UZASADNIENIE

Wnioskodawcy M. K. (1) i M. K. (2) wystąpili z wnioskiem
o stwierdzenie, że nabyli przez zasiedzenie z dniem 1 października 2005 roku własność części niezabudowanej działki gruntu oznaczonej w ewidencji gruntów numerem geodezyjnym (...), położonej w obrębie P., gmina M., dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy w Mrągowie IV Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą
nr (...), a nadto wnieśli o zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

W uzasadnieniu podnieśli, że w dniu 18 listopada 1975 roku nabyli gospodarstwo rolne położone w miejscowości B., gm. R., w skład którego wchodziła m.in. działka o numerze (...), dla której Sąd Rejonowy w Piszu Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą (...). Działka ta sąsiaduje bezpośrednio z działką
o numerze (...) położoną w obrębie P., gmina M.. Nadto wydzierżawili
od Lasów Państwowych około 20 ha nieruchomości na cele związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego. Podkreślili, że działka (...) nie była przedmiotem żadnej umowy cywilnoprawnej, a wskazaną działkę gruntu posiadali nieprzerwanie jako posiadacze samoistni. Podjęli szereg prac mających na celu m.in. rozbiórkę domu i szopy oraz uprzątnięciu działki z pozostałości znajdujących się na niej budowli. W następnych latach ogrodzili działkę, zaczęli uprawiać ziemię i pielęgnować znajdujący się na terenie gruntu ogród. Powołując się na art. 172 kc w zw. z art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 roku
o zmianie ustawy kodeks cywilny wnioskodawcy wskazali, że do zasiedzenia nieruchomości na ich rzecz doszło z dniem 1 października 2005 roku z uwagi na zaliczenie
do terminu zasiedzenia 15 lat z okresu sprzed 1 października 1990 roku, kiedy to zasiedzenie nieruchomości państwowych było niedopuszczalne.

Uczestnik postępowania Skarb Państwa – Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe Nadleśnictwo M. w R. wniósł o oddalenie wniosku
i zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

W uzasadnieniu podniósł, że nawet gdyby uznać, że wnioskodawcy faktycznie władali przedmiotową nieruchomością, to ich posiadanie ograniczało się tylko do elementu corpus possesionis, a pozbawione było elementu animus possidendi, a tym samym pozbawione było przymiotu samoistności. Uczestnik powołał się przy tym na wniosek wnioskodawców z dnia 20 maja 2017 roku, w którym przyznali oni wprost, że użytkują nieświadomie od 40 lat sporną nieruchomość, a tym samym przyznali, że nie są posiadaczami samoistnymi, a jedynie użytkownikami tej nieruchomości. Nadto w tym wniosku zwrócili się o dzierżawę spornej nieruchomości.

Sąd ustalił, co następuje:

Skarb Państwa – Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe Nadleśnictwo M. w R. jest właścicielem nieruchomości gruntowej położonej
w obrębie P., gmina M., dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy
w M. IV Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą (...). W skład tej nieruchomości wchodzi m.in. niezabudowana działka gruntu oznaczona
w ewidencji gruntów numerem geodezyjnym (...).

(bezsporne, a nadto dowód: wydruk KW (...) – k. 39-53, mapa – k. 8, k. 72)

W dniu 18 listopada 1975 roku M. K. (1) i M. K. (2) nabyli gospodarstwo rolne położone w miejscowości B., gm. R., w skład którego wchodziła m.in. działka o numerze (...), dla której Sąd Rejonowy w Piszu Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą (...). Działka ta sąsiaduje bezpośrednio z działką o numerze (...) położoną w obrębie P., gmina M.. Nadto wydzierżawili od Lasów Państwowych około 20 ha nieruchomości na cele związane
z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.

(bezsporne, a nadto dowód: wydruk KW (...) – k. 39-53, mapa – k. 8, k. 72, protokół oględzin – k. 120-126, dokumentacja w aktach KW OL1M/00026212/8, dokumentacja z Banku Spółdzielczego w P. – k. 13-17, dokumentacja zdjęciowa – k. 9-12, przesłuchanie M. K. (1) – k. 74-75, k. 138v, przesłuchanie M. K. (2) – k. 75, k. 138v)

M. K. (1) i M. K. (2) od 1975 roku korzystają z części działki gruntu oznaczonej w ewidencji gruntów numerem geodezyjnym (...). Obszar ten w chwili obecnej porastają kwiaty i roślinność niska oraz dwa drzewa iglaste położone pomiędzy granicą zewnętrzną działki (...) a pozostałościami starego ogrodzenia złożonego z betonowej podmurówki orz drewnianego i wiklinowego płotu. Część działki (...) wykorzystywana przez M. K. (1) i M. K. (2) ma powierzchnię 178 m².

(dowód: opinia biegłego sądowego z zakresu geodezji R. K. (1) – k. 89-100, protokół oględzin – k. 120-126, dokumentacja zdjęciowa – k. 9-12, przesłuchanie M. K. (1) – k. 74-75, k. 138v, przesłuchanie M. K. (2) – k. 75, k. 138v)

Ogrodzenie postawione w 1975 roku było z metalowej siatki osadzonej na betonowej podmurówce. Po części stara podmurówka jeszcze tam istnieje. Od tego czasu usytuowanie ogrodzenia się nie zmieniało. Zmieniało się tylko same ogrodzenie. Nikt nigdy nie zgłaszał zastrzeżeń co do korzystania z tej części nieruchomości. W chwili obecnej są tam szczątki ogrodzenia metalowego. Na części tej nieruchomości był zgromadzony kompost, bo M. K. (1) i M. K. (2) prowadzili gospodarstwo zielarskie. W pozostałej części było wrzosowisko założone w latach osiemdziesiątych. M. K. (1) i M. K. (2) w momencie nabywania nieruchomości nie mieli świadomości, że ten jej fragment nie należy do ich nieruchomości, dlatego że od tej strony całość była ogrodzona. Odmiennej świadomości nabrali dopiero w 2016 roku, kiedy przybyli do nich pracownicy Lasów Państwowych z geodetą i zaczęli ich uświadamiać, że ta część nieruchomości należy
do Lasów Państwowych.

(dowód: opinia biegłego sądowego z zakresu geodezji R. K. (1) – k. 89-100, protokół oględzin – k. 120-126, zeznania świadka C. B. – k. 75-76, zeznania świadka L. C. – k. 76, zeznania świadka A. K. – k. 76, zeznania świadka D. K. – k. 77, zeznania świadka R. K. (2) – k. 77, zeznania świadka J. O. –
k. 77-78, przesłuchanie M. K. (1) – k. 74-75, k. 138v, przesłuchanie M. K. (2) – k. 75, k. 138v)

Po uzyskaniu informacji, że część działki nie należy do M. K. (1) i M. K. (2), M. K. (1) pojechała z synem do nadleśnictwa z prośbą
o wydzierżawienie im tej części. W dniu 20 maja 2017 roku M. K. (1) wystąpiła
z pisemnym wnioskiem do Nadleśnictwa M. w R.
o wydzierżawienie gruntu leśnego przylegającego do granicy działki nr (...), wskazując,
że użytkuje go nieświadomie od 40 lat. Początkowo była zgoda na dzierżawę, a później nastąpiła zmiana stanowiska i żądanie przywrócenia stanu poprzedniego

(dowód: pismo z dnia 20 maja 2017 roku – k. 71, przesłuchanie M. K. (1) – k. 74-75, k. 138v, przesłuchanie M. K. (2) – k. 75, k. 138v)

Sąd zważył, co następuje:

Wniosek zasługiwał na uwzględnienie.

Na wstępie podkreślenia wymaga fakt, iż zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego w sprawie o stwierdzenie zasiedzenia Sąd nie jest związany żądaniem wniosku co do osoby, na której rzecz nastąpiło zasiedzenie, ani co do wskazanego terminu nabycia prawa (art. 610 § 1 kpc w zw. z art. 677 kpc), nie ma jednak z urzędu obowiązku prowadzenia postępowania dowodowego w celu ustalenia okoliczności istotnych z punktu widzenia wnioskodawcy, zwłaszcza, kiedy korzysta on z fachowej pomocy prawnej. Zakres niezwiązania sądu żądaniem w postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia wynika z zawartego w art. 610 § 1 kpc odesłania do art. 677 kpc i dotyczy możliwości określenia innego nabywcy, innej daty nabycia ewentualnie innego, ograniczonego przedmiotowo, zakresu nabycia własności. Nie obejmuje natomiast możliwości orzekania o innym przedmiocie, ani o innym prawie, które nie było przedmiotem żądania. W tym zakresie na podstawie art. 13 § 2 kpc
w postępowaniu procesowym odpowiednie zastosowanie znajduje art. 321 § 1 kpc (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2010 roku sygn. akt I CSK 582/09, publ. LEX nr 661498).

W niniejszej sprawie – w ocenie Sądu – wnioskodawcy wykazali zgłoszonymi środkami dowodowymi zasadność zgłoszonego wniosku.

Stosownie do treści art. 172 § 1 kc posiadacz nieruchomości niebędący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie).
Po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze (art. 172 § 2 kc). Ze sformułowania przytoczonego art. 172 kc wynika, że do nabycia w drodze zasiedzenia prawa własności nieruchomości konieczne jest łączne spełnienie następujących przesłanek: nieprzerwanego samoistnego posiadania oraz upływu czasu – 20 lub 30 lat, w zależności od istnienia dobrej lub złej wiary w chwili nabycia posiadania. Posiadaczem samoistnym jest zaś osoba, która włada rzeczą jak właściciel
(art. 336 kc), przy czym domniemywa się, że ten, kto rzeczą faktycznie włada, jest posiadaczem samoistnym (art. 339 kc).

Konsekwencją działania domniemania statuowanego przez art. 339 kc jest fakt,
iż władający rzeczą, który z faktu tego wyprowadza określone konsekwencje prawne
(np. wynikające z art. 172 kc), obciążony jest zasadniczo wyłącznie obowiązkiem wykazania dostępnymi środkami dowodowymi faktu władania rzeczą.

W rezultacie w postępowaniu dotyczącym stwierdzenia nabycia własności rzeczy przez zasiedzenie na podstawie art. 172 kc nie musi on wykazywać innych faktów potwierdzających wolę posiadania rzeczy jak właściciel (tzw. „ animus rem sibi habendi”), jako elementu świadczącego o samoistnym charakterze posiadania rzeczy w rozumieniu art. 336 kc. W rezultacie dochodzi do odwrócenia ciężaru dowodu w ten sposób, że to osoba kwestionująca samoistny charakter posiadania rzeczy przez osobę, która nią faktycznie włada, musi wykazać okoliczności podważające taki charakter posiadania przez nią rzeczy ( vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 maja 2014 roku sygn. akt V CSK 386/13, publ. LEX nr 1491140).

Niewątpliwym na gruncie okoliczności niniejszej sprawy jest zaś
to, iż wnioskodawcy posiadali na wyłączność część działki gruntu oznaczonej w ewidencji gruntów numerem geodezyjnym (...), położonej w obrębie P., gmina M., dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy w Mrągowie IV Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...).

Przeprowadzone w sprawie postępowanie dowodowe daje podstawy do ustalenia,
że objęcie w posiadanie tej działki przez wnioskodawców nastąpiło tuż po objęciu
w posiadanie działki do niej przyległej o numerze 26, dla której Sąd Rejonowy w Piszu Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą (...). Działka
ta sąsiaduje bezpośrednio z działką o numerze (...) położoną w obrębie P., gmina M.. Przekonują o tym przede wszystkim zgodne zeznania przesłuchanych w sprawie świadków, a mianowicie C. B., L. C., A. K., D. K., R. K. (2), J. O. oraz przesłuchanie samych wnioskodawców w powiązaniu ze zgromadzoną dokumentacją zdjęciową.

Mając na uwadze okoliczności objęcia tej działki w posiadanie przez wnioskodawców – w powiązaniu z domniemaniem wypływającym z art. 339 kc – wysnuć należy uprawniony wniosek, iż posiadanie to miało charakter samoistny. W ocenie Sądu w niniejszym postępowaniu nie doszło bowiem do obalenia domniemania samoistności posiadania w/w działki wynikającego z przytoczonego art. 339 kc.

Przede wszystkim stwierdzić należy, że dla podważenia domniemania samoistności posiadania części działki gruntu oznaczonej numerem (...) przez wnioskodawców służyć nie mogło stanowisko wyrażone w piśmie z dnia 20 maja 2017 roku, w którym M. K. (1) wystąpiła z wnioskiem do Nadleśnictwa M. w R.
o wydzierżawienie gruntu leśnego przylegającego do granicy działki nr (...), wskazując,
że użytkuje go nieświadomie od 40 lat. Otóż sytuacja ta miała miejsce już
po upływie terminu zasiedzenia, a nadto – jak wskazali sami wnioskodawcy – do czasu wizyty pracowników Lasów Państwowych w 2016 roku nie mieli oni wiedzy co do stanu prawnego nieruchomości, w związku z czym podjęli działania mające na celu jego uregulowanie. W ocenie Sądu takiego zachowania wnioskodawców nie można traktować jako manifestacji posiadania zależnego nieruchomości, bowiem charakter wcześniej wykonywanego przez nich posiadania tej części nieruchomości ujawniony w toku postępowania dowodowego jednoznacznie wskazuje, że nosiło ono znamiona posiadania samoistnego. Co więcej, tak sami wnioskodawcy, jak również członkowie ich rodziny
i przesłuchani w sprawie świadkowie pozostawali przez te wszystkie lata w przekonaniu,
że sporny obecnie fragment nieruchomości stanowi własność wnioskodawców. Nie sposób oprzeć się przekonaniu wyrażonemu przez świadka D. K.,
że gdyby nie kontrola związana z wykonywanym przez niego ogrodzeniem własnej nieruchomości położonej w bezpośrednim sąsiedztwie, to taki stan rzeczy, w tym stan świadomości wnioskodawców i ich otoczenia, trwałby do chwili obecnej. Nadto sam fakt użycia przez M. K. (1) określenia „użytkowanie” również nie przesądza o posiadaniu zależnym, bowiem okoliczności sprawy i brak wykształcenia prawniczego wnioskodawczyni przekonują o potocznym znaczeniu tego wyrażenia. Potwierdza to również analiza pisma
i przesłuchania wnioskodawczyni w toku niniejszej sprawy, która zamiennie używała określeń „jestem właścicielem” i „użytkuję” ( vide: k. 71 i k. 75).

P. in concreto nie stał na przeszkodzie uznaniu samoistnego charakteru posiadania spornej części działki fakt dzierżawienia przez wnioskodawców od Lasów Państwowych około 20 ha nieruchomości na cele związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego. Po pierwsze, część działki objęta wnioskiem przylega bezpośrednio do działki (...), wobec której wnioskodawcom przysługuje prawo własności, a nie inne prawo zależne.
Po drugie, korzystanie wnioskodawców z działki (...) i części działki (...) miało identyczny charakter, który można określić jako jedynowładztwo. Po trzecie zaś, działka (...) nie była przedmiotem żadnej umowy cywilnoprawnej.

Nie ulega też wątpliwości, iż M. K. (1) i M. K. (2) władali przedmiotową częścią działki tak jak jej właściciele. Wykonywali wobec niej wszelkie uprawnienia właścicielskie, ogrodzili ją i traktowali jak swoją, manifestując to wobec osób trzecich, które nie miały świadomości, że ta działka prawnie nie stanowi ich własności. Ich stosunek do tej działki był identyczny jak stosunek do działki sąsiedniej, której byli prawnymi właścicielami. Sposób korzystania z tej części działki na przestrzeni lat nieco się zmieniał (wrzosowisko, kompostownik itp.), jednakże nie zmieniało się to, że wnioskodawcy wykorzystywali ten grunt w sposób dowolny na własne potrzeby związane z prowadzeniem gospodarstwa zielarskiego, a następnie działalności turystycznej.

Mając zatem na uwadze powyższe względy, przyjąć należało, iż in concreto począwszy od dnia 19 listopada 1975 roku (tj. dnia następnego po nabyciu gospodarstwa rolnego z dnia 18 listopada 1975 roku) rozpoczęło się posiadanie części niezabudowanej działki gruntu oznaczonej w ewidencji gruntów numerem geodezyjnym (...), położonej
w obrębie P., gmina M., dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy
w M. IV Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą
nr (...), które było wykonywane przez wnioskodawców. Posiadanie to miało charakter samoistny i ciągły (art. 340 kc), trwało w sposób niezakłócony przez okres ponad 30 lat, a zatem doprowadziło do zasiedzenia nieruchomości objętej wnioskiem z upływem dnia 19 listopada 2005 roku.

Nieruchomość objęta wnioskiem do dnia 1 października 1990 roku była wyłączona spod możliwości jej nabycia w drodze zasiedzenia z uwagi na fakt, iż stanowiła własność Skarbu Państwa (art. 177 kc według treści sprzed dnia 1 października 1990 roku). Stosownie zaś do treści art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 roku o zmianie ustawy kodeks cywilny
(Dz. U. z 1990r. Nr 55, poz. 321 ze zm.), jeżeli przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy istniał stan, który według przepisów dotychczasowych wyłączał zasiedzenie nieruchomości, a według przepisów obowiązujących po wejściu w życie tej ustawy prowadzi do zasiedzenia, zasiedzenie biegnie od dnia wejścia jej w życie; jednakże termin ten ulega skróceniu o czas, w którym powyższy stan istniał przed wejściem w życie ustawy, lecz nie więcej niż o połowę. W realiach sprawy zatem do terminu zasiedzenia zaliczeniu podlegał jedynie okres niespełna 15 lat (połowa wymaganego 30-letniego okresu) sprzed dnia
1 października 1990 roku (tj. okres od dnia 19 listopada 1975 roku do dnia 1 października 1990 roku).

Mając zatem na uwadze powyższe względy – na podstawie art. 172 § 1 i 2 kc – Sąd orzekł jak w punkcie I postanowienia.

Z uwagi na jaskrawą sprzeczność interesów wnioskodawców i uczestnika postępowania o jego kosztach orzeczono – zgodnie z art. 520 § 2 kpc – stosownie do wyniku postępowania (pkt II postanowienia). Na koszty te składały się następujące należności: opłata sądowa od wniosku w wysokości 2.000 złotych, wynagrodzenie pełnomocnika w wysokości 450 złotych, zaliczki na poczet wynagrodzenia biegłego sądowego w łącznej wysokości
3.923,36 złotych oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa w wysokości 17 złotych.
W pozostałym zakresie odstąpiono od obciążania uczestnika postępowania nieuiszczonymi dotychczas kosztami sądowymi związanymi z oględzinami i niewielką częścią wynagrodzenia biegłego sądowego z uwagi na fakt, iż efektywnie koszty te i tak poniesione zostaną przez Skarb Państwa.

/-/ SSR Krzysztof Połomski

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE