UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 9 sierpnia 2018 roku (...) sp. z o.o. z siedzibą w T. wystąpiła
o zasądzenie od Wojewódzkiego Szpitala (...)-Curie
w Z. kwoty 10.104,79 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w transakcjach handlowych od dnia 10 sierpnia 2018 roku do dnia zapłaty oraz kosztów procesu według norm przepisanych. W uzasadnieniu pozwu powódka wskazała, iż dochodzone roszczenie wynika z braku zapłaty przez pozwanego za dostarczone mu towary. Na kwotę żądaną pozwem składa się 9.942,79 zł należności głównej, w tym 9.914,40 zł należności wskazanej w fakturze i 28,39 zł skapitalizowanej kwoty odsetek do dnia 9 sierpnia 2018 r. oraz kwota 162 zł tytułem rekompensaty za koszty odzyskania należności na podstawie art. 10 ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (pozew – k. 4-6).

Referendarz sądowy wydał nakaz zapłaty przeciwko pozwanemu w postępowaniu upominawczym (nakaz zapłaty – k. 20).

W sprzeciwie pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów postępowania. Podniósł, iż spłacił należność główną wynikającą z faktur VAT przed wydaniem nakazu zapłaty. Podniósł, iż powód nie udowodnił powództwa co do zasady, gdyż nie załączył do pozwu umowy zawartej przez strony. Zarzucił ponadto przedwczesność powództwa z uwagi na brak wezwania pozwanego do zawarcia ugody w trybie art. 184 k.p.c., zgodnie z postanowieniem umowy. Wskazał, iż żądanie zapłaty odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych i rekompensaty w kwocie 162 zł należy uznać za naruszenie art. 5 k.c. Podniósł, że dokonał zapłaty należności głównej przed doręczeniem mu nakazu zapłaty, zaś powód nie cofnął pozwu niezwłocznie po dokonaniu wpłaty przez pozwanego, co uzasadnia obciążenie powoda kosztami procesu stosownie do art. 103 § 1 k.p.c.. Pozwany wniósł o nieobciążanie go kosztami procesu stosownie do art. 102 k.p.c. z uwagi na trudną sytuację finansową Szpitala (sprzeciw – k. 22-27v).

Pismem procesowym z dnia 18 marca 2019 r. powód cofnął powództwo
ze zrzeczeniem się roszczenia co do kwoty 9.914,40 zł zapłaconej po wytoczeniu powództwa
i wniósł o zasądzenie kwoty 190,39 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w transakcjach handlowych od dnia 10 sierpnia 2018 r. do dnia zapłaty i odsetek ustawowych za opóźnienie
w transakcjach handlowych od kwoty 9.914 zł od dnia 10 sierpnia 2018 r. do 14 września 2018 r. (pismo procesowe – k. 49-51).

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 30 maja 2018 r. (...) sp. z o.o. wystawiła pozwanemu fakturę VAT
nr (...) na kwotę 9.914,40 zł za dostawę towaru z terminem płatności 29 lipca 2018 r. na podstawie łączącej strony umowy nr (...) (poświadczona za zgodność kopia faktury – k. 13).

W grudniu 2017 r. przeciwko pozwanemu wszczęte zostały dwa postępowania egzekucyjne na łączną kwotę ok. 110.000 zł. (bezsporne, nadto poświadczona za zgodność kopia zawiadomienia o wszczęciu egzekucji – k. 33-34)

Działalność pozwanego Szpitala w maju 2018 r. zakończyła się stratą w kwocie 4.414.192,26 zł, zaś w październiku 2018 r. strata wyniosła 8.515.519,88 zł (bezsporne, nadto poświadczona za zgodność kopia bilansu – k. 35-40v).

Pismem z dnia 1 sierpnia 2018 r. (...) sp. z o.o. wezwała pozwanego do zapłaty 9.914,40 zł wynikającej z nieopłaconej faktury (bezsporne, nadto wezwanie – k. 14).

W dniu 14 września 2018 r. pozwany Szpital przelał na rachunek bankowy powoda 11.766,60 zł, m.in. tytułem należności określonej w fakturze VAT nr (...). (bezsporne, nadto potwierdzenie przelewu wraz ze specyfikacją – k. 31-32).

Odsetki ustawowe w transakcjach handlowych za opóźnienie w płatności kwoty 9.914,40 zł z przedmiotowej faktury za okres od dnia 29 lipca 2018 roku do dnia 9 sierpnia 2018 roku wyniosły 28,39 złotych (okoliczność przyznana w trybie art. 230 k.p.c.).

w umowie łączącej strony zastrzeżona została konieczność wezwania pozwanego do próby ugodowej w trybie art. 184 k.p.c. przed wytoczeniem powództwa (okoliczność przyznana w trybie art. 230 k.p.c.).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie zebranych dowodów w postaci dokumentów uznanych za rzetelne i wiarygodne oraz w oparciu o przepis art. 230 k.p.c. uznając część z nich za przyznane przez stronę przeciwną do twierdzącej.

Pozwany szpital nie kwestionował ani dokonania dostawy towarów objętych fakturami, ani wysokości należności, również w zakresie wysokości skapitalizowanych odsetek. Pozwany podniósł, iż powód nie udowodnił roszczenia, gdyż nie załączył umowy będącej podstawą wystawienia faktury, jednocześnie jednak nie kwestionował, iż umowa taka łączyła strony i co więcej, dobrowolnie uiścił należność główną dochodzoną pozwem. Nie ulegało zatem wątpliwości, że strony łączyła wskazana w fakturze umowa, na podstawie której powód dostarczył pozwanemu towary nią objęte. Załączona do pozwu faktura stanowiła wobec tego wystarczający dowód na okoliczność istnienia roszczenia powoda określonego w fakturze.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Powództwo było zasadne.

W toku postępowania pozwany Szpital spłacił należność główną wynikającą z faktury VAT objętej pozwem w wysokości 9.914,40 zł, wobec czego powódka cofnęła pozew w tym zakresie wraz ze zrzeczeniem się roszczenia, ograniczając żądanie pozwu do kwoty 190,39 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w transakcjach handlowych od dnia 10 sierpnia 2018 r. do dnia zapłaty i odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych od kwoty 9.914 zł od dnia 10 sierpnia 2018 r. do 14 września 2018 r..

Stosownie do treści art. 203 § 1 k.p.c. pozew może być cofnięty bez zezwolenia pozwanego aż do rozpoczęcia rozprawy, a jeżeli z cofnięciem połączone jest zrzeczenie się roszczenia – aż do wydania wyroku. W niniejszej sprawie powód cofnął powództwo przed rozpoczęciem rozprawy. Tym samym, uznając cofnięcie pozwu za dopuszczalne w myśl
art. 203 § 4 k.p.c., na podstawie art. 355 §1 k.p.c., należało umorzyć postępowanie w tym zakresie.

Sąd nie znalazł podstaw do przyjęcia, iż powództwo jest przedwczesne. Powód
nie kwestionował, iż w umowie łączącej strony zastrzeżona została konieczność wezwania pozwanego do próby ugodowej w trybie art. 184 k.p.c. przed wytoczeniem powództwa.
W ocenie Sądu zapis ten nie stanowi jednakże zapisu na sąd polubowny w rozumieniu art. 1161 k.p.c. ani innej ustawowej przeszkody w wytoczeniu powództwa. Postępowanie pojednawcze jest natomiast nieobowiązkowym sposobem rozwiązywania sporów. Zapis taki nie sprawia również, iż roszczenie nie jest jeszcze wymagalne. Wymagalność ta wynika bowiem z upływu terminu płatności określonego w fakturze. Przed wytoczeniem powództwa powód wzywał przy tym pozwanego do zapłaty.

Poza sporem była w niniejszej sprawie kwestia zastosowania do umowy stron przepisów ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (t.j. z 10 maja 2016 roku Dz. U. z 2016 r. poz. 684 z późn. zm.). Powodowa spółka jest przedsiębiorcą i w przeciwieństwie do pozwanego nie jest podmiotem zaliczanym do sektora finansów publicznych w rozumieniu przepisów o finansach publicznych, a zatem nie ma zastosowania wyłączenie w art. 3 pkt. 3 ustawy. Strony zawarły umowy w ramach prowadzonej przez siebie działalności, a ich przedmiotem była odpłatna dostawa towaru, a zatem mamy do czynienia z transakcją handlową w rozumieniu ustawy (art. 4 pkt 1 ustawy).

Zgodnie z art. 8 ust. 1 wskazanej ustawy, w transakcjach handlowych, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny, wierzycielowi, bez wezwania, przysługują odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych, za okres od dnia wymagalności świadczenia pieniężnego do dnia zapłaty, jeżeli są spełnione łącznie następujące warunki:

1) wierzyciel spełnił swoje świadczenie;

2) wierzyciel nie otrzymał zapłaty w terminie określonym w umowie.

Stosownie do art. 4a. cytowanej ustawy, do transakcji handlowych nie stosuje się przepisu art. 481 § 2 k.c., w myśl którego, jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych. Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej, wierzyciel może żądać odsetek
za opóźnienie według tej wyższej stopy.

W niniejszej sprawie uznać należało za spełnione przesłanki domagania się
przez powodową spółkę odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych i roszczenie w tym zakresie jest zasadne. Sąd zasądził zatem na rzecz powoda zarówno skapitalizowane odsetki ustawowe w transakcjach handlowych za opóźnienie w płatności faktury za okres od dnia 29 lipca 2018 roku do dnia 9 sierpnia 2018 roku w wysokości 28,39 złotych jak i dalsze odsetki ustawowe w transakcjach handlowych za opóźnienie w zapłacie należności głównej za okres od 10 sierpnia 2018 r. do daty zapłaty w dniu 14 września 2018 r.

Zasadne było również żądanie zasądzenia kwoty 162 zł tytułem rekompensaty za koszty odzyskania należności na podstawie art. 10 ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych.

Zgodnie z ww. art. 10 ust. 1 ustawy, wierzycielowi, od dnia nabycia uprawnienia do odsetek, o których mowa w art. 7 ust. 1 lub art. 8 ust. 1, przysługuje od dłużnika, bez wezwania, równowartość kwoty 40 euro przeliczonej na złote według średniego kursu euro ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski ostatniego dnia roboczego miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym świadczenie pieniężne stało się wymagalne, stanowiącej rekompensatę za koszty odzyskiwania należności. Oprócz kwoty, o której mowa w ust. 1, wierzycielowi przysługuje również zwrot, w uzasadnionej wysokości, poniesionych kosztów odzyskiwania należności przewyższających tę kwotę (ust. 2).

Rekompensata przysługuje wierzycielowi, który spełnił świadczenie i nie otrzymał zapłaty. W takim przypadku wierzyciel automatycznie nabywa prawo do zryczałtowanej rekompensaty w wysokości 40 euro.

Sąd zasądził zatem na rzecz powoda kwotę 162 zł tytułem rekompensaty za koszty odzyskiwania należności wraz z odsetkami za opóźnienie w transakcjach handlowych od dnia 10 sierpnia 2018 roku do dnia zapłaty. Brak jest podstaw do twierdzenia, że zasądzona rekompensata jest świadczeniem, od którego nie nalicza się odsetek oraz do różnicowania wysokości należnych odsetek od płatności za dostawę i od rekompensaty.

Na rzecz powoda należało również zasądzić dalsze odsetki za opóźnienie
w transakcjach handlowych od kwoty 190,39 zł (162 zł + 28,39 zł) zł stosownie do art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych od dnia
10 sierpnia 2018 r. do dnia zapłaty, co wskazane zostało już wyżej.

Sąd nie znalazł podstaw do odstąpienia od zasądzania na rzecz powoda odsetek
na podstawie art. 5 k.c..

Klauzula generalna niedopuszczalności czynienia ze swego prawa użytku sprzecznego z zasadami współżycia społecznego ma na celu zapobieganie stosowaniu prawa w sposób prowadzący do skutków nieetycznych lub rozmijających się w sposób zasadniczy z celem danej regulacji prawnej. Jeśli więc uwzględnienie powództwa, zgodnego z literą prawa, powodowałoby skutki rażąco niesprawiedliwe i krzywdzące ( summum ius summa iniuria),
nie dające się zaakceptować z punktu widzenia norm moralnych i wartości powszechnie uznawanych w społeczeństwie, art. 5 k.c. zezwala na jego oddalenie. Należy jednak pamiętać, że istotą prawa cywilnego jest ochrona praw podmiotowych, tak więc odmowa udzielenia tej ochrony podmiotowi, który korzysta z przysługującego mu prawa podmiotowego w sposób zgodny z jego treścią, może mieć miejsce zupełnie wyjątkowo i musi być uzasadniona istnieniem szczególnych okoliczności uzasadniających przyjęcie, że w określonym układzie stosunków uwzględnienie powództwa prowadziłoby do skutków szczególnie dotkliwych
oraz nieakceptowanych (wyrok Sądu Najwyższego z 20 sierpnia 2015 r., II CSK 555/14).

W niniejszej sprawie powód realizuje jedynie przysługujące mu z mocy ustawy prawo do żądania zapłaty odsetek w przypadku opóźnienia w spełnieniu świadczenia przez dłużnika. Brak zapłaty w terminie przez kontrahentów może powodować zaburzenie płynności finansowej przedsiębiorcy i dalsze negatywne skutki łącznie z niewypłacalnością, wobec czego uzasadnione jest stosowanie przez przedsiębiorców przedmiotowych odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych. Jest to w zasadzie jedyny, poza uprawnieniem wynikającym z art. 10 ust. 1 cytowanej ustawy, instrument, jakim dysponują wierzyciele względem takich dłużników jak pozwany szpital. Co więcej, przyjęcie koncepcji, w myśl której dochodzenie przez nich odsetek byłoby sprzeczne z art. 5 k.c. mogłoby w konsekwencji doprowadzić do tego, iż żaden podmiot nie zdecydowałby się na zawarcie umowy z pozwanym, co mogłoby mieć drastyczne konsekwencje dla życia i zdrowia pacjentów. Powszechnie wiadomo, że większość podmiotów leczniczych - zwłaszcza publicznych - boryka się z problemem niedofinansowania i w efekcie narastającego zadłużenia wobec kontrahentów, w jednocześnie nie ma prawa odmówić wykonywania działalności leczniczej, w szczególności w sytuacji zagrożenia zdrowia i życia pacjenta. Pomimo tego ustawodawca nie wyłączył w stosunku do podmiotów leczniczych stosowania wskazanej ustawy, a zatem zła kondycja finansowa szpitala i charakter jego działalności nie mogą być wystarczającym argumentem dla zastosowania art. 5 k.c..

Sąd nie podziela stanowiska pozwanego, iż w niniejszej sprawie zachodzą podstawy
do zastosowania przepisu art. 103 k.p.c.. Powód wzywał bowiem pozwanego do zapłaty przed wytoczeniem powództwa. Obowiązek zapłaty wynika również z samej faktury, w której określono termin zapłaty. Powód nie mógł wiedzieć, kiedy nakaz zapłaty zostanie wydany,
a w toku postępowania cofnął powództwo ze zrzeczeniem się roszczenia co do kwoty zapłaconej przez pozwanego w toku postępowania.

Sąd nie znalazł podstaw do odstąpienia od obciążania przegrywającego pozwanego kosztami procesu stosownie do art. 102 k.p.c..

Instytucja odstąpienia od obciążenia strony przegrywającej kosztami postępowania przewidziana w art. 102 k.p.c. wyraża zasadę słuszności w orzekaniu o kosztach, stanowiąc wyjątek od zasady odpowiedzialności za wynik procesu. Wyjątek niepodlegający wykładni rozszerzającej, wykluczający stosowanie wszelkich uogólnień i wymagający do swego zastosowania wystąpienia wyjątkowych okoliczności. Przepis nie konkretyzuje pojęcia wypadków szczególnie uzasadnionych, pozostawiając ich kwalifikację przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności danej sprawy, sądowi. Jego zastosowanie znajduje uzasadnienie wyłącznie w szczególnych wypadkach, które każdorazowo podlegają ocenie przez sąd orzekający na tle okoliczności konkretnej sprawy.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 29 czerwca 2012 r. (I CZ 34/12, LEX nr 1232459), do kręgu " wypadków szczególnie uzasadnionych" w rozumieniu art. 102 k.p.c. należą okoliczności zarówno związane z samym przebiegiem procesu, jak i leżące
na zewnątrz. Do pierwszych zalicza się np. charakter żądania poddanego rozstrzygnięciu, jego znaczenie dla strony, subiektywne przekonanie strony o zasadności roszczeń, przedawnienie, do drugich - sytuację majątkową i życiową strony, z zastrzeżeniem, że nie jest wystarczające powołanie się jedynie na trudną sytuację majątkową, nawet jeśli była podstawą zwolnienia od kosztów sądowych i ustanowienia pełnomocnika z urzędu (tak też postanowienia Sądu Najwyższego: z 5 lipca 2013 r. IV CZ 58/13, Lex nr 1396462; z 29 czerwca 2012 r. I CZ 34/12, Lex nr 1232459; z 1 grudnia 2011 r. I CZ 26/11, Lex nr 1101325). Całokształt okoliczności, które mogłyby uzasadniać zastosowanie tego wyjątku powinny być ocenione z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego. W postanowieniu z dnia 26 września 2012 r. (II CZ 100/12, LEX nr 1232760) Sąd Najwyższy wskazał, iż ocena, czy w sprawie zachodzi wypadek szczególnie uzasadniony należy do swobodnej decyzji sądu ze względu na konieczność zapewnienia poczucia sprawiedliwości oraz realizacji zasady słuszności.

Pozwany znajduje się w bardzo trudnej sytuacji finansowej, która skutkowała brakiem możliwości spełnienia przedmiotowego zobowiązania w terminie. Pozwany jest zmuszony zawierać kontrakty z Narodowym Funduszem Zdrowia według stawek niepokrywających rzeczywistych kosztów udzielania świadczeń zdrowotnych. W grudniu 2017 r. zostały wszczęte przeciwko pozwanemu dwa postępowania egzekucyjne na niebagatelną kwotę 110.000 zł, a straty liczone są w milionach. Z punktu widzenia ekonomicznego działalność pozwanego nie jest nastawiona na osiąganie zysków. Celem nadrzędnym działalności Szpitala jest zaś udzielanie świadczeń medycznych oraz pomoc pacjentom, co w obiektywnym ujęciu służy dobru publicznemu.

Wszystkie te okoliczności mogłyby skutkować zastosowaniem art. 102 k.p.c. gdyby
nie fakt, że dramatyczna sytuacja finansowa szpitala jest stanem permanentnym, od lat wykorzystywanym do unikania kosztów procesu z pokrzywdzeniem wierzycieli. Szpital miał obowiązek zabezpieczyć środki na realizację umowy zawartej w trybie zamówienia publicznego, zwłaszcza, że powodowa spółka nie miała możliwości odmowy spełniania swoich obowiązków umownych czy wstrzymania się z ich wykonaniem do czasu zapłaty. Nie ma podstaw by zabezpieczająca na swoim „odcinku” funkcjonowanie szpitala spółka ponosiła negatywne konsekwencje rozwiązań systemowych skutkujących niedofinansowaniem podmiotów leczniczych, szczególnie, że prowadząc tego typu działalność jest uzależniona właśnie od takich podmiotów. Ich nieterminowe obsługiwanie zadłużenia wpływa negatywnie na płynność finansową kontrahenta.

Z umowy stron wynika jednoznacznie, że przed każdym wystąpieniem do sądu o zapłatę, wykonawca zawezwie zamawiającego do próby ugodowej – art. 184 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r.. Rezygnacja powodowej Spółki z przeprowadzenia uprzednio postępowania pojednawczego mogłaby przemawiać za odstąpieniem od obciążenia pozwanego kosztami przegranego procesu, gdyby nie znana zapewne powódce postawa Szpitala, który z reguły odmawia zawarcia ugód, o ile nie dochodzi do rezygnacji wierzycieli choćby z żądania odsetek i kosztów. Powyższy wymóg umowny narzucony kontrahentom przez Szpital służy zatem jedynie odwlekaniu wszczynania procesów. Ponadto dokonywanie spłat po terminie płatności z jednej strony wskazuje na możliwość obsługi zadłużenia, a z drugiej na realizowanie przez pozwanego z góry zamierzonej polityki zwlekania z zapłatą w nadziei na ostateczne przerzucenie ciężaru kosztów procesu na kontrahentów, pomimo wcześniejszej oczywiście nielojalnej postawy szpitala. Wnoszenie w konsekwencji spóźnionej zapłaty sprzeciwów czy zarzutów od nakazów zapłaty skutkuje przy tym zwiększeniem kosztów procesu stron, choćby przez wzrost stawek minimalnych wynagrodzenia pełnomocników i konieczność poniesienia pełnej opłaty sądowej od pozwu, a zatem zgodnie z regułami rządzącymi rozliczeniem kosztów procesu nie służy interesowi szpitala, co jednak nie może obciążać strony przeciwnej.

Sąd zasądził zatem na rzecz powoda 3.600 zł wynagrodzenia pełnomocnika (§ 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat
za czynności radców prawnych. Dz. U. z 2015 r. poz. 1804), 300 zł opłaty sądowej i 17 zł opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

W tym stanie faktycznym należało orzec jak w sentencji.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE