UZASADNIENIE

Orzeczeniem z dnia 17 sierpnia 2016r. znak ON. (...).2.285.2016.US Wojewódzki Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w S. uchylił w całości orzeczenie (...) do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w M. z dnia 6 lipca 2016r. znak ZN. (...).2.62.2016 zaliczające N. H. do osób niepełnosprawnych i orzekł, iż wymieniona nie należy do takich osób. Uzasadniając swoje rozstrzygnięcie organ wskazał, że małoletnia nie ma naruszonej sprawności organizmu w wymiarze, którego skutki powodowałyby konieczność zapewnienia całkowitej opieki lub pomocy opiekunów w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych, co oznacza, iż orzeczenie (...) zostało wydane z naruszeniem przepisów ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. (orzeczenia - k. 61,72 stanowiących załącznik do akt sprawy akt Wojewódzkiego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w S., zwanych dalej aktami organu).

Działająca w imieniu małoletniej N. H. jej matka E. H. wniosła odwołanie od orzeczenia Wojewódzkiego Zespołu wskazując, iż małoletnia pozostaje niepełnosprawna od chwili urodzin w związku szeregiem zaburzeń ogólnorozwojowych, w tym upośledzeniem umysłowym, co znajdowało potwierdzenie w kolejnych orzeczeniach o niepełnosprawności. (k. 3 - 9)

Wojewódzki Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w Województwie (...) w S. wniósł o oddalenie odwołania wywodząc jak w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia (k.21 - 22).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny.

N. H. urodziła się w dniu (...)

Niesporne

W związku z niedotlenieniem okołoporodowym u małoletniej doszło do opóźnienia rozwoju psychoruchowego.

Opóźnienie to i rozpoznane później upośledzenie umysłowe skutkowało zaliczeniem N. H. kolejnymi orzeczeniami o niepełnosprawności do osób niepełnosprawnych od sierpnia 2002r. do 2 kwietnia 2016r. ze wskazaniami o konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną zdolnością do samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału opiekuna dziecka w procesie leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Niesporne, nadto orzeczenia o niepełnosprawności – k. 11, 21, 32, 45 akt organu, dokumentacja medyczna małoletniej w aktach organu

Opóźniony rozwój psychoruchowy wespół z upośledzeniem umysłowym, obecnie na poziomie lekkim czyniły N. H. nadal niepełnosprawną po 2 kwietnia 2016r. do ukończenia 16 roku życia. Małoletnia wymagała bowiem z ich powodu pomocy opiekunów przewyższającej wsparcie udzielane zdrowym osobom w tym samym wieku. N. H. potrzebowała istotnej codziennej pomocy w procesie edukacji i zajęć logopedycznych, pomimo iż występujące u niej zaburzenia mowy nie były na tyle znaczne by nie pozwalały na komunikowanie się z otoczeniem. Małoletnia nie znała wartości pieniądza, nie znała się na zegarku. Miała deficyty poznawcze, ubogi zasób wiedzy ogólnej i praktycznej. Występowały u niej zaburzenia obrazowo - przestrzenne, zaburzenia schematu ciała i koordynacji wzrokowo – ruchowej. Pozostawały one jednak w takim nasileniu, że nie ograniczały w sposób znaczny samoobsługi i poruszania się i nie skutkowały podejmowaniem działań rodzących zagrożenie dla niej samej i dla innych. Wsparcie w samoobsłudze polegało na przypominaniu o zmianie odzieży, konieczności umycia się, wskazaniu stroju adekwatnego do warunków pogodowych, pomocy przy myciu głowy. Małoletnia wymagała też asysty w poruszaniu się w nieznanym miejscu z uwagi na niezorientowanie przestrzenne.

Od 2013r. doszło do poprawy funkcji poznawczych N. H.. Wcześniej bowiem małoletnia plasowała się na poziomie upośledzenia umysłowego w stopniu umiarkowanym. Poprawa była wynikiem działań edukacyjnych nauczycieli i opiekunów.

Na co dzień N. H. funkcjonowała w okresie, o którym mowa, emocjonalnie na poziomie dziewięcio- , dziesięciolatki, a intelektualnie jedenasto-, dwunastolatki.

Dowód: opinie biegłej z zakresu psychiatrii M. Ś. – pisemne k. 33 – 37, 101, 123, uzupełniająca na rozprawie (zapis skrócony – k. 146 – 148), przesłuchanie E. H. w charakterze strony – k. 111 – 113, dokumentacja medyczna – k. 12, 14, 15, orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego – k. 16 – 18, decyzja o zwolnieniu z zajęć z języka obcego – k. 19, informacja – k. 106 – 107

U małoletniej stwierdzono nieprawidłowy zapis EEG. Zmiany w czynności bioelektrycznej nie mają jednak charakteru istotnego i nie powodują niepełnosprawności.

Dowód: opinie biegłej z zakresu neurologii T. P. – k. 68, 95, dokumentacja medyczna małoletniej – k. 13

Sąd zważył, co następuje.

Odwołanie okazało się częściowo uzasadnione.

Zgodnie z art. 4a ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U.2019.1172) osoby, które nie ukończyły 16 roku życia zaliczane są do osób niepełnosprawnych, jeżeli mają naruszoną sprawność fizyczną lub psychiczną o przewidywanym okresie trwania powyżej 12 miesięcy, z powodu wady wrodzonej, długotrwałej choroby lub uszkodzenia organizmu, powodującą konieczność zapewnienia im całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku.

Kryteria oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia określone zostały rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 lutego 2002r. w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia (Dz. U 02.17.162) wydanym na podstawie delegacji ustawowej zawartej w art. 4a ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Zgodnie z § 1 rozporządzenia oceny niepełnosprawności u osoby w wieku do 16 roku życia dokonuje się na podstawie następujących kryteriów:

1) przewidywanego okresu trwania upośledzenia stanu zdrowia z powodu stanów chorobowych, o których mowa w § 2 rozporządzenia, przekraczającego 12 miesięcy,

2) niezdolności do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, takich jak: samoobsługa, samodzielne poruszanie się, komunikowanie z otoczeniem, powodującej konieczność zapewnienia stałej opieki lub pomocy, w sposób przewyższający zakres opieki nad zdrowym dzieckiem w danym wieku, albo

3) znacznego zaburzenia funkcjonowania organizmu, wymagającego systematycznych i częstych zabiegów leczniczych i rehabilitacyjnych w domu i poza domem.

Przy ocenie niepełnosprawności dziecka bierze się pod uwagę rodzaj i przebieg procesu chorobowego oraz jego wpływ na stan czynnościowy organizmu, sprawność fizyczną i psychiczną dziecka oraz stopień jego przystosowania do skutków choroby lub naruszenia sprawności organizmu oraz możliwość poprawy stanu funkcjonowania pod wpływem leczenia i rehabilitacji (§ 2 ust. 2 rozporządzenia).

Analiza zebranego w sprawie materiału dowodowego przemawiała za uznaniem, iż stan zdrowia małoletniej czyni ją niepełnosprawną.

Z opinii biegłej sądowej z zakresu psychiatrii dziecięcej M. Ś. a zatem biegłej o specjalności adekwatnej do oceny schorzeń małoletniej wynika bowiem, że upośledzenie umysłowe stopnia lekkiego wespół z istniejącym opóźnionym rozwojem psychoruchowym upośledza w istotny sposób sprawność N. H., a w zasadzie upośledzało w okresie do ukończenia przez nią 16 roku życia, bo tylko ten okres mógł podlegać ocenie sądu w tej sprawie. Stanowisko biegłej jest jasne, pełne, spójne i należycie umotywowane. Powyższe, przy uwzględnieniu nadto, iż biegła to wysokiej klasy fachowiec o wieloletnim doświadczeniu zawodowym, także klinicznym oraz doświadczeniu orzeczniczym, nakazywało uznanie wniosków opinii za rzetelne i wiarygodne, a w konsekwencji podzielenie ich. Stan kliniczny opisany przez biegłą czyni przekonującymi twierdzenia, iż małoletnia wymagała zarówno znacznej pomocy w edukacji, jak i stałej rehabilitacji logopedycznej, nadto zaś pomocy przy przemieszczaniu się poza miejscem zamieszkania z uwagi na zaburzenia orientacji przestrzennej, wreszcie wsparcia w samoobsłudze (przypominania o konieczności wykonania jakiejś czynności, wskazania prawidłowych jej elementów np. właściwego do pogody doboru odzieży, czy pomocy przy jej wykonaniu np. przy myciu głowy.) Takie fnkcjonowanie małoletniej zostało szczegółowo opisane przez słuchaną jako strona procesu jej matkę. Wskazany dowód koresponduje w znacznej mierze ze złożoną dokumentacją dotyczącą leczenia i nauki (rzetelność i autentyczność tej dokumentacji nie rodziły wątpliwości), sąd zatem uznał go za wiarygodny, tym bardziej iż, jak wskazała biegła psychiatra, takie jak opisane przez przesłuchiwaną funkcjonowanie dziecka odpowiada rozpoznanym przez nią zaburzeniom i ich nasileniu. Nie sposób było jedynie oprzeć się na twierdzeniach przesłuchiwanej odnośnie zagrożeń wyłączających możliwość samodzielnego podjęcia niektórych czynności dnia codziennego jak np. poparzenia się gorącym napojem, twierdzenia te opierały się bowiem na przypuszczeniach E. H., a nie dotychczas występujących zdarzeniach z udziałem jej córki.

Stanowisko biegłej o uznaniu małoletniej za osobę niepełnosprawną zasługuje na podzielenie. Bez pomocy udzielonej małoletniej przez matkę i nauczycieli nie podołałaby ona wymogom edukacyjnym, bez zachęty czy nadzoru nie wykonałaby samodzielnie niektórych czynności samoobsługowych, bez asysty zaś nie mogłaby poruszać w nieznanym terenie.

Nie sposób zgodzić się z organem, iż uznanie małoletniej za osobę niepełnosprawną rażąco narusza obowiązujące przepisy.

Przepisy dotyczące orzekania o niepełnosprawności w odniesieniu do osób do 16 roku życia nie są jednoznaczne i nie budzące wątpliwości interpretacyjnych, a ich stosowanie w praktyce stwarza wiele problemów. Wpływ na te problemy ma to, że w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych ograniczono się do wprowadzenie definicji niepełnosprawności pozostawiając pozostałe regulacje rozporządzeniom. I tak np. § 2 ust. 1 wskazanego na wstępie rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 lutego 2002r. w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia obejmuje wyszczególnienie stanów chorobowych uzasadniających konieczność stałej opieki lub pomocy dziecku. Tymczasem dla uznania dziecka za niepełnosprawne nie ma w świetle definicji ustawowej wymogu stałości opieki czy pomocy. Nie wiadomo zatem, czy przepis wymieniać miał schorzenia warunkujące uznanie dziecka za niepełnosprawne czy też schorzenia pozwalające na uznanie, iż dziecko wymaga stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy w związku ze znacznie ograniczoną zdolnością do samodzielnej egzystencji (że dotyczy go takie wskazanie). Również wskazanie w § 1 pkt 2 i 3 rozporządzania dwóch alternatywnych (o czym świadczy funktor „albo”) rodzajów niepełnosprawności dziecka i ich definicje nie korespondują z poszczególnymi wskazaniami zawartymi w orzeczeniach o niepełnosprawności (punkty 7 i 8 orzeczenia (...) k.61 akt organu)

Wobec tych i innych jeszcze wątpliwości decydujące znaczenie przy orzekaniu musi mieć definicja ustawowa, w jej świetle zaś dla zaliczenia dziecka do osób niepełnosprawnych wystarczającym jest, że wymaga ono większej niż zdrowi rówieśnicy pomocy przy zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych. Art. 4a ustawy zawiera bowiem funktor lub pomiędzy pojęciami „całkowitej opieki” i „pomocy”. Za niepełnosprawną można zatem uznać osobę do 16 roku życia, jeżeli wymaga całkowitej opieki lub jeśli wymaga pomocy przy zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych. W przypadku małoletniej odwołującej się występuje druga z tych sytuacji.

Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych do podstawowych potrzeb życiowych odnosi się w art. 4 pkt 4 definiującym niezdolność do samodzielnej egzystencji wymieniając jako takie potrzeby samoobsługę, poruszanie się i komunikację. Wymienienie to, co wynika jasno z użycia zwrotu „przede wszystkim”, jest jednak przykładowe, a wskazana regulacja znajduje się w artykule dotyczącym stopni niepełnosprawności orzekanych u osób powyżej 16 roku życia. Wymaga to zauważenia, gdyż niepełnosprawność tych osób podlega ocenie z uwzględnieniem pełnienia ról społecznych, ale i zdolności do pracy. W regulacji ustawowej dotyczącej dzieci (osób do 16 roku życia) nie ma odrębnego odwołania się do edukacji (takie znajduje się tylko w rozporządzeniu), co nakazuje uznać, iż szeroko pojmowana edukacja – najpierw nabywanie umiejętności potrzebnych w życiu, a dalej z wiekiem wiedzy w procesie kształcenia - stanowi jedną z podstawowych potrzeb życiowych obok samoobsługi, poruszania i komunikacji. Istotne ograniczenia w tym zakresie, wymagające zdecydowanie większej niż w przypadku rówieśników pomocy rodziców czy nauczycieli z uwagi na chorobę dziecka oznaczają niepełnosprawność. W przypadku małoletniej odwołującej się poza tymi ograniczeniami występowały dodatkowo: wymagające stałych zabiegów rehabilitacyjnych upośledzenie mowy (choć nie w stopniu istotnie utrudniającym komunikację) oraz trudności w funkcjonowaniu w życiu codziennym. Choć fizycznie była ona w stanie wykonywać czynności samoobsługowe, to istniejące u niej zaburzenia skutkowały ograniczoną inicjatywą w podejmowaniu części z nich czy pewnymi trudnościami we właściwym ich wykonaniu, co oznacza, że N. H. wymagała (inaczej aniżeli zdrowi rówieśnicy) pomocy w zachowaniu higieny czy ubieraniu się. Wreszcie małoletnia potrzebowała wsparcia innej osoby w poruszaniu się poza znanymi miejscami z uwagi na zaburzenia orientacji przestrzennej. Wszystko powyższe świadczy o trafności oceny dokonanej przez biegłą.

Udzielany małoletniej zakres pomocy (ten, którego, jak wskazała biegła, N. H. wymagała, a nie ten, który dawała jej matka z uwagi na swoje obawy co do potencjalnych zagrożeń) nie może być utożsamiany ze stałą lub długotrwałą pomocą innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji tj. wskazaniem, którego przyjęcia domagała się N. H..

Dla uznania, że wskazanie to ma miejsce, niezbędnym jest nie tylko, by występowało ograniczenie w samodzielnym funkcjonowaniu, ale by było ono znaczne. Jeżeli odwołać się znów do definicji ustawowej z art. 4a przewidującej pomoc w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych lub całkowitą opiekę, uznać należy, iż znaczne ograniczenie zdolności do samodzielnej egzystencji zachodzi, gdy dziecko wymaga roztoczenia całkowitej opieki lub tak dużego zakresu pomocy, który zbliża się do opieki. Chodzi o sytuacje, gdy stan zdrowia dziecka wymaga całodobowego wsparcia w samoobsłudze, poruszaniu czy komunikowaniu, bez którego małoletni nie może być aktywnym na żadnych polach. Tymczasem N. H. była w stanie w podlegającym ocenie sądu okresie samodzielnie ubrać się, umyć, zjeść posiłek, uczestniczyć w zajęciach w szkole, trudno zatem przyjąć, by występujące u niej ograniczenia w samodzielnym funkcjonowaniu (bez wątpienia istniejące) miały charakter znaczny.

Mając na uwadze wszystko powyższe sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. dokonał zmiany orzeczenia poprzez zaliczenie małoletniej do osób niepełnosprawnych nadal aż do 16 roku życia, w oparciu zaś o art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie w pozostałym zakresie (co do wskazania o konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną zdolnością do samodzielnej egzystencji) jako nieuzasadnione.

Nie było podstaw do umorzenia postępowania, o co wnosił organ rentowy (k. 118). To, że organ nie zaliczył małoletniej do osób niepełnosprawnych czyniło celowym kontynuowanie procesu pomimo ukończenia przez N. H. 16 roku życia. Małoletnia miała bowiem interes dla ustalenia nieprzerwanej niepełnosprawności. Orzeczenie o niepełnosprawności warunkuje również prawo do świadczeń pieniężnych określonych w ustawie z dnia 28 listopada 2003r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. 2018.2220), zatem i z tego względu orzeczenie za okres przeszły miało znaczenie dla uprawnień strony wnoszącej odwołanie.

Zbytecznym pozostawało dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego neurologa. Opinia biegłej T. P., uzupełniona na żądanie sądu, pozostaje acz zwięzła to jasna i spójna, jej wnioski zaś nie nasuwają wątpliwości na tle zgromadzonej dokumentacji. Wnosząca odwołanie nie przedstawiła bowiem dokumentacji z leczenia zaburzeń neurologicznych czy potwierdzającej ich występowanie w badaniu klinicznym, zarówno na etapie postępowania przed organem jak i postępowania sądowego. W historii choroby od neurologa (k. 49 akt organu) postawione rozpoznania dotyczą zaburzeń w stanie zdrowia psychicznego i upośledzenia umysłowego, zaś stan kliniczny pozostaje zbieżny z opisanym w opinii biegłej.

Orzeczenie o kosztach wydano na podstawie art. 98 §1 i 3 k.p.c. Zasądzona od organu kwota odpowiada stawce minimalnej wynagrodzenia zawodowego pełnomocnika obowiązującej w dacie wniesienia odwołania ustalonej zgodnie z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. (Dz.U.2018.265 z późn.zm.). Odwołanie nie zostało wprawdzie uwzględnione w całości, jednak doprowadziło do zmiany zaskarżonego orzeczenia w istotnej części, co nakazywało obciążenie organu w całości kosztami procesu z uwagi na uznanie odwołującej się za wygrywającą sprawę.

Sygn. akt IX U 584/16

UZASADNIENIE

ZARZĄDZENIE