WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 6 kwietnia 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w B. stwierdził, że ubezpieczony – M. Al (...) jest dłużnikiem Zakładu
z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne za okres od stycznia 2006 r. do lipca 2013r. W odwołaniu wniesionym do tut. Sądu ubezpieczony wskazał, że jest na rencie
z KRUS, a ponadto zaskarżona decyzja z 2016 r. dotyczy składki naliczonej za 2006 r.
W odpowiedzi na odwołanie pozwany organ rentowy wniósł o jego oddalenie.

Wyrokiem z dnia 12 lipca 2017 r. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy oddalił odwołanie ubezpieczonego i nie obciążył ubezpieczonego kosztami postępowania. Na skutek apelacji ubezpieczonego Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 26 czerwca 2018 r. uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Bydgoszczy VI Wydziałowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

Ubezpieczony – M. Al (...), od dnia 3 kwietnia 2000 r. do dnia 1 sierpnia
2013 r. wykonywał pozarolniczą działalność gospodarczą. Ubezpieczony osiągnął następujące przychody z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej: 5310,10 zł
(01.2006 r.), 13747,16 zł (02.2006 r.), 48632,97 zł (03.2006 r.), 4220,25 zł (04.2006 r.), 6484,44 zł (05.2006 r.), 11385,07 zł (06.2006 r.), 10447,31 zł (07.2006 r.), 31243,77 zł (08.2006 r.), 5885,19 zł (09.2006 r.), 12928,10 zł (10.2006 r.), 9208,51 zł (11.2006 r.), 34596,46 zł (12.2006 r.); 7553,30 zł (01.2007 r.), 53040,91 zł (02.2007 r.), 24125,81 zł (03.2007 r.), 11206,49 zł (04.2007 r.), 14063,55 zł (05.2007 r.), 18727,81 zł (06.2007 r.), 11304,98 zł (07.2007 r.), 38089,59 zł (08.2007 r.), 4354,62 zł (09.2007 r.), 4674,71 zł (10.2007 r.), 30205,03 zł (11.2007 r.), 11841,85 zł (12.2007 r.), 1091,20 zł (01.2008 r.), 13169,82 zł (02.2008 r.), 37964,04 zł (03.2008 r.), 49385,39 zł (04.2008 r.), 61769,29 zł (05.2008 r.), 66391,89 zł (06.2008 r.), 74007,57 zł (07.2008 r.), 96246,82 zł (08.2008 r.), 111331,89 zł (09.2008 r.), 118527,30 zł (10.2008 r.), 121334,44 zł (11.2008 r.), 147902,39 zł (12.2008 r.), 15429,36 zł (01.2009 r.), 8333,45 zł (02.2009 r.), 6291,80 zł (03.2009 r.), 1136,90 zł (04.2009 r.), 4286,84 zł (05.2009 r.), 7415,45 zł (06.2009 r.), 4420,00 zł (07.2009 r.), 5420,80 zł (08.2009 r.), 11537,91 zł (09.2009 r.), 2436,10 zł (10.2009 r.), 10195,19 zł (12.2009 r.), 8939,35 zł (01.2010 r.), 400,00 zł (02.2010 r.), 46417,39 zł (03.2010 r.), 0,00 zł (04.2010 r.), 13927,93 zł (05.2010 r.), 19200,10 zł (06.2010 r.), 2152,05 zł (07.2010 r.), 29529,92 zł (08.2010 r.), 23368,65 zł (09.2010 r.), 0,00 zł (10.2010 r.), 1200,00 zł
(11.2010 r.), 4305,42 zł (12.2010 r.), 42083,83 zł (01.2011 r.), 3947,34 zł (02.2011 r.), 10306,32 zł (03.2011 r.), 5538,05 zł (04.2011 r.), 8941,85 zł (05.2011 r.), 17747,52 zł (06.2011 r.), 27804,76 zł (07.2011 r.), 10525,20 zł (08.2011 r.), 6299,25 zł (09.2011 r.), 13139,40 zł (10.2011 r.), 0,00 zł (11.2011 r.), 6874,64 zł (12.2011 r.), 9930,34 zł (01.2012 r.), 4466,75 zł (02.2012 r.), 56325,06 zł (03.2012 r.), 5641,27 zł (04.2012 r.), 6107,00 zł (05.2012 r.), 37265,62 zł (06.2012 r.), 2445,40 zł (07.2012 r.), 12000,00 zł (08.2012 r.), 592,50 zł (09.2012 r.), 0,00 zł (10.2012 r.), 2778,49 zł (11.2012 r.), 80,00 zł (12.2012 r.), 51351,67 zł (01.2013 r.), 22076,70 zł (02.2013 r.), 0,00 zł (od 03.2013 r. do 06.2013 r.).

Od 13 marca 2002 r. ubezpieczony otrzymuje rentę rolniczą, której miesięczna wysokość wynosiła (kwoty netto): od 1 marca 2002 r. - 317,01 zł, od 1 czerwca 2002 r. - 317,36 zł, od 1 marca 2003 r. - 328,40 zł, od 1 marca 2004 r. - 333,58 zł, od 1 marca 2006 r. - 351,39 zł, od 1 marca 2008 r. - 376,05 zł, od 1 marca 2009 r. 397,70 zł, od 1 marca 2010 r. - 414,50 zł, od 1 marca 2011 r. 424,40 zł, od 1 marca 2012 r. - 454,01 zł, od 1 stycznia 2013 r. 756,28 zł, od 1 marca 2013 r. – 791,57 zł.

W deklaracjach PIT-36 ubezpieczony wykazywał następujące przychody
z pozarolniczej działalności gospodarczej: 220 297,83 zł (2006 r.), 229 188,65 zł (2007 r.), 147 902,39 zł (2008 r.), 159 012,39 zł (2009 r.), 149 440,81 zł (2010 r.), 153 208,16 zł
(2011 r.), 157 632,43 zł (2012 r.), 87 401,37 zł (2013 r.), 0,00 zł (2014 r.). Rozbieżności pomiędzy księgami przychodów i rozchodów a deklaracjami podatkowymi wynikają
z przesunięć płatności faktur.

Dowód: akta sądowe – zestawienie tabelaryczne przychodów osiągniętych od stycznia 2006 r. do grudnia 2013 r. k. 252, podatkowe księgi przychodów i rozchodów oraz deklaracje PIT-36 za lata 2006-2013, zaświadczenie z KRUS k. 10, informacja Naczelnika US k. 267-280; zeznania ubezpieczonego zapis AV na płycie CD k. 283.

Decyzją z dnia 7 sierpnia 2012 r. Prezes Narodowego Funduszu Zdrowia ustalił, że M. Al (...) od dnia 3 kwietnia 2000 r. do dnia 30 czerwca 2002 r. nie podlegał obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej i że od dnia 1 lipca 2002 r. do dnia wydania tejże decyzji, podlega obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego z tego samego tytułu. Ta decyzja została doręczona m.in. Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B., który przeprowadził postępowanie wyjaśniające. Po dokonaniu stosownych ustaleń w KRUS, w dniu 6 kwietnia 2016 r. wydano zaskarżoną decyzję.

Dowód: akta organu rentowego – decyzja Prezesa NFZ k. 8-9, decyzja ZUS k. 25.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o dokumenty zgromadzone w aktach sprawy (w szczególności księgi przychodów i rozchodów) oraz zeznania ubezpieczonego. Autentyczność dokumentów nie budziła żadnych wątpliwości Sądu i nie była kwestionowana przez strony. Sąd dał wiarę zeznaniom ubezpieczonego (w których ubezpieczony wyjaśnił kwestię rozbieżności pomiędzy danymi zawartymi w wyżej wymienionych księgach
a deklaracjami podatkowymi), ponieważ były spójne i logiczne. Z tego też powodu w ocenie Sądu nie zaistniała potrzeba dopuszczenia dowodu z opinii biegłego z dziedziny księgowości na okoliczność wysokości przychodu ubezpieczonego w poszczególnych miesiącach i dlatego Sąd oddalił wniosek pełnomocnika odwołującego (k. 281). Ustalenie wysokości przychodu ubezpieczonego w poszczególnych miesiącach nie wymagało wiadomości specjalnych – Sąd dysponował księgami przychodów i rozchodów oraz deklaracjami podatkowymi sporządzonymi przez samego ubezpieczonego i uznał, że zawarte tam dane są miarodajne
i wystarczające do ustalenia stanu faktycznego będącego podstawą rozstrzygnięcia. Bezcelowe byłoby przeprowadzanie dowodu (generującego duże koszty), w sytuacji, w której nie ma potrzeby zasięgnięcia wiadomości specjalnych. Sąd nie uznał za uzasadnione wątpliwości organu rentowego wyrosłe na kanwie deklaracji podatkowych – jak już wskazano wyżej niespójności zostały przekonująco wyjaśnione przez ubezpieczonego na rozprawie. Na marginesie sam organ rentowy nie był w stanie sprecyzować i uzasadnić swoich zastrzeżeń, stąd też brak było podstaw do ich uwzględnienia.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie ubezpieczonego częściowo zasługiwało na uwzględnienie. Kwestią sporną pomiędzy stronami było ustalenie, czy ubezpieczony jest dłużnikiem organu rentowego
z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne za okres od stycznia 2006 r. do lipca 2013 r. Zgodnie z art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. c ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r.
o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego podlegają osoby spełniające warunki do objęcia ubezpieczeniami społecznymi lub ubezpieczeniem społecznym rolników, które są osobami prowadzącymi działalność pozarolniczą lub osobami z nimi współpracującymi, z wyłączeniem osób, które zawiesiły wykonywanie działalności gospodarczej na podstawie przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców (Dz. U. poz. 646) lub przepisów o ubezpieczeniach społecznych lub ubezpieczeniu społecznym rolników. W związku z tym, iż w spornym okresie ubezpieczony nie tylko prowadził działalność gospodarczą, ale także pobierał rentę rolniczą, rozważeniu podlega treść art. 82 ww. ustawy. W przypadku gdy ubezpieczony uzyskuje przychody z więcej niż jednego tytułu do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego, o którym mowa w art. 66 ust. 1, składka na ubezpieczenie zdrowotne opłacana jest z każdego z tych tytułów odrębnie (ust. 1). Oznacza to, że jeśli np. dana osoba jest pracownikiem objętym ubezpieczeniem społecznym i jednocześnie pobiera rentę z tytułu niezdolności do pracy, to podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu zarówno jako pracownik, jak i jako rencista.

Składka na ubezpieczenie zdrowotne nie jest opłacana przez osobę, której świadczenie emerytalne lub rentowe nie przekracza miesięcznie kwoty minimalnego wynagrodzenia, od tytułu do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego, o którym mowa w art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. c, lub tytułu, o którym mowa w art. 66 ust. 1 pkt 1a, w przypadku gdy osoba ta: uzyskuje dodatkowe przychody z tego tytułu w wysokości nieprzekraczającej miesięcznie 50% kwoty najniższej emerytury lub opłaca podatek dochodowy w formie karty podatkowej (ust. 8). Wystarczające jest spełnienie choćby jednego z wymienionych wyżej warunków (oba warunki nie muszą być spełnione łącznie – na co wskazuje wyraz „lub”). Dlatego jeśli np. osoba pobiera emeryturę w wysokości 1000 zł (czyli w wysokości niższej od aktualnego minimalnego wynagrodzenia) i jednocześnie prowadzi pozarolniczą działalność, z tytułu której osiąga przychód w wysokości od 250 zł do 1000 zł miesięcznie, to w miesiącu,
w którym przychód osiągnięty przez nią z tytułu tej działalności jest wyższy od 50% najniższej emerytury (tj. wyższy od 500,00 zł), ma ona obowiązek opłacenia składki na ubezpieczenie zdrowotne w wysokości należnej od osób prowadzących działalność pozarolniczą, natomiast nie ma takiego obowiązku, gdy wspomniany przychód jest
w określonym miesiącu niższy od 50% kwoty najniższej emerytury ( Pietraszewska-Macheta Agnieszka (red.), Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Komentarz, wyd. III; Opublikowano: WKP 2018).

W przedmiotowej sprawie ubezpieczony wykazał, iż w miesiącach: lutym, kwietniu
i październiku 2010 r., listopadzie 2011 r., październiku i grudniu 2012 r. oraz od marca do czerwca 2013 r. jego przychody z prowadzonej działalności gospodarczej nie przekroczyły połowy najniższej emerytury (czyli kwoty wynoszącej 298,73 zł w latach 2006-2007, kwoty od 318,15 zł do 415,58 zł w latach 2008-2013 – zestawienie k. 256-257). Nie budzi żadnych wątpliwości, iż przysługująca ubezpieczonemu renta rolnicza w spornym okresie nie osiągała kwoty stanowiącej minimalne wynagrodzenie miesięczne (kwota uzyskiwanego świadczenia
z KRUS wynosiła od 379 zł w 2006 r. do 922,57 zł w 2013 r., podczas gdy minimalne wynagrodzenie w tym okresie wzrastało od 899,10 zł w 2006 r. do 1600 zł
w 2013 r.). W konsekwencji, w powyższym zakresie ubezpieczony był zwolniony od obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenie zdrowotne na podstawie zacytowanego powyżej art. 82 ust. 8 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Z tego powodu, w wyżej wskazanych miesiącach nie doszło do niedopłaty
z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne, co skutkuje tym, iż w tym zakresie ubezpieczony nie jest dłużnikiem organu rentowego.

Mając na względzie powyższe, Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję w części, o czym orzeczono w punkcie 1 wyroku.

W pozostałych miesiącach nie zaistniały przesłanki umożliwiające zwolnienie ubezpieczonego od obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenie zdrowotne, ponieważ miesięczne przychody z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej przekraczały 50% kwoty najniższej emerytury. Na zasadzie określonej w art. 93 ust. 1 ww. ustawy składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz należności z tytułu odsetek za zwłokę nieopłacone
w terminie podlegają ściągnięciu na zasadach określonych w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych. Stosownie do treści art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych płatnik składek jest obowiązany według zasad wynikających z przepisów ustawy obliczać, potrącać z dochodów ubezpieczonych, rozliczać oraz opłacać należne składki za każdy miesiąc kalendarzowy. Do składek na ubezpieczenie zdrowotne w zakresie: ich poboru, egzekucji, wymierzania odsetek za zwłokę i dodatkowej opłaty, przepisów karnych, dokonywania zabezpieczeń na wszystkich nieruchomościach, ruchomościach i prawach zbywalnych dłużnika, odpowiedzialności osób trzecich
i spadkobierców oraz stosowania ulg i umorzeń stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne (art. 32 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Ubezpieczony podniósł zarzut przedawnienia w stosunku do składek za okres od stycznia 2006 r. Sąd jednakże podziela w całości stanowisko organu rentowego, iż składki te nie uległy przedawnieniu. W aktualnej wersji przepisu art. 24 ust. 4 ww. ustawy należności
z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne, z zastrzeżeniem ust. 5-6. Na podstawie przepisu art. 27 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców (Dz. U.
z 2011 r., nr 232, poz. 1378) do przedawnienia należności z tytułu składek, o którym mowa
w art. 41b ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz w art. 24 ust. 4 ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych, którego bieg rozpoczął się przed dniem 1 stycznia
2012 r., stosuje się przepisy w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, z tym, że bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia 1 stycznia 2012 r. Jeżeli przedawnienie rozpoczęte przed dniem 1 stycznia 2012 r. nastąpiłoby zgodnie z przepisami dotychczasowymi wcześniej, przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu. W niniejszej sprawie bieg przedawnienia składek za okres od stycznia do marca 2016 r. rozpoczął się
w 2006 r., w 2012 r. nie upłynęło 10 lat, tym samym nie doszło do ich przedawnienia w tym roku. Co do zasady przedawnienie nastąpiłoby w 2016 r., jednakże w związku z tym, iż zostały wydane decyzje przez Prezesa NFZ w 2010 r., bieg przedawnienia uległ zawieszeniu – w myśl art. 24 ust. 5e ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych bieg terminu przedawnienia zawiesza się, jeżeli wydanie decyzji jest uzależnione od rozstrzygnięcia zagadnienia wstępnego przez inny organ lub sąd. Zawieszenie biegu terminu przedawnienia trwa do dnia, w którym decyzja innego organu stała się ostateczna lub orzeczenie sądu uprawomocniło się, nie dłużej jednak niż przez 2 lata. Przedawnienie zaczęło biec ponownie w 2012 r., w związku z czym nie mogło nastąpić wcześniej aniżeli w 2017 r. lub w 2018 r.

Dodatkowo, ubezpieczony stanął na stanowisku zgodnie z którym nie był on w ogóle zobowiązany do opłacania składek zdrowotnych w całym spornym okresie z uwagi na zasady współżycia społecznego. Jednakże jest utrwalone w orzecznictwie, iż przepisy z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych mają charakter bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa publicznego i nie mogą być modyfikowane lub zastępowane przez zasady współżycia społecznego. W prawie ubezpieczeń społecznych nie stosuje się klauzul generalnych zasad współżycia społecznego. Innymi słowy, do złagodzenia rygorów prawa ubezpieczeń społecznych nie stosuje się art. 5 k.c., bo przepisy prawa ubezpieczeń społecznych mają charakter przepisów prawa publicznego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia
7 kwietnia 2016 r., III AUa 1951/15, LEX nr 2044420; wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 6 kwietnia 2016 r., III AUa 1935/15, LEX nr 2031168).

Mając na względzie powyższe, Sąd Okręgowy w pozostałym zakresie (w którym nie zmienił zaskarżonej decyzji) oddalił odwołanie ubezpieczonego, o czym orzeczono w punkcie 2 wyroku na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

W punkcie 3 wyroku zawarto rozstrzygnięcie dotyczące kosztów nieuiszczonej pomocy prawnej udzielonej z urzędu. Zgodnie z art. 29 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 26 maja
1982 r. Prawo o adwokaturze koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu ponosi Skarb Państwa albo jednostka samorządu terytorialnego, jeżeli przepis szczególny tak stanowi. Wykonaniem delegacji ustawowej zawartej w art. 29 ust. 2 ww. ustawy jest aktualnie rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata
z urzędu. Sąd orzekając o tych kosztach miał na względzie, iż odwołanie wpłynęło do Sądu
w czerwcu 2016 r., Sąd Okręgowy wydał wyrok, po czym na skutek apelacji Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania, pozostawiając rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego. W konsekwencji, ustalając wysokość kosztów Sąd Okręgowy wziął pod uwagę zarówno poprzednio obowiązujące rozporządzenie, jak i obecne. W związku z powyższym przyznał pełnomocnikowi z urzędu kwotę 360 zł za udział w postępowaniu pierwszoinstancyjnym (sygn. akt VI U 1383/16), 120 zł za udział
w postępowaniu drugoinstancyjnym oraz 90 zł za ponowny udział w postępowaniu pierwszoinstancyjnym na podstawie § 12 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu oraz § 15 ust. 2
i § 16 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r.
w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu.

SSO Maciej Flinik