UZASADNIENIE

PowódkaM. Towarzystwo (...) S.A. w W. wniosła o zasądzenie od pozwanego P. C. kwoty 47.692,10 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 31 grudnia 2016 r. i kosztami procesu. Podała, że pozwany wystawił weksel własny płatny za okazaniem, jednakże mimo wezwania nie wykupił weksla.

Wyrokiem zaocznym z dnia 17 maja 2017 r. uwzględniono powództwo.

W sprzeciwie pozwany wniósł o uchylenie wyroku zaocznego i oddalenie powództwa, a także zasądzenie kosztów procesu. Wniósł również powództwo wzajemne domagając się od powódki zapłaty kwoty 18.276,21 zł z odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia powództwa (tj. od dnia 3 czerwca 2017 r.), a także kosztów procesu. Podniósł, że weksel in blanco został wypełniony niezgodnie z deklaracją wekslową. Pozwany wywiązywał się ze swoich zobowiązań i wypracowywał nałożone limity, jednakże powódka bezzasadnie nałożyła na niego karę umowną i nie wypłaciła prowizji za okres od marca 2015 r. do kwietnia 2016 r. Nadto, wezwanie do wykupu weksla zostało wysłane na nieprawidłowy adres.

Powódka (pozwana wzajemna) wniosła o oddalenie powództwa wzajemnego, a także zasądzenie zwrotu kosztów procesu. Podała, że weksel został wypełniony zgodnie z deklaracją, bowiem zastrzegła możliwość dochodzenia kary umownej na wypadek niespełnienia założeń programu rozwoju struktury sprzedaży, a na poczet zabezpieczenia kary pozwany (powód wzajemny) wystawił weksel in blanco. Pozwany (powód wzajemny) nie spełniał wymagań programu, wobec czego powódka (pozwana wzajemna) naliczyła karę umowną w kwocie 68.352,63 zł. Część wierzytelności z tytułu kary umownej powódka (pozwana wzajemna) potrąciła z wierzytelnościami dochodzonymi przez pozwanego (powoda wzajemnego) z tytułu prowizji, a pozostałą część wierzytelności ujęła w wekslu.

Sąd ustalił:

Od dnia 3 października 2012 r. strony powódka (pozwana wzajemna) wówczas pod firmą (...)- (...) Towarzystwo (...) na (...) S.A. w W. związane były umową agencyjną, na mocy której pozwany (powód wzajemny) zobowiązał się do świadczenia na rzecz powódki (pozwanej wzajemnej) usług stałego pośrednictwa ubezpieczeniowego w zakresie oferowanych przez nią ubezpieczeń za wynagrodzeniem prowizyjnym. Podstawą obliczania wynagrodzenia była wysokość składki zaksięgowanej na rachunku danej umowy ubezpieczenia.

Dowód: umowa agencyjna k.52-63 verte

Dnia 4 października 2012 r. strony zawarły umowę z kierownikiem zespołu agentów, zgodnie z którą powódka (pozwana wzajemna) powierzyła pozwanemu (powodowi wzajemnemu) funkcję kierownika zespołu agentów na okres do dnia 31 grudnia 2012 r. za wynagrodzeniem prowizyjnym uzależnionym od wyników osiągniętych przez agentów zespołu. Tego samego dnia strony zawarły porozumienie do umowy z kierownikiem zespołu agentów, na mocy którego pozwany (powód wzajemny) przystąpił do programu rozwoju struktur sprzedaży na okres 3 miesięcy z możliwością przedłużenia na łączny okres 3 lat w drodze odrębnego porozumienia za wynagrodzeniem w postaci prowizji specjalnej w kwocie 6.000 zł miesięcznie w zamian za realizację wymagań programu. Powódka (pozwana wzajemna) zastrzegła, że brak realizacji wymagań uprawniał ją do proporcjonalnego obniżenia wynagrodzenia oraz naliczenia kary umownej w wysokości 100% salda programu.

Dowód: umowa z kierownikiem zespołu agentów z 4 października 2012 r. k.65-88

Następnie, w dniu 1 kwietnia 2013 r. strony zawarły kolejną umowę z kierownikiem zespołu agentów, tym razem na czas nieokreślony. Wynagrodzenie prowizyjne pozwanego (powoda wzajemnego) również miało być uzależnione od wyników osiągniętych przez agentów zespołu.

Dowód: umowa z kierownikiem zespołu agentów z 1 kwietnia 2013 r. z aneksem k.89-112

Dnia 1 stycznia 2013 r. strony zawarły porozumienie do umowy z kierownikiem zespołu agentów z dnia 4 października 2012 r., w którym pozwany (powód wzajemny) przystąpił do programu sprzedaży w okresie od 1 stycznia do 30 listopada 2013 r. za wynagrodzeniem w postaci prowizji specjalnej w kwocie 6.000 zł miesięcznie w zamian za realizację postawionych założeń. Brak realizacji założeń uprawniał powódkę (pozwaną wzajemną) do proporcjonalnego obniżenia prowizji. Nadto, na wypadek braku realizacji założeń powódka (pozwana wzajemna) zastrzegła karę umowną w wysokości 100% salda programu. Pozwany (powód wzajemny) zobowiązał się do wystawienia weksla in blanco na zabezpieczenie potencjalnych kar umownych. Porozumieniem z dnia 1 lipca 2013 r. wynagrodzenie pozwanego (powoda wzajemnego) obniżono do kwoty 5.000 zł.

Dowód: porozumienie z 1 stycznia 2013 r. k.113-121; porozumienie z 1 lipca 2013 r. k.122

Umowa z kierownikiem została rozwiązana dnia 20 listopada 2013 r., wobec czego dnia 21 listopada 2013 r. strony zawarły kolejne porozumienie wprowadzające program rozwoju struktur sprzedaży. Zgodnie z porozumieniem pozwany (powód wzajemny) przystąpił do programu rozwoju agenta na okres do dnia 31 sierpnia 2015 r. za wynagrodzeniem w postaci prowizji specjalnej w kwocie 5.000 zł miesięcznie, w zamian za realizację wymagań sprzedażowych. Także w tym porozumieniu powódka (pozwana wzajemna) zastrzegła, że brak realizacji założeń uprawniał ją do proporcjonalnego obniżenia prowizji oraz naliczenia kary umownej w wysokości 100% salda programu. Pozwany (powód wzajemny) zobowiązał się do wystawienia weksla in blanco na zabezpieczenie potencjalnych kar umownych.

Dowód: porozumienie z 21 listopada 2013 r. k.123-127

Powódka (pozwana wzajemna) przestawiła pozwanemu (powodowi wzajemnemu) projekt kolejnego porozumienia opatrzonego datą 1 stycznia 2015 r., w którym uzgodniona miała zostać ratalna spłata oraz częściowe umorzenie kary umownej w kwocie 68.352,63 zł naliczonej zgodnie z porozumiem z dnia 21 listopada 2013 r. Pismem z dnia 3 marca 2015 r. pozwany (powód wzajemny) poinformował powódkę (pozwaną wzajemną), że nie akceptuje porozumienia.

Dowód: korespondencja stron k.134-137

Pismem z dnia 23 lutego 2015 r. powódka (pozwana wzajemna) wezwała powoda do zapłaty kwoty 68.352,63 zł tytułem kary umownej naliczonej zgodnie z porozumieniem z dnia 21 listopada 2013 r. do umowy agencyjnej z dnia 1 kwietnia 2013 r. w terminie 7 dni. Na powyższą kwotę składały się należności z tytuł kar umownych za okres od października 2012 r. do grudnia 2014 r., przy czym w październiku, listopadzie i grudniu 2012 r., kwietniu, sierpniu, listopadzie i grudniu 2013 r. oraz maju, czerwcu i lipcu 2014 r. pozwany (powód wzajemny) zrealizował wymagania co do wysokości sprzedaży.

Dowód: wezwanie do zapłaty kary umownej k.64; zestawienie wypłaconych prowizji k.205

Pozwany (powód wzajemny) obciążył powódkę (pozwaną wzajemną) za okres od marca 2015 r. do kwietnia 2016 r. fakturami VAT prowizyjnymi na łączną kwotę 18.276,21 zł.

Dowód: faktury VAT k.138-163

Powódka (pozwana wzajemna) złożyła pozwanemu (powodowi wzajemnemu) oświadczenie o potrąceniu jej wierzytelności z tytuł kar umownych z wierzytelnościami z tytułu prowizji za okres od marca 2015 r. do kwietnia 2016 r. Wyliczyła, że po potrąceniach do zapłaty z tytułu kary umownej pozostała kwota 47.692,10 zł.

Dowód: oświadczenia o potrąceniu wierzytelności k.206-217 verte; zestawienie potrąconych wierzytelności k.204

Dnia 18 października 2012 r. pozwany (powód wzajemny) wystawił weksel własny in blanco z klauzulą bez protestu. Zgodnie z deklaracją wekslową z tego samego dnia pozwany (powód wzajemny) przekazał weksel powódce (pozwanej wzajemnej) jako zabezpieczenie roszczeń wynikających z porozumienia z dnia 4 października 2012 r. do umowy z kierownikiem zespołu agentów zawartej dnia 3 października 2012 r. i upoważnił powódkę do wypełnienia weksla w wysokości roszczeń przysługujących na podstawie tego porozumienia na wypadek nieuiszczenia należności w terminie.

Pismem z dnia 8 grudnia 2016 r. powódka (pozwana wzajemna) informowała pozwanego (powoda wzajemnego) o zadłużeniu z tytułu kary umownej na kwotę 47.692,10 zł (po potrąceniach) i zamiarze wypełnienia weksla na tę kwotę w dniu 28 grudnia 2016 r. Jednocześnie, wezwała pozwanego (powoda wzajemnego) do wykupu weksla w dniach 29-30 grudnia 2016 r. Wezwanie zostało wysłane na adres przy ul. (...) w J. podany przez pozwanego (powoda wzajemnego) w wekslu i zwrócone jako niepodjęte w terminie. Powódka (pozwana wzajemna) wypełniła weksel na kwotę 47.692,10 zł płatną na swoją rzecz.

Dowód: weksel k.13; deklaracja wekslowa k.14; wezwanie do wykupu weksla k.15

Pozostałe wnioski dowodowe, w tym o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków należało oddalić, bowiem okoliczności sporne sprawy zostały dostatecznie wyjaśnione a przeprowadzenie tych dowodów zmierzałoby do przewlekłości postępowania (art. 217 § 3 k.p.c.). Tym samym, zastrzeżenia do protokołu zgłoszone przez powódkę (pozwaną wzajemną) w trybie art. 162 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. i art. 217 § 1 k.p.c. nie zasługiwały na uwzględnienie.

Sąd zważył:

W zakresie powództwa głównego, powódka (pozwana wzajemna) wywodziła swoje roszczenie z weksla. Pozwany (powód wzajemny) podnosił zarzuty ze stosunku podstawowego. W zakresie powództwa wzajemnego pozwany (powód wzajemny) domagał się zapłaty z tytułu wykonania umowy agencyjnej, a powódka (pozwana wzajemna) podniosła zarzut potrącenia tych wierzytelności z wierzytelnościami z tytułu naliczonej kary umownej.

Przedłożony weksel został wystawiony in blanco na zabezpieczenie roszczeń powódki (pozwanej wzajemnej) wynikających z zawartej umowy z kierownikiem zespołu agentów i porozumienia z dnia 4 października 2012 r. Pozwany (powód wzajemny) był zatem uprawniony do podnoszenia zgodnie z art. 10 Prawa wekslowego, iż weksel został wypełniony niezgodnie z porozumieniem.

Z przedłożonej deklaracji wekslowej z dnia 18 października 2012 r. wynika, że weksel został wystawiony jedynie na zabezpieczenie ewentualnych roszczeń powódki (pozwanej wzajemnej) z tytułu kary umownej naliczonej zgodnie z zawartym porozumieniem z dnia 4 października 2012 r. do umowy z kierownikiem zespołu agentów zawartej dnia 3 października 2012 r. Umowa ta, a tym samym także porozumienie zostały zawarte na czas określony do dnia 31 grudnia 2012 r. Tymczasem, przedłożone przez powódkę (pozwaną wzajemną) zestawienie prowizji ujawniło, że w okresie od października do grudnia 2012 r. pozwany (powód wzajemny) wykonał w całości wymagania określone w porozumieniu z dnia 4 października 2012 r. Naliczone kary umowne obejmowały w rzeczywistości dalszy okres od stycznia 2013 r. do grudnia 2014 r. Jednocześnie, na te dalsze okresy, strony zawierały kolejną umowę z kierownikiem zespołu agentów i następne porozumienia określając w nich każdorazowo, że zabezpieczenie roszczeń wynikających z tych dalszych porozumień również zostanie dokonane przez wystawienie kolejnego (odrębnego) weksla. Jednakże, mimo postanowień stosunku podstawowego powódka (pozwana wzajemna) wypełniła weksel z dnia 18 października 2012 r. kwotą wyliczoną właśnie za te dalsze okresy. W konsekwencji, zarzut wypełnienia weksla niezgodnie z deklaracją wekslową jest słuszny, a powództwo o zapłatę z weksla podlegało oddaleniu na podstawie art. 101 w zw. z art. 10 Prawa wekslowego.

Co do roszczeń zgłoszonych w powództwie wzajemnym, a dotyczących prowizji, powódka (pozwana wzajemna) nie kwestionowała zarówno ich zasady jak i wysokości podnosząc jedynie zarzut potrącenia tych wierzytelności z wierzytelnościami z tytułu naliczonych kar umownych. Z dyspozycji art. 498 i n. k.c. wynika, że potrącenie możliwe jest jedynie, kiedy obie strony są względem siebie zarówno dłużnikami jak i wierzycielami. Jednakże, powódce (pozwanej wzajemnej) nie przysługują względem pozwanego (powoda wzajemnego) wierzytelności z tytułu kar umownych.

Zastrzeżenie kary umownej na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania umowy jest dopuszczalne z mocy art. 483 k.c. Takie zastrzeżenie nie może jednakże być sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. W takim przypadku zastrzeżenie karty umownej jest nieważne zgodnie z art. 58 § 2 i 3 k.c.

Strony zawarły umowę agencyjną uregulowaną w art. 758 k.c. i n. W myśl art. 758 ¹ k.c. agentowi należy się prowizja. Wynagrodzenie agenta może być ustalane przez strony w sposób dowolny, pod warunkiem, że nie podważy to odpłatnego charakteru umowy agencyjnej. Nadto, zgodnie z art. 761 ³ § 1 i 3 k.c. w braku odmiennego postanowienia umowy agencyjnej agent nabywa prawo do prowizji z chwilą, w której dający zlecenie powinien był, zgodnie z umową z klientem, spełnić świadczenie albo faktycznie je spełnił, albo też swoje świadczenie spełnił klient, a roszczenie o zapłatę prowizji staje się wymagalne z upływem ostatniego dnia miesiąca następującego po kwartale, w którym agent nabył prawo do prowizji. Postanowienie umowy mniej korzystne dla agenta jest nieważne.

Strony umówiły się na wynagrodzenie prowizyjne zależne od wyników sprzedażowych zarówno samego pozwanego (powoda wzajemnego), jak i kierowego przez niego zespoły agentów. Osiągnięcie założonych w umowie i porozumieniach wyników sprzedaży uprawniało pozwanego (powoda wzajemnego) do otrzymania prowizji w wysokości 100% przewidzianej kwoty, natomiast osiągnięcie wyników poniżej założeń – do otrzymania prowizji w wysokości proporcjonalnej do osiągniętego wyniku. Przy tak ustalonym sposobie obliczenia prowizji zastrzeżenie kary umownej prowadziło do skutków sprzecznych z art. 758 § 1 k.c., zgodnie z którym przez umowę agencyjną przyjmujący zlecenie (agent) zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, do stałego pośredniczenia, za wynagrodzeniem, przy zawieraniu z klientami umów na rzecz dającego zlecenie przedsiębiorcy albo do zawierania ich w jego imieniu. Powódka (pozwana wzajemna) zastrzegła bowiem, że brak realizacji założeń sprzedażowych skutkować może dwoma sankcjami, tj. proporcjonalnym obniżeniem prowizji (co zupełnie zrozumiałe, skoro prowizja jest zgodnie z art. 758 ¹ § 2 k.c. wynagrodzeniem zależnym od liczby lub wartości zawartych umów) oraz naliczeniem kary umownej. Zastosowanie drugiej sankcji mogłoby jednakże doprowadzić w sposób faktyczny do całkowitego pozbawienia pozwanego (powoda wzajemnego) należnego proporcjonalnego wynagrodzenia, bowiem po dokonanym potrąceniu wierzytelności z tytułu prowizji z wierzytelnością z tytułu kary umownej wierzytelność z tytułu prowizji uległaby umorzeniu, a pozwany (powód wzajemny) musiałby nawet dopłacić powódce (pozwanej wzajemnej) kolejne kwoty wynikające z kary umownej. Przeczyłoby to w swej istocie właściwości umowy agencyjnej i kreowało mniej korzystne postanowienia umowne niż kodeksowe. Dodatkowo, kara umowna z art. 483 k.c. nie może stanowić źródła wzbogacenia się wierzyciela ponad wyznaczone funkcje tej kary, czyli nie może być źródłem przysporzeń pozostających w znacznej dysproporcji do poniesionej szkody, czy szerzej interesów wierzyciela. Niezgodna z zasadami współżycia społecznego byłaby sytuacja, w której powódka (pozwana wzajemna) uzyskałaby korzyść w postaci umów zawartych przez pozwanego (powoda wzajemnego), a tym samym przychodu ze składek ubezpieczeniowych, a z drugiej strony uzyskując zwrot całej wypłaconej prowizji, tym samym strona ta korzystałaby w istocie z darmowej pracy agenta.

Mając na uwadze powyższe ustalenia faktyczne, na podstawie przywołanych przepisów oraz art. 347 k.p.c., uchylono wyrok zaoczny i oddalono powództwo główne oraz zasądzono od powódki na rzecz pozwanego kwotę 3.617 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego i opłaty skarbowej od pełnomocnictwa na podstawie art. 98 § 1, 3 i 4 k.p.c. W zakresie powództwa wzajemnego należało zasądzić od powódki (pozwanej wzajemnej) na rzecz pozwanego (powoda wzajemnego) kwotę 18.276,21 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 3 czerwca 2017 r., przy czym o odsetkach orzeczono zgodnie z art. 481 k.c. Zasądzone na rzecz pozwanego (powoda wzajemnego) koszty procesu w kwocie 3.600 zł stanowiły koszty zastępstwa procesowego.

Sędzia