UZASADNIENIE

Decyzją nr (...) z dnia 15 grudnia 2016 r., nr sprawy: (...) (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił W. W. zwrotu nienależnie opłaconych składek z powodu niestwierdzenia nadpłaty podnosząc, że na koncie ubezpieczonego występują zadłużenia z tytułu należności składkowych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.

W odwołaniu od powyższej decyzji W. W. wniósł o jej zmianę poprzez orzeczenie zwrotu nienależnie opłaconych składek oraz o zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych zarzucając jej:

- naruszenie art. 24 ust. 6a-6d ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (powoływana dalej jako: ustawa systemowa) przez jego błędną wykładnię i uznanie, że posiadanie przez płatnika zaległych składek lub innych należności względem organu rentowego stanowi podstawę do odmowy zwrotu nienależnie opłaconych składek;

- naruszenie art. 24 ust. 6d ustawy systemowej przez jego niezastosowanie w stanie faktycznym sprawy, w którym zaistniały wszystkie przewidziane w nim przesłanki;

- sprzeczność podjętego rozstrzygnięcia ze stanem faktycznym sprawy przedstawionym w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

W uzasadnieniu odwołujący wskazał, że przepisy ustawy systemowej nie przyznają organowi rentowemu kompetencji do odmowy zwrotu nienależnie pobranych składek w sytuacji, gdy płatnik wystąpi o ich zwrot, nawet jeżeli zalega on z płatnościami innych składek. Ubezpieczony dodał także, że organ mógłby dokonać ich potrącenia z urzędu, jeżeli płatnik zaniechałby wystąpienia z takim wnioskiem. Ponadto ubezpieczony podniósł, że w kontekście wyroku Trybunału Konstytucyjnego SK 40/12 wątpliwa jest konstytucyjność przepisu art. 24 ust. 5 ustawy systemowej, na który powołał się organ.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie w całości oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wyjaśniając, że na koncie płatnika istnieją zaległości z tytułu nieopłacenia składek na ubezpieczenie społeczne, które zostały zabezpieczone hipoteką i nie uległy w związku z tym przedawnieniu. Kwota zaległości przekracza wysokość nienależnie uiszczonych przez płatnika składek na ubezpieczenie społeczne za okres od kwietnia do sierpnia 2016 roku. Zdaniem organu przepis art. 24 ust. 6a ustawy systemowej dotyczy wyłącznie sytuacji, w której płatnik nie posiada zaległych lub bieżących wymagalnych zobowiązań z tytułu składek. Wówczas ZUS może zaliczyć nadpłatę na poczet przyszłych zobowiązań z tego tytułu, o ile płatnik nie złoży wniosku o jej zwrot.

Ostatecznie precyzując stanowisko w piśmie procesowym z dnia 25 października 2017 r. W. W. rozszerzył żądanie odwołania w ten sposób, że wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez orzeczenie zwrotu nienależnie opłaconych składek w kwocie 3.509,90 zł.

Wyrokiem z dnia 27 września 2018 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał W. W. prawo do zwrotu nadpłaty z tytułu nienależnie opłaconych składek w kwocie 3.509,90 zł.

Powyższe orzeczenie Sąd Okręgowy oparł o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

Na koncie płatnika W. W. powstało zadłużenie wskutek nieopłacania należnych składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej na ubezpieczenie własne na koncie (...) oraz za zatrudnionych pracowników na koncie (...) za okres od lipca 1997 r. do grudnia 1998 r.

W dniu 21 października 1997 r. W. W. zwrócił się do organu rentowego z prośbą o rozłożenie na raty zaległych składek. Pismem z dnia 27 października 1997 r. ZUS uwzględnił wniosek płatnika. Układ ratalny został zerwany w dniu 9 grudnia 1997 r. w związku z brakiem wpłat przez W. W.. Następnie zostało wszczęte postępowanie egzekucyjne prowadzone przez Naczelnika Urzędu Skarbowego w G..

W dniu 14 grudnia 1998 r. kolejny raz W. W. wniósł o rozłożenie na raty zaległości składkowych, na co organ rentowy wyraził zgodę w dniu 22 marca 1999 r. W efekcie realizację tytułów egzekucyjnych odroczono do dnia 28 lutego 1999 r., a następnie egzekucję umorzono. Układ ratalny został zerwany z dniem 5 maja 1999 r.

W związku z powstałą należnością ZUS wystawił w dniu 9 maja 2001 r. tytuł wykonawczy nr (...), obejmujący kwotę 15.225,28 zł, zaś w dniu 15 maja 2001 r. złożył wniosek o wpis hipoteki przymusowej w kwocie 15.225,28 zł na nieruchomości należącej do W. W., dla której Sąd Rejonowy w Gryficach, Wydział V Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą numer (...). W dniu 26 czerwca 2001 r. Sąd Rejonowy w Gryficach zawiadomił o wpisaniu hipoteki przymusowej zgodnie z wnioskiem.

Zadłużenie zabezpieczone wpisem hipoteki przymusowej na ogólną kwotę 15.225,28 zł obejmowało należności z tytułu składek na koncie osobistym i pracowniczym w łącznej kwocie 7.677,08 zł oraz z tytułu odsetek łącznie na obu kontach 7.548,20 zł. Hipoteka przymusowa zabezpieczała następujące należności występujące:

- na koncie osobistym (...)

a) należność główną za okres od 10/1997-03/1998, 08/1998-12/1998 w tym składki, dodatkową opłatę i koszty egzekucyjne w kwocie 3.838,71 zł

b) odsetki w kwocie 3.369,80 zł

razem 7.208, 51 zł

- na koncie pracowniczym (...)

a) należność główną za okres od 07/1997- 11/1997, 08/1998-10/1998, 08/1998-12/1998 w tym składki, dodatkową opłatę w kwocie 3.838,37 zł

b) odsetki w kwocie 4.178,40 zł

razem 8.016,77 zł.

W dniu 28 listopada 2007 r. W. W. zwrócił się ponownie z wnioskiem o rozłożenie na raty zaległości z tytułu składek. W dniu 22 lutego 2008 r. ubezpieczony zawarł z ZUS umowę nr (...) o rozłożeniu na raty należności z tytułu składek za okres od grudnia 1997 r. do października 1998 r., jeśli chodzi o konto osobiste i okres od lipca 1997 r. do października 1998 r. co do konta pracowniczego. Umowa została rozwiązana w związku z niewywiązywaniem się z jej warunków przez W. W., o czym ZUS poinformował pismem z dnia 27 lutego 2009 r.

W dniu 1 kwietnia 2016 r. W. W. przeszedł na emeryturę. Jednocześnie nie złożył wniosku o objęcie go dobrowolnym ubezpieczeniem społecznym z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. W okresie od kwietnia do sierpnia 2016 r. W. W. opłacił składki na ubezpieczenie społeczne w wysokości:

- za kwiecień 2016 r. kwotę 257,66 zł,

- za maj 2016 r. kwotę 772,96 zł,

- za czerwiec 2016 r. kwotę 772,96 zł,

- za lipiec 2016 r. kwotę 1.080,83 zł,

- za sierpień 2016 r. kwotę 1.360,71 zł.

W powyższym okresie W. W. jako płatnik był zobowiązany do opłacenia składki na ubezpieczenie społeczne dla pracownika w wysokości:

- za lipiec 2016 roku kwota 307,87 zł,

- za sierpień 2016 roku kwota 454,15 zł.

Na koncie osobistym W. W. prowadzonym w systemie informatycznym ZUS, zarejestrowano na dzień 15 grudnia 2016 r. zadłużenie płatnika z tytułu:

- dodatkowej opłaty za grudzień 1997 r. w kwocie 429,10 zł,

- składek za okresy od stycznia do marca 1998 r. i od sierpnia do października 1998 r. w kwocie 1.078,90 zł,

- odsetek za zwłokę do dnia wymagalności w kwocie 2.528,00 zł.

Z kolei na koncie pracowniczym W. W. jako płatnika zadłużenie wynosi:

- z tytułu dodatkowej opłaty za listopad 1997 r. kwota 925 zł,

- z tytułu składek za okresy od lipca do września i listopad 1997 r. oraz od sierpnia do października 1998 r. w kwocie 2.175,37 zł,

- odsetki za zwłokę do dnia wymagalności w kwocie 5.543 zł.

Termin płatności należności na koncie pracowniczym (...)

1. składki za lipiec 1997 r. w kwocie 404 zł upływał w dniu 18 sierpnia 1997 r.

Wykonywane czynności wpływające na przerwanie biegu przedawnienia w/w wierzytelności to:

a) tytuł egzekucyjny nr (...)

b) data skierowania do egzekucji 18 grudnia 1997 r.

c) data zakończenia postępowania egzekucyjnego 5 maja 1999 r.

d) umowa z dnia 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r. układ ratalny.

Okres zawieszenia biegu przedawnienia z tytułu wykonywanych czynności:

a) od 18 grudnia 1997 r. do 5 maja 1999 r. postępowanie egzekucyjne

b) umowa ratalna od 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r.

Przedawnienie składki za lipiec 1997 r. nastąpiło w dniu 13 sierpnia 2009 r. biorąc pod uwagę: termin płatności tej składki – 18 sierpnia 1997 r., upływ dziesięcioletniego terminu przedawnienia – 18 sierpnia 2007 r. plus doliczony do tego terminu okres od 18 grudnia 1997 r. do 5 maja 1999 r. i od 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r.

2. składki za sierpień 1997 r. w kwocie 470,30 zł upływał w dniu 15 września 1997 r.

Wykonywane czynności wpływające na przerwanie biegu przedawnienia w/w wierzytelności:

a) tytuł egzekucyjny nr (...)

b) data skierowania do egzekucji 18 grudnia 1997 r.

c) data zakończenia postępowania egzekucyjnego 5 maja 1999 r.

d) umowa z dnia 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r. układ ratalny.

Okres zawieszenia biegu przedawnienia z tytułu wykonywanych czynności:

a) od 18 grudnia 1997 r. do 5 maja 1999 r. postępowanie egzekucyjne

b) umowa ratalna od 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r.

Przedawnienie składki za sierpień 1997 r. nastąpiło w dniu 10 września 2009 r. biorąc pod uwagę: termin płatności tej składki – 15 września 1997 r., upływ dziesięcioletniego terminu przedawnienia – 15 września 2007 r. plus doliczony do tego terminu okres od 18 grudnia 1997 r. do 5 maja 1999 r. i od 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r.

3. składki za wrzesień 1997 r. w kwocie 361,87 zł upływał w dniu 15 października 1997 r.

Wykonywane czynności wpływające na przerwanie biegu przedawnienia w/w wierzytelności:

a) tytuł egzekucyjny nr (...)

b) data skierowania do egzekucji 19 grudnia 1997 r.

c) data zakończenia postępowania egzekucyjnego 5 maja 1999 r.

d) umowa z dnia 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r. układ ratalny

Okres zawieszenia biegu przedawnienia z tytułu wykonywanych czynności:

a) od 19 grudnia 1997 r. do 5 maja 1999 r. postępowanie egzekucyjne

b) umowa ratalna od 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r.

Przedawnienie składki za wrzesień 1997 r. nastąpiło w dniu 9 października 2009 r biorąc pod uwagę: termin płatności składki – 15 października 1997 r., upływ dziesięcioletniego terminu przedawnienia – 15 października 2007 r. plus doliczony okres od 19 grudnia 1997 r. do 5 maja 1999 r. i od 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r.

4. składki za listopad 1997 r. w kwocie 216,80 zł upływał w dniu 15 grudnia 1997 r.

Wykonywane czynności wpływające na przerwanie biegu przedawnienia w/w wierzytelności:

a) tytuł egzekucyjny nr (...)

b) data skierowania do egzekucji 19 stycznia 1998 r.

c) data zakończenia postępowania egzekucyjnego 5 maja 1999 r.

d) umowa z dnia 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r. układ ratalny.

Okres zawieszenia biegu przedawnienia z tytułu wykonywanych czynności:

a) od 19 stycznia 1998 r. do 5 maja 1999 r. postępowanie egzekucyjne

b) umowa ratalna od 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r.

Przedawnienie składki za listopad 1997 r. nastąpiło w dniu 8 listopada 2009 r. biorąc pod uwagę: termin płatności składki – 15 grudnia 1997 r., upływ dziesięcioletniego terminu przedawnienia – 15 grudnia 2007 r. plus doliczony okres od 19 stycznia 1998 r. do 5 maja 1999 r. i od 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r.

5. opłaty dodatkowej za listopad 1997 r. w kwocie 925 zł upływał w dniu 19 lutego 1998 r.

Wykonywane czynności wpływające na przerwanie biegu przedawnienia wierzytelności:

a) tytuł egzekucyjny nr (...)

b) data skierowania do egzekucji 19 maja 1998 r.

c) data zakończenia postępowania egzekucyjnego 5 maja 1999 r.

d) umowa z dnia 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r. układ ratalny.

Okres zawieszenia biegu przedawnienia z tytułu wykonywanych czynności:

a) od 19 maja 1998 r. do 5 maja 1999 r. postępowanie egzekucyjne

b) umowa ratalna od 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r.

Przedawnienie opłaty dodatkowej za listopad 1997 r. nastąpiło w dniu 14 sierpnia 2009 r. biorąc pod uwagę termin płatności składki – 19 lutego 1998 r., upływ dziesięcioletniego terminu przedawnienia – 19 lutego 2008 r. plus doliczony okres od 19 maja 1998 r. do 5 maja 1999 r. i od 22 lutego 2008 r do 30 września 2008 r.

6. składki za sierpień 1998 r. w kwocie 240,80 zł upływał w dniu 15 września 1998 r.

Wykonywane czynności wpływające na przerwanie biegu przedawnienia wierzytelności:

a) tytuł egzekucyjny nr (...)

b) data skierowania do egzekucji 15 grudnia 1998 r.

c) data zakończenia postępowania egzekucyjnego 5 maja 1999 r.

d) umowa z dnia 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r. układ ratalny.

Okres zawieszenia biegu przedawnienia z tytułu wykonywanych czynności:

a) od 15 grudnia 1998 r. do 5 maja 1999 r. postępowanie egzekucyjne

b) umowa ratalna od 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r.

Przedawnienia składki za sierpień 1998 r. nastąpiło w dniu 12 września 2009 r., biorąc pod uwagę: termin płatności składki - to był 15 września 1998 r., upływ dziesięcioletniego terminu przedawnienia – 15 września 2008 r. plus doliczony okres od 15 grudnia 1998 r. do 5 maja 1999 r. i od 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r

7. składki za wrzesień 1998 r. w kwocie 240,80 zł upływał w dniu 15 października 1998 r.

Wykonywane czynności wpływające na przerwanie biegu przedawnienia wierzytelności:

a) tytuł egzekucyjny nr (...) (...)

b) data skierowania do egzekucji 15 grudnia 1998 r.

c) data zakończenia postępowania egzekucyjnego 5 maja 1999 r.

d) umowa z dnia 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r. układ ratalny.

Okres zawieszenia biegu przedawnienia z tytułu wykonywanych czynności:

a) od 15 grudnia 1998 r. do 5 maja 1999 r. postępowanie egzekucyjne

b) umowa ratalna od 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r.

Przedawnienie składki za wrzesień 1998 r. nastąpiło w dniu 12 października 2009 r. biorąc pod uwagę: termin płatności składki – 15 października 1998 r., upływ dziesięcioletniego terminu przedawnienia składki – 15 października 2008 r. plus doliczony okres od 15 grudnia 1998 r. do 5 maja 1999 r. i od 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r.

8. składki za październik 1998 r. w kwocie 240,80 zł upływał w dniu 16 listopada 1998 r.

Wykonywane czynności wpływające na przerwanie biegu przedawnienia wierzytelności:

a) tytuł egzekucyjny nr (...) (...)

b) data skierowania do egzekucji 15 grudnia 1998 r.

c) data zakończenia postępowania egzekucyjnego 5 maja 1999 r.

d) umowa z dnia 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r. układ ratalny.

Okres zawieszenia biegu przedawnienia z tytułu wykonywanych czynności:

a) od 15 grudnia 1998 r. do 5 maja 1999 r. postępowanie egzekucyjne

b) umowa ratalna od 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r.

Przedawnienie składki za październik 1998 r. nastąpiło w dniu 13 listopada 2009 r. biorąc pod uwagę termin płatności składki – 16 listopada 1998 r., upływ dziesięcioletniego terminu przedawnienia składki – 16 listopada 2008 r. plus doliczony okres od 15 grudnia 1998 r. do 5 maja 1999 r. i od 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r.

Wykonywane czynności wpływające na przerwanie biegu przedawnienia opłaty dodatkowej w kwocie 429,10 zł za grudzień 1997 r. na koncie osobistym:

a) tytuł egzekucyjny nr (...)

b) data skierowania do egzekucji 19 maja 1998 r.

c) data zakończenia postępowania egzekucyjnego 5 maja 1999 r.

d) umowa z dnia 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r. układ ratalny.

Okres zawieszenia biegu przedawnienia z tytułu wykonywanych czynności:

a) od 19 maja 1998 r. do 5 maja 1999 r. postępowanie egzekucyjne

b) umowa ratalna od 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r.

Przedawnienie opłaty dodatkowej za grudzień 1997 r. nastąpiło w dniu 14 sierpnia 2009 r. biorąc pod uwagę upływ dziesięcioletniego terminu przedawnienia składek – 18 sierpnia 2007 r. plus doliczony okres od 19 maja 1998 r. do 5 maja 1999 r. i od 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r.

Termin płatności należności na koncie osobistym (...)

1. składki za styczeń 1998 r. w kwocie 22,90 zł upływał w dniu 16 lutego1998 r.

Wykonywane czynności wpływające na przerwanie biegu przedawnienia wierzytelności:

a) tytuł egzekucyjny nr (...)

b) data skierowania do egzekucji 19 marca 1998 r.

c) data zakończenia postępowania egzekucyjnego 5 maja 1999 r.

d) umowa z dnia 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r. układ ratalny.

Okres zawieszenia biegu przedawnienia z tytułu wykonywanych czynności:

a) od 19 marca 1998 r. do 5 maja 1999 r. postępowanie egzekucyjne

b) umowa ratalna od 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r.

Przedawnienia składki za styczeń 1998 r. nastąpiło w dniu 13 listopada 2009 r. biorąc pod uwagę termin płatności składki – 16 lutego 1998 r., upływ dziesięcioletniego terminu przedawnienia składki – 16 lutego 2008 r. plus doliczony okres od 19 marca 1998 r. do 5 maja 1999 r. i od 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r.

2. składki za luty 1998 r. w kwocie 252,70 zł upływał w dniu 16 marca 1998 r.

Wykonywane czynności wpływające na przerwanie biegu przedawnienia wierzytelności:

a) tytuł egzekucyjny nr (...)

b) data skierowania do egzekucji 19 maja 1998 r.

c) data zakończenia postępowania egzekucyjnego 5 maja 1999 r.

d) umowa z dnia 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r. układ ratalny.

Okres zawieszenia biegu przedawnienia z tytułu wykonywanych czynności:

a) od 19.05.1998 r. do 05.05.1999 r. postępowanie egzekucyjne

b) umowa ratalna od 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r.

Przedawnienie składki za luty 1998 r. nastąpiło w dniu 9 października 2009 r. biorąc pod uwagę termin płatności składki – 16 marca 1998 r., upływ dziesięcioletniego terminu przedawnienia składki – 16 marca 2008 r. plus doliczony okres od 19 maja 1998 r. do 5 maja 1999 r. i od 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r.

3. składki za marzec 1998 r. w kwocie 39,30 zł upływał w dniu 15 kwietnia1998 r.

Wykonywane czynności wpływające na przerwanie biegu przedawnienia wierzytelności:

a) tytuł egzekucyjny nr (...)

b) data skierowania do egzekucji 19 maja 1998 r.

c) data zakończenia postępowania egzekucyjnego 5 maja 1999 r.

d) umowa z dnia 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r. układ ratalny.

Okres zawieszenia biegu przedawnienia z tytułu wykonywanych czynności:

a) od 19 maja 1998 r. do 5 maja 1999 r. postępowanie egzekucyjne

b) umowa ratalna od 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r.

Przedawnienie składki za marzec 1998 r. nastąpiło w dniu 8 listopada 2009 r. biorąc pod uwagę termin płatności składki – 15 kwietnia 1998 r., upływ dziesięcioletniego terminu przedawnienia składki – 15 kwietnia 2008 r. plus doliczony okres od 19 maja 1998 r. do 5 maja 1999 r. i od 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r.

4. składki za sierpień 1998 r. w kwocie 134 zł upływał w dniu 15 września 1998 r.

Wykonywane czynności wpływające na przerwanie biegu przedawnienia wierzytelności:

a) tytuł egzekucyjny nr (...) (...)

b) data skierowania do egzekucji 16 października 1998 r.

c) data zakończenia postępowania egzekucyjnego 5 maja 1999 r.

d) umowa z dnia 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r. układ ratalny.

Okres zawieszenia biegu przedawnienia z tytułu wykonywanych czynności:

a) od 16 października 1998 r. do 5 maja 1999 r. postępowanie egzekucyjne

b) umowa ratalna od 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r.

Przedawnienie składki za sierpień 1998 r. nastąpiło w dniu 11 listopada 2009 r. biorąc pod uwagę termin płatności składki – 15 września 1998 r., upływ dziesięcioletniego terminu przedawnienia składek – 15 września 2008 r. plus doliczony okres od 16 października 1998 r. do 5 maja 1999 r. i od 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r.

5. składki za wrzesień 1998 r. w kwocie 315 zł upływał w dniu 15 października 1998 r.

Wykonywane czynności wpływające na przerwanie biegu przedawnienia wierzytelności:

a) tytuł egzekucyjny nr (...) (...)

b) data skierowania do egzekucji 19 listopada 1998 r.

c) data zakończenia postępowania egzekucyjnego 5 maja 1999 r.

d) umowa z dnia 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r. układ ratalny.

Okres zawieszenia biegu przedawnienia z tytułu wykonywanych czynności:

a) od 19 listopada 1998 r. do 5 maja 1999 r. postępowanie egzekucyjne

b) umowa ratalna od 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r.

Przedawnienie składki za wrzesień 1998 r. nastąpiło w dniu 8 listopada 2009 r. biorąc pod uwagę termin płatności składki – 15 października 1998 r., upływ dziesięcioletniego terminu przedawnienia składki – 15 października 2008 r. plus doliczony okres od 19 listopada 1998 r. do 5 maja 1999 r. i od 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r.

6. składki za październik 1998 r. w kwocie 315 zł upływał w dniu 16 listopada 1998 r.

Wykonywane czynności wpływające na przerwanie biegu przedawnienia wierzytelności:

a) tytuł egzekucyjny nr (...) (...)

b) data skierowania do egzekucji 15 grudnia 1998 r.

c) data zakończenia postępowania egzekucyjnego 5 maja 1999 r.

d) umowa z dnia 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r. układ ratalny.

Okres zawieszenia biegu przedawnienia z tytułu wykonywanych czynności:

a) od 15 grudnia 1998 r. do 5 maja 1999 r. postępowanie egzekucyjne

b) umowa ratalna od 22 lutego 2008 r. do 30 września 2008 r.

Podsumowując wymienione wyżej należności uległy przedawnieniu w następujących okresach:

- składki za lipiec 1997 r. – 13 sierpnia 2009 r.,

- składki za sierpień 1997 r. – 10 września 2009 r.,

- składki za wrzesień 1997 r. – 9 października 2009 r.,

- składki za listopad 1997 r. – 8 listopada 2009 r.,

- dodatkowa opłata za listopad 1997 r. – 14 sierpnia 2009 r.,

- dodatkowa opłata za grudzień 1997 r. – 14 sierpnia 2009 r.,

- składki za styczeń 1998 r. – 13 listopada 2009 r.,

- składki za luty 1998 r. – 9 października 2009 r.,

- składki za marzec 1998 r. – 8 listopada 2009 r.,

- składki za sierpień 1998 r. – 11 listopada 2009 r. (osobiste) i 12 września 2009 r. (pracownicze),

- składki za wrzesień 1998 r. – 8 listopada 2009 r. (osobiste) i 12 października 2009 r. (pracownicze),

- składki za październik 1998 r. – 13 listopada 2009 r.

W związku z powyższym na koncie W. W. znajduje się nadpłata w wysokości 3.509,90 zł.

W dniu 10 listopada 2016 r. ubezpieczony dokonał wpłaty na rzecz ZUS składki za październik 2016 r. w kwocie 288,95 zł. Taka sama wpłata został uiszczona w dniu 10 grudnia 2016 r. za listopad 2016 r.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. decyzją, nr (...) z dnia 27 kwietnia 2017 r., na podstawie art. 123 oraz art. 83 b ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń (t. j. Dz. U. z 2016 r., poz. 23 ze zm.) w zw. z art. 219 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t. j. Dz. U. z 2016 r.. poz. 23 ze zm.) odmówił W. W. wydania zaświadczenia umożliwiającego wykreślenie hipoteki przymusowej zwykłej w kwocie 15.225,28 zł w księdze wieczystej o nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Gryficach V Wydział Ksiąg Wieczystych. Wyrokiem z dnia 18 czerwca 2018 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie w sprawie o sygn. akt VI U 818/17 zmienił tę decyzję organu rentowego w ten sposób, że przyznał ubezpieczonemu W. W. prawo do wydania przez organ rentowy zaświadczenia o wyrażeniu zgody na wykreślenie hipoteki przymusowej zwykłej w kwocie 15.225,28 zł z księgi wieczystej o numerze (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Gryficach V Wydział Ksiąg Wieczystych. Wyrok nie jest prawomocny.

Po ustaleniu powyższego stanu faktycznego oraz na podstawie przepisów prawa niżej powołanych Sąd Okręgowy uznał odwołanie za uzasadnione.

Sąd pierwszej instancji podniósł, że przedmiotem sprawy była odmowa zwrotu nadpłaconych przez W. W. składek na ubezpieczenie społeczne. Przy czym, sąd ten miał na uwadze, że pomiędzy stronami nie było sporu co do tego, iż ubezpieczony nie miał obowiązku ich wpłaty za okres od kwietnia do sierpnia 2017 r., kiedy to przeszedł na emeryturę. Organ rentowy nie uwzględnił jednak wniosku W. W. o zwrot tych należności z uwagi na występujące na koncie płatnika zaległości. W toku postępowania W. W. nie kwestionował faktu, że nie uiścił w całości składek za okres od lipca 1997 r. do października 1998 r. Twierdził natomiast, że zobowiązanie z tego tytułu wygasło z uwagi na przedawnienie. Niezależnie od powyższego ubezpieczony podnosił, że organ nie mógł zaliczyć tych należności na poprzednie zobowiązania z uwagi na fakt związania wnioskiem W. W. o zwrot nadpłaty. Tak więc w niniejszym sprawie koniecznym było rozstrzygnięcie czy w ogóle mamy do czynienia z nadpłatą oraz ewentualnie w jakiej ona jest wysokości.

Zatem Sąd Okręgowy podkreślił, że spór koncentrował się na rozstrzygnięciu kwestii prawnych związanych z interpretacją art. 24 ust. 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (powoływana dalej jako: ustawa systemowa). Stan faktyczny przedmiotowej sprawy co do zasadniczych okoliczności okazał się bezsporny, natomiast na potrzeby niniejszego postępowania został ustalony na podstawie dokumentacji przedłożonej przez organ rentowy, której wiarygodność i autentyczność nie była kwestionowana. Odnośnie okoliczności związanych z rozliczeniem konta ubezpieczonego wymagających wiadomości specjalnych z zakresu księgowości sąd meriti posiłkował się opinią biegłego z tej specjalności, który to dowód, w pełni uznany za wiarygodny, pełniej omówiony zostanie poniżej. Ponadto, niezależnie od tej opinii, co do wysokości powstałej nadpłaty Sąd dopuścił także dowód z pisma złożonego przez ubezpieczonego, ale sporządzonego przez organ rentowy z dnia 27 kwietnia 2018 r. oraz zeznań świadka będącego autorem tego pisma, pracownicy ZUS – M. P.. Obu tym dowodom Sąd w pełni dał wiarę, nie tylko dlatego, że pokrywały się z ustaleniami biegłego, ale także ze względu na fakt, iż „pochodziły one” od strony przeciwnej, zaś potwierdzały okoliczności podnoszone przez ubezpieczonego, co w sposób bezsprzeczny świadczy o bezstronności tych środków dowodowych.

Przechodząc do dalszych rozważań sąd pierwszej instancji najpierw wskazał, że bezzasadny okazał się zarzut naruszenia przez organ rentowy art. 24 ust. 6a ustawy systemowej. Przepis ten stanowi, że co do zasady nienależnie opłacone składki podlegają zaliczeniu przez Zakład z urzędu na poczet zaległych lub bieżących składek, a w razie ich braku - na poczet przyszłych składek, chyba że płatnik składek złoży wniosek o zwrot składek. Ubezpieczony twierdził, że możliwość zaliczenia nienależnie opłaconych składek na poczet składek zaległych jest możliwe tylko wówczas, gdy płatnik nie złoży wniosku o ich zwrot. Na poparcie swojego poglądu W. W. przytoczył fragment wyroku TK z dnia 26 maja 2010 r., P 29/08 (OTK-A 2010/4/35). Powołał się również na wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 22 listopada 2013 r., III AUa 444/13 (LEX nr 1415847). W ocenie Sądu Okręgowego wyżej wskazane judykaty nie potwierdzają jednak w żaden sposób wykładni zaprezentowanej przez ubezpieczonego. Wręcz przeciwnie, z zaprezentowanego fragmentu orzeczenia TK (k. 15 v.), powtórzonego później w wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku, nie wynika, by organ miał obowiązek w każdej sytuacji zwrócić płatnikowi na jego wniosek nienależnie opłacone składki. Jest to bowiem możliwe tylko wtedy, gdy na koncie płatnika nie ma zaległości w płatności za wcześniejsze i bieżące okresy (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 11 lutego 2016 r., III AUa 422/15, LEX nr 2022507). Nie można zatem upatrywać po stronie organu rentowego wadliwego działania w samym zaliczeniu nadpłaty na poczet zaległości w płatności składek ubezpieczonego, gdyż taką możliwość przewiduje wprost art. 24 ust. 6a ustawy systemowej. A więc w tym zakresie bezzasadny okazał się zarzut naruszenia przez organ rentowy art. 24 ust. 6a ustawy systemowej. Aby organ rentowy mógł dokonać takiego zaliczenia - konieczne jednak jest istnienie takich zaległości. W związku z powyższym z uwagi na podniesiony przez ubezpieczonego zarzut przedawnienia należności, sąd meriti dokonał ustalenia czy w dacie wydania zaskarżonej decyzji zaległości składkowe W. W. dalej istnieją, czy też uległy przedawnieniu. Upływ terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego wyznacza granicę czasową, poza którą niemożliwa staje się egzekucja zobowiązania podatkowego, a jego dobrowolne uiszczenie powoduje powstanie nadpłaty (por. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 10 grudnia 2008 r., III SA/Wa 2431/08, LEX nr 522566). Przedawnienie zadłużenia składkowego wobec ZUS ma w odróżnieniu od zobowiązań cywilnoprawnych materialnoprawny skutek. Zobowiązanie podatkowe w wyniku przedawnienia nie staje się bowiem zobowiązaniem naturalnym, lecz wygasa. Powyższa zasada wynika z art. 59 § 1 pkt 9 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t. j. Dz. U. z 2017 r., poz. 201 ze zm.), który w zakresie należności składkowych ma zastosowanie na podstawie art. 31 ustawy systemowej.

Dalej sąd pierwszej instancji wskazał, że bieg terminów przedawnienia należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne został uregulowany w art. 24 ustawy systemowej. Przepis ten był kilkukrotnie nowelizowany i obecnie (od 1 stycznia 2012 r. – na skutek wejścia w życie ustawy z dnia 16 września 2011 r. o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców – Dz. U. z 2011 r., nr 232, poz. 1378) przewiduje pięcioletni termin przedawnienia należności z tytułu składek, licząc od dnia, w którym stały się one wymagalne. Natomiast przepis art. 24 ust. 4 ustawy systemowej w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2002 r., stanowił, że należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, a w przypadku przerwania biegu przedawnienia, o którym mowa w ust. 5 (w szczególności na skutek rozłożenia należności na raty), po upływie 10 lat licząc od dnia, w którym stały się wymagalne. Z kolei od dnia 1 stycznia 2003 r., na skutek wejścia w życie ustawy z dnia 18 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2002 r., nr 241, poz. 2074), art. 24 ust. 4 przewidywał co do zasady dziesięcioletni termin przedawnienia tych należności. Przyjmuje się, że do nieprzedawnionych do 31 grudnia 2002 r. należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne stosuje się nowy dziesięcioletni termin przedawnienia, ale również wszystkie nowe przepisy dotyczące okoliczności mających wpływ na bieg tego terminu, to jest jego przerwanie i zawieszenie, o ile wymienione w nowych przepisach podstawy przerwania lub zawieszenia biegu przedawnienia powstały po tej dacie. Ponadto na mocy wyżej powołanej ustawy z dnia 18 grudnia 2002 r. – o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2002 r., nr 241, poz. 2074) - został także zmieniony art. 24 ust. 5, który w dniu 1 stycznia 2003 r., otrzymał następujące brzmienie: „nie ulegają przedawnieniu należności z tytułu składek zabezpieczone hipoteką lub zastawem, jednakże po upływie terminu przedawnienia należności te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu do wysokości zaległych składek i odsetek za zwłokę liczonych do dnia przedawnienia.”. Odpowiednik tej normy prawnej na gruncie Ordynacji podatkowej stanowił art. 70 § 6. Przepis ten obowiązywał od wejścia w życie ww. ustawy do dnia 31 grudnia 2002 r. Norma ta została jednak zakwestionowana wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 października 2013 r., SK 40/12 (OTK-A 2013/7/97), który orzekł jej niezgodność z konstytucją w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 1998 r. do 31 grudnia 2002 r.

Następnie Sąd Okręgowy podniósł, że w sprawie umorzenia należności z tytułu składek, która dotyczy rozpoznawanej sprawy jedyną i kompleksową regulację stanowi treść art. 24 ust. 4 i 5 ustawy systemowej, gdyż w art. 31 tej ustawy, w której enumeratywnie ustawodawca wymienił przepisy Ordynacji podatkowej, które stosuje się do składek, nie został wymieniony art. 70 Ordynacji podatkowej. Powyższe jednak nie oznacza, że sąd rozpoznający niniejszą sprawę, który dokonuje kontroli zaskarżonej decyzji wydanej m.in. na podstawie art. 24 ust. 5 ustawy systemowej może pominąć orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego, a w szczególności treść jego uzasadnienia, z którego jednoznacznie wynika, iż podobne rozwiązanie przyjęte przez ustawodawcę w sposób jaskrawy stoi w sprzeczności z przepisami Konstytucji. Mając zatem na uwadze stanowisko przedstawione w cytowanym powyżej wyroku Trybunału Konstytucyjnego sąd meriti stwierdził, że ustanowienie hipoteki przymusowej na nieruchomości skarżącego nie wyklucza przedawnienia zobowiązań zabezpieczonych hipoteką, co oznacza, że termin przedawnienia należności biegnie na zasadach ogólnych (por. wyroki WSA w Gliwicach z dnia 23 września 2014 r., I SA/Gl 446/14; z dnia 12 listopada 2014 r., I SA/Gl 485/14; z dnia 19 stycznia 2015 r., I SA/Gl 1274/14; z dnia 10 kwietnia 2017 r., I SA/Gl 977/16; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 29 września 2015 r., III AUa 2392/13, LEX nr 1927482). To stanowisko wprost można odnieść do przedmiotu rozpoznawanej sprawy.

Z kolei sąd pierwszej instancji uznał, że przypomnienia wymaga, iż w dniu 1 stycznia 2003 r. art. 25 ust. 5 ustawy systemowej otrzymał identyczne brzmienie jak zakwestionowany art. 70 § 6 Ordynacji podatkowej. Przepis ten, w związku z powyższym, nie może stanowić podstawy do udaremnienia biegu terminu przedawnienia spornych składek po tej dacie. Jakkolwiek norma ta nie została formalnie usunięta z obrotu prawnego orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego, tak za takim rozstrzygnięciem przemawiają względy natury konstytucyjnej. Przy tym Sąd Okręgowy rozpoznający niniejszą sprawę podzielił pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w wyroku z dnia 17 marca 2016 r., V CSK 377/15, że jeżeli Trybunał Konstytucyjny stwierdził niezgodność określonego przepisu ustawy z Konstytucją, to sąd może odmówić zastosowania w rozpoznawanej sprawie identycznie brzmiącego przepisu tej ustawy, co w niniejszej sprawie ma miejsce. Sytuacja oczywistej niekonstytucyjności zachodzi wówczas, gdy porównywalne przepisy ustawy i Konstytucji dotyczą regulacji tej samej materii i są ze sobą sprzeczne, w sytuacji obalenia domniemania konstytucyjności danego przepisu. Jak wskazał w uzasadnieniu wyroku z dnia 17 kwietnia 2018 r. WSA w Gliwicach, I SA/ GI 1272/17: „ Dokonując prokonstytucyjnej wykładni treści art. 24 ust. 5 ustawy systemowej niewątpliwie różnicuje on sytuację zobowiązanych dotyczącą możliwości przedawnienia składek z uwagi na ustanowienie hipoteki jako zabezpieczenia zaległości składkowych. Z chwilą ustanowienia takiej hipoteki następuje wyłączenie możliwości przedawnienia zobowiązań składkowych, co oznacza, że będą one mogły być egzekwowane przez nieograniczony czas. W opozycji do tej regulacji pozostają uregulowania zawarte w art. 24 ust. 4 albo ust. 5d ustawy przewidujące konkretny okres przedawnienia należności z tytułu składek, obecnie 5-letni. Zróżnicowanie sytuacji zobowiązanych, co do możliwości przedawnienia płatności składek, zostało uwarunkowane istnieniem zabezpieczenia wierzytelności ZUS-u w postaci ustanowienia na nieruchomości hipoteki. W konsekwencji, zobowiązani posiadający składniki majątkowe w formie nieruchomości, na których może być ustanowiona hipoteka, pozostają w znacznie gorszej sytuacji w porównaniu z innymi zobowiązanymi. Taka sytuacja narusza wprost art. 84 Konstytucji przewidujący, że "każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie", jak i art. 64 ust. 2 Konstytucji, zgodnie z którym "własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej". Zasada równości wymaga przede wszystkim tego, aby w odniesieniu do takich samych zdarzeń składkowych stosować takie same następstwa składkowe. Zasada równości nie sprzeciwia się temu, aby to co jest w sensie składkowym niejednakowe, było oskładkowane stosownie do istniejących odmienności, a więc w sposób różny. Z tym, że kryteria zróżnicowania zobowiązanych nie mogą być arbitralne. Swoją podstawę muszą wywodzić z konstytucyjnej zasady równości, która zakłada zakaz nieuzasadnionego różnicowania. Nie można bowiem różnicować jednostki ze względu na kryteria, które powodują powstanie zamkniętych kategorii o zróżnicowanym statusie prawnym. Takie zróżnicowanie sytuacji zobowiązanych w zakresie przedawnienia zobowiązań składkowych niewątpliwie prowadzi do odmiennego pod względem czasowym poziomu ochrony własności i praw majątkowych, co narusza art. 64 ust. 2 Konstytucji”. Sąd meriti w całości zaaprobował te rozważania i poparł w pełni orzecznictwo sądów, w którym stwierdzono, że nie jest dozwolone ani uzależnianie terminu przedawnienia zobowiązań podatkowych od tego, w jaki sposób zostały one zabezpieczone, ani dopuszczenie do sytuacji, w której zobowiązania tak wyodrębnionej kategorii podatników nigdy się nie przedawniają. Te stanowisko Sąd wprost odnosi do sytuacji ubezpieczonych, których należności z tytułu składek zostały zabezpieczone hipoteką przymusową.

Mając na uwadze powyższe, sąd pierwszej instancji uznał, że również wykładnia art. 24 ust. 5 ustawy systemowej, musi być dokonana w kontekście zastrzeżeń konstytucyjnych zawartych w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 października 2012 r., w sprawie SK 40/12. Z powyższych względów, również w ocenie tego sądu ustanowienie hipoteki przymusowej na nieruchomości nie wyklucza przedawnienia zobowiązania zabezpieczonego hipoteką, co oznacza, iż termin przedawnienia należności składowych biegnie na zasadach ogólnych. Przy uwzględnieniu oczywistej niekonstytucyjności art. 24 ust. 5 ustawy systemowej, jak i okoliczności, które wywarły wpływ na bieg terminu przedawnienia zaległych składek sąd ten stwierdził, że niewątpliwie sporne składki za lata 1997-1998 uległy przedawnieniu. W przeciwieństwie do przedawnienia roszczeń cywilnoprawnych, przedawnienie należności z tytułu składek powoduje wygaśnięcie zobowiązania wobec Zakładu. Niezgodne z zasadą proporcjonalności, wyrażaną w art. 31 ust. 3 ustawy zasadniczej, byłoby tolerowanie aż tak daleko idących ograniczeń konstytucyjnych praw i wolności. W realiach niniejszej sprawy od wymagalności tych roszczeń minęło już w przeważającej mierze ponad 20 lat. Brak skutecznego wyegzekwowania spornych należności w tak długim okresie, sprzeciwia się niestosowaniu żadnych ograniczeń temporalnych w kwestii terminu przedawnienia tylko z tego powodu, że są one objęte hipoteką przymusową. Zwłaszcza w kontekście, że obecnie termin przedawnienia składek na ubezpieczenie społeczne ulega przedawnieniu po upływie 5 lat od daty ich wymagalności.

Zatem oceniając bieg terminu przedawnienia nieuiszczonych składek ubezpieczonego za lata 1997-1998, sąd meriti zauważył, że na skutek zawarcia układu ratalnego pomiędzy W. W. a ZUS, uległ on wydłużeniu do 10 lat. Ponadto bieg terminu przedawnienia uległ zawieszeniu do dnia 5 maja 1999 r. na skutek wszczęcia postępowania egzekucyjnego, kiedy to postępowanie zostało umorzone (art. 24 ust. 5b ustawy systemowej) oraz w wyniku zawarcia umowy ratalnej (od 22 lutego do 30 września 2008 r. – art. 24 ust. 5a ustawy systemowej). W konsekwencji zaległe należności W. W. uległy przedawnieniu w okresie od 13 sierpnia do 13 listopada 2009 r., co sąd szczegółowo opisał w części faktycznej uzasadnienia. Nadto sąd ten podkreślił, że co do zasady organ rentowy nie kwestionował, iż przedmiotowe należności, przy uwzględnieniu jedynie ogólnych zasad przedawnienia (bez zastosowania unormowania zawartego w omawianym art. 24 ust. 5) uległyby przedawnieniu.

Powyższe w ocenie Sądu Okręgowego powoduje, że organ rentowy nie mógł zaliczyć nadpłaty, która powstała na koncie W. W., na poczet zaległych należności, skoro uległy one przedawnieniu i wygasły. Przy czym sąd ten miał na uwadze, że w sprawie bezspornym było, że ubezpieczony przeszedł w dniu 1 kwietnia 2017 r. na emeryturę, kontynuując prowadzenie działalności gospodarczej. Jednocześnie W. W. nie zgłosił się do dobrowolnego ubezpieczenia emerytalnego i rentowego (por. art. 9 ust. 5 ustawy systemowej). W konsekwencji nienależne dla ZUS były uiszczane przez niego składki z ww. tytułu od kwietnia do sierpnia 2017 r.

Celem całkowitego rozliczenia konta płatnika, co wymagało wiadomości specjalnych, sąd pierwszej instancji dopuścił opinię biegłego z zakresu księgowości, której ostateczne wnioski jako sporządzonej w sposób fachowy i logiczny, sąd w całości zaaprobował. Merytorycznych zarzutów do uzupełniającej opinii biegłego nie miały również strony procesu. Organ rentowy kwestionował jedynie wysokość nadpłaty powstałej na koncie płatnika, a zarzuty te biegły uwzględnił i zmodyfikował swoje stanowisko na podstawie dokumentów dołączonych przez ZUS po wydaniu pierwotnej decyzji. Dopiero te dokumenty pozwoliły określić prawidłowe i nie budzące wątpliwości okresy biegu przedawnienia.

Biegły także, zdaniem tego Sądu w sposób wyczerpujący i prawidłowy, wyjaśnił różnicę pomiędzy ustaloną przez ZUS kwotą nadpłaty 3.220,95 zł, a faktyczną kwotą nadpłaty. Rozbieżność w kwocie 288,95 zł wynika stąd, że nadpłatę z dokonanej w dniu 12 lipca 2016 r. wpłaty w łącznej kwocie 772,96 zł zarachowano na poczet składki za października 2016 r., tj. okres wykraczający poza okres rozliczeniowy. Co więcej w terminie płatności składki za październik 2016 r. płatnik dokonał stosownej wpłaty w pełnej wysokości (k. 115 akt), czego organ rentowy w swoim stanowisku procesowym wydaje się nie zauważać. Ten sam organ rentowy jednak dokonując już w trakcie procesu rozliczenia konta uwzględnia wpłatę z listopada 2016 r. jako dokonaną w terminie i pokrywającą składkę za października 2016 r. i stwierdza nadpłatę w wysokości 3.509,90 zł (k. 170 akt), a więc dokładnie (co do grosza) takiej samej jak ostatecznie ustalił biegły w swojej opinii. Ten dokument w zestawieniu z zeznaniami świadka, który potwierdził, że sporządził przedmiotowe pismo stwierdzające nadpłatę, zdaniem Sądu w sposób oczywisty potwierdza prawidłowość opinii sporządzonej przez biegłego, a także wysokość istniejącej nadpłaty. Jedynie na marginesie sąd meriti zauważył, że zgodnie z cytowanym wyżej art. 24 ust. 6a ustawy systemowej organ rentowy nie mógł bez wniosku płatnika zarachować wpłaty ubezpieczonego dokonanej w lipcu 2016 r. na poczet przyszłych składek za październik 2016 r.

Podsumowując Sąd Okręgowy wskazał, że uzasadniony okazał się zarzut naruszenia przez organ rentowy art. 24 ust. 6d ustawy systemowej, gdyż wniosek ubezpieczonego o zwrot nienależnie uiszczonych składek powinien być uwzględniony. W konsekwencji należało uznać, że organ rentowy błędnie odmówił zwrotu nadpłaconych przez W. W. składek, co skutkowało zmianą zaskarżonej decyzji na podstawie art. 477¹⁴ § 2 k.p.c., poprzez zobowiązanie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. do zwrotu W. W. kwoty 3.509,90 zł tytułem nadpłaconych składek na ubezpieczenie społeczne. Jednocześnie sąd zauważył, że wprawdzie organ w uzasadnieniu decyzji z dnia 15 grudnia 2016 r. stwierdził, że nadpłata wynosi 3.220,95 zł, lecz ramy postępowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, zainicjowanego na skutek odwołania, zakreśla także treść wniosku ubezpieczonego z dnia 14 października 2016 r., a ten nie był w żaden sposób ograniczony pod względem wysokości żądania (k. 1 akt organu rentowego). Kwoty tej nie zawierała także sentencja decyzji wydanej w odpowiedzi na ten wniosek, jedynie w sposób ogólny określała ona odmowę zwrotu nadpłaty, dlatego też zdaniem Sądu orzekając o pełnej kwocie Sąd nie wykroczył poza ramy decyzji, natomiast pominięcie tej kwoty w sentencji wyroku zmierzałoby jedynie do generowania kolejnego procesu, tym razem dotyczącego wysokości nadpłaty.

Ponadto sąd pierwszej instancji wyjaśnił, że nie zasądził na rzecz ubezpieczonego żadnych kosztów, pomimo wygrania w całości sprawy oraz wniosku o ich zasądzenie, ponieważ W. W. takich kosztów nie wykazał. W sprawie reprezentował go wprawdzie pełnomocnik, lecz nie był to adwokat ani radca prawny. Tym samym ubezpieczonemu nie należy się zwrot kosztów zastępstwa procesowego.

Z powyższym wyrokiem Sądu Okręgowego w Szczecinie w całości nie zgodził się Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który w wywiedzionej apelacji zarzucił mu:

- naruszenie przepisu prawa materialnego, tj. art. 24 ust. 5 ustawy systemowej poprzez jego niezastosowanie i w konsekwencji bezzasadne uznanie, że zaległości składkowe W. W. zabezpieczone hipoteką przymusową zwykłą na rzecz ZUS uległy przedawnieniu, podczas gdy zgodnie z tym przepisem należności z tytułu składek zabezpieczone hipoteką nie ulegają przedawnieniu;

- naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 24 ust. 6a i 6d ustawy systemowej poprzez ich nieprawidłowe zastosowanie i uznanie, że ZUS powinien był uwzględnić wniosek W. W. o zwrot nadpłaty z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne i w konsekwencji zmianę zaskarżonej decyzji, podczas gdy W. W. posiada wymagalne, nieprzedawnione zaległości z tytułu składek, na poczet których w pierwszej kolejności powinna zostać zaliczona ewentualna nadpłata, co przy prawidłowym zastosowaniu powołanych przepisów przez sąd pierwszej instancji, powinno skutkować oddaleniem odwołania;

- naruszenie art. 188 pkt 1 Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. 1997 r., nr 78, poz. 483) oraz art. 33 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. - o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz. U. 2016 r., poz. 2072), poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na uznaniu przez sąd pierwszej instancji przepisu art. 24 ust. 5 ustawy systemowej za niezgodny z Konstytucją i tym samym przyjęciu, że przepis ten nie obowiązuje, w sytuacji gdy zgodnie z przywołanymi przepisami jedynym organem uprawnionym do orzekania w przedmiocie zgodności ustaw z Konstytucją RP jest Trybunał Konstytucyjny, który nigdy nie orzekł o niekonstytucyjności art. 24 ust. 5 ustawy systemowej, a więc brak było podstaw do uznania go przez sąd pierwszej instancji za nieobowiązujący i odmowy jego zastosowania;

- naruszenie art. 193 Konstytucji RP w zw. z art. 177 § 1 pkt 3¹ k.p.c., polegające na ich niezastosowaniu i nie zwróceniu się przez sąd pierwszej instancji z pytaniem prawnym do Trybunału Konstytucyjnego, pomimo wątpliwości sądu pierwszej instancji co do zgodności art. 24 ust. 5 ustawy systemowej z Konstytucją RP, podczas gdy powołane przepisy nakazują zwrócenie się przez Sąd z pytaniem prawnym oraz zawieszenie postępowania cywilnego do czasu rozstrzygnięcia wątpliwości przez Trybunał Konstytucyjny, w sytuacji gdy od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem, jak to miało miejsce w niniejszej sprawie.

W oparciu o takie zarzuty apelujący wniósł o:

- zmianę pkt I sentencji zaskarżonego wyroku, poprzez oddalenie odwołania

- zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego przed sądem pierwszej i drugiej instancji, wg norm przepisanych.

W uzasadnieniu skarżący między innymi podniósł, że jedynym organem uprawnionym do orzekania w przedmiocie zgodności ustaw z Konstytucją RP jest Trybunał Konstytucyjny, który nigdy nie orzekł o niekonstytucyjności art. 24 ust. 5 ustawy systemowej, a więc brak było podstaw do uznania go przez sąd pierwszej instancji za nieobowiązujący i odmowy jego zastosowania. W ocenie apelującego wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 października 2013 r., sygn. akt SK 40/12, nie ma zastosowania do należności z tytułu składek, bowiem art. 24 ust. 5 ustawy systemowej, jako przepis szczególny, reguluje odrębnie kwestię przedawnienia należności składkowych zabezpieczonych wpisem hipotecznym, zaś przepis art. 70 Ordynacji podatkowej (do którego wyłącznie odnosi się cytowane przez sąd pierwszej instancji orzeczenie TK) nigdy nie miał zastosowania do należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne. Organ podkreślił, że w obowiązującym porządku prawnym nie ma możliwości uznania za sprzeczny w Konstytucją RP aktu prawnego, co do którego nie zostało to wyraźnie orzeczone przez Trybunał Konstytucyjny. Brak również możliwości uznania niekonstytucyjności aktu prawnego przez analogię, co sugeruje treść uzasadnienia wyroku. W stosunku do art. 24 ust. 5 ustawy systemowej nie zostało zaś nigdy wydane orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego stwierdzające jego niezgodność z ustawą zasadniczą. Nie ma w związku z tym żadnych podstaw, aby sąd pierwszej instancji kwestionował jego zgodność z Konstytucją RP i obowiązywanie, zwłaszcza nie mając kompetencji do orzekania w tym zakresie.

Na poparcie tego stanowiska apelujący przywołał orzecznictwo Sądu Najwyższego:

- wyrok z dnia 24 listopada 2015 r., II CSK 517/14 (LEX nr 1940564)

„Sądy i inne organy stosowania prawa nie mają kompetencji do orzekania o niekonstytucyjności przepisu ustawy i odmowy jego stosowania. Domniemanie zgodności ustawy z Konstytucją może być obalone jedynie wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego, a związanie sędziego ustawą, o którym mowa w art. 178 ust. 1 Konstytucji, obowiązuje dopóty, dopóki ustawie tej przysługuje moc obowiązująca. Jeżeli sąd jest przekonany o niezgodności przepisu z Konstytucją lub ma w tym względzie wątpliwości, powinien - na podstawie art. 193 Konstytucji - zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z odpowiednim pytaniem prawnym.”

- wyrok z dnia 27 stycznia 2010 r., II CSK 370/09 (LEX nr 738475)

„Sądy nie mogą same decydować o niekonstytucyjności ustaw, gdyż wyłączną kompetencję w tym zakresie, zgodnie z art. 188 Konstytucji, ma Trybunał Konstytucyjny. Mając uzasadnione wątpliwości co do zgodności ustawy z Konstytucją, sąd - na podstawie art. 193 Konstytucji - ma obowiązek zwrócić się do Trybunału z odpowiednim pytaniem prawnym.”

- wyrok z dnia 27 marca 2003 r., V CKN 1811/00 (LEX nr 521816)

„1. Sąd powszechny nie jest uprawniony do stwierdzenia niezgodności przepisu ustawy z Konstytucją ze skutkiem w postaci niestosowania takiego przepisu w rozpoznawanej sprawie i to również wówczas, gdy pominięcie przepisu będącego przedmiotem stwierdzonej niezgodności otwiera drogę do orzekania na podstawie innego przepisu ustawowego i nie wymaga poszukiwania w samej Konstytucji normy, pod którą daje się subsumować ustalony stan faktyczny.

2. Nie sposób przyjąć, żeby sąd mający wątpliwości co do zgodności przepisu ustawy z Konstytucją poprzestał na stwierdzeniu wątpliwości. Wystąpienie do Trybunału Konstytucyjnego jest więc wyrazem konsekwencji sądu i w tym sensie stanowi niejako automatyczny obowiązek bez prawa wyboru. Obowiązek ten nie wchodzi w rachubę, jeżeli sąd wątpliwości nie wyraża.

3. W żadnym razie orzekanie przez sąd na podstawie przepisu ustawy mogącego budzić wątpliwości nie może być uznane za niezgodne z obowiązującym prawem. Dopóki stan niekonstytucyjności nie zostanie stwierdzony przez Trybunał Konstytucyjny, dopóty nie powstaje skutek w postaci utraty mocy obowiązującej przepisu ustawy. Orzeczenia Trybunału mają charakter prawotwórczy i dopiero z momentem ich ogłoszenia, względnie nadejścia innego terminu utraty mocy obowiązującej określonego przepisu (art. 190 ust. 3 Konstytucji), następuje zmiana w dotychczasowym stanie prawnym skutkująca na przyszłość. Jedynym wyjątkiem na rzecz skutków wstecznych orzeczenia Trybunału o niezgodności przepisu ustawy z Konstytucją jest możność wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu lub ostatecznym rozstrzygnięciem w innych sprawach (art. 190 ust. 4 Konstytucji).”

- postanowienie z dnia 18 września 2002 r., III CKN 326/01 (LEX nr 56898)

,,1. Bezpośredniość stosowania Konstytucji nie oznacza kompetencji do kontroli konstytucyjności obowiązującego ustawodawstwa przez Sądy. Przepis art. 188 Konstytucji zastrzega orzekanie w tych sprawach do wyłącznej kompetencji Trybunału Konstytucyjnego.

2. Przedstawienie pytania prawnego Trybunałowi co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją jest możliwe wówczas, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem. Jest przy tym oczywiste, iż przedstawienie pytania prawnego może nastąpić wówczas, gdy sąd rozstrzygający sprawę uzna, że istnieją uzasadnione wątpliwości co do zgodności danego aktu normatywnego z Konstytucją.”

W świetle powyższego w ocenie organu nie ulega wątpliwości, że sąd pierwszej instancji nie miał prawa oceniać zgodności z Konstytucją RP przepisu art. 24 ust. 5 ustawy systemowej, gdyż leży to tylko i wyłącznie w gestii Trybunału Konstytucyjnego, który nigdy nie wydał takiego orzeczenia w odniesieniu do art. 24 ust. 5 powołanej ustawy, ani odmawiać jego zastosowania z powodu niezgodności z Konstytucją. Sąd pierwszej instancji nie miał więc podstaw do stwierdzenia, że powołany przepis nie obowiązuje oraz niezastosowania go w niniejszej sprawie i w konsekwencji uznania, że zaległości W. W. z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne uległy przedawnieniu, pomimo ich hipotecznego zabezpieczenia na rzecz ZUS, co powinno skutkować uwzględnieniem przez ZUS wniosku W. W. o zwrot nadpłaty z tytułu składek, gdyż w/w nie miał, z uwagi na przedawnienie, żadnych zaległości z tytułu składek, na poczet których mogłaby zostać zaliczona nadpłata. Dokonując takich ustaleń i opierając na nich swoje rozstrzygnięcie, sąd pierwszej instancji niewątpliwie naruszył nie tylko art. 24 ust. 5, ust. 6a i ust. 6d ustawy systemowej, ale również art. 188 pkt 1 Konstytucji RP oraz art. 33 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. - o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym.

Nadto, nie zwracając się z pytaniem prawnym do Trybunału Konstytucyjnego, pomimo powzięcia wątpliwości co do zgodności z Konstytucją RP przepisu art. 24 ust. 5 ustawy systemowej, w sytuacji gdy od odpowiedzi na to pytanie zależało rozstrzygnięcie w niniejszej sprawie, sąd pierwszej instancji naruszył art. 193 Konstytucji RP w zw. z art. 177 § 1 pkt 3¹ k.p.c.

Wobec powyższego zdaniem apelującego należało uznać, że art. 24 ust. 5 ustawy systemowej jest przepisem powszechnie obowiązującym i powinien znaleźć zastosowanie w niniejszej sprawie. Natomiast jego prawidłowe zastosowanie przez sąd pierwszej instancji powinno prowadzić do uznania, iż zaległości składkowe W. W. nie uległy przedawnieniu, gdyż były zabezpieczone hipotecznie na rzecz ZUS i na ich poczet w pierwszej kolejności powinna zostać zaliczona ewentualna nadpłata z tego tytułu, co z kolei powinno skutkować oddaleniem odwołania przez sąd pierwszej instancji.

Sąd Apelacyjny rozważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego okazała się nieuzasadniona.

Ponowna analiza zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, a także zarzutów podniesionych w apelacji prowadzi zdaniem Sądu Apelacyjnego do wniosku, że zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego jest prawidłowy. Prawidłowo dokonane ustalenia faktyczne w zakresie powstania nadpłaty składek w organie rentowym na koncie W. W. za okres od lipca do października 2016 r. w łącznej kwocie 3.509,90 gr. oraz braku zaległości składkowych ubezpieczonego poza tymi zabezpieczonymi hipoteką, a także należycie umotywowaną ocenę prawną sporu w zakresie zastosowania w niniejszej sprawie art. 24 ust. 6a ustawy systemowej Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne, w pełni podzielając wywody zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku w wyodrębnionym zakresie. Z tego też względu Sąd Apelacyjny nie dostrzega potrzeby ponownego szczegółowego przytaczania zawartych w nim argumentów (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., I PKN 339/98, OSNAP 1999/24/776; z dnia 22 lutego 2010 r., I UK 233/09, LEX nr 585720; z dnia 24 września 2009 r., II PK 58/09, LEX nr 558303 i postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2012 r., II PK 278/11).

Zarzuty apelacji dotyczą uznania przez Sąd Okręgowy niekonstytucyjności art. 24 ust. 5 ustawy systemowej - bez wypowiedzenia się w tym temacie przez Trybunał Konstytucyjny jako jedyny organ uprawniony do orzekania o zgodności ustawy z Konstytucją - przez odwołanie się do orzeczenia tego Trybunału wydanego odnośnie art. 70 ustawy Prawo podatkowe z dnia 8 października 2013 r., w sprawie SK 40/12. Na poparcie swojego stanowiska skarżący powołał szereg orzeczeń Sądu Najwyższego.

Natomiast w ocenie sądu odwoławczego w sprawie kwestia należności składkowych zabezpieczonych hipoteką na nieruchomości ubezpieczonego nie mogła mieć wpływu na ocenę niewątpliwie dokonanej nadpłaty składek przez ubezpieczonego.

Skoro doszło do nadpłaty składek przez W. W., a w chwili złożenia wniosku o jej zwrot w dniu 26 października 2016 r. (data wpływu wniosku do organu rentowego) ubezpieczony nie zalegał z zapłatą żadnych składek na ubezpieczenia społeczne w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą (poza składkami zabezpieczonymi ustanowioną hipoteką na nieruchomości), to organ rentowy nie miał podstaw prawnych do odmowy zwrotu tych środków ubezpieczonemu.

W ocenie sądu odwoławczego ponieważ zaległe składki za lata 1997-1998 zostały zabezpieczone hipoteką, to w myśl art. 24 ust. 5 ustawy systemowej organ rentowy może doprowadzić do ich wyegzekwowania tylko z ustanowionej hipoteki.

Natomiast w sytuacji, gdy ubezpieczony nie posiada innych zaległości składkowych wobec organu, organ winien w myśl art. 24 ust. 6a ustawy systemowej zwrócić nadpłatę w pełnej wysokości zgodnie z wnioskiem.

Dlatego Sąd Apelacyjny nie dostrzega potrzeby rozważania czy zaległości zabezpieczone hipoteką uległy przedawnieniu czy też nie i czy sąd powszechny może odmówić stosowania obowiązującego przepisu prawa, który uzna za niezgodny z Konstytucją. Dla rozstrzygnięcia tej sprawy nie miało to zdaniem sądu odwoławczego znaczenia.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako nieuzasadnioną.

SSA Urszula Iwanowska SSA Beata Górska SSA Jolanta Hawryszko

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE