UZASADNIENIE

W pozwie wniesionym do tutejszego Sądu w dniu 11 grudnia 2017 r. powód G. K. wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego (...) w P. kwoty 450.000,00 zł tytułem odszkodowania za utratę przez powoda prawa własności ¾ udziału w nieruchomości położonej w P. przy ul. (...) wskutek bezzasadnego wydania przez Sąd Rejonowy w P. w dniu 16 września 1997 r. w sprawie o sygn. akt (...) niezgodnego z prawem prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku na podstawie testamentu po J. B. (1) przez M. M. (1) i A. M. po ½ części i umożliwienia im sprzedaży tej nieruchomości osobom trzecim z pominięciem powoda – wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu powód wskazał, że jest spadkobiercą z mocy ustawy po J. B. (1) w ¾ części na podstawie prawomocnego postanowienia Sądu Rejonowego w P. o stwierdzeniu nabycia spadku po J. B. (1) z dnia 13 lutego 1992 r. w sprawie o sygn. (...). W dniu 16 września 1997 r. Sąd Rejonowy (...) w P. w sprawie o sygn. akt (...) wydał postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po J. B. (1) na podstawie testamentu po ½ części przez M. M. (1) i A. M., którzy następnie złożyli wniosek o wpis do księgi wieczystej nieruchomości. Powód w dniu 30 stycznia 2001 r. wystąpił z wnioskiem do Ministra Gospodarki o stwierdzenie nieważności decyzji nacjonalizacyjnej z dnia 19 czerwca 1962 r. obejmującej wywłaszczenie przedmiotowej nieruchomości. W ocenie powoda na skutek niezgodnego z prawem wydania postanowienia z dnia 16 września 1997 r., a pośrednio także wskutek przewlekłego procedowania przez uczestników Ministerstwa Gospodarki powód odniósł szkodę będąc „wywłaszczonym” z nieruchomości stanowiącej wartość spadku po J. B. (1). Dochodzona przez powoda kwota stanowiła ¾ z 600.000,00 zł uzyskanych z tytułu sprzedaży przedmiotowej nieruchomości przez A. M. i M. M. (1).

W odpowiedzi na pozew Prokuratoria Generalna Rzeczypospolitej Polskiej reprezentująca Skarb Państwa – Sąd Rejonowy (...) w P. wniosła o oddalenie powództwa podnosząc zarzut przedawnienia roszczenia. W ocenie pozwanego do niniejszej sprawy zastosowanie powinien znaleźć art. 417 k.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia wejścia w życie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 162, poz. 1692) tj. do dnia 1 września 2004 r. oraz uznany za niezgodny z Konstytucją i derogowany z dniem 18 grudnia 2001 r. dawny przepis art. 418 k.c. Niezależnie od powyższego pozwany podniósł, że sąd w sprawie o stwierdzenia nabycia spadku na podstawie testamentu nie jest obowiązany do przeprowadzenia z urzędu dowodów celem potwierdzenia jego ważności i skuteczności. Nadto w ówczesnym porządku prawnym żaden przepis prawny nie nakładał na Sąd obowiązku badania, czy przed Sądem toczyła się lub jest w toku sprawa o stwierdzenie nabycia spadku po tym samym spadkodawcy. Nie istniał wtedy również wymóg wpisywania postanowień spadkowych w Rejestrze Spadkowym i nie było dostatecznych rozwiązań technicznych, które pozwoliłyby na dokonanie ustaleń, o których wspomina powód. Również sąd wieczystoksięgowy nie był obowiązany do zakwestionowania przedmiotowego postanowienia. Pozew został złożony po upływie trzyletniego terminu przedawnienia wskazanego w art. 442¹ k.c., a powód nie podjął żadnych działań w celu odzyskania nieruchomości.

Postanowieniem z dnia 13 marca 2018 r. referendarz sądowy tut. Sądu zwolnił powoda od kosztów sądowych w części, a mianowicie powyżej kwoty 5.000,00 zł opłaty sądowej.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Postanowieniem z dnia 13 lutego 1992 r. Sąd Rejonowy w P. w sprawie o sygn. akt (...) stwierdził, że spadek po J. B. (1) zmarłym w dniu 15 września 1960 r. w P. na podstawie ustawy nabyli żona M. B. z domu K. w ¼ części oraz syn G. K. w ¾ części z wyłączeniem udziału spadkodawcy w majątku objętym do chwili jego śmierci współwłasnością majątkową, który to udział nabył syn G. K. w całości. W skład spadku wchodziła zabudowana nieruchomość gruntowa przy ul. (...) w P..

Dowód: postanowienie z dnia 13.02.1992 r. (k. 7), zeznania powoda (k. 115, 130).

Postanowieniem z dnia 16 września 1997 r. Sąd Rejonowy w P. w sprawie o sygn. akt (...) stwierdził, że spadek po J. B. (1) zmarłym w dniu 15 września 1960 r. w P. nabyli na podstawie testamentu z dnia 8 marca 1959 r. M. M. (1) i A. M. (siostrzeńcy spadkodawcy) po ½ części każdy.

Dowód: wniosek o otwarcie i ogłoszenie testamentu z dnia 12.05.1997 r. (k. 10), testament z 8.03.1959 r. (k. 11), protokół otwarcia i ogłoszenia testamentu z dnia 22.07.1997 r. (k. 12), postanowienie z dnia 16.09.1997 r. (k. 13).

Decyzją z dnia 7 lipca 2000 r. Minister Gospodarki działając na wniosek A. M. i M. M. (1) stwierdził nieważność zarządzenia Prezesa Centralnego (...) z dnia 30 października 1950 r. w sprawie ustanowienia przymusowego zarządu państwowego nad przedsiębiorstwem: Wytwórnia (...) w P., ul. (...), biuro ul. (...) oraz Orzeczenia Przewodniczącego (...) z dnia 19 czerwca 1962 r. w sprawie stwierdzenia przejęcia na własność Państwa przedsiębiorstwa Wytwórnia (...) w P., ul. (...). Wnioskiem z dnia 11 września 2000 r. M. M. (1) i A. M. wnieśli o wpisanie w księdze wieczystej KW (...) prowadzonej dla nieruchomości położonej w P. przy ul. (...) w P. wnioskodawców jako właścicieli w ½ części każdy w miejsce Skarbu Państwa, powołując się na decyzję Ministra Gospodarki z dnia 27 lipca 2000 r. oraz postanowienie stwierdzające nabycie spadku po J. B. (1) z dnia 16 września 1997 r. Sąd dokonał wpisu w księdze wieczystej nieruchomości zgodnie z wnioskiem.

Dowód: decyzja z dnia 7.07.2000 r. (k. 23-25), wniosek z dnia 11.09.2000 r. (k. 20-21), zawiadomienie z dnia 14.09.2000 r. (k. 22).

Wnioskiem z dnia 30 stycznia 2001 r. powód G. K. złożył wniosek o unieważnienie decyzji dotyczącej przejścia na własność Państwa przedsiębiorstwa mieszczącego się przy ul. (...) w P.. Postępowanie to zostało umorzone na mocy decyzji Ministra Gospodarki z dnia 13 listopada 2013 r.

Dowód: decyzja z dnia 13.11.2013 r. (k. 89).

Na podstawie umowy sprzedaży w formie aktu notarialnego dnia 4 kwietnia 2001 r. (Rep. A nr (...)) M. M. (2) działająca w imieniu i na rzecz M. M. (1) oraz A. M. sprzedała R. K., G. P. i P. S. nieruchomość położoną w P. przy ul. (...) za kwotę 600.000 zł. Nabywcy zostali pisani jako właściciele nieruchomości w jej księdze wieczystej.

Dowód: akt notarialny z dnia 4.04.2001 r. (k. 28-35), zawiadomienie (k. 36).

Na podstawie umowy sprzedaży w formie aktu notarialnego z dnia 23 grudnia 2002 r. (Rep. A nr (...). (...)) R. K., G. P. i P. S. sprzedali przedmiotową nieruchomość P.-R. i Spółka Spółce z o.o. z siedzibą w P. za kwotę 1.525.000,00 zł. Spółka ta została ujawniona w dziale II księgi wieczystej nieruchomości.

Dowód: akt notarialny z dnia 23.12.2002 r. (k. 37-42), zawiadomienie (k. 43).

Około 2003 r. w toku postępowania administracyjnego przed Ministrem Gospodarki powód pierwszy raz dowiedział się o nabyciu własności nieruchomości przez M. M. (1) oraz A. M..

Dowód: zeznania powoda (k. 115).

Postanowieniem z dnia 26 maja 2010 r. Sąd Rejonowy (...) w P. w sprawie o sygn. akt (...) uchylił postanowienie Sądu Rejonowego w P. z dnia 16 września 1997 r. wydane w sprawie o sygn. akt (...) o stwierdzeniu nabycia spadku po J. B. (2) i wniosek ten odrzucił, albowiem w obrocie prawnym istniało już postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po tym spadkodawcy.

Dowód: postanowienie z dnia 26.05.2010 r. z uzasadnieniem (k. 14-19).

W dniu 14 kwietnia 2017 r. powód złożył w Sądzie Rejonowym (...) w P. wniosek o zawezwanie pozwanego do próby ugodowej poprzez zapłatę na jego rzecz odszkodowania w kwocie 450.000 zł. Do zawarcia ugody nie doszło.

Dowód: dokumenty zgromadzone w aktach sprawy toczącej się przed Sądem Rejonowym (...) w P. pod sygn. akt i Co 109/17.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie wskazanych dowodów z dokumentów i zeznań powoda G. K..

Żadna ze stron nie kwestionowała autentyczności i prawdziwości twierdzeń zawartych w przedłożonych w sprawie dokumentach, a i Sąd nie znalazł podstaw by czynić to z urzędu.

Sąd uznał za wiarygodne zeznania powoda G. K., który wyjaśnił, że o tym, że właścicielami nieruchomości są M. i A. M. dowiedział się przypadkowo pierwszy raz w 2003 r., a jego bierność w odzyskaniu nieruchomości wynikała z działań pełnomocników – zmarłego H. S. i A. S..

Sąd zważył co następuje:

W ocenie Sądu powództwo podlegało oddaleniu z uwagi na przedawnienie roszczenia.

Powód dochodził swojego roszczenia na podstawie art. 417 k.c. przed nowelizacją, która weszła w życie dnia 1 września 2004 r. w związku z niezgodnym z prawem postanowieniem wydanym przez Sąd Rejonowy wP. w dniu 16 września 1997 r. stwierdzającym nabycie spadku po zmarłym J. B. (1) na podstawie testamentu przez M. M. (1) i A. M. po ½ części każdy.

Zgodnie z art. 417 § 1 i 2 k.c. w brzmieniu przed wejściem w życie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 162, poz. 1692) stanowił, że Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariusza państwowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności, przy czym funkcjonariuszami państwowymi w rozumieniu niniejszego tytułu są pracownicy organów władzy, administracji lub gospodarki państwowej. Za funkcjonariuszy państwowych uważa się również osoby działające na zlecenie tych organów, osoby powołane z wyboru, sędziów i prokuratorów oraz żołnierzy sił zbrojnych.

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 4 grudnia 2001 r. (sygn. SK 18/00, opubl. OTK 2001/8/256) orzekł, że zacytowany art. 417 k.c. rozumiany w ten sposób, że Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie funkcjonariusza państwowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności, jest zgodny z art. 77 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

W tym samym wyroku Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 418 k.c. jest niezgodny z art. 77 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Przepis ten w swoim § 1 i 2 stanowił, że jeżeli szkoda została wyrządzona przez funkcjonariusza państwowego na skutek wydania orzeczenia lub zarządzenia, Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność tylko wtedy, gdy przy wydaniu orzeczenia lub zarządzenia nastąpiło naruszenie prawa ścigane w trybie postępowania karnego lub dyscyplinarnego, a wina sprawcy szkody została stwierdzona wyrokiem karnym lub orzeczeniem dyscyplinarnym albo uznana przez organ przełożony nad sprawcą szkody. Brak stwierdzenia winy w wyroku karnym lub orzeczeniu dyscyplinarnym nie wyłącza odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę, jeżeli wszczęciu albo prowadzeniu postępowania karnego lub dyscyplinarnego stoi na przeszkodzie okoliczność wyłączająca ściganie. Przepis art. 418 k.c. utracił moc z dniem 18 grudnia 2001 r.

Zgodnie z art. 442¹ § 1 k.c. roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się albo przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.

Biorąc pod uwagę okoliczności niniejszej sprawy należy stwierdzić, że roszczenie powoda o odszkodowanie jest przedawnione, albowiem od dowiedzenia się przez niego o szkodzie upłynęło więcej niż trzy lata.

W ocenie Sądu za termin rozpoczęcia biegu przedawnienia należy przyjąć datę 26 maja 2010 r., tj. dzień wydania postanowienia Sądu Rejonowy (...) w P. w sprawie o sygn. akt (...), uchylającego postanowienie Sądu Rejonowego w P. z dnia 16 września 1997 r. wydane w sprawie o sygn. akt (...) o stwierdzeniu nabycia spadku po J. B. (1). Należy bowiem przyjąć, że w tym dniu powód dowiedział się o szkodzie związanej z niezgodnym z prawem wydaniem postanowienia z dnia 16 września 1997 r. W związku z powyższym termin przedawnienia roszczenia powoda upłynął w dniu 26 maja 2013 r.

Nawet gdyby przyjąć jako termin dowiedzenia się o wyrządzeniu szkody datę wydania przez Ministra Gospodarki postanowienia o umorzeniu postępowania administracyjnego tj. dzień 13 listopada 2013 r. (albo datę odebrania tej decyzji przez powoda 21 listopada 2013 r.), termin przedawnienia upłynąłby w dniu 13 listopada 2016 r. (lub odpowiednio w dniu 21 listopada 2016 r.).

Biorąc pod uwagę powyższe wniosek o zawezwanie do próby ugodowej złożony w dniu 14 kwietnia 2017 r. nie przerwał biegu przedawnienia, albowiem roszczenie to było już przedawnione najpóźniej z dniem 13 listopada 2016 r. (lub 21 listopada 2016 r.).

W tym miejscu wskazać należy, że w ocenie Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie nie sposób było dostrzec okoliczności mających świadczyć o tym, aby podniesienie i uwzględnienie zarzutu przedawnienia stanowiło działanie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Termin przedawnienia w niniejszej sprawie – przy przyjęciu najkorzystniejszego dla powoda stanowiska co jego upływu w dniu 21 listopada 2016 r. – przekroczony został o 5 miesięcy. Należy mieć jednak na względzie, że powód już w dniu 26 maja 2010 r. dowiedział się o uchyleniu postanowienia z dnia 16 września 1997 r. stwierdzającego nabycie spadku po J. B. (1) przez M. M. (1) i A. M., a nadto jak zeznał już w 2003 r. w toku postępowania administracyjnego pierwszy raz dowiedział się, że to siostrzeńcy ojca byli właścicielami nieruchomości. Pomimo pojęcia tej wiedzy, powód nie podjął żadnych kroków – zarówno faktycznych jak i prawnych – celem wyjaśnienia sytuacji i odzyskania własności nieruchomości. Powód w tamtym czasie korzystał z niesatysfakcjonującej pomocy profesjonalnego pełnomocnika, jednakże powyższe nie uzasadnia bierności samego powoda. Choć powód nie posiada wiedzy prawniczej (ukończył jedynie kurs prawa kanonicznego) to jednak jest osobą wykształconą, pracownikiem naukowym - historykiem i teoretykiem literatury (polonistą) i teologiem. Jak przyznał sam powód, przez te wszystkie lata nie uzyskiwał wglądu do księgi wieczystej nieruchomości, mimo iż księgi te są jawne i powód mógł uczynić to w każdej chwili. Nadto jak przyznał powód, dostrzegł on kiedyś na nieruchomości nowy szyld, jednakże i to nie skłoniło go do sprawdzenia i wyjaśnienia kto jest właścicielem nieruchomości. Od 2003 r. powód nie skontaktował się z rodziną celem ustalenia, na jakiej podstawie właścicielami nieruchomości zostali A. M. i M. M. (1).

Fakt, że w latach 2001-2013 prowadzone było postępowanie administracyjne przed Ministrem Gospodarki, zaniechania pełnomocnika powoda, jak również choroba matki powoda nie usprawiedliwiają zwłoki powoda w dochodzeniu swoich roszczeń. Powód nie skorzystał z przysługujących mu rozwiązań prawnych, nie podjął żadnych działań celem udowodnienia sfałszowania dokumentu w postaci testamentu ojca ani pociągnięcia odpowiednich osób do odpowiedzialności karnej, nie sprawdził treści księgi wieczystej nieruchomości ani nie wystąpił z wnioskiem o wpis ostrzeżenia do księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości czy z powództwem z art. 10 u.k.w.h.

Nawet gdyby przyjąć, że termin przedawnienia roszczenia rozpoczął swój bieg w dniu 21 listopada 2013 r. tj. w dniu odebrania przez powoda decyzji Ministra Gospodarki o umorzeniu postępowania powód nie podjął żadnych kroków celem dochodzenia odszkodowania lub przerwania biegu terminu przedawnienia.

W związku z powyższym, z uwagi na upływ terminu przedawnienia, powództwo podlegało oddaleniu.

W pkt 2 wyroku Sąd na podstawie art. 102 k.p.c. nie obciążył powoda kosztami postępowania. Zgodnie z tym przepisem, w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Pomimo przegrania przez powoda procesu Sąd uznał, że zachodzi szczególnie uzasadniony przypadek uzasadniający nieobciążanie powoda kosztami postępowania. Powód jest pracownikiem naukowym samotnie mieszkającym w wynajmowanym mieszkaniu i posiada niewielkie oszczędności. Dochodząc roszczenia w niniejszym procesie powód działał w przekonaniu, że wygra proces, albowiem wydane zostało postanowienie uchylające postanowienie stwierdzające nabycie spadku po J. B. (1) przez M. M. (1) i A. M.. Powództwo zostało oddalone z uwagi na przedawnienie roszczenia, w związku z czym Sąd za zasadne uznał nieobciążanie powoda kosztami postępowania.

Sędzia Maria Prusinowska

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE