Sygn. akt: II AKa 456/18

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 listopada 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach w II Wydziale Karnym w składzie:

Przewodniczący:

SSA Barbara Suchowska

Sędziowie:

SSA Gwidon Jaworski

SSO del. Marcin Ciepiela (spr.)

Protokolant:

Bartłomiej Wiench

przy udziale Prokuratora Prokuratury Okręgowej w Katowicach Marka Wójcika

po rozpoznaniu w dniu 15 listopada 2018 r. sprawy

wnioskodawcy L. W. s. K. i S. ur. (...) w m. Równe

w przedmiocie zadośćuczynienia

na skutek apelacji obrońcy

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 20 czerwca 2018 roku, sygn. akt XXI Ko 47/17

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że jako podstawę prawną rozstrzygnięcia przyjmuje art. 114 § 2 k.p.s.w. oraz art. 115 § 3 zd. 2 k.p.s.w.;

2.  w pozostałym zakresie zaskarżony wyrok utrzymuje w mocy;

3.  zasądza od Skarbu Państwa na rzecz radcy prawnego P. R. – Kancelaria Radcy Prawnego w K. kwotę 147,60 (sto czterdzieści siedem 60/100) złotych, w tym 23% VAT, tytułem nieopłaconych kosztów pomocy prawnej z urzędu udzielonej wnioskodawcy w postępowaniu odwoławczym;

4.  kosztami sądowymi za postępowanie odwoławcze obciąża Skarb Państwa.

SSO del. Marcin Ciepiela SSA Barbara Suchowska SSA Gwidon Jaworski

Sygn. akt: II AKa 456/18

UZASADNIENIE

Pismem z dnia 30.10.2017 r., wniesionym do Sądu Okręgowego w Katowicach w dniu 31.10.2017 r., L. W. złożył wniosek o zadośćuczynienie za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie w dniu 30 stycznia 2016 r. w sprawie Sądu Rejonowego Katowice – Zachód w Katowicach o sygn. akt VIII W 298/16 (k. 3-5). Z tytułu pozbawienia wolności wnioskodawca domagał się zasądzenia kwoty 20.000 zł. Stanowisko to podtrzymał w toku postępowania (k. 33, 71).

Ponadto, pismem z dnia 31.10.2017 r., wniesionym do Sądu Okręgowego w Katowicach w dniu 31.10.2017 r., L. W. złożył wniosek o zadośćuczynienie za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie w dniu 12 listopada 2014 r. w sprawie Sądu Rejonowego w Chorzowie o sygn. akt II W 285/15 (k. 2). W toku postępowania sprecyzował, że domaga się kwoty 125.000 zł (k. 33).

Prokurator podniósł zarzut przedawnienia tylko w odniesieniu do roszczenia dotyczącego zatrzymania wnioskodawcy w dniu 12 listopada 2014 r. w sprawie o sygn. akt II W 285/15 Sądu Rejonowego w Chorzowie (k. 71-72)

Wyrokiem z dnia 20 czerwca 2018 r. (sygn. akt XXI Ko 47/17) Sąd Okręgowy w Katowicach na podstawie art. 114 § 2 i 3 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia:

1.  zasądził od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy L. W. kwotę 2.000 zł tytułem zadośćuczynienia za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie w dniu 30 stycznia 2016 r. w sprawie Sądu Rejonowego Katowice – Zachód w Katowicach o sygn. akt VIII W 298/16;

2.  w pozostałej części roszczenie oddalił;

3.  na podstawie art. 22 3 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych oraz § 4 i § 17 ust. 6 oraz § 20 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu zasądził od Skarbu Państwa na rzecz radcy prawnego P. R. kwotę 236,16 zł, w tym kwotę 44,16 zł podatku VAT, tytułem zwrotu kosztów pomocy prawnej udzielonej wnioskodawcy z urzędu;

4.  kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa.

Od powołanego wyroku apelację wywiódł wyłącznie pełnomocnik wnioskodawcy, zaskarżając go w punkcie 2 ponad zasądzoną kwotę 2.000 zł tytułem zadośćuczynienia za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie w dniu 30 czerwca 2016 r. w sprawie Sądu Rejonowego Katowice – Zachód w Katowicach o sygn. akt VIII W 298/16.

Skarżący zarzucił na podstawie art. 427 § 2 k.p.k. i art. 438 pkt 1 k.p.k. w zw. z art. 109 k.p.w. obrazę przepisów prawa materialnego, tj. art. 114 § 2 k.p.w. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie w zakresie wysokości orzeczonego zadośćuczynienia w wysokości 2.000 zł, podczas gdy krzywdy moralne L. W. doznane z powodu niesłusznego zatrzymania są oceniane znacznie wyżej, co skutkować winno orzeczeniem wnioskowanej kwoty tj. 20.000 zł.

Podnosząc powyższy zarzut, pełnomocnik wnioskodawcy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w punkcie II jego sentencji i zasądzenie zadośćuczynienia ponad 2.000, tj. zasądzenie dodatkowo kwoty 18.000 zł tytułem zadośćuczynienia.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pełnomocnika wnioskodawcy okazała się bezzasadna.

Celem prawidłowego oznaczenia zakresu zaskarżenia konieczne jest poczynienie kilku uwag wstępnych. Otóż, należało mieć na uwadze, że postanowieniem z dnia 7 lutego 2018 r. Sąd Okręgowy w Katowicach z niniejszej sprawy wyłączył do odrębnego rozpoznania (następnie zarządzeniem przekazał do Wydziału II Cywilnego tamt. Sądu) sprawę dotyczącą części roszczeń, a to roszczeń o zadośćuczynienie: w kwocie 10.000 zł za nielegalną rewizję torby dziennikarskiej, w kwocie 50.000 zł za „fałszywe niedorzeczne oskarżenie” oraz w kwocie 200.000 zł za „represje w sądzie z rąk dyspozycyjnych sędziów (dwa wyroki skazujące, niszczenie dowodów przydatnych obronie oraz kwestionowanie poczytalności i dobrego mienia)” w związku z zatrzymaniem dokonanym przez funkcjonariuszy Policji w dniu 30 stycznia 2016 r. do sprawy Sądu Rejonowego Katowice – Zachód w Katowicach o sygn. akt VIII W 298/16 (k. 13). Skoro wymienione kwestie nie były przedmiotem wyrokowania przez Sąd I instancji w niniejszej sprawie, to tym samym nie mogły podlegać zaskarżeniu apelacją. Ewentualnych roszczeń w tym zakresie wnioskodawca mógł dochodzić w postępowaniu cywilnym.

Ponadto, nie ulega wątpliwości, że żadna ze stron nie zaskarżyła nie tylko rozstrzygnięcia Sądu I instancji zasądzającego kwotę 2.000 zł tytułem zadośćuczynienia za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie wnioskodawcy w dniu 30 stycznia 2016 r. w sprawie Sądu Rejonowego Katowice – Zachód w Katowicach o sygn. akt VIII W 298/16 (pkt 1), ale także rozstrzygnięcia oddalającego wniosek L. W. o zadośćuczynienie za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie w dniu 12 listopada 2014 r. w sprawie Sądu Rejonowego w Chorzowie o sygn. akt II W 285/15 (pkt 2). Powodem tego drugiego rozstrzygnięcia, jak wynika z wywodów zawartych na str. 9-10 pisemnych motywów zaskarżonego wyroku, było skuteczne podniesienie przez prokuratora zarzutu przedawnienia roszczenia. Tym samym, rozstrzygnięcie zawarte w punkcie 2 zaskarżonego wyroku o oddaleniu „w pozostałej części” roszczenia w istocie dotyczyło całego roszczenia wnioskodawcy wynikającego z jego zatrzymania w dniu 12 listopada 2014 r. w sprawie Sądu Rejonowego w Chorzowie o sygn. akt II W 285/15 oraz tej części roszczenia wynikającego z zatrzymania w dniu 30 stycznia 2016 r. w sprawie Sądu Rejonowego Katowice – Zachód w Katowicach o sygn. akt VIII W 298/16, w której dochodzono kwoty wykraczającej ponad 20.000 zł. Apelacja pełnomocnika wnioskodawcy dotyczyła wyłącznie tej drugiej kwestii.

Oznaczywszy zakres zaskarżenia, Sąd odwoławczy zauważa, że niekwestionowane przez żadną ze stron były poczynione w postępowaniu pierwszoinstancyjnym ustalenia faktyczne, w tym przebieg wydarzeń w dniu 30 stycznia 2016 r., a także zatrzymanie wnioskodawcy, mimo niesporządzenia z tej czynności protokołu, jak również niewątpliwie niesłuszny – w świetle odpowiedzialności Państwa na zasadzie ryzyka – charakter tego zatrzymania. Sporna była wyłącznie wysokość zadośćuczynienia, które Sąd meriti zasądził na rzecz wnioskodawcy.

Przechodząc do analizy zarzutów stawianych przez skarżącego rozstrzygnięciu Sądu Okręgowego w tym zakresie, Sąd Apelacyjny krytycznie zauważa, że w petitum apelacji powołano się jedynie ogólnikowo na krzywdy moralne wnioskodawcy. Rozsiane w uzasadnieniu środka odwoławczego uwagi wskazują, że wadliwe – zdaniem skarżącego – zaniżenie wysokości zadośćuczynienia wiązał on z nieuwzględnieniem przez Sąd I instancji kilku wyliczonych w apelacji okoliczności. Można przyjąć, że w ten sposób skarżący sprecyzował swój zarzut naruszenia prawa materialnego.

Sąd Apelacyjny podkreśla, że ani ogólny, ani szczegółowe zarzuty apelacji nie okazały się zasadne.

Akcentowana przez skarżącego okoliczność, iż w wyniku niesłusznego zatrzymania w dniu 30 stycznia 2016 r. wnioskodawca „poniósł utratę dobrego imienia” (str. 3 apelacji) nie została wykazana w toku postępowania, a dowód w tej kwestii obciążał wnioskodawcę. Depozycje procesowe wnioskodawcy o tym, że wcześniej kilkukrotnie był zatrzymany (k. 35), nie wskazywały, aby akurat wskutek zatrzymania w dniu 30 stycznia 2016 r. utracił on dobre imię. Zresztą, brak podstaw do twierdzenia, że wnioskodawca dobre imię utracił. Uprawnione natomiast były rozważania w kwestii wpływu analizowanego zatrzymania na dobre imię wnioskodawcy, ale tę akurat okoliczność Sąd I instancji uwzględnił przy określaniu wysokości zadośćuczynienia, co wyraźnie podkreślił w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Sąd meriti wziął nadto pod uwagę czas (3-4 godziny) i okoliczności (miejsce publiczne) zatrzymania, negatywne przeżycia psychiczne z nim związane oraz wiek wnioskodawcy (vide str. 7 uzasadnienia).

Nie zasługiwał na uwzględnienie zarzut skarżącego nieuwzględnienia przy określaniu wysokości zadośćuczynienia tego, że spowodowany postępowaniem sądowym wzrost napięcia nerwowego wnioskodawcy może (podkr. SA) swoje skutki uwidocznić w przyszłości w postaci pogorszenia stanu zdrowia psychofizycznego. Podkreślić należy, że zadośćuczynienie przysługuje za krzywdę wyrządzoną, a nie za mogącą ewentualnie powstać w przyszłości. Przeciwne zapatrywanie było sprzeczne z powszechnie przyjętą koncepcją bezpośredniego i adekwatnego związku przyczyno-skutkowego między zdarzeniem wywołującym szkodę (w tym przypadku zatrzymaniem), a jej skutkami. Ponadto, analizowany zarzut skarżącego był nietrafny ze względu na powiązanie hipotetycznej szkody niematerialnej z postępowaniem sądowym, a nie z samym zatrzymaniem.

Całkowicie chybione było powołanie się przez skarżącego jako na element krzywdy wymagającej naprawienia w trybie art. 114 k.p.s.w. na „niepotrzebne napięcie nerwowe doznane przez wnioskodawcę podczas przeprowadzanych badań psychiatrycznych”, zapadły w pierwszej instancji wyrok skazujący oraz „dodatkowy stres związany z postępowaniem sądowym” w sprawie Sądu Rejonowego Katowice – Zachód w Katowicach o sygn. akt VIII W 298/16.

W tym zakresie, zważywszy na konstrukcyjne podobieństwa między instytucją zadośćuczynienia za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie w postępowaniu w sprawach o wykroczenia, uregulowaną w art. 114 k.p.s.w. oraz zadośćuczynienia za niewątpliwie niesłuszne pozbawienie wolności w postępowaniu karnym, ujętą w art. 552 k.p.k., uprawnionym było odniesienie się do bogatego dorobku piśmiennictwa i judykatury dotyczącego tego ostatniego przepisu.

Na potrzeby odniesienia się do zarzutów apelacyjnych przypomnieć należy, że na gruncie art. 552 § 1–4 k.p.k. konsekwentnie jest wyrażane stanowisko, iż rekompensowane mogą być jedynie szkoda i krzywda będące bezpośrednim następstwem wykonania kary, która okazała się niesłuszna, niewątpliwie niesłusznego aresztowania lub zatrzymania, a inne szkody, jakie były związane z prowadzonym postępowaniem karnym, mogą być dochodzone tylko na drodze cywilnej (J. Matras, Komentarz do art. 552 k.p.k., teza 12 [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, pod red. K. Dudki, WKP 2018; postanowienie SN z dnia 28 stycznia 2010 r., III KK 207/09, LEX nr 570147). Zatem, roszczenia o naprawienie krzywdy wywołanej zdarzeniami zaistniałymi w postępowaniu w sprawach o wykroczenia, można dochodzić wyłącznie w postępowaniu cywilnym, a nie w postępowaniu prowadzonym na podstawie art. 114 k.p.s.w. W realiach niniejszej sprawy kwestia ta rysuje się szczególnie wyraziście, bowiem opisanym wyżej postanowieniem z dnia 7 lutego 2018 r. Sąd meriti z niniejszej sprawy wyłączył do odrębnego rozpoznania w postępowaniu cywilnym sprawę o roszczenia związane z postępowaniem o sygn. akt VIII W 298/16 Sądu Rejonowego Katowice – Zachód w Katowicach, w tym wynikające z wyroku wydanego w pierwszej instancji oraz z przeprowadzonego wobec L. W. badania sądowo-psychiatrycznego.

Skarżący nie podniósł innych, szczegółowych zarzutów dotyczących zaskarżonego orzeczenia. Sąd odwoławczy nie znalazł również innych powodów, aby podważyć prawidłowość skarżonego rozstrzygnięcia w zakresie wysokości zasądzonego zadośćuczynienia. Odpowiada ono bowiem regułom wypracowanym w tym zakresie w literaturze przedmiotu i orzecznictwie, które trafnie przywołał Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku (str. 7-8).

W szczególności, przyjąć należy, że dla wykładni pojęcia „zadośćuczynienie”, o jakim mowa w art. 114 § 2 k.p.s.w., miarodajne są przepisy prawa cywilnego, a zwłaszcza art. 445 § 2 k.p.c., z którego wynika, że zadośćuczynienie powinno być odpowiednie, tj. naprawiające w miarę możliwości krzywdę wyrządzoną niesłusznie zatrzymanemu; suma odpowiednia to taka, która co najmniej równoważy przeżycia związane z niesłusznym zatrzymaniem; uwzględnia całokształt okoliczności towarzyszących zatrzymaniu, takich jak jego okres, charakter izolacji, jej dolegliwe warunki, przebywanie z innymi osobami pozbawionymi wolności, wiek osoby zatrzymanej, jej stan zdrowia, uprzednią karalność, wykonywany zawód, a także skutki, jakie niesłusznie zatrzymanie wywarło na osobę uprawnioną w środowisku, w którym funkcjonuje, w tym utratę tego, co nazywa się dobrym imieniem (por. dotyczące tymczasowego aresztowania: wyrok SA w Krakowie z 24 lutego 2011 r., II AKa 17/11, KZS 2011/5/56; wyrok SA w Katowicach z 4 listopada 2010 r., II AKa 320/10, KZS 2011/5/105, LEX nr 785446; wyrok SA w Lublinie z 2 lutego 2012 r., II AKa 268/11, KZS 2012/9/74, LEX nr 1210836; postanowienie SN z 6 maja 2014 r., V KK 384/13). Ustalenie, jaka kwota w konkretnych okolicznościach jest „odpowiednia”, należy do sfery swobodnego uznania sędziowskiego (postanowienie SN z 30 lipca 2014 r., IV K 111/14), które oczywiście nie może oznaczać dowolności. W judykaturze dominuje pogląd, że wysokość zadośćuczynienia winna uwzględniać także obecne uwarunkowania społeczno-ekonomiczne i zamożność społeczeństwa (por. wyrok SA w Lublinie z 15 grudnia 2005 r., II AKa 272/05, LEX nr 166032). Wskazuje się, że zadośćuczynienie za doznaną krzywdę nie może być mierzone tylko dolegliwościami osoby pozbawionej wolności, ale i współczesnym standardem społeczeństwa; winno być zatem ustalane z umiarem, w rozsądnych granicach, przystających do aktualnych warunków życia i przeciętnej stopy życiowej ludzi, by nie służyło wzbogaceniu się (por. wyrok SA w Katowicach z 6 maja 2004 r., II AKa 138/04, LEX nr 142947; wyrok SA w Katowicach z 29 listopada 2012 r., II AKa 453/12, LEX nr 1356456).

Oczywistym jest przy tym, że choćby z uwagi na zdecydowane różnice w długości okresów niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania w sprawach karnych oraz okresów zatrzymania, w tym w sprawach o wykroczenia, nie sposób oczekiwać, aby kwoty zasądzane w tych ostatnich sprawach osiągały wysokość zadośćuczynienia orzekanego w tych pierwszych.

Zasądzona na rzecz L. W. kwota 2.000 zł tytułem zadośćuczynienia stanowi realną wartość ekonomiczną, która znajduje uzasadnienie w dolegliwościach doznanych przez wnioskodawcę, uwzględnia standardy współczesnego społeczeństwa, jest utrzymana w rozsądnych granicach, a w sytuacji ekonomicznej panującej w naszym kraju z pewnością nie ma charakteru jedynie symbolicznego. Wskazać też wypada, że kwota 20.000 zł, której tytułem zadośćuczynienia domagał się wnioskodawca, była zdecydowanie wygórowana i znacznie wykraczająca ponad swój kompensacyjny charakter naprawienia szkody o charakterze niematerialnym.

Na marginesie należy zauważyć, że roszczenie L. W. o zadośćuczynienie za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie w dniu 30 stycznia 2016 r. w sprawie Sądu Rejonowego Katowice – Zachód w Katowicach o sygn. akt VIII W 298/16 zostało zgłoszone 21 miesięcy od dnia zwolnienia, a zatem po upływie sześciomiesięcznego terminu przedawnienia określonego w art. 115 § 2 k.p.s.w. W piśmiennictwie (T. Grzegorczyk, Komentarz do art. 115 k.p.s.w., teza 2 [w:] T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia. Komentarz, WKP 2012; K. Lewiński, Komentarz do art. 115 k.p.s.w., teza 3 [w:] K. Lewiński, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia. Komentarz, LexisNexis 2011; A. Skowron, Komentarz do art. 115 k.p.s.w., teza 2 [w:] A. Skowron, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia. Komentarz, LEX 2010; M. Rogalski, Komentarz do art. 115 k.p.s.w., teza 2 [w:] Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia. Komentarz, pod red. M. Rogalskiego, Oficyna 2009) trafnie bowiem wskazuje się, że roszczenia odszkodowawcze, których można dochodzić na podstawie art. 114 § 2 k.p.s.w, przedawniają się po upływie 6 miesięcy liczonych od daty zwolnienia zatrzymanego, a nie od dnia prawomocnego zakończenia postępowania. Przekonuje o tym wykładnia literalna art. 115 § 3 in fine k.p.s.w., który początek biegu tego terminu nakazuje liczyć „od daty zwolnienia zatrzymanego”. Skoro jednak prokurator, z nieznanych przyczyn, nie podniósł zarzutu przedawnienia, Sąd I instancji prawidłowo orzekł merytorycznie w przedmiocie tego wniosku.

Niezależnie od braku podstaw do korekty zaskarżonego orzeczenia w zakresie wysokości zadośćuczynieniu, Sąd Apelacyjny w trybie art. 455 k.p.k. recypowanego przez art. 109 § 2 k.p.s.w., dokonał zmiany podstawy prawnej rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego. Najprawdopodobniej bowiem wskutek pomyłki w zaskarżonym wyroku powołano art. 114 § 3 k.p.s.w., który nie znajduje jakiegokolwiek odzwierciedlenia w niniejszej sprawie.

O ile podstawą orzeczenia w kwestii zadośćuczynienia był niewątpliwie art. 114 § 2 k.p.s.w, to podstawą prawną rozstrzygnięcia o kosztach postępowania, które ponosi Skarb Państwa, winien być art. 115 § 3 zd. 2 k.p.s.w. Dlatego też, niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów, należało w tym kierunku dokonać korekty orzeczenia Sądu meriti.

Mając powyższe na uwadze, nie znajdując bezwzględnych podstaw odwoławczych, na podstawie art. 437 § 1 k.p.k. w zw. z art. 109 § 2 k.p.s.w. zmieniono zaskarżony wyrok w punkcie 1 co do podstawy prawnej, w pozostałym zakresie utrzymując go w mocy.

Na mocy art. 119 § 1 k.p.s.w. w zw. z art. 618 § 1 pkt 11 k.p.k. w zw. z art. 22 3 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (tj.Dz.U.2017.2015) w zw. z § 4 ust. 1 i 3 w zw. z § 17 ust. 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz.U.2016.1715) zasądzono od Skarbu Państwa na rzecz radcy prawnego P. R. kwotę 147,60 zł (w tym 23% VAT) tytułem nieopłaconych kosztów pomocy prawnej z urzędu udzielonej wnioskodawcy w postępowaniu odwoławczym.

Stosownie do art. 115 § 3 zd. 2 k.p.s.w. kosztami sądowymi za postępowanie odwoławcze obciążono Skarb Państwa.

SSO del. Marcin Ciepiela SSA Barbara Suchowska SSA Gwidon Jaworski