pozwu o odsetkach od tej kwoty. .

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c., mając na uwadze zasadę odpowiedzialności za wynik procesu. Strona pozwana w całości wygrała postępowanie apelacyjne, wobec czego winna zwrócić powodowi koszty procesu na które składa się koszt wynagrodzenia pełnomocnika procesowego przed Sądem Apelacyjnym, ustalony stosownie do § 2 pkt 5 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U poz. 1804 ze zm.).

Ryszard Iwankiewicz Krzysztof Górski Artur Kowalewski

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE