UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 5 lutego 2018 roku Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim w sprawie z powództwa W. D. przeciwko (...) S.A. w W. o zapłatę:

1.  zasądził od pozwanego (...) S.A. w W. na rzecz powoda W. D. kwotę 2.800,00 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 12.12.2016 r. do dnia zapłaty;

2.  oddalił powództwo w pozostałej części;

3.  znosił wzajemnie koszty procesu między stronami.

(wyrok k. k. 78, uzasadnienie k. 82 – 86)

Apelację od powyższego wyroku wniósł W. D.. Zaskarżył on wyrok w części tj. w zakresie pkt II i III. Zaskarżonemu wyrokowi powód zarzucił:

1. naruszenie przepisów postępowania, tj.:

- art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. w zw. art. 232 k.p.c. poprzez dowolną, a nie swobodną ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego i uznanie, że biegły sądowy ustalił wartość pozostałości pojazdu na podstawie systemu E., w sytuacji, gdy biegły sądowy - ustalając wartość pojazdu w stanie uszkodzonym - użył wzorów, które występują w algorytmie programu eksperckiego (...) (...), a następnie zinterpretował to wyliczenie według definicji z programu (...) (...);

- art. 236 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. w zw. art. 232 k.p.c. w zw. z art. 286 k.p.c. poprzez nierozpoznanie wniosku dowodowego strony powodowej złożonego w piśmie procesowym z dnia 28.12.2017 r. o przeprowadzenie dowodu z pisemnej uzupełniającej opinii biegłego sądowego;

- art. 328 k.p.c. poprzez brak uzasadnienia wyroku w części oddalającej powództwo o zapłatę kwoty 300 zł tytułem poniesionych przez powoda wydatków związanych z wykonaniem prywatnej wyceny wartości pojazdu.

2. naruszenia przepisów prawa materialnego, tj.:

- art. 363 § 1 k.c. w zw. z art. 361 § 2 k.c. w zw. z art. 822 § 1 k.c. w zw. z § 18 ust. 4 OWU AC poprzez oddalenie powództwa w części z uwagi na uznanie, że zasługuje na uwzględnienie zakwestionowana przez stronę powodową opinia biegłego sądowego określająca wartość pozostałości pojazdu na kwotę 7.000 zł, w sytuacji, gdy wartość pozostałości pojazdu ustalona w systemie E. (tj. tym systemie, w którym została ustalona wartość pojazdu podczas zawierania umowy ubezpieczenia autocasco) wynosi 4.600 zł;

- art. 100 zd. 1 k.p.c. polegającą na jego błędnym zastosowaniu i wzajemnym zniesieniu kosztów procesu pomiędzy stronami, w sytuacji, gdy wysokość opłat i wydatków poniesionych przez powoda w porównaniu z wysokością opłat

wydatków poniesionych przez pozwanego uzasadniała stosunkowe rozdzielenie kosztów procesu.

W konkluzji apelacjo powód W. D. wniósł o:

- uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania z uwagi na fakt, że Sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy.

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania apelacyjnego z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

alternatywnie:

- zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda:

kwoty 5.200 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 12.12.2016 r. do dnia zapłaty tytułem odszkodowania za uszkodzenie pojazdu, kwoty 300 zł tytułem zwrotu poniesionych przez powoda kosztów związanych z wykonaniem prywatnej wyceny wartości pojazdu, kosztów postępowania w pierwszej instancji z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu.

- o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania apelacyjnego z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Nadto powód wniósł o dopuszczenie dowodu z pisemnej uzupełniającej opinii biegłego sądowego na okoliczność ustalenia w systemie E. (tj. tym systemie, w którym została ustalona wartość pojazdu podczas zawierania umowy ubezpieczenia autocasco) wartości samochodu marki C. o nr rej. (...) na dzień 12.11.2016 r. w stanie uszkodzonym.

(apelacja k. 127 – 132)

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego zasługiwała na uwzględnienie.

Zarzuty apelacji są uzasadnione. W niniejszej sprawie istota sporu sprowadzała się do ustalenia wartości pojazdu przed szkodą oraz wartości pozostałości pojazdu po szkodzie. Sąd Rejonowy dokonał ustaleń w tym zakresie na podstawie dowodu z pisemnej opinii biegłego sądowego. Powód ustosunkowując się do tej opinii zarzucił, że biegły obliczył wartość pozostałości pojazdu po szkodzie według innego systemu niż wartość pojazdu przed szkodą, tj. wg algorytmu z systemu (...) (...) zamiast metody systemu E. – który to system był powołany w polisie ubezpieczeniowej i wg którego biegły wyliczył wartość pojazdu przed szkodą. Sąd Rejonowy pominął te zastrzeżenia oraz wniosek powoda o dopuszczenie dowodu z opinii uzupełniającej biegłego sądowego w celu wyjaśnienia tej okoliczności i ewentualnego ponownego obliczenia wartości pozostałości pojazdu wg systemu E.. Sąd I instancji wydał wyrok, arbitralnie przyjmując, że obie te wartości zostały ustalone przez biegłego wg systemu E., nie wyjaśniając dlaczego nie rozpoznał wniosku powoda o dopuszczenie dowodu z uzupełniającej opinii biegłego w tym zakresie.

W przekonaniu Sądu Okręgowego wyjaśnienie przez biegłego sądowego podniesionych przez powoda wątpliwości ma podstawowe znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Ponieważ są to okoliczności wymagające wiadomości specjalnych, konieczne jest dopuszczenie dowodu z uzupełniającej opinii biegłego sądowego, który wyjaśni czy zarzucane przez powoda rozbieżności w zastosowaniu systemów wyliczenia wartości pojazdu oraz wartości pozostałości pojazdu po szkodzie rzeczywiście wystąpiły w opinii biegłego, a jeśli tak – z jakiego powodu, wreszcie – ewentualnie ponowne, prawidłowe obliczenie tych wartości.

Zgodnie z art. 378 § 1 k.p.c. sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. W ocenie Sądu Okręgowego w sprawie niniejszej należy rozważyć nieważność postępowania z uwagi na pozbawienie powoda możności obrony swych praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.). Stosownie do treści art. 386 § 2 k.p.c. w razie stwierdzenia nieważności postępowania sąd drugiej instancji uchyla zaskarżony wyrok i znosi postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością.

Przepis artykułu 379 pkt 5 k.p.c. przewidujący nieważność postępowania w przypadku pozbawienia strony możliwości obrony swych praw gwarantuje stronie prawo korzystania z przywilejów procesowych, a tym samym zapewnia jej konstytucyjne prawo do sądu i związane z nim prawo do obrony. W prawidłowo prowadzonym postępowaniu strona, w granicach zakreślonych przepisami prawa, ma bowiem wiedzę na temat toczącego się postępowania oraz ma możliwość podnoszenia twierdzeń i zgłaszania dowodów na ich poparcie. Nieważność z art. 379 pkt 5 k.p.c. zachodzi więc wtedy, gdy możności obrony swych praw została pozbawiona strona procesu (uczestnik w postępowaniu nieprocesowym).

W orzecznictwie podkreśla się nadto, że pozbawienie strony możności obrony należy oceniać przez pryzmat konkretnych okoliczności sprawy i nie należy go wiązać wyłącznie z sytuacją całkowitego wyłączenia strony od udziału w sprawie. Pozbawienie strony możności obrony swych praw w procesie oznacza natomiast sytuację, w której sąd nie powinien w ogóle przystępować do merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy. Chodzi tu niewątpliwie o takie uchybienia procesowe popełnione przez sąd, które w praktyce uniemożliwiają stronie podjęcie stosownej obrony, zwłaszcza gdy nie miała ona możliwości usunięcia skutków tych uchybień na następnych rozprawach poprzedzających wydanie wyroku w danej instancji (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2002 r. V CKN 1057/00; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2004 r. I CK 226/04). Wyjaśnić przy tym należy, że niemożność obrony swych praw nie musi istnieć w ciągu całego postępowania przed sądem pierwszej instancji, lecz znaczenie ma to, czy występowała ona przy orzekaniu i w postępowaniu bezpośrednio poprzedzającym wydanie orzeczenia.

W celu ustalenia, czy miało miejsce pozbawienie strony możności działania, należy więc kolejno zbadać, czy nastąpiło naruszenie przepisów procesowych, następnie, czy uchybienie to miało wpływ na możność strony do podjęcia stosownych działań w postępowaniu, a także, czy bez względu na te uchybienia strona mogła bronić swych praw w postępowaniu. (zob.: Wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 26 kwietnia 2018 roku sygn. akt VIII Ga 171/18, opublikowano w LEX nr 2506974)

Istotą sporu w sprawie niniejszej jest ustalenie różnicy między wartością pojazdu przed zaistnieniem szkody oraz wartością pozostałości pojazdu. Ustalenia te wymagają wiadomości specjalnych z zakresu techniki samochodowej. Zatem wyjaśnienie istoty sporu wymaga przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego, o co wnioskował powód w pozwie.

Sąd Rejonowy zgodnie z wnioskiem zawartym w pozwie postanowieniem z dnia 10 lipca 2017 roku dopuścił dowód z opinii biegłego rzeczoznawcy samochodowego J. M. na okoliczność wartości pojazdu w stanie nieuszkodzonym oraz w stanie uszkodzonym na dzień powstania szkody w dniu 12 listopada 2016 roku, zgodnie z umową AC i OWU (...). Po złożeniu przez biegłego przedmiotowej opinii, zarządzeniem sędziego z dnia 11 grudnia 2017 roku ( k. 97) strony wezwane zostały do złożenia w terminie 14 dni od doręczenia opinii, pisma procesowego w którym zgłoszą ewentualne zastrzeżenia co do treści opinii – pod rygorem pominięcia zastrzeżeń zgłoszonych w późniejszym terminie.

Powód W. D. odebrał przedmiotową opinię w dniu 14 grudnia 2017 roku (EPO – k. 100) . Zaś w dniu 28 grudnia 2017 roku (potwierdzenie nadania k. 102), tj w terminie zakreślonym w wezwaniu Sądu Rejonowego, wniósł zastrzeżenia do przedmiotowej opinii, kwestionując ją w istotnym zakresie i jednocześnie wniósł o przeprowadzenie dowodu z pisemnej opinii uzupełniającej.

Nie podejmując żadnych dalszych działań procesowych, mimo zastrzeżeń powoda do opinii pisemnej biegłego sądowego oraz wniosku dowodowego powoda o przeprowadzenie dowodu z pisemnej opinii uzupełniającej, w dniu 5 lutego 2018 roku Sąd Rejonowy na posiedzeniu niejawnym wydał zaskarżony wyrok.

W omawianym kontekście zasadny jest zarzut naruszenia art. 236 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. w zw. art. 232 k.p.c. w zw. z art. 286 k.p.c. poprzez nierozpoznanie wniosku dowodowego strony powodowej złożonego w piśmie procesowym z dnia 28.12.2017 r. o przeprowadzenie dowodu z pisemnej uzupełniającej opinii biegłego sądowego. Podkreślić przy tym należy, że Sąd Rejonowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku w żaden sposób nie odniósł się do wniosku dowodowego powoda oraz przyczyn jego zignorowania.

Zgodnie z art. 148 ¹ § 2 k.p.c. sąd może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, gdy pozwany uznał powództwo lub gdy po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów, w tym również po wniesieniu zarzutów lub sprzeciwu od nakazu zapłaty albo sprzeciwu od wyroku zaocznego, sąd uzna - mając na względzie całokształt przytoczonych twierdzeń i zgłoszonych wniosków dowodowych - że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne.

W zaistniałej sytuacji procesowej przedwczesne było uznanie Sądu Rejonowego o spełnieniu warunków do wydania wyroku na posiedzeniu niejawnym. Sąd Rejonowy pominął zgłoszone przez powoda zastrzeżenia do pisemnej opinii biegłego, nie rozpoznał też wniosku dowodowego o przeprowadzenie dowodu z pisemnej uzupełniającej opinii biegłego.

Wobec tego nie ulega wątpliwości, że doszło do naruszenia przepisów postępowania, zaś naruszenie to uniemożliwiło powodowi obronę swoich praw w postępowaniu. Pomimo wniesienia przez powoda zastrzeżeń do opinii pisemnej biegłego oraz sformułowania wniosku dowodowego o dopuszczenie opinii uzupełniającej, Sąd Rejonowy nie rozpoznając tego wniosku i całkowicie ignorując zastrzeżenia wniesione przez powoda do opinii, wydał rozstrzygnięcie kończące postępowanie jedynie w części odpowiadające żądaniu powoda. Takie pozbawienie strony możności działania (dopuszczalnych procesowo możliwości dowodzenia swoich twierdzeń), w ocenie Sądu Okręgowego należy rozważać w kategorii ograniczenia prawa do obrony swoich praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c.

Nadto wskazania wymaga, że wydanie wyroku na posiedzeniu niejawnym, pomimo nie zaistnienia ku temu ustawowych przesłanek określonych w art. 148 ¹ k.p.c., wprost prowadzi do nieważności postępowania, z uwagi na pozbawienie obu stron procesu możności obrony ich praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c. (por. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 14 czerwca 2018 r. I AGa 119/18)

W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał, że przedmiotowy wyrok wydany został w warunkach nieważności postępowania.

Powyższe okoliczności uwzględniane zostały przez sąd odwoławczy z urzędu, w granicach zaskarżenia, stosownie do art. 378 § 1 k.p.c.

Wskazane powyżej uchybienia Sądu Rejonowego polegające na: nierozpoznaniu wniosku dowodowego powoda o przeprowadzenie dowodu z pisemnej opinii uzupełniającej, na poparcie zastrzeżeń zgłoszonych przez powoda do opinii pisemnej biegłego Jarosława Mizerskiego oraz wydanie wyroku na posiedzeniu niejawnym w sytuacji, gdy brak było do tego warunków procesowych, należy rozważyć w jeszcze innym kontekście.

Zgodnie z treścią art. 386 § 4 k.p.c. sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

Konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego, o jakim mowa w art. 386 § 4 k.p.c., w kontekście uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania jest przesłanką samodzielną, która zawiera się albo w ramach nieważności postępowania (gdy zniesieniu podlega postępowanie przed sądem pierwszej instancji), albo też w ramach nierozpoznania istoty sprawy. Nie w każdej sytuacji nierozpoznania istoty sprawy przez sąd pierwszej instancji bądź konieczności powtórzenia postępowania dowodowego w całości uzasadnione jest uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy temu sądowi do ponownego rozpoznania. Przykładowo, w sytuacji gdy np. rozpoznanie zarzutu potrącenia wymaga oceny jednej faktury, a ocena zarzutu przedawnienia czy upływu terminu zawitego - dokonania tylko prostej subsumcji ustalonego przez sąd pierwszej instancji stanu faktycznego do zakresu zastosowania normy prawa materialnego - możliwe i pożądane jest merytoryczne rozstrzygnięcie tych kwestii przez sąd apelacyjny. Jeśli jednak, jak w sprawie niniejszej, rozpoznanie istoty sprawy wiąże się z koniecznością prowadzenia postępowania w znacznej części tak, że można uznać, że rzeczywiste rozpoznanie sprawy ograniczyło się do jednej instancji – wyrok sądu pierwszej instancji powinien być uchylony, a sprawa powinna zostać przekazana temu sądowi do ponownego rozpoznania (tak: Małgorzata Manowska [w:] Apelacja w postępowaniu cywilnym. Komentarz i orzecznictwo, wyd. IV, Opublikowano WKP 2017).

W tym kontekście należy zaznaczyć, że w postanowieniu z dnia 17 kwietnia 2013 r., V CZ 129/12, LEX nr 1341730, Sąd Najwyższy trafnie przyjął, że wymóg przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości odnosić trzeba każdorazowo do dowodów istotnych dla wyjaśnienia podstaw powództwa i zarzutów pozwanego. Nie można uznać oparcia przez sąd pierwszej instancji orzeczenia na twierdzeniach strony, czy też obu stron i faktach bezspornych za częściowe przeprowadzenie postępowania dowodowego, które będzie stanowić przeszkodę w uchyleniu tego orzeczenia, w sytuacji konieczności przeprowadzenia dowodów mających zasadnicze znaczenie dla rozpoznania istoty sprawy.

Zasadny jest zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. w zw. art. 232 k.p.c. w którym skarżący zarzuca Sądowi Rejonowemu, że w sposób całkowicie dowolny uznał on poprawność ustaleń opinii biegłego. Sąd Rejonowy w żaden sposób nie odniósł się do zastrzeżeń powoda.

Przedmiotowa opinia biegłego jest jedynym dowodem przeprowadzonym w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji. Tymczasem okoliczności wynikające z tej opinii mają zasadnicze znaczenie dla rozpoznania istoty sprawy. Wskazać zatem należy, że rozpoznanie istoty niniejszej sprawy wymaga co najmniej przeprowadzenia dowodu z pisemnej uzupełniającej opinii biegłego, a być może w przypadku pojawienia się stosownych wniosków którejkolwiek ze stron, dopuszczenia jeszcze innych dowodów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy.

Powyższe uprawnia do oceny, że Sąd Rejonowy przedwcześnie wydał zaskarżony wyrok. Zaskarżone rozstrzygnięcie wydane zostało w oparciu o niepełną opinię biegłego, której wartość dowodową, w istotnym jej zakresie, zakwestionował powód zgłaszając do niej zastrzeżenia.

Obecny stan sprawy wymaga więc przeprowadzenia praktycznie w całości postępowania dowodowego w niniejszej sprawie, zmierzającego do ustalenia okoliczności spornych między stronami (art. 210 § 2 k.p.c.) i dokonania ponownej oceny wyników postępowania dowodowego, jak i następnie (dokonywanej w kontekście stanowisk obu stron na etapie postępowania odwoławczego po raz pierwszy) oceny materiału procesowego w kontekście normy art. 233 § 1 k.p.c. oraz oceny prawnej powództwa.

Wobec wskazanych powyżej uchybień, pozostałe zarzuty apelacji okazały się przedwczesne. Tym niemniej nie sposób nie zauważyć, iż całkowicie trafnie powód zarzucił naruszenie art. 328 k.p.c. poprzez brak uzasadnienia wyroku w części oddalającej powództwo o zapłatę kwoty 300 zł tytułem poniesionych przez powoda wydatków związanych z wykonaniem prywatnej wyceny wartości pojazdu. Brak uzasadnienia w tej części uniemożliwia kontrolę instancyjną.

Konkludując, należy wskazać, że skoro w sprawie strony zostały pozbawione możności obrony swych praw, to zgodnie z art. 379 pkt 5 k.p.c. nastąpiła nieważność postępowania. Powyższe na podstawie z art. 386 § 2 k.p.c. implikuje konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku. Uwzględniając, że całe postępowanie przed wydaniem wyroku nie jest dotknięte nieważnością (nie było bowiem żadnej rozprawy sądowej), brak jest podstaw, aby znieść postępowanie w jakimkolwiek zakresie. Nadto, uwzględniając, że w sprawie wystąpiła konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, to w ocenie Sądu Okręgowego również na podstawie art. 386 § 4 k.p.c., konieczne było orzeczenie o uchyleniu zaskarżonego orzeczenia i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy dopuści dowód z uzupełniającej opinii biegłego sądowego – zgodnie z wnioskiem powoda, następnie w razie zaistnienia takiej potrzeby przeprowadzi dalsze postępowanie dowodowe i dokona oceny wiarygodności zgromadzonych dowodów, wyjaśniając istotne okoliczności sprawy. W oparciu o tak przeprowadzone postępowanie wyda orzeczenie kończące sprawę, zaś gdy będzie to konieczne uzasadni je z uwzględnieniem wymogów art. 328 § 2 k.p.c.

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 108 § 2 k.p.c., pozostawiając rozstrzygnięcie w tym zakresie Sądowi Rejonowemu.

Krzysztof Wójcik Jolanta Jachowicz Bartosz Kaźmierak