III Ca 809/19
Postanowieniem z dnia 28 września 2018 r., wydanym w sprawie z wniosku M. M. z udziałem Prokura Niestandaryzowanego Sekurytyzacyjnego Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego we W. o wykreślenie z działu III księgi wieczystej Nr (...) wzmianki o toczącym się postępowaniu egzekucyjnym na skutek skargi wnioskodawczyni na postanowienie referendarza sądowego z dnia 25 maja 2018 r., Sąd Rejonowy w Zgierzu oddalił wniosek i ustalił, że uczestnicy ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie.
Sąd I instancji ustalił, że księga wieczysta (...) prowadzona jest dla własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu Nr (...), położonego w Z. przy ul. (...), a w jej dziale II jako osoba uprawniona ujawniona jest obecnie M. M.. Wpis tego prawa nastąpił na podstawie wniosku z dnia 20 października 2017 r. (sygn. akt DzKw 12627/17) oraz postanowienia z dnia 6 lutego 2017 r. przysądzającego prawo do lokalu, wydanego w sprawie I Co 1794/12 Sądu Rejonowego w Zgierzu. Z działu III tej księgi w dniu 25 maja 2018 r. wykreślono wpisane tam wzmianki o toczących się postępowaniach egzekucyjnych w sprawach: Km 856/10, Km 681/12, Km 768/12, Km 769/12, Km 568/11, Km 1238/11, Km 356/10, Km 317/11, Km 321/13, Km 697/13 i Km 641/14, a z jej działu IV wykreślono hipoteki – zgodnie z wnioskiem z dnia 14 lutego 2018 r. Wzmianka o toczącym się postępowaniu egzekucyjnym w sprawie Km 712/17 wpisana została do księgi wieczystej w dniu 17 października 2017 r. na podstawie wniosku z dnia 26 lipca 2017 r. w sprawie DzKw 8909/17 i zawiadomienia z tego samego dnia o wszczęciu egzekucji prowadzonej z wniosku wierzyciela Prokura Niestandaryzowanego Sekurytyzacyjnego Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego we W. przeciwko poprzedniej uprawnionej do lokalu A. S., która w dacie dokonania wpisu była jeszcze ujawniona w dziale II księgi.
Sąd meriti wywiódł dalej, że prawomocne postanowienie o przysądzeniu spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu stanowi tytuł do ujawnienia na rzecz nabywcy tego prawa w księdze wieczystej (art. 999 k.p.c.), a z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia wygasają wszelkie prawa i skutki ujawnienia praw i roszczeń osobistych ciążących na nieruchomości; nie oznacza to jednak, iż samo postanowienie o przysądzeniu prawa stanowi podstawę do wykreślenia z księgi wieczystej obciążających je praw i roszczeń. Jak stanowi bowiem art. 1003 § 1 k.p.c., podstawę do wykreślenia w księdze wieczystej ujawnionych tam praw stanowi prawomocne postanowienie o przysądzeniu własności wraz z planem podziału sumy uzyskanej z egzekucji, natomiast samo postanowienie o przysądzeniu własności może stanowić tylko podstawę wykreślenia hipotek, o ile stwierdzono w nim zapłacenie całej ceny nabycia gotówką. W konsekwencji przyjąć trzeba, że co do zasady ujawnione w księdze wieczystej obciążenia ulegają wykreśleniu po zakończeniu postępowania egzekucyjnego z nieruchomości przez jej sprzedaż na podstawie złożonych łącznie dwóch dokumentów: postanowienia o przysądzeniu własności i planu podziału sumy uzyskanej z egzekucji, ponieważ niezbędnym elementem składowym planu podziału jest wskazanie tych praw ujawnionych przez wpis w księdze wieczystej, które wygasły wskutek przysądzenia własności (art. 1024 § 1 pkt 5 k.p.c.), a tego rozstrzygnięcia nie zawiera orzeczenie o przysądzeniu własności. Sąd podkreślił ponadto, że z poglądów przedstawianych w judykaturze wynika, iż w przypadku ujawnienia prawa w księdze wieczystej po uprawomocnieniu się postanowienia o przysądzeniu własności, orzeczenie to nie może być podstawą wykreślenia hipoteki, nawet jeśli spełnione są przesłanki określone w art. 1003 § 2 k.p.c.
Sąd Rejonowy zważył, że w rozpoznawanej sprawie wzmianka o wszczęciu postępowania egzekucyjnego w sprawie Km 712/17 została ujawniona w księdze wieczystej w dniu 17 października 2017 r., a zatem już po uprawomocnieniu się postanowienia z dnia 6 lutego 2017 r. o przysądzeniu spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu na rzecz M. M., zaś w komparycji orzeczenia nie wskazano sygnatury tego postępowania egzekucyjnego. W ocenie Sądu, w takiej sytuacji postanowienie z dnia 6 lutego 2017 r. bez dołączenia planu podziału nie może być podstawą wykreślenia wpisu wzmianki o postępowaniu egzekucyjnym w sprawie Km 712/17. Sąd nie zgodził się z wnioskodawczynią, że „od początku nie istniały podstawy do umieszczenia wzmianki o przedmiotowym postępowaniu egzekucyjnym” w księdze wieczystej i dlatego przedmiotowy wpis powinien zostać wykreślony, podnosząc w pierwszej kolejności, iż wpis ten jest już prawomocny i nie ma podstaw do ponownego analizowania zasadności jego dokonania. Ponadto podkreślono, że Sąd w postępowaniu wieczystoksięgowym bada wyłącznie treść wniosku i dołączonych dokumentów oraz treść księgi wieczystej, a w dacie złożenia wniosku oraz w chwili dokonywania wpisu wzmianki o postępowaniu egzekucyjnym w sprawie Km 712/17 w księdze wieczystej ujawniona była A. S., czyli dłużniczka wskazana w przesłanych przez komornika dokumentach. W tych okolicznościach nie było podstaw do odmowy dokonania wpisu, a wzmianka została wpisana całkowicie zgodnie z obowiązującymi przepisami. Sąd I instancji wskazał też, że nawet gdyby wpis ten nie był prawidłowy, to jedyną drogą do jego zakwestionowania byłoby jego zaskarżenie w przewidziany prawem sposób lub wytoczenie powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Ponadto podniesiono, że z uwagi na ograniczoną kognicję Sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym, który może orzekać wyłącznie na podstawie dokumentów dołączonych do wniosku, nie jest możliwe postulowane przez skarżącą zapoznanie się przez Sąd z urzędu z planem podziału sumy uzyskanej z egzekucji, a dokument ten powinien być dołączony do wniosku. Z tych przyczyn wniosek oddalono z równoczesnym orzeczeniem o kosztach postępowania na podstawie art. 520 § 1 k.p.c.
Apelację od tego postanowienia złożyła wnioskodawczyni, zaskarżając je w całości i wnosząc o jego zmianę poprzez uwzględnienie wniosku, ewentualnie o uchylenie postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi niższej instancji, a także o zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucono naruszenie:
art. 626 9 k.p.c. w związku z art. 626 8 § 2 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i oddalenie wniosku o wykreślenie wzmianki o wszczęciu egzekucji w sprawie Km 712/17 z księgi wieczystej Kw Nr (...), podczas gdy z okoliczności sprawy wynika, że wzmianka objęta wnioskiem z dnia 14 lutego 2018 r. powinna zostać wykreślona;
art. 1000 § 1 k.p.c. w związku z art. 1003 § 1 k.p.c. poprzez jego błędne niezastosowanie i umieszczenie w księdze wieczystej Kw Nr (...) wzmianki o toczącym się postępowaniu egzekucyjnym w sprawie Km 712/17 przeciwko poprzedniej uprawnionej do lokalu, podczas gdy z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu własności wygasają wszelkie prawa i skutki ujawnienia praw i roszczeń osobistych ciążące na nieruchomości;
art. 29 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 1916 ze zm.) poprzez jego błędne niezastosowanie i bezpodstawne przyjęcie, że wniosek o ujawnienie wzmianki o wszczęciu egzekucji złożony w dniu 26 lipca 2017 r. nie podlega wykreśleniu w oparciu o art. 1000 § 1 k.p.c. ze względu na jego ujawnienie w księdze wieczystej już po uprawomocnieniu się postanowienia o przysądzeniu własności, podczas gdy wpis w księdze wieczystej ma moc wsteczną od chwili złożenia wniosku, a tym samym w okolicznościach niniejszej sprawy przyjąć należy, że wzmianka o toczącej się egzekucji wywołuje skutki od dnia 26 lipca 2018 r. i powinna zostać wykreślona na podstawie art. 1003 § 2 k.p.c.;
art. 228 § 2 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie, że fakty znane sądowi z urzędu, tj. plan podziału sumy egzekucyjnej wymagają przeprowadzenia odrębnego dowodu, a w konsekwencji przez oddalenie wniosku o wykreślenie wzmianki w księdze wieczystej.
Sąd Okręgowy zważył, co następuje:
Apelacja nie jest zasadna.
Zgodnie z art. 626 8 § 1 k.p.c. wpis dokonywany jest na wniosek i w jego granicach, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Rozpoznając wniosek, sąd bada jedynie treść i formę wniosku, załączonych do niego dokumentów oraz treść księgi wieczystej (art. 626 8 § 2 k.p.c.). Powyższy przepis określa kognicję nie tylko sądu prowadzącego księgi wieczyste, lecz także sądu drugiej instancji przy rozpoznawaniu apelacji od wpisu; sąd drugiej instancji rozstrzyga jedynie, czy wpis lub odmowa wpisu przez sąd pierwszej instancji jest zgodny z prawem w kontekście wniosku, treści i formy dokumentów stanowiących podstawę wpisu oraz treści księgi wieczystej.
Nietrafny okazał się zarzut naruszenia art. 1000 § 1 k.p.c. w związku z art. 1003 § 1 k.p.c., z których wynika, że z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu własności wygasają wszelkie prawa i skutki ujawnienia praw i roszczeń osobistych ciążące na nieruchomości, a prawomocne postanowienie o przysądzeniu własności wraz z planem podziału sumy uzyskanej z egzekucji jest tytułem do wykreślenia w księdze wieczystej wszelkich praw, które według planu podziału wygasły. W judykaturze i piśmiennictwie istotnie przyjmuje się, że nabycie własności nieruchomości w drodze egzekucji sądowej jest nabyciem pierwotnym, ze skutkiem – co do zasady (art. 1000 § 1 k.p.c.) – wygaśnięcia wszelkich praw i roszczeń osobistych ciążących na nieruchomości (tak np. w uzasadnieniu wyroku SN z dnia 15 czerwca 2007 r., II CSK 97/07, LEX nr 347229). Z powołanego przepisu wynika więc, że uprawomocnienie się orzeczenia o przysądzeniu własności wywiera konstytutywny skutek w sferze prawnej danej nieruchomości polegający na tym, że z tą właśnie chwilą – co w sprawie niniejszej nastąpiło w dniu 28 lipca 2017 r. – realizuje się dyspozycja art. 1000 § 1 k.p.c., a prawa i skutki ujawnienia praw ciążących wówczas na nieruchomości (oprócz wyjątków wymienionych w art. 1000 § 2 k.p.c.) wygasają. W pierwszej kolejności trzeba zatem podkreślić, że oczywiste jest, iż owe konsekwencje nie mogą odnosić się do praw i skutków ujawnienia praw, które w chwili uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu własności jeszcze nie powstały ani nie zostały ujawnione. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 21 września 2011 r., I CSK 32/11, OSNC Nr D z 2012 r., poz. 77, podkreśla, że gdy art. 1000 § 1 k.p.c. mówi o „wygaśnięciu wszelkich praw ciążących na nieruchomości”, chodzi o prawa już wpisane do księgi wieczystej, a więc ujawnione w niej do chwili uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu własności, tylko bowiem wierzyciele, którym takie prawa przysługują, mogą brać udział w postępowaniu egzekucyjnym z nieruchomości.
Zważyć przy tym trzeba, że skutek wsteczny wynikający z art. 29 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 1916 ze zm.) związany jest z wpisem już dokonanym i występuje dopiero od daty dokonania (uprawomocnienia się) wpisu, a dopóki wpis nie nastąpi, dopóty nikt nie może powoływać się na uprawnienia wynikające z przyszłego wpisu, nawet jeżeli wniosek o wpis już został złożony. Jak wynika z akt sprawy, kwestionowany wpis w dziale III o przyłączeniu się do toczącej egzekucji z nieruchomości nastąpił w dniu 17 października 2017 r. (zawiadomienie, k. 308) na wniosek komornika sądowego z dnia 26 lipca 2017 r. (wniosek, k. 294-295; potwierdzenie złożenia wniosku, k. 296), zaś postanowienie Sądu Rejonowego w Zgierzu z dnia 6 lutego 2017 r. o przysądzeniu własności własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu Nr (...), położonego w Z. przy ul. (...) na rzecz M. M. uprawomocniło się w dniu 28 lipca 2017 r. (postanowienie ze stwierdzeniem prawomocności, k. 312) i zostało złożone do akt księgi wieczystej wraz z wnioskiem o ujawnienie prawa własności w dniu 20 października 2017 r. (wniosek, k. 310-311). Skoro w chwili uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu własności nie było jeszcze w księdze wieczystej wzmianki o przyłączeniu się do toczącej egzekucji nowego wierzyciela, tym samym postanowienie to nie może stać się podstawą do wykreślenia spornej wzmianki, choćby wniosek o jej wpis wpłynął w czasie, gdy orzeczenie nie było jeszcze prawomocne. Z powołanego już orzeczenia Sądu Najwyższego wynika, że art. 1003 k.p.c. w związku z art. 1000 § 1 k.p.c. nie ma zastosowania do praw i roszczeń wpisanych do księgi wieczystej po uprawomocnieniu się postanowienia o przysądzeniu własności, nawet jeżeli wniosek o wpis został złożony przed tą datą, a zatem podstawą ich wykreślenia nie może być w takim wypadku postanowienie o przysądzeniu własności. Warunkiem mocy wstecznej wpisu jest jego uprawomocnienie się (czy też, według innych poglądów, jego dokonanie) i dopiero z tą chwilą można przyjąć, że konsekwencje jego dokonania powstały wraz ze złożeniem wniosku o wpis – w rezultacie nie sposób uznać, że orzeczenie o przysądzeniu własności, które uprawomocniło się przed dniem, w którym spełnił się powyższy warunek skutkujący możnością przyjęcia, iż powstały skutki prawne, jakie art. 29 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 1916 ze zm.) wiąże ze złożeniem wniosku o wpis, może wpłynąć na byt prawny uprawnienia, które powstałoby z mocy dokonania takiego wpisu. W efekcie tego rozumowania należy zgodzić się z Sądem Rejonowym, który prawidłowo zastosował w okolicznościach sprawy art. 1003 § 1 k.p.c. w związku z art. 1000 § 1 k.p.c., ponieważ ze stanu faktycznego wynika, że kwestionowany wpis wzmianki o toczącym się postępowaniu egzekucyjnym w sprawie Km 712/17 nie jest w ogóle objęty dyspozycją tych przepisów, a skarżąca, twierdząc inaczej, dokonała błędnej wykładni art. 29 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 1916 ze zm.). Nieporozumieniem wydaje się być postawiony w rozpoznawanej sprawie zarzut uchybienia tym przepisom poprzez ujawnienie przedmiotowej wzmianki na wniosek komornika, gdyż w niniejszym postępowaniu Sąd wieczystoksięgowy nie bada prawidłowości dokonania tego wpisu, ale ustala, czy zachodzą podstawy do jego wykreślenia, a więc czy zachodzi niezgodność między treścią księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym wykazana orzeczeniem sądu lub innymi odpowiednimi dokumentami. Dodać można jeszcze, że nawet gdyby uprawomocnienie się postanowienia o przysądzeniu własności rzeczywiście – jak chciałaby tego skarżąca – skutkowało wygaśnięciem także tych odnoszących się do nieruchomości praw, które nie były jeszcze ujawnione w księdze wieczystej, to okoliczności tej Sąd wieczystoksięgowy – ze względu na swoją ograniczoną kognicję wynikającą z treści art. 626 8 § 2 k.p.c. – nie mógłby wziąć pod uwagę, skoro odpis tego postanowienia został złożony do akt księgi (wraz z wnioskiem o ujawnienie prawa własności) już po dokonaniu wpisu wzmianki.
Niezależnie od opisanej wyżej argumentacji, z której wynika, że złożone przez skarżącą postanowienie o przysądzeniu własności nie wywołuje skutku prawnego w postaci wygaśnięcia wobec uprawnień ujawnionych kwestionowaną wzmianką, zwrócić uwagę należy, iż nawet gdyby było inaczej, to przedmiotowe orzeczenie nie mogłoby stać się samoistną podstawą żądania wykreślenia, skoro art. 1003 § 1 k.p.c. stwierdza, że konieczne w tym celu jest ponadto przedłożenie planu podziału sumy uzyskanej z egzekucji. Skarżąca bezsprzecznie takiego dokumentu dotąd nie przedłożyła. Zupełnie chybiony jest jej zarzut, w ramach którego podnosi, że fakt istnienia planu podziału sumy egzekucyjnej jest znany Sądowi z urzędu, a w związku z tym nie wymaga już przeprowadzenia przez nią odrębnego dowodu, a skoro Sąd wieczystoksięgowy nie skorzystał ze swojej wiedzy w tym przedmiocie, to tym samym naruszył art. 228 § 2 k.p.c. Zaznaczyć tu zatem trzeba, że z przywoływanego już art. 626 8 § 2 k.p.c. wynika jasno, że rozpoznając wniosek o wpis, sąd bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej i o ile okoliczności notoryjne urzędowo rzeczywiście mogą stanowić podstawę ustalenia przez Sąd wieczystoksięgowy, że istnieje przeszkoda do żądanego wpisu (wykreślenia), o tyle bezsporne jest, że uwzględnienie wniosku o wpis (wykreślenie) może nastąpić jedynie na podstawie okoliczności wynikających z treści wniosku, dołączonych do niego dokumentów lub treści księgi wieczystej, ponieważ tym wypadku przesądzające znaczenie ma wyczerpujące wyliczenie w ustawie księgach wieczystych i hipotece podstaw dokonania wpisu, którymi są ściśle określone dokumenty [art. 31-34 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 1916 ze zm.)] (tak w uchwale składu 7 sędziów SN z dnia 25 lutego 2016 r., III CZP 86/15, OSNC Nr 7-8 z 2016 r., poz. 81).
W rezultacie powyższego nie można zgodzić się również z zarzutem naruszenia przez Sąd I instancji art. 626 9 k.p.c. w związku z art. 626 8 § 2 k.p.c., gdyż Sąd ten słusznie przyjął w stanie faktycznym rozpoznawanej sprawy, że brak jest podstaw do dokonania żądanego wykreślenia, skoro przepisy prawa nie dają podstaw do przyjęcia, że załączony do wniosku dokument wywołuje skutki prawne powodujące niezgodność treści księgi wieczystej z ujawnionym tam stanem prawnym, a ponadto – w myśl art. 1003 § 1 k.p.c. – nie mógłby stanowić wystarczającej podstawy takiego żądania nawet wówczas, gdyby skutki takie wywoływał. Zaskarżone orzeczenie należy ocenić jako prawidłowe, co skutkuje oddaleniem apelacji na podstawie art. 385 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.