UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 5 lipca 2017r sygn.akt.IC 1219/16
w sprawie z powództwa P. K. przeciwko Skarbowi Państwa-Sądowi Okręgowemu w Tarnobrzegu i Prezesowi Sądu Rejonowego w Stalowej Woli o zapłatę, Sąd Okręgowy w Tarnobrzegu oddalił powództwo, zasądził od powoda na rzecz Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kwotę 10.800zł tytułem kosztów procesu, zaś brakującymi opłatami sądowymi obciążył Skarb Państwa.

W uzasadnieniu rozstrzygnięcia ustalono, iż w dniu 5 stycznia 2005r J. K. – ojciec powoda został zatrzymany jako osoba podejrzana
o popełnienie przestępstw oszustw w stosunku do mienia znacznej wartości na szkodę (...) spółki jawnej w S..

W dniu 7 stycznia 2005r Prokurator Rejonowy w Stalowej Woli wystąpił do Sądu Rejonowego w Stalowej Woli o zastosowanie wobec podejrzanego tymczasowego aresztowania. Postanowieniem z tej samej daty wobec J. K. został zastosowany areszt tymczasowy na okres do dnia 5 kwietnia 2005r, z jednoczesnym zastrzeżeniem, iż zastosowany środek zapobiegawczy ulegnie zmianie z chwilą uiszczenia na konto sum depozytowych sądu kwoty 50.000zł tytułem poręczenia majątkowego do 14 stycznia 2005r.

Postanowieniem z dnia 4 kwietnia 2005r Sąd Rejonowy w Stalowej Woli przedłużył areszt tymczasowy do 1 czerwca 2005r, zaś postanowieniem z dnia 5 maja 2005r Sąd Okręgowy w Tarnobrzegu rozpoznając zażalenie na przedłużenie tymczasowego aresztowania utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie.

W dniu 19 maja 2005r do Sądu Rejonowego w Stalowej Woli wpłynął akt oskarżenia, w którym J. K. zarzucono popełnienie szeregu przestępstw wspólnie i w porozumieniu z J. W. (1)
i J. W. (2).

Areszt tymczasowy wobec J. K. był stosowany do dnia 17 sierpnia 2006r. Postanowieniem z dnia 11 sierpnia 2006r sygn.akt.II2Kz 139/06 Sąd Okręgowy w Tarnobrzegu zmienił środek zapobiegawczy na poręczenie majątkowe w kwocie 15.000zł i po wpłaceniu tej kwoty J. K. został zwolniony.

W dniu 13 lutego 2007r zapadł wobec ojca powoda nieprawomocny wyrok skazujący go na karę łączną 4 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności oraz karę grzywny w wysokości 120 stawek dziennych po 40zł.

Postanowieniem z dnia 13 lutego 2007r sygn.akt.IIK 183/05 Sąd Rejonowy w Stalowej Woli zmienił środek na poręczenie majątkowe
w kwocie 15.000zł.

Postanowieniem z dnia 11 maja 2007r Sąd Rejonowy w Stalowej Woli utrzymał do dnia 11 sierpnia 2007r tymczasowy areszt wobec J. K..

Postanowieniem z dnia 7 sierpnia 2007r Sąd Rejonowy w Stalowej Woli utrzymał tymczasowy areszt do 7 października 2007r.

Wyrokiem z dnia 25 marca 2013r Sąd Okręgowy w Lublinie uniewinnił J. K. od popełnienia zarzucanych mu czynów, zaś Sąd Apelacyjny w Lublinie utrzymał wyrok co do osoby J. K..

W dniu 13 czerwca 2014r do Sądu Okręgowego w Tarnobrzegu wpłynął wniosek J. K. o zasądzenie na jego rzecz od Skarbu Państwa kwoty 550.000zł jako odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłusznie tymczasowe aresztowanie.

Postanowieniem z dnia 4 listopada 2014r postępowanie w tej sprawie zostało umorzone wobec śmierci J. K..

Spadek po J. K. zmarłym w dniu 14 czerwca 2014r odziedziczył w całości na podstawie ustawy syn P. K..

W chwili tymczasowego aresztowania J. K. liczył 72 lata, przebywał na emeryturze, był rozwiedziony, posiadał jedno dziecko-syna P., który wraz ze swoją rodziną zamieszkiwał w sąsiedztwie. Prowadził aktywne życie towarzyskie, a także udzielał się społecznie. Leczył się z powodu raka prostaty, korzystał z sanatorium. W miejscowej społeczności cieszył się szacunkiem. Wcześniej-w okresie aktywności zawodowej zajmował kierownicze stanowiska oraz realizował swoje hobby-sport
i myślistwo. Wspierał syna P., który od dzieciństwa cierpiał na niedosłuch. Od czasu pozbawienia wolności J. K. podupadł na zdrowiu, podczas widzeń był wyobcowany, małomówny, czuł się skrzywdzony, znieważony. Po opuszczeniu aresztu jego stan zdrowia się pogorszył, wymagał pomocy innych osób, w tym syna P..

W chwili pierwszego aresztowania ojca – powód P. K. liczył 36 lat, posiadał własną rodzinę, dwoje dzieci, żona pracowała jako farmaceutka, on zaś jako ogrodnik. Był przez pewien czas pozbawiony kontaktu z ojcem, odmawiano mu odwiedzin. Gdy zobaczył ojca w areszcie zasmucił go widok roztrzęsionego i osłabionego ojca. Widywał się z nim kilkakrotnie, średnio raz na dwa, trzy tygodnie. W związku z nieusprawiedliwionymi nieobecnościami w pracy – został z niej zwolniony.

Sąd pierwszej instancji przyjął, iż powód zgłosił dwa roszczenia; -pierwsze dotyczyło zadośćuczynienia za krzywdę, której doznał ojciec powoda w związku z niesłusznym tymczasowym aresztowaniem i -drugie dotyczące zadośćuczynienia za własną krzywdę, której doznał powód
w związku z naruszeniem jego dobra osobistego tj. zerwania więzi rodzinnej.

W ocenie Sądu Okręgowego brak było podstaw do uwzględnienia żądania powoda zasądzenia na jego rzecz-jako spadkobiercy zadośćuczynienia za krzywdę, której doznał jego ojciec wskutek niesłusznego tymczasowego aresztowania.

Przepis art.556kpk mający zastosowanie w tym stanie faktycznym określa warunki, które winny zostać spełnione, aby domagać się odszkodowania. Z jego treści wynika, iż w razie śmierci oskarżonego prawo do odszkodowania przysługuje temu, kto wskutek wykonania kary lub niesłusznego tymczasowego aresztowania utracił należne mu od uprawnionego z mocy ustawy utrzymanie lub stale dostarczane mu przez zmarłego utrzymanie, jeżeli względy słuszności przemawiają za przyznaniem odszkodowania. Przepis ten stanowi lex specilais w stosunku do przepisów kodeksu cywilnego i droga cywilna dla tego rodzaju roszczeń została wyłączona.

Powód nie posiada uprawnienia do wystąpienia z takim żądaniem, co skutkowało oddaleniem powództwa o zadośćuczynienie.

J. K. złożył wniosek o odszkodowanie i zadośćuczynienie do sądu karnego, jednakże złożenie takiego wniosku w trybie kpk nie może być utożsamiane z wytoczeniem powództwa na podstawie przepisów kodeksu cywilnego. Roszczenie o zadośćuczynienie jest ściśle związane z osobą pokrzywdzonego i tylko wyjątkowo może przejść na następców prawnych-co nie miało miejsca w sprawie. Brak normy prawnej, która mogłaby stanowić podstawę do zasądzenia na rzecz powoda zadośćuczynienia.

Sąd Okręgowy nie znalazł także podstaw do uwzględnienia żądania zasądzenia zadośćuczynienia w związku z naruszeniem dóbr osobistych powoda.

Powód P. K. nie wykazał jakie jego dobro osobiste zostało naruszone w związku z tymczasowym aresztowaniem jego ojca /art.24kc

i art.448kc/.

Miał prawo do utrzymywania kontaktu z ojcem i taki kontakt utrzymywał odwiedzając ojca w areszcie. Odczuwanie cierpienia
w związku z widokiem ojca zrezygnowanego, osłabionego, pozbawionego woli życia nie oznacza, że prawo powoda do życia w rodzinie zostało naruszone. U powoda nie doszło do ujemnych skutków w sferze psychicznej, ani do naruszenia jego dobra osobistego w związku
z zerwaniem, czy pogorszeniem więzi łączącej powoda z ojcem.

O kosztach procesu orzeczono na mocy art.98kpc.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia złożył powód P. K.
i zarzucił naruszenie;

1/ przepisów postępowania a to;

-art.21kpc przez błędne uznanie, iż żądanie zgłoszone w piśmie procesowym z dnia 20 marca 2017r nie jest żądaniem ewentualnym, co skutkowało błędnym ustaleniem wartości przedmiotu sporu,

-art.102kpc przez jego niezastosowanie, co skutkowało obciążeniem go kosztami procesu w znacznej kwocie,

-art.328par.2kpc przez niedokładne wyjaśnienie podstawy prawnej rozstrzygnięcia, w szczególności co do odmowy zastosowania art.445par.3kc,

2/ przepisów prawa materialnego tj.;

-art.552par.3kpk, art.556par.1kpk oraz art.446par.3kc przez błędną wykładnię, skutkujące przyjęciem, iż art.556kpk deroguje art.446par.3kc,

-art.24kc przez błędne przyjęcie, iż nie doszło do naruszenia jego dobra osobistego w postaci prawa do życia w rodzinie i oddalenie żądania zadośćuczynienia za jego własną krzywdę wynikająca z izolacji od ojca.

W oparciu o powyższe wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez uwzględnienie żądania zadośćuczynienia w kwocie 270.000zł za niesłuszne aresztowanie ojca J. K., ewentualnie o zasądzenie takiej samej kwoty tytułem zadośćuczynienia za naruszenie jego własnych dóbr osobistych,
a także zasądzenia kosztów procesu, ewentualnie jego uchylenia
i przekazania sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu apelacji podniósł, iż z treści art.552par.3kpk wynika, iż oskarżonemu w przypadku niesłusznego zastosowania tymczasowego aresztowania przysługują dwa roszczenia; o zadośćuczynienie
i odszkodowanie. Art.556par.1kpk nic nie mówi o zadośćuczynieniu, zatem nie wyklucza jego dochodzenia w oparciu o art.445par.3kc i na tej podstawie oparł żądanie zadośćuczynienia jako następca prawny J. K..

Dodatkowo podniósł, iż wskutek niesłusznego tymczasowego aresztowania ojca naruszone zostało jego własne dobro osobiste w postaci prawa do życia w rodzinie.

Ponadto zarzucił, iż mimo iż zachodziły ku temu podstawy, bowiem sprawa okazała się zawiła Sąd Okręgowy nie zastosował art.102kpc przy rozstrzyganiu o kosztach procesu.

W odpowiedzi na apelację – pozwany wniósł o jej oddalenie
i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje;

Apelacja powoda nie mogła znaleźć aprobaty.

W pierwszej kolejności należało się odnieść do zarzutów naruszenia prawa procesowego, bowiem warunkiem prawidłowego zastosowania
i doboru prawa materialnego jest uprzednie ustalenie stanu faktycznego.

Ustalony stan faktyczny – zdaniem Sądu Apelacyjnego jest prawidłowy i Sąd Odwoławczy przyjmuje go za własny.

Wbrew zarzutom pozwanego stanowisko Sądu pierwszej instancji, iż powód zgłosił w istocie dwa roszczenia okazało się trafne, zatem zarzut naruszenia art.21kpc nie mógł odnieść skutku.

O ile w pozwie powód wskazał, iż domaga się kwoty 270.000zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę, której doznał jego ojciec w związku
z niesłusznym tymczasowym aresztowaniem, o tyle w dalszych pismach procesowych powód- wezwany przez Sąd Okręgowy do sprecyzowania żądania pozwu wyraźnie podał, iż przysługują mu dwa roszczenia i jako pierwsze-wskazał zadośćuczynienie za krzywdę jego ojca J. K., które przeszło po śmierci ojca na jego rzecz jako następcy prawnego oraz jako drugie- zadośćuczynienie za jego osobistą krzywdę, którą poniósł
w związku z tymczasowym aresztowaniem ojca /patrz; pismo procesowe powoda z dnia 20 marca 2017r k-86-87/.

Podobnie przedstawiało się stanowisko powoda w piśmie procesowym
z dnia 1 czerwca 2017r /k-181-183/, w którym wyraźnie – na zobowiązanie Sądu Okręgowego ponownie podał, iż rozszerza powództwo i oprócz żądania zadośćuczynienia w kwocie 270.000zł za krzywdę ojca domaga się zasądzenia od pozwanego na swoją rzecz takiej samej kwoty 270.000zł tytułem zadośćuczynienia za własną krzywdę, której doznał w związku
z niesłusznym tymczasowym aresztowaniem ojca.

Wprawdzie powód określił żądane zadośćuczynienia za własną krzywdę jako żądanie ewentualne, jednakże w sytuacji rozszerzenia powództwa nie można mówić o żądaniu ewentualnym, lecz tak – jak przyjął Sąd Okręgowy o dwóch żądaniach opartych na różnych postawach faktycznych i prawnych.

Nie mógł znaleźć aprobaty zarzut naruszenia art.328par.2kpc, bowiem w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd pierwszej instancji wskazał podstawę prawną rozstrzygnięcia w stosunku do obu roszczeń.

Z uzasadnienia wyroku wynika iż Sąd Okręgowy analizował czy spełnione zostały przesłanki z art.556kpk, jak również dokonał analizy art.24kc i art.448kc, ze wskazaniem przyczyn, dla których w sprawie nie ma zastosowania art.446par.3kc.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego – brak było podstaw do przyjęcia, iż przy rozpoznawaniu sprawy doszło do naruszenia art.553kpk i art.556kpk.

Nie budzi wątpliwości, iż zastosowanie tymczasowego aresztowania wobec ojca powoda okazało się nieuzasadnione, bowiem J. K. ostatecznie został prawomocnie uniewinniony od popełnienia zarzucanych mu czynów.

Prawidłowo Sąd Okręgowy uznał, iż powód nie spełniał przesłanek wynikających z treści art.556par.1kpk. Powołany przepis w par.1 stanowi, iż w razie śmierci oskarżonego prawo do odszkodowania przysługuje temu, kto wskutek wykonania kary lub niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania utracił; 1/ należne mu od uprawnionego z mocy ustawy utrzymanie, 2/ stale dostarczane mu przez zmarłego utrzymanie, jeżeli względy słuszności przemawiają za przyznaniem odszkodowania.

Przeprowadzone postępowanie dowodowe wykazało, iż powód P. K. w chwili aresztowania jego ojca był dorosłym mężczyzną, miał 36 lat, posiadał własną rodzinę, w tym dwoje dzieci, z których jedno było małoletnie, zaś drugie dorosłe. Zamieszkiwał w pobliżu ojca. Zarówno powód, jak i jego małżonka byli niezależni finansowo i dysponowali własnymi źródłami utrzymania. Z kolei ojciec powoda J. K. liczył 72 lata, był rozwiedziony, dysponował rentą, z której ponosił koszty własnego utrzymania, leczenia i korzystania z pomocy innej osoby przy prowadzeniu gospodarstwa domowego, co z pewnością wiązało się ze znacznymi wydatkami.

W takim stanie rzeczy zachodziły podstawy do przyjęcia – w ślad za Sądem pierwszej instancji, iż powód nie uzyskiwał od ojca pomocy finansowej, ani nie spoczywał na ojcu obowiązek alimentacyjny wobec powoda.

Z orzecznictwa sądów wynika, iż osoby wymienione w art.556kpk nie wstępują w prawa „pierwotnie uprawnionego” oskarżonego, który zmarł, lecz mają własne odrębne roszczenie. Odpowiedzialność Skarbu Państwa nie obejmuje zadośćuczynienia, natomiast w zakresie odszkodowania jest ograniczona wyłącznie do roszczeń związanych
z utraconym przez osoby „wtórnie” uprawnione należnym im utrzymaniem. Podmioty uprawnione do dochodzenia odszkodowania
w razie śmierci podejrzanego nie wstępują w prawa zmarłego i nie jest to krąg osób tożsamych ze spadkobiercami /patrz; wyroki SN z dnia 4 lutego 2008r, sygn.akt.IIIKK 349/07, lex nr 395071, SA w Krakowie z dnia 27 września 2017r, sygn.akt.IIAKa 151/17, lex nr 2382742, i z dnia 8 czerwca 2016r sygn.akt.IIAKa 84/15/.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego nie zostały również spełnione przesłanki warunkujące zasądzenie zadośćuczynienia za krzywdę, której miał doznać powód w związku z naruszeniem jego dobra osobistego
w postaci prawa do życia w rodzinie.

Analiza materiału dowodowego, w tym zeznań powoda oraz świadka C. S. pozwalała na stwierdzenie, iż powód odwiedzał ojca w areszcie zarówno w R., jak i w U.. Wprawdzie nie odbywało się to tak często jak P. K. oczekiwał, jednakże z zeznań wynika, iż co dwa-trzy tygodnie powód był u ojca, widział go, rozmawiał
z nim, mógł obserwować jak wygląda, jak się zachowuje, w jakim jest stanie zdrowia. Powód nie był sam podczas odwiedzin, bowiem podczas spotkań z ojcem towarzyszyła mu C. S., którą powód znał od dawna, która pomagała ojcu w prowadzeniu domu. Przedstawione okoliczności pozwalały na przyjęcie, iż więzi emocjonalne wiążące powoda z ojcem nie uległy zerwaniu, lecz co najwyżej osłabieniu na czas aresztowania. Nic nie stało na przeszkodzie utrzymywaniu przez powoda z ojcem kontaktu telefonicznego-poza odwiedzinami. Zatem więź rodzinna została zachowana i nie można mówić o naruszenia dobra osobistego powoda w postaci zerwania więzi rodzinnej. W tym zakresie stanowisko Sądu pierwszej instancji również zasługiwało na aprobatę i zarzut naruszenia art.24kc okazał się bezzasadny.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego nie można mówić, aby rozstrzygając
o kosztach procesu Sąd Okręgowy naruszył art.102kpc.

Powód nie działał w sprawie samodzielnie lecz z fachowym pełnomocnikiem i z pewnością korzystając z porady prawnej został pouczony o skutkach jakie będą się wiązać z ewentualnym przegraniem sprawy. Decydując się na skierowanie sprawy na drogę sądową powód winien był liczyć się z kosztami, w tym z tymi, które powstać mogą
w przypadku oddalenia powództwa. W zeznaniach powód nie odwoływał się do żadnych nadzwyczajnych okoliczności, ani do swojej trudnej sytuacji materialnej, które miałyby uzasadniać odstąpienie od obciążania go kosztami procesu należnymi stronie pozwanej. Zatem zastosowanie art.98kpc okazało się zasadne.

W niniejszej sprawie z podanych uprzednio w uzasadnieniu przyczyn brak było podstaw do zmiany rozstrzygnięcia i apelacja powoda jako bezzasadna podlegała oddaleniu w oparciu o art.385kpc.

Apelacja nie została uwzględniona, zatem zachodziły podstawy do zasądzenia od powoda na rzecz Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kosztów postępowania apelacyjnego na podstawie art.98kpc
w związku z art.108par.1kpc i art.391par.1kpc oraz par.2pkt.7 w związku
z par.10ust.1pkt.2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
22 października 2015r w sprawie opłat za czynności radców prawnych /Dz.U. z 2015r, poz. 1804 ze zm./.

SSA Grażyna Demko Prezes SA Marek Klimczak SSA Małgorzata Moskwa