UZASADNIENIE

Pozwem o zapłatę w postępowaniu upominawczym z dnia 29 marca 2004 r. Skarb Państwa reprezentowany Prezydenta (...) W. wniósł o orzeczenie nakazem zapłaty, że pozwani (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. oraz (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. mają solidarnie zapłacić powodowi kwotę 570 354 zł z ustawowymi odsetkami od kwoty 190 118 zł od dnia 02 kwietnia 2001 r. do dnia zapłaty, od kwoty 190 118 zł od dnia 02 kwietnia 2002 r. do dnia zapłaty oraz od kwoty 190 118 zł od dnia 01 kwietnia 2001 r. do dnia zapłaty oraz kosztami procesu, w tym kosztami zastępstwa procesowego w wysokości 7 200 zł. W przypadku zaś wniesienia sprzeciwu od wydanego nakazu powód wniósł o zasądzenie solidarnie od pozwanych kwoty 570 354 zł z ustawowymi odsetkami od kwoty 190 118 zł od dnia 02 kwietnia 2001 r. do dnia zapłaty, od kwoty 190 118 zł od dnia 02 kwietnia 2002 r. do dnia zapłaty oraz od kwoty 190 118 zł od dnia 01 kwietnia 2001 r. do dnia zapłaty oraz o zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego w wysokości 7 200 zł.

Dnia 04 czerwca 2004 r. nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu upominawczym Sąd Okręgowy w Warszawie, w sprawie o sygn. akt I Nc 183/04, uwzględnił w całości żądanie pozwu.

Pozwane spółki wniosły w terminie sprzeciwy od powyższego nakazu.

Na rozprawie w dniu 19 sierpnia 2015 r. pełnomocnik powódki sprostował błąd na drugiej stronie pozwu i wskazał, że dochodzona pozwem kwota wynika z opłat rocznych za użytkowanie wieczyste dotyczących nieruchomości przy ul. (...), a nie jak omyłkowo wskazano przy ul. (...).

Wyrokiem z dnia 19 sierpnia 2015 r. Sąd Okręgowy w Warszawie

I. zasądził od pozwanej (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
z siedzibą w W. na rzecz powoda Skarbu Państwa - Prezydenta (...) W. kwotę 564624,42 zł z ustawowymi odsetkami od kwot: 190118 zł od dnia 2 kwietnia 2001 roku do dnia zapłaty, 190118 zł od dnia 2 kwietnia 2002 roku do dnia zapłaty i 184388,42 zł od dnia 1 kwietnia 2003 roku do dnia zapłaty,

II. oddalił powództwo w pozostałym zakresie w stosunku do pozwanej (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W.,

III. zasądził od pozwanej (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. na rzecz powoda Skarbu Państwa - Prezydenta (...) W. kwotę 5729,58 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 17 grudnia 2003 roku do dnia zapłaty,

IV. oddalił powództwo w pozostałym zakresie w stosunku do pozwanej (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą
w W.,

V. kosztami postępowania w niniejszej sprawie obciążył w całości pozwaną (...) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W., pozostawiając szczegółowe rozliczenie tych kosztów referendarzowi sądowemu.

Powyższy wyrok zapadł po dokonaniu przez Sąd Okręgowy następujących ustaleń faktycznych i rozważań prawnych:

Decyzją nr (...) z dnia 28 czerwca 2000 r. ((...)) Wojewoda (...) stwierdził nabycie z mocy prawa z dniem 05 grudnia 1990 r. przez d. E. W. – Zakłady (...) S.A., wówczas spółka „(...)” Spółka Akcyjna w likwidacji z siedzibą w W., prawa użytkowania wieczystego gruntu Skarbu Państwa, położonego przy ul. (...) (dawnej ul. (...)), obręb (...), oznaczonego jako działka nr (...) o pow. 3 500 m^{(

2)} oraz nabycie prawa własności budynków położonych na tym gruncie. Jednocześnie ustalił cenę gruntu na kwotę 6 337 275 zł oraz opłatę roczną z tytułu jego użytkowania wieczystego w wysokości 3% tej ceny, tj. w kwocie 190 118 zł.

Na podstawie umowy z dnia 17 grudnia 2000 r. nabywca gruntu spółka „(...)” Spółka Akcyjna w likwidacji z siedzibą w W. przeniosła na spółkę (...) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. prawo użytkowania wieczystego gruntu położonego przy ul. (...), obręb (...), oznaczonego jako działka nr (...) o pow. 3 500 m^{(

2)}

Pismem z dnia 05 sierpnia 2003 r. Biuro Gospodarki Nieruchomościami, Geodezji i Katastru Urzędu Miasta (...) W. poinformowało pozwaną spółkę (...) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością o wysokości opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego nabytego przez nią gruntu wynoszącej 190 118 zł. Nadawca pisma poinformował pozwaną, że powyższa opłata obowiązuje od 01 stycznia 2001 r. i jest corocznie płacona do dnia 31 marca każdego roku.

Pismem z dnia 09 września 2003 r. Biuro Budżetu Urzędu Miasta (...) W. wezwało pozwaną spółkę (...) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością do zapłaty kwoty 570 354,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami od kwoty 190 118 zł od dnia 02 kwietnia 2001 r. do dnia zapłaty, od kwoty 190 118 zł od dnia 02 kwietnia 2002 r. do dnia zapłaty oraz od kwoty 190 118 zł od dnia 01 kwietnia 2001 r. do dnia zapłaty w terminie 7 dni.

Dnia 26 czerwca 2003 r. użytkownik wieczysty ww. gruntu spółka (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. zawarła ze spółką (...) Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. przedwstępną warunkową umowę sprzedaży prawa użytkowania wieczystego ww. gruntu. Następnie 07 października 2003 r. pozwane spółki (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. i spółka (...) Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. zawarły warunkową umowę sprzedaży prawa użytkowania wieczystego tej nieruchomości.

Dnia 16 grudnia 2003 r. użytkownik wieczysty ww. gruntu spółka (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. zawarła ze spółką (...) Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. umowę przeniesienia prawa użytkowania wieczystego ww. gruntu.

Sąd Okręgowy wskazał, że stan faktyczny był niesporny pomiędzy stronami i został ustalony na podstawie zgodnych twierdzeń stron oraz dokumentów załączonych do pozwu. Spór pomiędzy stronami w niniejszej sprawie miał charakter wyłącznie prawny, częściowo więc wnioski dowodowe zostały oddalone jako nie mające znaczenia dla rozstrzygnięcia. Nadto Sąd pierwszej instancji podkreślił, że powód wskazując w uzasadnieniu pozwu, że roszczenie o zapłatę dotyczy nieruchomości położonej w W. przy ul. (...), popełnił oczywistą omyłkę, bowiem ze złożonych do pozwu dokumentów wynikało jasno, ze spór dotyczy nieruchomości położonej przy ul. (...) w W.. Żadna ze Spółek występujących po stronie pozwanej, w swoich sprzeciwach od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym nie podnosiła tej kwestii, uznając zapewne ten błąd za oczywisty. Nadto zainicjowane przez pozwaną Spółkę postępowanie administracyjne (do zakończenia którego postępowanie w niniejszej sprawie zostało zawieszone) również dotyczyło nieruchomości położonej przy ul. (...) w W.. W tej sytuacji powoływanie się przez tę Spółkę na ostatniej rozprawie na fakt, iż spór dotyczy zupełnie innej nieruchomości, uznać należało za całkowicie bezpodstawne, a nawet za wyraz nielojalności i braku zrozumienia dla ludzkiego błędu.

Sąd Okręgowy wskazał na treść art. 71 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2015 r. poz. 782 – tekst jednolity) oraz podniósł, że wysokość opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości położonej przy ul. (...) w W., oznaczonej jako działka nr (...) w obrębie (...), obowiązującej od 1 stycznia 2001 roku została ustalona decyzją Wojewody (...) nr (...) z dnia 28 czerwca 2000 roku. Opłata ta wynosi 190.118 zł i stanowi 3% ustalonej na mocy tej decyzji ceny ww. nieruchomości – 6.337.275 zł. Decyzja ta mimo długotrwałego postępowania administracyjnego jest ostateczna i nie została skutecznie podważona. Pozwana Spółka (...) jako użytkownik wieczysty tej nieruchomości zobowiązana była uiścić opłatę roczną za okres, w którym prawo użytkowania wieczystego jej przysługiwało, a zatem za okres od 1 stycznia 2001 roku do 16 grudnia 2003 roku. Opłata roczna stanowi wynagrodzenie uiszczane właścicielowi przez każdoczesnego użytkownika wieczystego za możliwość korzystania z gruntu (w tym jego zabudowy) z wyłączeniem innych osób. Ma ona charakter świadczenia okresowego i wzajemnego. Jak jej nazwa wskazuje, należna jest za rok z góry. Niemniej jednak zgodnie z art. 238 k.c. użytkownik wieczysty uiszcza ją przez czas trwania swego prawa. Oznacza to konieczność proporcjonalnego zmniejszenia jej w przypadku zbycia tego prawa w ciągu roku kalendarzowego. Każdego roku użytkowania wieczystego, z dniem wymagalności roszczenia o zapłatę opłaty rocznej (a jest to 1 kwietnia danego roku), aktualizuje się dla podmiotu będącego aktualnym użytkownikiem wieczystym obowiązek uiszczenia tej opłaty.

Opłata roczna z tytułu użytkowania wieczystego nie jest świadczeniem niepodzielnym w rozumieniu art. 379 § 2 k.c.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy uznał, że brak jest podstaw do przyjęcia, że obydwie pozwane Spółki są obowiązane do uiszczenia opłat rocznych z tytułu użytkowania wieczystego za lata 2001, 2002 i 2003 roku na zasadzie solidarności, bowiem takiej odpowiedzialności nie przewiduje ani ustawa ani żadna czynność prawna (art. 369 k.c.), zatem w tej sytuacji zasądził od pozwanej Spółki (...) kwotę 564624,42 zł tytułem opłat rocznych za okres od 1 stycznia 2001 roku do 16 grudnia 2003 roku (190.118 zł + 190.118 zł + 184.388,42 zł) zaś od pozwanej Spółki (...) – kwotę 5729,58 zł za okres od 17 do 31 grudnia 2003 roku.

Z uwagi na to, że roszczenie o zapłatę opłaty rocznej staje się wymagalne po ustawowym terminie, a wiec po dniu 31 marca, zatem odsetki ustawowe (art. 481 § 1 i 2 k.c.) od poszczególnych rocznych rat zostały zasądzone od pozwanej Spółki (...)– zgodnie z żądaniem pozwu – odpowiednio od 2 kwietnia 2001 roku, od 2 kwietnia 2002 roku i od 1 kwietnia 2003 roku, zaś odsetki ustawowe od pozwanej Spółki (...) zostały zasądzone od 17 grudnia 2003 roku, bowiem od tej daty Spółka ta stała się użytkowaniem wieczystym przedmiotowej nieruchomości i od tej daty ciążył na niej obowiązek uiszczenia opłaty rocznej.

Kosztami postępowania w sprawie Sąd obciążył w całości pozwana Spółkę (...) bowiem niniejszy spór przegrała ona w 99% (art. 100 k.p.c.), zaś szczegółowe rozliczenie tych kosztów – stosownie do regulacji zawartej w art. 108 §1 zd. drugie k.p.c. – pozostawił referendarzowi sądowemu.

Apelację od tego wyroku wniosła pozwana (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W., zaskarżając wyrok częściowo, tj. w punktach pierwszym i piątym.

Pozwana zarzuciła zaskarżonemu wyrokowi:

-naruszenia przepisów prawa procesowego w postaci art. 193 § 1, § 2 oraz § 3 k.p.c. w zw. z art 123 § 1 k.c. które to naruszenie miało wpływ na wynik niniejszego postępowania, a polegało na braku zastosowania norm powyższych przepisów do oceny działań procesowych powoda, związanych z modyfikacją przez powoda w toku procesu - na rozprawie w dniu 19 sierpnia 2015 roku powództwa, poprzez wystąpienie z nowym żądaniem procesowym ostatecznie uwzględnionym przez Sąd, w miejsce dotychczasowego.

-naruszenia przepisów prawa materialnego, w postaci art. 118 k.c. w zw. z art. 123 § 1 k c poprzez ich niezastosowanie do oceny materiału dowodowego sprawy, w tym w szczególności dla oceny terminu, w którym doszło do przedawnienia roszczenia powoda dochodzonego pozwem.

Jednocześnie pozwana podniosła zarzut, iż roszczenia powoda dochodzone obecnie przez powoda w niniejszym procesie, uległy przedawnieniu przed dniem dokonania przez powoda modyfikacji powództwa w treści ostatecznie przez Sąd uwzględnionej, a więc przed dniem 19 sierpnia 2015 roku, a w konsekwencji podniosła zarzut przedawnienia takich roszczeń w całości.

Zgłaszając powyższe zarzuty pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części poprzez oddalenie powództwa wobec (...) w całości, zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wedle norm przepisanych za obydwie instancje, a w razie braku podstaw dla powyższego, wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości oraz przekazanie sprawy w całości do ponownego rozpoznania i orzeczenie o kosztach postępowania odwoławczego w orzeczeniu kończącym postępowanie w pierwszej instancji, po ponownym rozpoznaniu sprawy.

Powód wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie od pozwanego (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. na swoją rzecz kosztów procesu za instancję odwoławczą.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja była nieuzasadniona i podlegała oddaleniu.

Zarzuty apelacji pozwanego są chybione. Sprowadzają się one do twierdzenia, że wskutek oświadczenia pełnomocnika powoda na rozprawie dnia 19 sierpnia 2015 r. prostującego pozew w jego uzasadnieniu poprzez wskazanie prawidłowego adresu działki, za użytkowanie której opłaty są dochodzone w pozwie, doszło do zmiany powództwa. W konsekwencji to nowe roszczenie jest przedawnione.

Argumentacja powyższa nie zasługuje na uwzględnienie. Zważywszy na orzecznictwo Sądu Najwyższego, należy wskazać, że zmianą powództwa może być bądź zastąpienie dotychczasowej podstawy faktycznej inną, przy zachowaniu niezmienionego żądania, bądź zmiana żądania przy niezmienionej podstawie faktycznej, bądź też zmiana obu tych elementów; z kolei o zastąpieniu podanej pierwotnie podstawy faktycznej nową podstawą w sprawie o świadczenie można mówić wtedy, gdy zmiana okoliczności faktycznych powoduje, że żądanie (choć tak samo sformułowane, np. dotyczące zapłaty takiej samej sumy pieniężnej) nie jest już tym samym, gdyż inne jest materialnoprawne źródło obowiązku, którego realizacji powód dochodzi (zob. postanowienie SN z 9 listopada 2004 r., V CK 246/04, LEX nr 277887; wyrok SN z 17 lipca 2008 r. II CSK 102/08, LEX nr 447689). Dalej należy wskazać, że: „zmiana przedmiotowa jest czynnością procesową powoda, która może polegać na przekształceniu obu elementów powództwa (żądanie i podstawa faktyczna) bądź jednego z nich. Może ona przybrać postać zmiany ilościowej, polegającej na rozszerzeniu albo ograniczeniu pierwotnego żądania, bądź jakościowej prowadzącej do zmiany żądania lub przekształcenia podstawy faktycznej powództwa, określanego jako wymiana przytoczeń” (M. Manowska, Komentarz do art. 193, w „Kodeks postępowania cywilnego” pod red. M. Manowskiej, WK 2015).

W okolicznościach tej sprawy- pomimo, że skarżąca spółka wskazała na naruszenie art. 193 § 1, 2 i 3 k.p.c., można by rozważać jedynie zmianę podstawy faktycznej powództwa (art. 193 § 3 k.p.c.), bowiem chodziło o zmianę adresu nieruchomości, z której użytkowaniem wieczystym związane było dochodzone roszczenie, które zmianie nie uległo. Zmiana podstawy faktycznej polega na oparciu tego samego żądania na zupełnie innym podłożu faktycznym (np. gdy żądanie zapłaty uzasadniono umową najmu, a potem przy zmianie okoliczności – bezpodstawnym wzbogaceniem). Według stanowiska judykatury (np. uzasadnienie orzeczenia SN z dnia 13 września 1960 r., II CR 212/60, OSNC 1962, nr 1, poz. 16) i doktryny nie stanowi zmiany powództwa ani bliższe określenie żądania, ani uzupełnienie okoliczności faktycznych podanych pierwotnie, jeżeli w ich wyniku nie zmienia się podstawa faktyczna powództwa. Powszechnie przyjęło się w doktrynie prawa, iż za zmianę powództwa nie można uznać czynności procesowych polegających na sprostowaniu żądania lub uzupełnienia podstawy faktycznej, natomiast są zmianą wszystkie te czynności, które prowadzą do zmiany ilościowej lub jakościowej żądania, a więc wprowadzają nowe żądania, wycofują dotychczasowe albo w istotny sposób zmieniają podstawę faktyczną, doprowadzając do nowego prawnego uzasadnienia. „Zmianą powództwa nie są czynności procesowe mające charakter czystej rektyfikacji, a mianowicie takie, jak sprostowanie lub uzupełnienie podstawy faktycznej powództwa” (M. Manowska, Komentarz do art. 193, w „Kodeks postępowania cywilnego” pod red. M. Manowskiej, WK 2015). Podzielić także należy pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 lipca 2010 r. II CSK 645/09 (Lex nr 822546), zgodnie z którym czynności procesowe polegające na sprostowaniu, doprecyzowaniu czy też bliższym określeniu żądania nie stanowią zmiany powództwa w rozumieniu art. 193 k.p.c. Ocena, jakie powództwo zostało zgłoszone, a w konsekwencji - czy nastąpiła jego zmiana, musi być przeprowadzona przy uwzględnieniu kompleksowo potraktowanego stanowiska procesowego powoda, a obowiązkiem sądu jest wyjaśnienie ewentualnych wątpliwości, czego zgłoszone żądanie dotyczy.

Przenosząc powyższe trafne poglądy na grunt niniejszego postępowania, wskazać należy, że strona powodowa w pozwie opisała podstawę faktyczną żądania uwzględnionego później przez Sąd pierwszej instancji. Wprawdzie powód w treści pozwu wskazał, że nieruchomość, z której użytkowaniem wieczystym wiązało się roszczenie objęte żądaniem pozwu położona jest przy ul. (...), to jednak dołączone do pozwu dokumenty, którymi żądanie nieuiszczonej opłaty za użytkowanie wieczyste było uzasadnianie i wykazywane, jak również przywołane w treści uzasadnienia pozwu, wskazywały na inny adres nieruchomości. Nadto sama nieruchomość, której dotyczy żądanie pozwu nie była identyfikowana wyłącznie poprzez adres jej położenia. Co więcej żadna z pozwanych spółek nie podnosiła takiej okoliczności, że nie jest użytkownikiem wieczystym nieruchomości, której adres omyłkowo podano w pozwie. Fakt, że w pozwie doszło do oczywistej omyłki jest jednoznaczny i wynika z tej okoliczności, że podany w pozwie adres to adres spółki, która nabyła z mocy prawa użytkowanie wieczyste nieruchomości przy ul. (...) (k-9 akt), a następnie zbyła to prawo na rzecz skarżącej pozwanej (k-12-23). Strona powodowa była więc uprawniona do sprostowania oczywistej omyłki zawartej w uzasadnieniu pozwu, co trafnie przyjął Sąd pierwszej instancji i nie stanowiło to, wbrew stanowisku skarżącego zmiany powództwa, o jakiej mowa w art. 193 k.p.c. Strona powodowa na rozprawie 19 sierpnia 2015 r. nie zastąpiła dotychczasowej podstawy faktycznej inną, nadto żądanie było niezmienne, albowiem o zastąpieniu podanej pierwotnie podstawy faktycznej, nową podstawą w sprawie o świadczenie można mówić wtedy, gdy zmiana okoliczności faktycznych powoduje, że żądanie (choć tak samo sformułowane, np. dotyczące zapłaty takiej samej sumy pieniężnej) nie jest już tym samym, gdyż inne jest materialnoprawne źródło obowiązku, którego realizacji powód dochodzi (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 listopada 2004 r. V CK 246/04, Legalis nr 82833). W niniejszej sprawie materialnoprawne źródło obowiązku pozostawało niezmienione podobnie jak samo żądanie powoda. Marginalnie należy jedynie wskazać, że obecnie zasadniczo nie istnieje możliwość zmiany powództwa ustnie na rozprawie.

Z uwagi na powyższe Sąd Okręgowy prawidłowo przyjął, że doszło do sprostowania omyłki, a wywody tego Sądu zasługują na akceptację.

Wobec powyższego nieuzasadnione były również zarzuty naruszenia prawa materialnego związane z przedawnieniem roszczenia. Sąd pierwszej instancji orzekał o niezmienionym roszczeniu, gdyż do zmiany powództwa nie doszło. Roszczenie dochodzone w tej sprawie przez powoda nie uległo przedawnieniu z przyczyn wskazywanych przez skarżącą spółkę.

W związku z powyższym apelacja strony pozwanej została oddalona na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c., przyjmując stawki obowiązujące w dacie wniesienia apelacji.

Adrianna Szewczyk-Kubat Beata Byszewska Dorota Markiewicz

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE