UZASADNIENIE

Przedmiotowym pozwem powód (...) S.A. w B. wystąpił z żądaniem zasądzenia od pozwanego G. J. kwoty 19.155,79 zł wraz z odsetkami umownymi za opóźnienie w wysokości dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia 31 marca 2018 r. do dnia zapłaty i obciążenia pozwanego kosztami procesu.

W uzasadnieniu podał, że pozwany zobowiązał się poprzez podpisanie weksla dnia 31 sierpnia 2018 r. do zapłaty w dniu 30 sierpnia 2018 r. kwoty wskazanej w wekslu w wysokości dochodzonej pozwem. Powód podał też, że weksel ten został wystawiony przez pozwanego w celu zabezpieczenia spłaty pożyczki udzielonej przez powoda na podstawie umowy pożyczki gotówkowej nr (...) z dnia 31 sierpnia 2017 r. oraz że na kwotę dochodzoną pozwem składa się suma pozostałych do spłaty rat pożyczki oraz odsetki za opóźnienie naliczone zgodnie z art. 481§2¹ kc.

Pismem z dnia 9 sierpnia 2018 r. (k. 19) powód wskazał, iż precyzuje żądanie pozwu w ten sposób, że wnosi o wydanie nakazu zapłaty, na mocy którego pozwany zostanie zobowiązany do zapłaty wskazanej w pozwie należności głównej wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie.

W sprzeciwie od wydanego w sprawie w postępowaniu upominawczym nakazu zapłaty pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości, zgłaszając zarzut nieważności weksla, nieudowodnienia przez powoda istnienia i wysokości roszczenia, a także naruszenia przez powoda zasad współżycia społecznego ograniczających swobodę umów, powodujących bezwzględną nieważność zapisu umowy pożyczki przywołanej w pozwie, z uwagi na zastosowanie w niej niedozwolonych klauzul umownych w zakresie kwot prowizji za udzielenie pożyczki.

W toku postępowania pozwany wycofał się z zarzutu nieważności weksla, podtrzymując zarzuty dotyczące częściowej nieważności umowy pożyczki zabezpieczonej wekslem w zakresie wskazanej w pkt. 1.4 umowy prowizji w kwocie 7.771 zł, opłaty przygotowawczej w wysokości 129 zł oraz opłaty za „Twój pakiet” 1.100 zł, z uwagi na dokonaną przez powoda próbę obejścia poprzez te zapisy przepisów o odsetkach maksymalnych. Pozwany zarzucił, iż poprzez te prowizje i opłatę został zmuszony do poniesienia wysokich kosztów prowizji stanowiących w istocie rzeczy lichwiarskie odsetki.

W piśmie z dnia 19 listopada 2018 r. powód podtrzymał roszczenie w zakresie kwoty 18.575,79 zł z umownymi odsetkami wskazanymi w pozwie, cofając jednocześnie pozew w zakresie kwoty 580 zł i zrzekając się w tym zakresie roszczenia, z uwagi na dokonanie przez pozwanego wpłaty w tej wysokości w toku procesu.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 27 kwietnia 2016 r. pozwany złożył do dyspozycji strony powodowej podpisany przez siebie nieuzupełniony weksel własny in blanco z klauzulą „nie na zlecenie”. W złożonej jednocześnie deklaracji wekslowej pozwany złożył oświadczenie m.in., że weksel został wystawiony na zabezpieczenie zwrotu pożyczki udzielonej przez stronę powodową w dniu 31 sierpnia 2017 r. nr (...), na którą składała się całkowita kwota do zapłaty w wysokości 20.880 zł oraz maksymalne odsetki za opóźnienie liczone zgodnie z art. 481 §2¹ kc za każdy dzień opóźnienia w płatności każdej z rat oraz że strona powodowa ma prawo wypełnić ten weksel, w ten sposób, że powód został upoważniony do wpisania domicyliatu i wypełnienia weksla na sumę odpowiadającą zadłużeniu pozwanego u pożyczkodawcy. W szczególności powód został uprawniony do uzupełnienia weksla oraz dochodzenia na jego podstawie zobowiązania przed sądem m.in. gdy opóźnienie w płatności kwoty równej jednej racie przekroczy 30 dni, po uprzednim wezwaniu pozwanego do zapłaty zaległości w terminie 7 dni od daty otrzymania wezwania.

Na podstawie zawartej przez strony procesu w dniu 31 sierpnia 2017 r. umowy pożyczki, której spłatę zabezpieczał wskazany wyżej weksel gwarancyjny pozwany otrzymała od powoda kwotę 9.000 zł, którą zobowiązał się zwrócić wraz z przewidzianymi w umowie opłatami i odsetkami w 36 miesięcznych ratach po 580 zł każda z nich, począwszy od dnia 10 października 2017 r.

W pkt. 1.4 umowy zostało określone, że w związku z udzieleniem pożyczki pożyczkobiorca zobowiązany jest ponieść koszty:

a) opłaty przygotowawczej w wysokości 129 zł,

b) wynagrodzenia prowizyjnego w wysokości 7.771 zł (prowizji),

c) wynagrodzenia z tytułu przyznania na wniosek pożyczkobiorcy (...), w o którym mowa w pkt. 15 w wysokości 1.100 zł (cena (...)).

W pkt. 15 umowy uprawnienia wynikające z (...) przewidywały dla pożyczkobiorcy prawo do jednorazowego w całym okresie kredytowania skorzystania z bezpłatnego odroczenia maksymalnie dwóch kolejnych terminów płatności rat, albo bezpłatnego obniżenia maksymalnie czterech kolejnych rat. W punkcie tym podano także, że odroczone lub obniżone raty zostają spłacone w dodatkowym okresie kredytowania.

W pkt 4.1 umowy strony postanowiły, że jeżeli pożyczkobiorca nie zapłaci w terminach określonych w umowie poszczególnych rat lub ich części lub innych kwot związanych umową niespłacona kwota staje się zadłużeniem przeterminowanym, od którego pożyczkodawca nalicza odsetki za opóźnienie w wysokości rocznej równej stopie odsetek maksymalnych za opóźnienie. W punkcie 8 umowę ustalono, iż pożyczkodawca może wypowiedzieć umowę w przypadku opóźnienia w płatności kwoty równej jednej racie przekraczającego 30 dni, po uprzednim wezwaniu pożyczkobiorcy z zapłaty zaległości w terminie 7 dni od daty otrzymania wezwania oraz że pożyczkodawca zobowiązany jest do zachowania trzydziestodniowego okresu wypowiedzenia warunków. Określono także, iż pożyczkodawca ma prawo wypełnić weksel in blanco na zasadach określonych w deklaracji wekslowej w przypadku, gdy opóźnienie w płatność kwoty równej jeden racie przekroczy 30 dni, po uprzednim wezwaniu pożyczkobiorcy do zapłaty zaległości w terminie 7 dni od daty otrzymania wezwania.

Pozwany, po zapłacie w dniu 10 października 2017 r., 13 listopada 2017 r. i 11 grudnia 2017 r. trzech pierwszych rat – każda w wysokości po 580 zł zaprzestał spłaty rat pożyczki.

Pismem z dnia 12 lutego 2018 r. powód wezwał pozwanego do spłaty zaległości wyznaczając 7-dniowy termin do zapłaty zaległości w wysokości 1.160 zł pod rygorem wypowiedzenia pożyczki. Pismo został wysłane na adres pozwanej podany w umowie za pośrednictwem publicznego operatora pocztowego (...) SA listem poleconym i doręczone przez UP (...) w dniu 19 lutego 2018 r.

Kolejnym pismem z dnia 28 lutego 2018 r. zatytułowanym „wypowiedzenie umowy pożyczki” strona powodowa poinformowała pozwanego, że ze względu na poważne naruszenie przez pozwanego postanowień umowy nr (...) polegające na nie płaceniu zobowiązań pozwanego zgodnie z ustalonym kalendarzem spłat do ww. umowy pożyczki, wypowiada pozwanemu umowę pożyczki z zachowaniem terminu 30 dni, co czyni zobowiązania pozwanego dotyczące ww. umowy wymagalnymi. Jednocześnie strona powodowa oświadczyła, iż zawiadamia pozwanego, że zgodnie z postanowieniami ww. umowy oraz deklaracji wekslowej wystawiony przez pozwanego weksel in blanco został wypełniony i w przypadku nie otrzymania zapłaty w ciągu najbliższych 30 dni, strona powodowa skieruje sprawę na drogę sądową do rozpoznania przez sąd powszechny.

Jednocześnie strona powodowa poinformowała pozwanego, że na dzień 28 lutego 2018 r. jego dług wynosi 19.155,79 zł, na którą to kwotę składają się: kwota niespłaconej pożyczki – 19.140 zł oraz umowne odsetki dzienne obliczone na podstawie pkt. 4.1 postanowień umowy – 15,79 zł. Pismo został wysłane na adres pozwanego podany w umowie za pośrednictwem publicznego operatora pocztowego (...) SA listem poleconym na adres pozwanego i doręczone przez UP (...) w dniu 7 marca 2018 r.

Strona powodowa wypełniła weksel na kwotę 19.155,79 zł na swoją rzecz z datą jego płatności określoną na dzień 30 marca 2018 r. i miejscem płatności w B..

Pozew w sprawie niniejszej został wniesiony w dniu 16 kwietnia 2018 r.

W dniu 30 kwietnia 2018 r. pozwany dokonał wpłaty na poczet spłaty zadłużenia kwoty 580 zł.

dowód: weksel - k. 6; deklaracja wekslowa - k. 7; umowa pożyczki - k. 56-60; harmonogram spłat - k. 61; karta klienta - k. 63-64; pismo z dnia 28.02.2018 r. zatytułowane: wypowiedzenie umowy pożyczki - k. 71; pismo z dnia 12.02.2017 r. zatytułowane: ostateczne wezwanie do zapłaty - k. 65; wydruk książki nadawczej - k. 66-68 i 72-74; wydruk monitoringu przesyłek Poczty Polskiej - k. 69-70 i 75-76; wyliczenie odsetek - k. 77, potwierdzenia nadania pozwu na poczcie – koperta k. 12v

Kwota uzyskana przez pozwanego z tytułu przedmiotowej pożyczki została przez niego przeznaczona na lekarstwa i zabiegi dla żony po przebytych przez nią zabiegach i operacjach medycznych. Na pokrycie tych kosztów nie pozwalała pozwanemu wysokość uzyskiwanej przez niego emerytury. Pozwany ma obecnie 79 lat. Uzyskuje emeryturę w wysokości niecałych 3.000 zł. Z emerytury tej potrącane jest zajęcie komornice w wysokości 760 zł. Stałe miesięczne wydatki związane z najmem mieszkania i jego utrzymaniem oraz uiszczeniem opłat za media, w tym telefon wynoszą około 2.000 zł. Żona pozwanego nie nabyła praw do emerytury i nie uzyskuje żadnego dochodu.

Podczas zawierania umowy przedstawiciel pożyczkodawcy nie rozmawiał z pozwanym na temat prowizji i wysokości opłaty za usługę oferowaną jako (...).

Dowód: zeznania powoda słuchanego w charakterze strony – k. 83v-84

Sąd zważył, co następuje:

W świetle powyższego stanu faktycznego sprawy, ustalonego w oparciu o treść wymienionych wyżej – niekwestionowanych co do treści - dokumentów prywatnych, Sąd uznał, iż powództwo w zakresie żądania zasądzenia kwoty niezwróconej powodowi a wypłaconego pozwanemu kapitału pożyczki wraz z przewidzianą w niej opłatą przygotowawczą i skapitalizowanymi umownymi należnymi za czas do wypowiedzenia pożyczki w łącznej wysokości 7.648,97 zł zasługiwało na uwzględnienie. W tym zakresie znajdowało ono bowiem oparcie w przestawionym przez powoda, jako podstawie faktyczna żądania pozwu wekslu i umowie stron. W pozostałej części roszczenie dochodzone przez powoda pozostawało niezasadne.

Rozstrzygając w powyższy sposób Sąd miał na uwadze, iż w rozpoznawanej sprawie weksel będący podstawą dochodzonego roszczenia był wekslem gwarancyjnym wystawionym pierwotnie in blanco, zabezpieczającym spłatę przez pozwanego opisanej wyżej pożyczki. Zatem w procesie prowadzonym na podstawie tak wystawionego weksla, wypełnionego później przez wierzyciela wekslowego i nie puszczonego w obieg w drodze indosu, do odpowiedzialności pozwanego i zakresu postępowania zastosowanie miał art. 10 prawa wekslowego. Jakkolwiek bowiem zobowiązanie wekslowe co do zasady ma charakter samodzielny i abstrakcyjny, to w stosunku pomiędzy wystawcą, a remitentem samodzielność tego zobowiązania ulega znacznemu osłabieniu, właśnie z uwagi na możliwość podniesienia przez wystawcę zarzutów ze stosunku podstawowego bez ograniczeń. Spór przenosi się wówczas na płaszczyznę stosunku podstawowego, który w związku z zarzutami wystawcy podlega badaniu przez Sąd oceniający zasadność orzeczenia wydanego na podstawie weksla. Zgodnie więc z art. 10 prawa wekslowego to wystawca uzyskuje uprawnienie do wykazania, iż weksel wypełniono niezgodnie z porozumieniem wekslowym, a jednocześnie wierzyciel wekslowy winien wyjaśnić istotę stosunku podstawowego oraz wykazać przysługującą mu sumę wekslową. Zarzut oparty na treści art. 10 prawa wekslowego jest bowiem zarzutem wekslowym i prowadzi jedynie do uwzględnienia stosunku podstawowego w ramach oceny zasadności dochodzonego roszczenia wekslowego. Nadal więc przedmiotem sporu jest roszczenie wekslowe, z tą tylko różnicą, że przy jego rozpoznawaniu uwzględniany jest również stosunek podstawowy (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 czerwca 2006 r., V CSK 86/06). Przeniesienie sporu na stosunek podstawowy sensu stricto wymaga zatem w tym zakresie inicjatywy powoda, który już w pozwie lub z odpowiedzi na zarzuty strony pozwanej może podnieść twierdzenia uzasadniające uwzględnienie powództwa na podstawie stosunku, który weksel zabezpieczał.

W świetle powyższej regulacji, z uwagi na zgłoszoną przez pozwanego treść zarzutów Sąd dokonał w niniejszej sprawie oceny ważności zapisów umownych zawartej przez strony pożyczki. Obrona pozwanego przed wytoczonym przeciwko niemu roszczeniu wekslowemu, obejmowała bowiem ostatecznie wyłącznie zarzuty oparte na nieważności zapisów umownych przewidujących prowizje i opłatę za (...), których spłata także została objęta wskazaną w wekslu sumą wekslową.

W ocenie Sądu zarzuty pozwanego w zakresie dotyczącym określonych w umowie pożyczki: wynagrodzenia prowizyjnego w wysokości 7.771 zł oraz opłaty za (...) – pozostawały skuteczne. Zarówno bowiem opłata ta, jaki i ta prowizja zostały wprowadzone przez pożyczkodawcę do treści umowy zawartej z pozwanym w postaci nieważnych zapisów umownych, które z mocy art. 58 §1 i 3 nie wiązały pozwanego. Omawiane opłata i prowizja nie były bowiem głównym świadczeniem pozwanego - tym bowiem w umowie pożyczki jest wszak zgodnie z treścią art. 720 kc - zwrot pożyczki. W opinii Sądu, porównanie wysokości udzielonej pozwanemu pożyczki (9.000 zł), z wysokością przedmiotowej prowizji - wynoszącej wraz z opłatą za (...) – praktycznie dokładnie tyle co wysokość podlegającego spłacie kapitału (7.771+1.100=8.871 zł) - przewidujące tę opłatę i prowizję postanowienia umowne nakazywało postrzegać jako ukryte odsetki, co niewątpliwe zmierzało do obejścia przepisów o odsetkach maksymalnych. Dokonując analizy treści umowy, Sąd ustalił bowiem, iż pożyczkodawca zastosował zabieg wprowadzania dodatkowej prowizji i opłaty za w istocie fikcyjne uprawnienie, pomimo iż formalnie ograniczył wysokość odsetek kapitałowych do poziomu zgodnego z treścią art. 359 §2¹ kc.

Zgodnie zaś z brzemieniem art. 359 kc, w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia umowy stron, stosownie do §1 odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu. Jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe, jednakże maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego (odsetki maksymalne) (§2 i 2¹). Jeżeli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek maksymalnych, należą się odsetki maksymalne (§2²). Postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych, także w razie dokonania wyboru prawa obcego. W takim przypadku stosuje się przepisy ustawy (§2³).

Przepis ten określa górną granicę tzw. odsetek kapitałowych tj. odsetek należnych za okres przed terminem wymagalności kapitału. Odsetki te stanowią wynagrodzenie za korzystanie z cudzych pieniędzy. Jako świadczenie uboczne wobec należności głównej mogą jednocześnie pełnić funkcję waloryzacyjną, odszkodowawczą, gwarancyjną i dyscyplinującą. Ustawą z dnia 7 lipca 2005 r. (Dz. U. Nr 157, poz. 1316) został znowelizowany kodeks cywilny przez wprowadzenie przepisów art. 359 §2¹ - 2³, które ze skutkiem od 20 lutego 2006 r. znacząco ograniczyły swobodę zastrzegania odsetek wynikających z czynności prawnej. Celem tego unormowania jest przede wszystkim ochrona dłużnika przed odsetkami lichwiarskimi. Zgodnie z kolei z art. 58 §1 kc czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana (§ 3).

Przenosząc powyższe regulacje na grunt niniejszej sprawy Sąd uznał, że postanowienie łączącej strony umowy, określające (poza umownymi odsetkami kapitałowymi) wynagrodzenie prowizyjne było nieważne, gdyż prowadziło do obejścia przepisów o odsetkach maksymalnych oraz godziło w naturę stosunku pożyczki. Jak wyżej wskazano wynagrodzenie za udzielenie pożyczki nie jest elementem istotnym umowy pożyczki. Nie oznacza to, że nie może zostać wprowadzone do danej umowy pożyczki przez strony. Jednakże zasada swobody umów nie daje w tym zakresie pełnej dowolności. Zgodnie z art. 353¹ kc strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Jakkolwiek więc w tych granicach strony umowy pożyczki uprawnione są do ujęcia w umowie postanowień obejmujących wynagrodzenie (opłatę) za udzielenie pożyczki, jak i opłatę za związane z nią czynności, to jednak istota umowy pożyczki gotówkowej sprowadza się do udostępnienia przez pożyczkodawcę na rzecz pożyczkobiorcy określonej sumy pieniędzy na ustalony okres i jej zwrotu po tym czasie. Stąd też, mimo że strony mogą ustalić dla pożyczkodawcy wynagrodzenie, to winno ono odpowiadać zakresowi obowiązków pożyczkodawcy i uwzględniać ewentualne koszty, jakie w związku z udzieleniem pożyczki musiał ponieść. Ponieważ przedmiotem świadczenia pożyczkodawcy jest suma pieniężna, przy ustalaniu obowiązków stron istotne są regulacje zawarte w art. 359 kc dotyczące odsetek kapitałowych. Przepis ten wpływa na zakres świadczeń stron wskazując, że wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może przekraczać odsetek maksymalnych. Świadczenie dodatkowe przy umowie pożyczki w postaci wynagrodzenia (opłaty, czy też prowizji), winno być zatem świadczeniem wyważonym co do wysokości, odpowiednim do zakresu świadczeń i obowiązków pożyczkodawcy, a także pozostawać w odpowiedniej proporcji do kwoty pożyczki. Zdaniem Sądu wynagrodzenie prowizyjne w wysokości 7.771 zł walorów tych w sposób oczywisty nie spełniało. W treści umowy pożyczki pożyczkodawca nie wskazał wszak nawet, by prowizja ta uwarunkowana była jakimikolwiek kosztami, jakie w związku z faktem udzielenia tej pożyczki obowiązany był on ponieść.

Sąd zważył także, że zastosowanie regulacji o odsetkach maksymalnych powoduje, że świadczenie powoda z tego tytułu za okres udzielenia pożyczki wynosiłoby w przypadku umowy stron niewiele ponad 1.600 zł - co wynika wprost z treści umowy stron. Stąd też omawianej dodatkowej opłaty, wynoszącej w danym przypadku ponad 7.700 zł nie da się, zdaniem Sądu, pogodzić z istotą umowy pożyczki oraz przepisami o odsetkach maksymalnych. Brak też było faktycznego, jak i prawnego uzasadnienia dla takiej prowizji, a przewidujący ją zapis umowny pozostawał w sprzeczności z zasadą uczciwości kontraktowej. W opinii Sądu prowizja ta nie tylko stanowiła obejście przepisów o odsetkach maksymalnych, ale też godziła w naturę umowy pożyczki, gdyż jej celem pozostawało uzyskanie przez pożyczkodawcę wynagrodzenia nieadekwatnego do spełnionego świadczenia.

Z tych przyczyn postanowienia umowy regulujące tę prowizję i opłatę z (...) w myśl przepisu art. 58 §1 i 3 kc pozostawały nieważne, a co za tym idzie - nie wiązały pozwanego. Pogląd o możliwości potraktowania prowizji (opłaty) jako sposobu obejścia przepisów o odsetkach maksymalnych został wyrażony w orzeczeniu Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 25 lutego 2015 r. w sprawie V ACa 622/14 (portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Katowicach). Sąd w niniejszej sprawie w pełni podziela pogląd wyrażony w przytoczonym orzeczeniu, iż postanowienia umowne, wprowadzające do umowy pożyczki, obok odsetek maksymalnych, wygórowaną prowizję nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych. W takiej sytuacji taka prowizja mogła pozostawać zasadna jedynie do wysokości nieprzekraczającej odsetek maksymalnych, te jednak zostały przez powoda naliczane odrębnie.

Odnosząc się zaś w tym miejscu do objętej sumą wekslową ceny przyznania pozwanemu (...) dodatkowo wskazać należało, iż pomimo tego, że w treści umowy zostało wskazane, że regulacja tej opcji stanowiła fakultatywny element umowy pożyczki, dodatkowo uzgadniany z klientem, to z zeznań pozwanego wynikało, że w ogóle na ten temat przed udzieleniem mu pożyczki z nim nie rozmawiano, ani tym bardziej nie pytano go, czy za cenę w wysokości 1.100 zł chce od powoda usługę tę wykupić. Sam zaś nie miał szans nawet na doczytanie faktu przyznania mu tej usługi w umowie pożyczki, gdyż jak zeznał: z uwagi na zminimalizowaną wielkość liter użytych przez powoda do sporządzenia formularza umowy pożyczki, jako osoba w wieku 77-miu lat nie miał nawet szans na zauważenie wprowadzającego ją zapisu. Nie polegała zatem nawet prawdzie ta część wzorca umowy, w której zostało wskazane, że o przyznanie tej usługi wnioskował sam pozwany. Stąd też brak było podstaw do przyjęcia, że pozwany samowolnie i nieprzymuszenie godził się z tymi niekorzystnymi dla niego warunkami umowy. Za Sądem Okręgowym w Białystoku (vide: uzasadnienie zamieszczonego na internetowy portalu orzeczeń wyroku wydanego w dniu w 22.11.2018 r. w sprawie o sygn. II Aca 628/18) wskazać też należało, że wysokość tej opłaty (1.110 zł) w zestawieniu z tym, co powód w zamian oferował – pozostawała rażąco wygórowana, przez co rzeczywisty charakter wynagrodzenia za (...) budził uzasadnione zastrzeżenie, szczególnie że w pkt 15 umowy in fine wskazano, że nieskorzystanie z przyznanych w ramach (...) uprawnień pozostawało bez jakiegokolwiek wpływu na zobowiązanie pożyczkobiorcy z tytułu jego ceny. Podobnie więc jak i wyżej omówiona prowizja, tak również i ta opłata, zdaniem Sądu, stanowiła podjętą przez powoda próbę uzyskania wynagrodzenia przekraczającego wysokość dopuszczalnych ustawą odsetek maksymalnych. Stąd też pozostawała nieważnym postanowieniem umownym.

Nie miał bowiem racji powód podnosząc, iż z uwagi na to, że omawiane prowizja i opłata stanowiła określone w art. 36 a ustawy o kredycie konsumenckim pozaodsetkowe koszty kredytu wynikające z umowy pożyczki i jednocześnie nie przekraczała dopuszczalnej maksymalnej wysokości tych kosztów, to same przez się były w związku z tym w pełni uzasadnione i dopuszczalne. Jakkolwiek bowiem z brzmienia przepisu art. 5 pkt 8 ustawy o kredycie konsumenckim wynika, że całkowita kwota do zapłaty przez konsumenta stanowi sumę całkowitego kosztu kredytu i całkowitej kwoty kredytu, zaś w myśl pkt. 6 tego artykułu: całkowity koszt kredytu to wszelkie koszty, które konsument jest zobowiązany ponieść w związku z umową o kredyt, w szczególności: odsetki, opłaty, prowizje, podatki i marże jeżeli są znane kredytodawcy oraz koszty usług dodatkowych w przypadku gdy ich poniesienie jest niezbędne do uzyskania kredytu, z wyjątkiem kosztów opłat notarialnych ponoszonych przez konsumenta, to jednak brzmienie art. 36a u.k.k. nie wyłącza ochrony konsumenta, jaką w stosunkach z przedsiębiorcą gwarantuje mu art. 385¹ §1 kc oraz art. 58 kc. Przepis art. 36 a u.k.k. nie eliminuje bowiem możliwości kontroli postanowień wzorca umowy, które odnoszą się do określonych w nim kosztów, pod kątem skuteczności ich inkorporacji do stosunku prawnego oraz pod względem ich abuzywności (por. T. Czech w M.Pr. Bank.2016.2.52), nie wyłącza też ich regulacji spod kontroli opartej na brzmieniu art. 58 kc. Wprowadzenie limitu pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego oznacza więc tylko tyle, że w razie ustalenia tych kosztów przez kredytodawcę w wysokości przekraczającej maksymalne wartości ustalone na podstawie art. 36a §1 i 2 u.k.k., konsument będzie zobowiązany do zapłaty kwoty odpowiadającej tym maksymalnym wartościom.

Dodatkowo w tym miejscu podkreślenia wymaga, że jakkolwiek sporna opłata i prowizja miały zostać, według twierdzeń strony powodowej, ustalone umową stron, to jednak – jak już wyżej wskazano - swoboda umów nie pozostaje całkowicie dowolna i podlega pewnym ograniczeniom. I tak, w myśl art. 353¹ kc treść lub cel stosunku prawnego ułożonego przez strony nie może sprzeciwiać się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Tymczasem zapisy umowy odnoszące się do przedmiotowych: opłaty i prowizji pozostawały dodatkowo sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, gdyż kształtowały obowiązki pozwanego pożyczkobiorcy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami. Za sprzeczne z tymi obyczajami rozumie się zaś działanie, które godzi w równowagę kontraktową stron stosunku umownego. Ta zaś, poprzez wysokość omawianych opłat odniesioną do wysokości samej kwoty wypłaconej pozwanemu, pozostawała w drastyczny sposób zachwiana. Podobnie, naruszającą zasady współżycia społecznego jest także umowa, której treść pozostaje sprzeczna z uczciwością i rzetelnością kupiecką, jak też i taka, która kształtuje wzajemne stosunki między stronami w sposób ewidentnie urągający słuszności (tak Agnieszka Rzetecka-Gil, Kodeks Cywilny. Komentarz. Zobowiązania – część ogólna, LEX/el., 2011). Omówione zapisy pozostawały zaś sprzeczne zarówno z tymi zasadami, jak i dobrymi obyczajami.

W świetle tak ustalonego stanu faktycznego sprawy Sąd uznał, iż powództwo zasługiwało na uwzględnienie, jednakże wyłącznie w zakresie kwoty 7.649,97 zł. Kwota ta odpowiadała bowiem różnicy pomiędzy wysokością kapitału w kwocie 9.000 zł, opłaty za udzielenie pożyczki w wysokości 129 zł (której wbrew zarzutom pozwanego Sąd nie uznał ani za abuzywną ani nieważną) i odsetek umownych należnych do dnia wypowiedzenia umowy (839,97 zł - vide harmonagram k. 61 akt sprawy), a wielkością kwoty wpłaconej przez pozwanego na poczet spłaty pożyczki (4×580 zł = 2.320 zł). Różnica między kwotą 9.968,97 zł a kwotą 2.320 zł wynosiła bowiem 7.649,97 zł.

Za niezasadne Sąd uznał także żądnie zasądzenia od pozwanego odsetek umownych od daty w pozwie wskazanej, tj. od dnia następnego po dniu płatności określonego w wekslu. Uzasadniając w tym zakresie żądanie pozwu powód wprawdzie powoływał się na treść załączonego do pozwu oświadczenie o wypowiedzeniu umowy pożyczki, jednak w ocenie Sądu pismo to, jakkolwiek w sposób dostateczny dowodziło faktu złożenia przez powoda oświadczenia woli o wypowiedzeniu umowy pożyczki, to jednak nie było wystarczającym dowodem wykazania przedstawienia pozwanemu weksla do wykupu. Wbrew twierdzeniom pełnomocnika powoda samo wskazanie w tym piśmie, iż dług na dzień redakcji tego pisma wynosi 19.155,97 zł i obejmuje kwotę niespłaconej pożyczki w wysokości 19.140 zł oraz odsetki umowne w wysokości 15,79 zł nie było tożsame ze wskazaniem, że na taką właśnie sumę wystawiony przez pozwanego weksel został wypełniony. W piśmie tym nie zostało też wskazane jaki termin płatności weksla został przez powoda wpisany w jego treści. Brak było w sprawie dowodów na to, że kopia weksla została do tego pisma załączona, zaś bez niej, wyłącznie w oparciu o treść przywołanego pisma powoda z dnia 28 lutego 2018 r. pozwany nie miał też możliwości ustalenia, jakie miejsce płatności określił powód przy jego wypełnianiu. Z uwagi na powyższe, mając na względzie, że jakkolwiek samo nieprzedstawienie weksla wystawcy nie zwalnia go z obowiązku zapłaty sumy wekslowej (por. uzasadnienie wyroku SA w Katowicach z dnia 25 lutego 2015 r. wydany w sprawie o sygn. akt V ACa 622/14 i przywołane tam orzeczenie tego Sądu z dnia 20 września 2002 r. I ACa 165/02), Sąd uwzględnił fakt, iż okoliczność ta rodzi jednak skutek w postaci utraty możliwości dochodzenia odsetek za okres do daty okazania weksla. W konsekwencji wierzyciel wystawcy, będący posiadaczem weksla, może ich dochodzić nie od dnia przedstawienia weksla do zapłaty, którego nie było, ale od dnia, w którym wystawca weksla mógł dokonać oględzin tego dokumentu i stwierdzić czy istnieje jego zobowiązanie wekslowe (wyrok Sądu Najwyższego z 23 listopada 2004r., I CK 224/04). Przedstawienie weksla w rozumieniu art. 38 ustawy z 1936 r. Prawo wekslowe może nastąpić w postępowaniu sądowym, gdyż złożenie w nim weksla umożliwia dłużnikowi uzyskanie takich samych informacji jak okazanie mu weksla przez jego posiadacza. Za datę przedstawienia weksla nie może być jednak uznana data wniesienia pozwu. lecz chwila kiedy dłużnik miał faktycznie możliwość zapoznania się ze złożonym wekslem (por. wyrok Sądu Najwyższego z 30 czerwca 2010r., V CSK 461/09). W konsekwencji, zdaniem Sądu, skutek w postaci wymagalności roszczenia z weksla wobec pozwanego nastąpił dopiero w dniu 29 sierpnia 7 lutego 2017 r., to jest w dniu doręczenia jej nakazu zapłaty wraz z odpisem pozwu i weksla. Stąd odsetki od sumy wekslowej zostały zasądzone w pkt. I wyroku od dnia następnego po tym dniu, tj. od dnia 30 sierpnia 2018 r. Żądanie zasądzenia ich za okres wcześniejszy, w okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy nie było uzasadnione.

Podobnie niezasadne było powództwo w zakresie wysokości żądanych odsetek za opóźnienie w zakresie przenoszącym wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie. Zgodnie bowiem z regulacją art. 48 pkt. 2 Prawa wekslowego (mającego również zastosowanie do weksli własnych – art. 103 Prawa wekslowego) posiadacz wekslu może żądać od zobowiązanego zwrotnie przy wekslach, wystawionych i płatnych w Polsce odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia płatności. Przywołany przepis nie pozostawia wątpliwości, że posiadacz weksla wywodzący swoje roszczenia z tego papieru wartościowego może domagać się jedynie zapłaty odsetek ustawowych, chociażby z treści stosunku podstawowego łączącego go z wystawcą weksla wynikało, że przysługują mu odsetki umowne. Zatem żądanie strony powodowej zapłaty przez pozwanego odsetek za opóźnienie w wysokości równej dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie należało uznać za bezzasadne w zakresie przenoszącym wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie. Na marginesie jedynie wskazać należy, że na taką wysokość żądanych odsetek powód wskazywał w toku sprawy w piśmie z dnia 9 sierpnia 2018 r., jednakże w późniejszym etapie postępowania, nietrafnie zmieniając w tym zakresie stanowisko i ponownie żądając zasądzenia odsetek w wysokości umownej.

Mając na uwadze powyższe w pkt. I wyroku Sąd zasądził na rzecz powoda kwotę 7.648,97 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 30 sierpnia 2018 r. do dnia zapłaty, uznając, że należność wekslowa w tym zakresie istnieje i nie została spełniona. Orzeczenie wydano w oparciu o brzmienie art. 9 i 48 pkt. 2 Prawa wekslowego.

W pkt. II wyroku, z uwagi na fakt, iż powód w toku procesu cofnął pozew w części dotyczącej kwoty 580 zł i w tym zakresie zrzekł się roszczenia, na podstawie art. 203 §2 kpc w zw. z art. 355 §1 kpc Sąd umorzył postępowanie co do tej kwoty.

W pozostałym zakresie, powództwo jako pozbawione podstaw, zostało przez Sąd oddalone, o czym orzeczono w pkt. III wyroku.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 102 kpc. Przepis paragrafu pierwszego artykułu 98 kpc i 100 kpc statuuje wprawdzie zasadę odpowiedzialności za wynik procesu, w myśl której strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi poniesione przez niego koszty procesu i niewątpliwie pozwany jest w około 1/3 części jest stroną przegrywającą proces, jednakże w ocenie Sądu, w przedmiotowej sprawie winien był znaleźć zastosowanie art. 102 kpc, który przewiduje wyjątek od powyższego uregulowania. Artykuł ten ustanawia bowiem zasadę słuszności, zgodnie z którą w wypadkach szczególnie uzasadnionych Sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Okoliczność uzasadniającą zastosowanie art. 102 kpc stanowiła omówiona wyżej sytuacja materialna i życiowa strony pozwanego. Z uwagi na powyższe Sąd obstąpił od obciążania pozwanego częścią kosztów procesu poniesionych przez powoda uznając, iż konieczność ich uiszczenia doprowadziłaby do naruszenia jego istotnych podstaw własnej egzystencji, gdyż na poczet ich pokrycia pozwana musiałaby przeznaczyć środki, które pozostają jej na zakup koniecznej żywności. Nadto w bezsprzeczny sposób dodatkowy obowiązek poniesienia przez pozwanego części kosztów procesu poniesionych przez powoda przyczyniłby się w niewłaściwy sposób do utrudnienia mu wyjścia z zadłużenia.

SSR Marzanna Stefaniuk - Muczyńska

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

ZARZĄDZENIE

UZASADNIENIE

ZARZĄDZENIE