UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 25 marca 2019 r. ZUS I Oddział w Ł. po rozpatrzeniu wniosku E. K. z dnia 19 lutego 2019 r. odmówił prawa do rekompensaty, gdyż ubezpieczony nie udowodni 15 lat pracy w szczególnych warunkach. W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że nie uwzględnił ubezpieczonemu okresu zatrudnienia od 1 grudnia 1983 r. do 20 października 1989r., od 25 listopada 1989 r. do 16 października 2000 r. na stanowiskach mistrz, zastępca kierownika, kierownik jako pracy w szczególnych warunkach, ponieważ na świadectwie pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie zostały podane okresy w jakich ubezpieczony zajmował poszczególne stanowiska. Zatrudnienie na stanowisku kierowniczym z uwagi na fakt wykonywania innych czynności, charakterystycznych dla obowiązków kierowniczych – prac organizacyjnych, koncepcyjnych – sprawowanie bezpośredniego nadzoru i kontroli, nie może być zaliczone do prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

/decyzja – k. 21 plik II akt ZUS/

Odwołanie od w/w decyzji w dniu 18 kwietnia 2019 r. złożył wnioskodawca E. K. i zaskarżonej decyzji zarzucił:

- błędne ustalenie, że okres zatrudnienia w okresach od 1 grudnia 1983 r. do 20 października 1989 r. i od 25 listopada 1989 r. do 16 października 2000 r. nie może zostać zaliczony do okresu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze na podstawie nieprzewidzianych przepisami prawa wymogów co do treści świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze podania okresów, w jakich zajmowałem poszczególne stanowiska w ramach wszystkich stanowisk, na których praca była wykonywana w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze,

- naruszenie art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych z dnia 19 grudnia 2008 r. (Dz.U. z 2018 r., poz. 1924) w związku z §4 Rozporządzenia RM z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (DZ.U. Nr 8, poz. 43) poprzez uznanie, że nie należy mi się rekompensata mimo spełnienia wymogów do jej nabycia.

W konsekwencji wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez przyznanie rekompensaty na podstawie art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych z dnia 19 grudnia 2008 r. lub o uchylenie zaskarżonej decyzji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania ZUS

/odwołanie – k. 3 – 5/

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania od powyższej decyzji.

/odpowiedź na odwołanie – k. 4/

Na rozprawie w dniu 25 czerwca 2019 rpełnomocnik wnioskodawcy poparł odwołanie i wniósł o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego. Pełnomocnik ZUS wniósł o oddalenie odwołania.

/protokół rozprawy z dnia 25 czerwca 2019 r. – 00:40:17 – 00:42:31 – płyta CD – k. 34/

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

E. K. urodził się w dniu (...)

/bezsporne/

W dniu 19 lutego 2019 r. ubezpieczony złożył wniosek o przyznanie mu prawa do emerytury wraz z rekompensatą.

/wniosek – k. 1 – 3 plik II akt ZUS/

Decyzją z dnia 25 marca 2019 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. po rozpatrzeniu wniosku E. K. z dnia 19 lutego 2019 r. przyznał wnioskodawcy emeryturę od 16 marca 2019 r., tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego.

Podstawę obliczenia emerytury stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne z uwzględnieniem ich waloryzacji, zewidencjonowanych na koncie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wyplata emerytury, kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego oraz kwota środków zewidencjonowanych na subkoncie, z uwzględnieniem ich waloryzacji. Emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia emerytury przez średnie dalsze trwanie życia, dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę.

- kwota składek zewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji wynosi 208948,09 zł,

- kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego wynosi 546666,48 zł,

- kwota środków zewidencjonowanych na subkoncie, z uwzględnieniem ich waloryzacji, wynosi 9791,32 zł

- średnie dalsze trwanie życia wynosi 218,40 miesięcy.

- wyliczona kwota emerytury wyniosła 3908,12 zł.

/decyzja – k. 19 – 20 plik II akt ZUS/

Zaskarżoną decyzją z dnia 25 marca 2019 r. ZUS I Oddział w Ł. po rozpatrzeniu wniosku E. K. z dnia 19 lutego 2019 r. odmówił prawa do rekompensaty, gdyż ubezpieczony nie udowodni 15 lat pracy w szczególnych warunkach. W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że nie uwzględnił ubezpieczonemu okresu od 1 grudnia 1983 r. do 20 października 1989r., od 25 listopada 1989 r. do 16 października 2000 r. na stanowiskach mistrz, zastępca kierownika, kierownik jako pracy w szczególnych warunkach, ponieważ na świadectwie pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie zostały podane okresy w jakich ubezpieczony zajmował poszczególne stanowiska. Zatrudnienie na stanowisku kierowniczym z uwagi na fakt wykonywania innych czynności, charakterystycznych dla obowiązków kierowniczych – prac organizacyjnych, koncepcyjnych – sprawowanie bezpośredniego nadzoru i kontroli, nie może być zaliczone do prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

/decyzja – k. 21 plik II akt ZUS/

Wnioskodawca w okresie od 1 grudnia 1983 r. do 16 października 2000 r. był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w (...) S.A. w Ł. na stanowiskach: mistrza od 1 grudnia 1983 r. w Wydziale (...) Wtryskowego, zastępcy kierownika od 16 sierpnia 1985 r. w Wydziale (...) Prasowanego, w Wydziale (...) Gumowego, w Wydziale (...) Wtryskowego, p.o. kierownika od 1 kwietnia 1991 r. w Wydziale (...) Wtryskowego, kierownika od 1 października 1991 r. w Wydziale (...) Wtryskowego, w Wydziale Produkcji (...) – 2. Podczas zatrudnienia ubezpieczony korzystał z urlopu bezpłatnego w okresie od 21 października 1989 r. do 24 listopada 1989 r.

/świadectwo pracy – k. 5 plik I akt ZUS, akta osobowe w kopercie – k. 23/

Do obowiązków wnioskodawcy na stanowisku mistrza należało: wytyczanie, organizowanie, koordynowanie i prowadzenie operatywnej kontroli całokształtu prac swojej zmiany, a w szczególności:

- rozdzielanie zadań planowych i bieżących na poszczególne stanowiska pracy,

- bezpośrednie organizowanie procesu produkcyjnego,

- składanie zmianowych raportów produkcyjnych i o stanie obecności,

- bezpośrednie nadzorowanie przebiegu procesów produkcyjnego,

- zgłaszanie wniosków w spawie stwierdzonych koniczności dokonania usprawnień technicznych i organizacyjnych procesu produkcyjnego,

- usprawnianie w zakresie posiadanych środków realizację zadań produkcyjnych,

- nadzorowanie przestrzegania przepisów dotyczących bezpieczeństwa ruchu BHP i kontrolowanie przestrzegania regulaminu oraz dyscypliny pracy,

- współdziałanie w podnoszeniu kwalifikacji zawodowych pracowników, przeprowadzanie okresowych instruktaży pracowników,

- kontrolowanie i podpisywanie kart pracowników oraz odpowiedzialność za zgodność zapisów ze stanem faktycznym,

- kontrolowanie i zabezpieczanie powierzonych środków trwałych i przedmiotów nietrwałych, dbanie o właściwą ich eksploatację, chronienie przed kradzieżami, uszkodzeniami,

- współdziałanie i uczestniczenie w organizowanych naradach wytwórczych oraz ustalaniu ich tematyki,

- wykonywanie innych poleceń przełożonych związanych z zakresem obowiązków.

/zakres obowiązków – akta osobowe w kopercie – k. 23/

Do obowiązków wnioskodawcy na stanowisku zastępcy kierownika Wydziału (...) Prasowanego należało w szczególności.:

- organizowanie, koordynowanie i kierowanie produkcją wydziału w ramach zatwierdzonych produkcyjnych planów,

- podejmowanie samodzielnych decyzji w ramach uprawnień i według zasad jednoosobowego kierownictwa,

- opracowywanie bilansu wydajności maszyn i urządzeń, ustalanie mocy produkcyjnych wydziału,

- współpraca przy opracowywaniu planów produkcyjnych,

- zabezpieczanie rytmicznego wykonywania planowych zadań produkcyjnych wg ilości, wartości, jakości, asortymentów, kolorów, numeracji i terminów na cele krajowe i eksportowe,

- kontrola zabezpieczeń produkcji w zakresie technicznym, technologicznym i materiałowym,

- współpraca z dyspozytorami zmianowymi i komórkami organizacyjnymi przedsiębiorstwa w zakresie przygotowania i zabezpieczenia realizacji planowanych zadań,

- sprawdzanie i kontrolowanie czystości roboczych stanowisk, stanu technicznego maszyn i urządzeń, zapasów i czystości materiałów i półproduktów stosowanych do produkcji,

- sprawdzanie pracy praserów na miękkich i twardych rdzeniach w zakresie nagrzewania form, działania urządzeń pneumatycznych, smarowania rdzeni emulsją silikonową, właściwego wykonywania czynności przy konfekcjonowaniu butów oraz wykańczaniu butów,

- opracowywanie z głównym mechanikiem i głównym energetykiem instrukcji obsługi maszyn i urządzeń oraz wdrażanie je w wydziale,

- opracowywanie z głównym technologiem przebiegu procesu technologicznego, opisów poszczególnych operacji wdrażanie ich w wydziale,

- kontrolowanie przestrzegania przez podległych pracowników dyscypliny pracy, dyscypliny technologicznej, technicznej, norm zużycia materiałów, norm jakościowych, norm czasowych, stawek płacowych, przepisów bhp i przeciwpożarowych,

- nadzorowanie prawidłowości ewidencji i sprawozdawczości w zakresie wyników produkcji,

- opracowywanie analizy z wykonanych zadań,

- opiniowanie opracowanych w przedsiębiorstwie planów produkcji,

- organizowanie okresowych narad,

- kontrolowanie dokumentacji przez rozpoczęciem nowej produkcji,

- uczestniczenie w produkcyjnych naradach.

/zakres obowiązków – akta osobowe w kopercie – k. 23/

Do obowiązków wnioskodawcy na stanowisku kierownika Wydziału (...) Wtryskowego należało w szczególności.:

- organizowanie, koordynowanie i kierowanie produkcją wydziału w ramach zatwierdzonych produkcyjnych planów,

- podejmowanie samodzielnych decyzji w ramach uprawnień i według zasad jednoosobowego kierownictwa,

- opracowywanie bilansu wydajności maszyn i urządzeń, ustalanie wielkości mocy produkcyjnych wydziału,

- współpraca przy opracowywaniu planów produkcyjnych,

- zabezpieczanie rytmicznego wykonywania planowych zadań produkcyjnych wg ilości, wartości, jakości, asortymentów, kolorów, numeracji i terminów na cele krajowe i eksportowe,

- kontrola zabezpieczeń produkcji w zakresie technicznym, technologicznym i materiałowym,

- sprawdzanie i kontrolowanie czystości roboczych stanowisk, stanu technicznego maszyn i urządzeń, zapasów i czystości materiałów i półproduktów stosowanych do produkcji,

- opracowywanie z głównym mechanikiem i głównym energetykiem instrukcji obsługi maszyn i urządzeń oraz wdrażanie je w wydziale,

- opracowywanie z głównym technologiem przebiegu procesu technologicznego, opisów poszczególnych operacji wdrażanie ich w wydziale,

- inicjowanie i nadzorowanie wdrażania nowych rozwiązań organizacyjnych, technicznych i technologicznych

- opiniowanie opracowanych w przedsiębiorstwie planów produkcji,

- wykonywanie innych poleceń przełożonych związanych z zakresem obowiązków.

/zakres obowiązków – akta osobowe w kopercie – k. 23/

Podczas zatrudnienia w w/w zakładzie ubezpieczony pracował jako mistrz, zastępca kierownika i kierownik. Wnioskodawca pracował w różnych wydziałach. Pracował na wydziale obuwia wtryskowego, później był zastępcą kierownika na wydziale obuwia prasowanego, następnie przeszedł na wydział obuwia gumowego. Ostatecznie wrócił, jako kierownik na wydział obuwia wtryskowego. Na wydziale obuwia wtryskowego było 12 wtryskarek i 7 wtryskarek. Przygotowywany był surowiec z polichlorku winylu. To jest tworzywo elastyczne. Potem był wtrysk do formy. Polichlorek winylu jest na bazie chloru. Była to produkcja i przetwórstwo żywic sztucznych. Podczas produkcji przy spalaniu polichlorku winylu wytwarzało się dużo substancji szkodliwych. Pracownicy przygotowywali surowiec, był dobarwiany na dziale przygotowania, podstawiany do wtryskarek zaciągany i wtryskiwany do formy i wychodził gotowy but. Był to but z PCV. Następnie był wysyłany na wykończenie, odbywała kontrola jakości i wysyłano buty do magazynu. Wnioskodawca odpowiadał za mechaników. za jakość tych form, wykonanie dobrego produktu, podlegał mu też technolog. Wnioskodawca początkowo najpierw był mistrzem a potem kierownikiem. Jako mistrz pracował na 3 zmiany. Jako kierownik miał nadzór nad całością, dochodziło rozliczenie z materiałów i godzin pracy. Biuro ubezpieczonego znajdowało się na wydziale. Był jeden budynek podzielony na wydziały, biura znajdowały się na dziale produkcyjnym, była antresola, na której był mechanik, elektryk, mistrz, kierownik. Wnioskodawca cały czas przebywał na wydziale, jak była jakaś narada to nie było go około pół godziny. Czynności biurowe skarżący wykonywał na wydziale. Nie pracował w biurowcu. Na wydziale obuwia gumowego odbywało się przetwórstwo gumy. Na wydział dostarczano gumę, stały walcarki, tłocznie do wyrabiania gumy, były prasy. Praca była zorganizowana na 50 pracowników w ciągu. Wnioskodawca na tym wydziale był zastępcą kierownika. Warunki pracy były tożsame, co na innych tylko było inne tworzywo. Na wydziale prasy była przetwarzana guma. Praser składał na kopycie but. Na wydziale mieszanek pracownicy mieli dodatkowo skrócony czas pracy, bo było tam duże zapylenie. Praca trwała 24 godziny na dobę. Wnioskodawca sprawował nadzór bezpośredni podczas produkcji. Kontrolował pracę pracowników na podległym mu wydziale. Wszyscy pracownicy byli zatrudnieni w pierwszej kategorii zatrudnienia. Wnioskodawca jako zastępca kierownika, a następnie kierownik organizował całą produkcję, współpracował z mistrzami, nadzorował pracę maszyn. Jako mistrz wykonywał więcej zadań związanych bezpośrednio z produkcją. Każda awaria, zmiana planów była pod nadzorem kierowników. Ubezpieczony pracował w pełnym wymiarze czasu pracy.

/zeznania wnioskodawcy z dnia 25 czerwca 2019 r. – 00:02:10 – 00:27:26 w zw. z zeznaniami 00:39:32 – 00:42:31 – płyta CD – k. 34, zeznania świadka K. D. z dnia 25 czerwca 2019 r. 00:28:39 – 00:39:20 – płyta CD – k. 34/

(...) S.A. wystawił wnioskodawcy świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach i wskazał, że w okresie od 1 grudnia 1983 r. do 16 października 2000 r. był zatrudniony w w/w zakładzie pracy i od 1 grudnia 1983 r. do 20 października 1989 r. oraz od 25 listopada 1989 r. do 16 października 2000 r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace przy kontroli międzyoperacyjnej, kontroli jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno – techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie na stanowisku mistrz, zastępca kierownika, kierownik wymienionym w wykazie A dziale XIV/IV poz. 24/21 pkt 1/26 wykazu stanowiącego załącznik nr 4 do Zarządzenia Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego nr 7 z dnia 7 lipca 1987 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego.

/świadectwo pracy w szczególnych warunkach – k. 10 plik II akt ZUS/

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych dowodów w postaci dokumentów znajdujących się w aktach niniejszej sprawy w tym w aktach ZUS, w szczególności na podstawie dokumentacji osobowej zatrudnienia ubezpieczonego oraz zeznań samego wnioskodawcy i świadka.

Zgromadzone dokumenty, zeznania ubezpieczonego i świadka nie budzą wątpliwości, co do ich wiarygodności, znajdują potwierdzenie w załączonej dokumentacji osobowej, uzupełniają się wzajemnie i stanowią tym samym wiarygodne źródło dowodowe.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W świetle zebranego w sprawie materiału dowodowego odwołanie zasługuje na uwzględnienie.

Przedmiotem postępowania było rozstrzygnięcie, czy wnioskodawcy przysługuje prawo do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych.

Zgodnie z dyspozycją art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2017 r., poz. 664) określa warunki nabywania prawa do emerytur i rekompensat przez niektórych pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, zwanych „emeryturami pomostowymi”, o których mowa w art. 24 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2017 r., poz. 1383 z późn. zm.).

Stosownie do treści art. 2 ust. 5 w/w ustawy o emeryturach pomostowych, rekompensata jest to odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

W myśl art. 21 ust. 1 w/w ustawy, rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat.

Ust. 2 art. 21 stanowi, że rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Przesłanka negatywna została zawarta w art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych. Jest nią nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Treść art. 21 ust. 2 w/w ustawy może budzić wątpliwości i jego interpretacji należy dokonywać przy uwzględnieniu uregulowania zawartego w art. 2 ust. 5 ustawy zgodnie, z którym użyte w ustawie określenie rekompensata oznacza odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Rekompensata jest zatem odszkodowaniem za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które rozpoczęły pracę przed 1 stycznia 1999 r. i nie nabędą prawa do emerytury pomostowej, w zamian za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (analogiczne stanowisko zajął Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 25 listopada 2010 r. (K 27/09, OTK-A 2010, Nr 9, poz. 109).

Skoro, jak wynika z powyższego, celem rekompensaty jest łagodzenie skutków utraty możliwości przejścia na emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, to przesłanka negatywna, o której mowa w art. 21 ust. 2 ustawy, na co wskazuje wykładnia funkcjonalna tego przepisu, zachodzi w przypadku pobierania emerytury przyznanej w obniżonym wieku emerytalnym np. na podstawie art. 46 w zw. z art. 32 lub 39 czy tez art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 14 grudnia 2015 r., lex nr 1979477).

Art. 23 ust. 1 w/w ustawy stanowi, że ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę.

Rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, o których mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (art. 23 ust. 2 w/w ustawy). Jako dodatek do kapitału początkowego, razem z kapitałem początkowym podlega waloryzacjom.

Bezspornym jest w rozpoznawanej sprawie jest, że wnioskodawca nie nabył prawa do emerytury pomostowej, ani prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym w związku z wykonywaniem pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze.

ZUS zakwestionował, że praca wykonywana przez ubezpieczonego: podczas pracy od 1 grudnia 1983 r. do 20 października r. oraz od 25 listopada 1989 r. do 16 października 2000 r. w pełnym wymiarze czasu pracy była pracą w szczególnych warunkach.

Pozostałe przesłanki nabycia prawa do rekompensaty nie były kwestionowane przez organ rentowy.

W rozpoznawanej sprawie nie było wątpliwości, że wnioskodawca w spornym okresie był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy.

Pracę mistrza, zastępcy kierownika, kierownika – (prace przy kontroli międzyoperacyjnej, kontroli jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno – techniczny na oddziałach i wydziałach (Dział XIV poz.24) w (...) S.A. nad pracami wymienionymi w wykazie A – produkcja i przetwórstwo wyrobów gumowych, ebonitowych oraz półproduktów i środków pomocniczych do tych wyrobów – dział IV poz. 21 , produkcja i przetwórstwo żywic i tworzyw sztucznych oraz produkcja surowców poz. 17) zaliczyć należy do prac w warunkach szczególnych. Pomocnicze znaczenie w tym zakresie ma wykaz zawarty w załączniku nr 4 do zarządzenia Nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 7 lipca 1987 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego. (dział IV poz. 21 – produkcja i przetwórstwo wyrobów gumowych, ebonitowych oraz półproduktów i środków pomocniczych do tych wyrobów)

Praca ta została wymieniona w Wykazie A Dziale XIV, poz. 24, pkt 1 – stanowiska pracy, na których prace wykonywane są stale i bezpośrednio przy stanowiskach wymienionych w wykazie.

Analiza treści wykazu A do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43) wskazuje, że wymieniona w poz. 24 Działu XIV – kontrola międzyoperacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno – techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie jest pracą w szczególnych warunkach.

W wyroku z dnia 6 grudnia 2007 roku Sąd Najwyższy (III UK 66/07; LEX nr 483283) wskazał, iż czynności ogólnie pojętego nadzoru lub kontroli w procesie produkcji wykonywanej w wydziałach i oddziałach, w których zatrudnieni są pracownicy wykonujący pracę w warunkach szczególnych w rozumieniu rozporządzenia z 1983 r., w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, objęte poz. 24 działu XIV wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia RM z dnia 7 lutego 1983 roku, to wyłącznie te czynności, które wykonywane są w warunkach bezpośrednio narażających na szkodliwe dla zdrowia czynniki, a więc polegające na bezpośrednim nadzorze i bezpośredniej kontroli procesu pracy na stanowiskach pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Jeśli zatem czynności te wykonywane są w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na stanowisku pracy związanej z kontrolą międzyoperacyjną, kontrolą jakości produkcji i usług oraz dozorem inżynieryjno-technicznym, to okres wykonywania tej pracy jest okresem pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu. Natomiast, jeśli pracownik zatrudniony na stanowisku związanym z kontrolą międzyoperacyjną, kontrolą jakości produkcji i usług oraz dozorem inżynieryjno-technicznym wykonuje - poza bezpośrednim nadzorem procesu produkcji - inne czynności, w tym szeroko rozumiane czynności administracyjno-zarządzające, polegające na wykonywaniu pracy umysłowej i biurowej, istotne znaczenie z punktu widzenia uprawnień do emerytury na podstawie art. 32 ustawy z 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS ma ustalenie, jaką część obowiązującego czasu pracy zajmowały te czynności.

W uzasadnieniu wskazanego wyroku Sąd Najwyższy podkreślił, iż we wskazanej pozycji 24 nie wymienia się stanowiska pracy, lecz odwołuje się do czynności ogólnie pojętego nadzoru lub kontroli w procesie produkcji wykonywanej w tych wydziałach i oddziałach, w których zatrudnieni są pracownicy wykonujący pracę w warunkach szczególnych. Jednocześnie podniósł, że definicję ustawową "pracy w szczególnych warunkach" zawiera art. 32 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS stwierdzając, iż za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia.

Praca w warunkach szczególnych to praca, w której pracownik w sposób znaczny jest narażony na niekorzystne dla zdrowia czynniki i pracę taką pracownik musi wykonywać stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku, aby nabyć prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym. Sąd Najwyższy podkreślił, iż ustawodawca tworząc instytucję przewidzianą w art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, opierał się na założeniu, że praca wykonywana w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, przyczynia się do szybszego obniżenia wydolności organizmu, stąd też osoba wykonująca taką pracę ma prawo do emerytury wcześniej niż inni ubezpieczeni. Zdaniem Sądy Najwyższego, przy takim założeniu, czynności ogólnie pojętego nadzoru lub kontroli w procesie produkcji wykonywanej w tych wydziałach i oddziałach, w których zatrudnieni są pracownicy wykonujący pracę w warunkach szczególnych w rozumieniu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., objęte poz. 24 działu XIV wykazu A, to wyłącznie te czynności, które wykonywane są w warunkach bezpośrednio narażających na szkodliwe dla zdrowia czynniki, a więc polegające na bezpośrednim nadzorze i bezpośredniej kontroli procesu pracy na stanowiskach pracy wykonywanej w szczególnych warunkach.

W wyroku z dnia 11 marca 2009 r. (II UK 243/08, LEX nr 550990) Sąd Najwyższy wskazał, iż czynności obejmujące sporządzenie dokumentacji związanej z dozorem stanowią integralną część sprawowanego dozoru. Nie ma zatem podstaw do ich wyłączania i traktowania odrębnie. W sytuacji, gdy dozór inżynieryjno-techniczny jest pracą w szczególnych warunkach i praca polegająca na dozorze była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, nie ma żadnej potrzeby ustalania, ile czasu pracownik poświęcał na bezpośredni nadzór nad pracownikami, a ile na inne czynności, które również były związane z tym dozorem.

Również w wyroku z dnia 24 września 2009 roku (II UK 31/09, LEX nr 559949) Sąd Najwyższy stwierdził, iż jeśli czynności ogólnie pojętej kontroli oraz dozoru inżynieryjno-technicznego wykonywane są stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na stanowisku pracy związanym z określoną w pkt 24 działu XIV wykazu A rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) kontrolą lub dozorem inżynieryjno-technicznym, to okres wykonywania tej pracy jest okresem pracy uzasadniającym prawo do świadczeń na zasadach przewidzianych w rozporządzeniu, niezależnie od tego ile czasu pracownik poświęca na bezpośredni dozór pracowników, a ile na inne czynności ściśle związane ze sprawowanym dozorem i stanowiące jego integralną część, takie jak sporządzanie związanej z nim dokumentacji.

Zapoznając się szczegółowo z uzasadnieniami wskazanych wyroków, należy dojść od przekonania, iż nie pozostają one ze sobą w sprzeczności, gdyż zostały wydane w oparciu o zupełnie odmienne stany faktyczne.

Określonymi w pkt 24 działu XIV wykazu A rozporządzenia czynnościami ogólnie pojętej kontroli oraz dozoru inżynieryjno-technicznego na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie, są wyłącznie te czynności, które wykonywane są w warunkach bezpośrednio narażających na szkodliwe dla zdrowia czynniki, a więc polegające na bezpośrednim dozorze i bezpośredniej kontroli procesu pracy na stanowiskach pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Jeśli zatem czynności te wykonywane są stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na stanowisku pracy związanym z określoną w pkt 24 działu XIV wykazu A rozporządzenia kontrolą lub dozorem inżynieryjno-technicznym, to okres wykonywania tej pracy jest okresem pracy uzasadniającym prawo do świadczeń na zasadach przewidzianych w rozporządzeniu, niezależnie od tego ile czasu pracownik poświęca na bezpośredni dozór pracowników, a ile na inne czynności ściśle związane ze sprawowanym dozorem i stanowiące jego integralną część, takie jak sporządzanie związanej z nim dokumentacji.

Nie ma bowiem żadnych podstaw do wyłączania czynności administracyjno-biurowych takiego rodzaju z czynności polegających na sprawowaniu dozoru i traktowania ich odrębnie (por. także powołane wyżej wyroki z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 62/07; z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 66/07; z dnia 5 maja 2009 r., I UK 4/09 oraz wyroki z dnia 30 stycznia 2008 r., I UK 195/07, OSNP 2009 Nr 7-8, poz. 105 i z dnia 11 marca 2009 r., II UK 243/08, niepublikowany).

Jak stanowi art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych, prace w szczególnych warunkach to prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku; wykaz prac w szczególnych warunkach określa załącznik nr 1 do ustawy.

Ponadto zgodnie z art. 3 ust. 7 ww. ustawy za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze uważa się osoby wykonujące przed dniem wejścia w życie ustawy prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Wskazane odwołanie do art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych pozwala na stosowanie omawianych przepisów łącznie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze ( Dz. U. z 1983 r., nr 8, poz. 43 ze zm.) ( vide art. 32 ust. 4).

W świetle § 2 ust. 1 wskazanego rozporządzenia oraz zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, przy czym powyższe okoliczności pracownik jest obowiązany udowodnić ( por. wyrok Sądu Najwyższego z 15 grudnia 1997 r. II UKN 417/97 – (...) i US (...) i wyrok Sądu Najwyższego z 15 listopada 2000 r. II UKN 39/00 Prok. i Prawo (...) ).

Stosownie do § 2 ust. 2 rozporządzenia okresy takiej pracy stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według określonego wzoru, lub świadectwie pracy.

Regulacja § 2 Rozporządzenia, statuująca ograniczenia dowodowe i obowiązująca w postępowaniu przed organem rentowym, nie ma zastosowania w postępowaniu odwoławczym przed Sądem. W konsekwencji okoliczność i okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach Sąd uprawniony jest ustalać także innymi środkami dowodowymi niż dowód z zaświadczenia zakładu pracy, w tym zeznaniami świadków ( por. uchwała Sądu Najwyższego z 27 maja 1985 r. sygn. III UZP 5/85 – LEX 14635, uchwała Sądu Najwyższego z 10 marca 1984 r. III UZP 6/84 – LEX 14625).

Podkreślić należy jednak, iż ustawodawca w obecnie obowiązujących przepisach celowo odszedł od szczegółowego określania stanowisk pracy, skupiając się na zakresach obowiązków, bowiem nazwy stanowisk pracy mogły być bardzo różne w zależności od zakładu pracy. Ponadto ustalano je często na długo przed wejściem w życie przepisów określających pracę w warunkach szczególnych. Z tej przyczyny Sąd ma nie tylko prawo, ale
i obowiązek ustalać rzeczywisty zakres obowiązków, bez względu na nazwę stanowiska.

Dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. Praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Przy ustalaniu okresów pracy w szczególnych warunkach, wymaganych do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym, nie jest dopuszczalne zaliczanie innych równocześnie wykonywanych prac w ramach dobowej miary czasu pracy, które nie oddziaływały szkodliwie na organizm pracownika w stopniu powodującym wcześniejszą utratę zdolności do zatrudnienia i nie zostały wymienione w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia z dnia 10 kwietnia 2014 r., II UK 395/13, Lex Nr 1455235).

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na okoliczność pracy wykonywanej przez wnioskodawcę w szczególnych warunkach dopuścił dowód z zeznań wnioskodawcy i świadka oraz przeprowadził dowód z dokumentacji zatrudnienia ubezpieczonego.

Jak wynika ze zgromadzonego materiału dowodowego w postaci zeznań wnioskodawcy, świadka oraz dokumentacji osobowej ubezpieczony był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w okresie od 1 grudnia 1983 r. do 16 października 2000 r. w (...) S.A. w Ł. na stanowiskach: mistrza od 1 grudnia 1983 r. w Wydziale (...) Wtryskowego, zastępcy kierownika od 16 sierpnia 1985 r. w Wydziale (...) Prasowanego, w Wydziale (...) Gumowego, w Wydziale (...) Wtryskowego, p.o. kierownika od 1 kwietnia 1991 r. w Wydziale (...) Wtryskowego, kierownika od 1 października 1991 r. w Wydziale (...) Wtryskowego, w Wydziale Produkcji (...) – 2.

Podczas zatrudnienia ubezpieczony pracował w różnych wydziałach. Początkowo pracował na wydziale obuwia wtryskowego, później był zastępcą kierownika na wydziale obuwia prasowanego, następnie przeszedł na wydział obuwia gumowego. Podczas pracy na w/w stanowiskach wnioskodawca kontrolował pracę pracowników zatrudnionych w I kategorii zatrudnienia w podległych mu wydziałach, sprawował bezpośredni nadzór podczas produkcji. Wnioskodawca jako zastępca kierownika, a następnie kierownik organizował całą produkcję, współpracował z mistrzami, nadzorował pracę maszyn. Jako mistrz wykonywał więcej zadań związanych bezpośrednio z produkcją i pracował na trzy zmiany. Jako mistrz oraz kierownik ubezpieczony posiadał biuro na wydziale, którym zarządzał na antresoli. Czynności biurowe wykonywał w Wydziale. Nie pracował w biurowcu. Na wydziale obuwia wtryskowego przygotowywany był surowiec z polichlorku winylu. To jest tworzywo elastyczne, potem był wtrysk do formy. Polichlorek winylu jest na bazie chloru. Była to produkcja i przetwórstwo żywic sztucznych. Podczas produkcji przy spalaniu polichlorku winylu wytwarzało się dużo substancji szkodliwych. Pracownicy przygotowywali surowiec, był dobarwiany na dziale przygotowania, podstawiany do wtryskarek zaciągany i wtryskiwany do formy i wychodził gotowy but. Był to but z PCV. Następnie był wysyłany na wykończenie, odbywała kontrola jakości i wysyłano buty do magazynu. Wnioskodawca odpowiadał za mechaników, za jakość form, wykonanie dobrego produktu, podlegał mu też technolog. Na wydziale obuwia gumowego odbywało się przetwórstwo gumy. Na wydział dostarczano gumę, stały walcarki, tłocznie do wyrabiania gumy, były prasy. Praca była zorganizowana na 50 pracowników w ciągu. Wnioskodawca na tym wydziale był zastępcą kierownika. Warunki pracy były tożsame, co na innych tylko było inne tworzywo. Na wydziale prasy była przetwarzana guma. Praser składał na kopycie but. Na wydziale mieszanek pracownicy mieli dodatkowo skrócony czas pracy, bo było tam duże zapylenie. Praca trwała 24 godziny na dobę.

Do obowiązków wnioskodawcy na stanowisku mistrza należało m.in.

- wytyczanie, organizowanie, koordynowanie i prowadzenie operatywnej kontroli całokształtu prac swojej zmiany, a w szczególności: