sygn. akt IX U 456/19
Decyzją z dnia 11 lipca 2018 r. znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił odwołującemu się W. S. prawa do zasiłku chorobowego za okres od 11 do 25 października 2017r, od 28 listopada do 27 grudnia 2017 r. oraz od 29 grudnia 2017 r. do 25 lutego 2018 r. oraz zobowiązał go do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego w łącznej kwocie 10 758,34 zł wraz z odsetkami liczonymi od dnia doręczenia zaskarżonej decyzji do dnia zapłaty. W uzasadnieniu decyzji Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. wskazał, że odwołujący wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia, traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Zaznaczył, że odwołujący się w trakcie orzeczonej niezdolności do pracy świadczył pracę na rzecz innego płatnika składek, tj. na rzecz Urzędu Miejskiego w W., z którym to miał zawartą umowę zlecenia. Dodał, że płatnik składek potwierdził to, że odwołujący się w trakcie orzeczonej niezdolności do pracy wykonywał pracę na jego rzecz, za którą to pracę na podstawie wystawianych przez siebie rachunków odwołujący otrzymał wynagrodzenie (decyzja – k. 6 akt rentowych).
Odwołanie od powyższej decyzji wniósł W. S.. Uzasadniając swoje stanowisko wskazał, że w rzeczywistości nie świadczył pracy pracę na rzecz Urzędu Miejskiego w W., a zawierane ze zleceniodawcą umowy miały służyć formalnoprawnemu zabezpieczeniu czynności posiadania przez odwołującego kluczy do jednego z pomieszczeń w budynku urzędu. Podkreślił przy tym, że nie był inicjatorem zawarcia umowy zlecenia. Wyjaśnił, że jest osobą uzależnioną od alkoholu i wraz z grupą AA uczęszcza na cotygodniowe spotkania z terapeutą mające na celu pomoc w skuteczniejszej walce z chorobą. Wybrany przez grupę na gospodarza pełnił funkcję posiadacza kluczy do pomieszczenia, co dodatkowo motywowało i dyscyplinowało go do stawiennictwa na terapii. Zaznaczył, że w ramach pełnionej funkcji jedynie otwierał i zamykał pomieszczenie bezpośrednio przez jak i po zajęciach. Dodał, że formalne aspekty regulujące kwestę dostępu do pomieszczenia spowodowały zawarcie umów zlecenia w latach 2017-18. Zwrócił uwagę, na uboczny i społeczny charakter wykonywanych czynności oraz znikomą wysokość wynagrodzenia otrzymywanego z tytułu umowy zlecenia (odwołanie – k. 3 – 8).
W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. wniósł o jego oddalenie w całości, nadto o zasądzenie od odwołującego się na swoją rzecz zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu stanowiska organ powołał się na argumentację zawartą w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji (odpowiedź na odwołanie – k. 17 – 18).
Sąd ustalił następujący stan faktyczny:
W. S. zatrudniony jest w (...) S.A. od 1998 r. na podstawie umowy o pracę. Z tego tytułu podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, w tym ubezpieczeniu chorobowemu.
Niesporne, a nadto dowód: przesłuchanie W. S. w charakterze strony – k . 33-34 w zw. z k. 35, umowa o pracę – k. 12
W. S. cierpi na chorobę alkoholową. W związku z chorobą od wielu lat uczęszcza na terapię uzależnień i uczestniczy w spotkaniach grupy terapeutycznej anonimowych alkoholików w jednym z pomieszczeń budynku Urzędu Miasta w W.. W latach 2016-2018 był wyznaczony jako gospodarz grupy terapeutycznej. W ramach pełnionej funkcji odpowiadał za udostepnienie pomieszczenia na czas spotkań terapeutycznych i miał dostęp do klucza od pomieszczenia. Udostepnienie pomieszczenia polegało na jego otwieraniu i zamykaniu na czas spotkań, w których W. S. sam brał udział. Spotkania odbywały się cyklicznie w każdy poniedziałek w godz. od 17.30 do 19.30. Nie sprzątał on pomieszczeń, gdyż czynności tych dokonywał personel sprzątający zatrudniany przez Urząd Miejski w W..
Urząd Miejski w W. wymagał od osób odpowiedzialnych za udostępnianie pomieszczeń zawarcia umowy zlecenia w tym celu, aby uczynić z tej osoby odpowiedzialną materialnie za znajdujące się tam meble.
W związku z pełnieniem funkcji gospodarza grupy terapeutycznej W. S. zawierał co roku umowy zlecenia. W okresach od 4 stycznia 2016 r. do 31 grudnia 2016 r., od 2 stycznia do 31 grudnia 2017 r. i od 2 stycznia 2018 r. do 31 grudnia 2018 r. W. S. łączyły z Urzędem Miejskim w W. umowy zlecenia, na podstawie których zobowiązał się on do udostępniania członkom grupy AA pomieszczeń (...) od (...) mieszczącej się w budynku urzędu przy ul. (...) w W.. Zgodnie z § 2 ww. umów W. S. miał udostępniać pomieszczenia w każdy poniedziałek z wyłączeniem dni wolnych od pracy oraz w środy w czasie nieobecności terapeuty. Miał on również dbać o porządek pomieszczeń i ponieść odpowiedzialność materialną za powierzone mienie znajdujące się w tych pomieszczeniach.
Miesięczne wynagrodzenie z tytułu wykonania umowy zlecenia ustalono jako ryczałt i wynosiło ono kwotę 150 zł brutto.
Dowód: przesłuchanie W. S. w charakterze strony – k. 33-34 w zw. z k. 35, przesłuchanie świadka R. S. – k. 34, przesłuchanie świadka M. S. – k. 34 – 35, umowa zlecenie (...). (...).(...),a (...). (...).(...), (...). (...).(...) (k. 3 akt rentowych), zaświadczenie z dnia 22 lipca 2019 r. – k.9
W ramach udostępniania pomieszczeń W. S. stawiał się w miejscu odbywania spotkań w poniedziałki wspólnie z grupą bądź zaledwie kilka minut przed jego oficjalnym rozpoczęciem. W trakcie zajęć i bezpośrednio po ich zakończeniu nie sprzątał pomieszczeń. Wbrew zapisom umowy, faktycznie nie odpowiadał za ich czystość i porządek. Ze spotkań wychodził wspólnie z innymi uczestnikami. Zamykał drzwi na klucz bezpośrednio po zakończeniu spotkania. Nigdy nie zdarzyło się żeby W. S. wykonywał inne czynności poza otwieraniem i zamykaniem drzwi od pomieszczenia w ramach poniedziałkowych spotkań grupy AA.
Dowód: przesłuchanie W. S. w charakterze strony – k. 33-34 w zw. z k. 35, przesłuchanie świadka R. S. – k. 34, przesłuchanie świadka M. S. – k. 34 – 35
W. S. w okresach za okres od 11 do 25 października 2017r., od 28 listopada do 27 grudnia 2017 r. oraz od 29 grudnia 2017 r. do 25 lutego 2018 r. był niezdolny do pracy. Powodem niezdolności do pracy były dwa zabiegi operacyjne (próba usunięcia kamieni trzustkowych, operacja przepukliny), którym został poddany i związane z nimi okresy rekonwalescencji po zabiegowej.
Dowód: przesłuchanie W. S. w charakterze strony – k. 33-34 w zw. z k. 35 , dokumentacja medyczna – k. 13-16
W. S. za okres niezdolności do pracy od 11 do 25 października 2017r, od 28 listopada do 27 grudnia 2017 r. oraz od 29 grudnia 2017 r. do 25 lutego 2018 r. otrzymał zasiłek chorobowy. W. S. nie składał wniosku w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych o przyznanie zasiłku chorobowego. Nie została podjęta decyzja przyznająca mu prawo do tego zasiłku przed jego wypłatą. W. S. nie został pouczony przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych o zakazie podejmowania pracy zarobkowej w trakcie pobierania zasiłku chorobowego. W tym czasie wypłacano mu wynagrodzenie tytułu umowy zlecenia w pełnej wysokości (150 zł brutto miesięcznie).
W. S. nie miał świadomości, że w trakcie orzeczonej niezdolności do pracy nie może wykonywać czynności na podstawie umowy zlecenia z Urzędem Miejskim w W..
Dowód: przesłuchanie świadka R. S. – k. 33-34 w zw. z k. 35
W czasie niezdolności do pracy W. S. czynności związane z otwieraniem i zamykaniem pomieszczenia, w którym odbywały się spotkania grupy przejął na okres dwóch tygodni R. S.. W. S. nie przekazywał otrzymanego wynagrodzenia z tytułu umowy zlecenia zastępującemu go w trakcie nieobecności R. S..
Dowód: przesłuchanie W. S. w charakterze strony – k. 33-36 , przesłuchanie świadka R. S. – k. 34
Sąd zważył, co następuje:
Odwołanie okazało się zasadne.
Stan faktyczny sprawy ustalony został w oparciu o dowody z dokumentów, których prawdziwość i rzetelność sporządzenia nie była kwestionowana przez żadną ze stron. Również i Sąd nie znalazł podstaw do kwestionowania wiarygodności przedłożonych dokumentów, przez co były one miarodajne dla podjęcia rozstrzygnięcia w sprawie. Podstawą ustalenia stanu faktycznego były także zeznania odwołującego się W. S. oraz świadków R. S. i M. S., które Sąd w całości uznał za wiarygodne jako spontaniczne, konsekwentne i jasne.
Przedmiotem rozpoznania niniejszej sprawy było prawo odwołującego się do zasiłku chorobowego za okres od 11 do 25 października 2017r., od 28 listopada do 27 grudnia 2017 r. oraz od 29 grudnia 2017 r. do 25 lutego 2018 r. oraz obowiązek zwrotu nienależnie, zdaniem organu, pobranego zasiłku chorobowego wraz z odsetkami.
Zgodnie z art. 6 ust. 1 i art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, (t.j. Dz. U z 2017 r., poz. 1368), zwanej w dalszej części rozważań „ustawą zasiłkową” zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego, przy czym ubezpieczony obowiązkowo (a takim jest pracownik) nabywa prawo do zasiłku chorobowego po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia.
Nie było kwestą sporną, że W. S. był niezdolny do pracy w okresach od 11 do 25 października 2017r., od 28 listopada do 27 grudnia 2017 r. oraz od 29 grudnia 2017 r. do 25 lutego 2018 r tj. w czasie podlegania pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu. Zaistniały zatem wskazane wyżej ustawowe przesłanki warunkujące uzyskanie przez odwołującego zasiłku chorobowego za ww. okresy. w kwocie wskazanej w zaskarżonej decyzji.
Ustawodawca wyłączył jednak w pewnych sytuacjach prawo do zasiłku chorobowego. Uczynił to w art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej. Zgodnie z wymienionym przepisem ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia.
Nie było kwestią sporną w niniejszej sprawie, że W. S. w latach 2016-2018 łączyła z Urzędem Miejskim w W. umowa zlecenia, na podstawie której odwołujący się zobowiązał się do pełnienia funkcji gospodarza pomieszczeń poradni (...) mieszczącej się przy ul. (...) w W.. Sporne natomiast pozostawało, czy wykonywanie umowy zlecenia w zakresie, w jakim czynił to odwołujący się, stanowiło negatywną przesłankę prawa do zasiłku chorobowego.
Zwrócić należy uwagę na pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2008 r. w sprawie o sygn. II UK 10/07, w którym podniesiono, że istnieją dwie sytuacje (przesłanki) utraty prawa do zasiłku chorobowego z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa mają charakter niezależny (odrębny). Wystarczy więc, że w czasie orzeczonej niezdolności do pracy ubezpieczony wykonuje "pracę zarobkową" i nie jest niezbędne badanie czy była ona niezgodna z celem zwolnienia lekarskiego. Wykonywanie pracy zarobkowej niezależnie od jej wpływu na stan zdrowia stanowi samodzielną negatywną przesłankę prawa do zasiłku. Nadto praca zarobkowa w rozumieniu art. 17 ust. 1 ustawy nie musi być wykonywana w pełnym wymiarze. Pozytywna kwalifikacja pracy zarobkowej w czasie niezdolności do pracy nie jest też zależna od faktycznego osiągania zarobku, gdyż wynika z samego podjęcia działań stanowiących realizację obowiązków pracowniczych.
Organ rentowy odmówił odwołującemu się prawa do zasiłku chorobowego z uwagi na podnoszone wykonywanie pracy zarobkowej w czasie orzeczonej niezdolności do pracy dlatego Sąd orzekający w sprawie nie badał czy była ona niezgodna z celem zwolnienia lekarskiego.
W judykaturze opisywane pojęcie pracy zarobkowej ujmowane jest w dwóch podejściach, rygorystycznym i zliberalizowanym. Zgodnie z podejściem rygorystycznym pracą zarobkową skutkującą utratą prawa do zasiłku chorobowego jest każda aktywność ludzka zmierzająca do osiągnięcia zarobku, poza wyjątkiem sporadycznych, incydentalnych i wymuszonych okolicznościami przejawów aktywności zawodowej (por. uzasadnienia wyroków Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 2007r. II UK 223/06 OSNP 2008/15 – 16/231, z dnia 9 października 2006r. II UK 44/06, OSNP 2007/19 – 20/295, z dnia 20 stycznia 2005r. I UK 154/04 OSNP 2005/19/307, z dnia 5 kwietnia 2005r. I UK 370/04 OSNP 2005/21/342, z dnia 5 października 2005r. I UK 44/05 OSNP 2006/17 – 18/279).
Z kolei w podejściu zliberalizowanym nie stanowi pracy zarobkowej, skutkującej utratą prawa do zasiłku chorobowego uzyskiwanie w trakcie korzystania ze zwolnienia lekarskiego dochodów, niepołączonych z osobistym świadczeniem pracy, podpisywaniem w trakcie zwolnienia lekarskiego dokumentów finansowych, sporządzonych przez inną osobę oraz „formalno-prawne” prowadzenie jednoosobowej działalności gospodarczej, jeżeli osoba ją prowadząca jest równocześnie pracodawca i wyłącznie w zakresie jej obowiązków leży nadzór nad działalnością firmy (por. uzasadnienia wyroków Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2000 r., II UKN 634/99, z dnia 17 stycznia 2002 r., II UKN 710/00, z dnia 7 października 2003 r. II UK 76/03). Zgodnie z podejściem zliberalizowanym nie rodzi skutku utraty prawa do zasiłku chorobowego uczestnictwo ubezpieczonego w posiedzeniach, za które otrzymywał on diety (pełni on funkcję radnego gminy/członka zarządu miasta), gdyż tego typu uczestnictwo ma charakter społeczny i podyktowany jest potrzebą realizacji zadań wspólnoty (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17 marca 1994 r. III AUr 724/93). W takim przypadku uczestnictwo mimo pobierania wynagrodzenia nie jest objęte zakresem pojęcia pracy zarobkowej.
Sąd orzekając w sprawie podziela wnioski zliberalizowanej linii orzecznictwa.
Odnosząc je do niniejszej sprawy, należy po pierwsze zauważyć, że w spornym okresie odwołujący się wykonywał z przerwami czynności zmierzające do wykonania zawartej umowy zlecenia. Jak sam wskazał, w okresie bezpośrednio po operacji na przepuklinę kilkukrotnie nie pojawiał się na spotkaniach grupy (po operacji na przepuklinę w grudniu 2017 r.) i wówczas czynności otwierania i zamykania drzwi pomieszczenia dokonywał jego kolega z grupy R. S.. Po drugie: godzi się również zauważyć, że W. S. w wykonywaniu obowiązków określonych w umowie zlecenia wykonywał jedynie czynności związane z obecnością w budynku jego grupy terapeutycznej. Spotkania te odbywały się w każdy poniedziałek i jedynie w te dni odwołujący pojawiał się przed salą w celu jej otwarcia, a następnie, będąc jednocześnie członkiem grupy AA, uczestniczył w zajęciach oraz zamykał salę bezpośrednio po zajęciach, zamykał ją i opuszczał salę razem z pozostałymi członkami grupy. Wbrew zapisom umowy były to jedyne czynności wykonywane przez odwołującego. Nie dbał on o utrzymanie czystości pomieszczenia, gdyż robiły to osoby zatrudnione przez Urząd Miejski w W. jako sprzątaczki. Wynagrodzenie było zaś odwołującemu wypłacane jako ryczałt – stała kwota za cały miesiąc. Po trzecie: na uwagę zasługuje fakt, iż odwołujący się chciał pełnić funkcji gospodarza grupy AA odpłatnie i otwierać oraz zamykać pomieszczenie nieodpłatnie, jednakże zawarł sporna umowę zlecenia na wniosek Urzędu Miejskiego w W., który w ten sposób chciał uczynić go osobą odpowiedzialną materialnie za meble znajdujące się w udostępnianym pomieszczeniu. Stanowiło to wieloletnią praktykę Urzędu Miejskiego w W. i dotyczyło także innych osób sprawujących przed odwołującym się funkcję gospodarza grupy AA. Głównym natomiast celem przyświecającym obowiązkowi zawarcia z odwołującej takiej umowy było formalno-prawne określenie odpowiedzialności materialnej odwołującego się za sprzęt znajdujący się w używanym pomieszczeniu na okres odbywających się w nim zajęć, w których uczestniczył.
Należy zauważyć, iż całokształt wskazanych okoliczności świadczy o tym, iż powód wykonywał czynności wynikające z umowy zlecenia łączącej go z Urzędem Miejskim w W. za symboliczną kwotę 150 zł brutto miesięcznie pełniąc funkcję społeczną, nie zaś wykonując pracę zarobkową na rzecz tego (...). Kwota, którą powód otrzymywał za pełnienie tej funkcji nie była de facto wynagrodzeniem za pracę, lecz zapłatą za realizację zadań o charakterze pozapracowniczym. Wykonywana przez odwołującego się praca no podstawie umowy zlecenia zawartej z Urzędem Miejskim w W. miała wymiar społeczny i przyczyniała się do realizacji zadań powierzonych odwołującemu się jako gospodarzowi wspólnoty jaką była grupa terapeutyczna leczenia uzależnień alkoholowych, w której czynnie uczestniczył. Czynności stanowiące zapis umowy wykonywane były przez odwołującego się jedynie w zakresie grupy terapeutycznej. Polegały na otwieraniu i zamykaniu Sali, w której odbywały się zajęcia. Odwołujący pojawiał się na moment przez rozpoczęciem zajęć w celu wprowadzenia grupy i razem z nią opuszczał salę t po zakończeniu zajęć.
W konsekwencji Sąd uznał, że odwołującemu się przysługiwał zasiłek chorobowy w okresach powołanych w zaskarżonej decyzji.
Nawet gdyby jednak uznać, że odwołującemu się nie przysługiwał zasiłek chorobowy, nie można uznać go za nienależnie pobrany i domagać się jego zwrotu na podstawie art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.
W myśl bowiem art. 84 ust. 2 pkt 1 ww. ustawy - o świadczeniu nienależnie pobranym przez ubezpieczonego można mówić w sytuacji, gdy świadczenie zostało wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania. Ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego w tym zeznań odwołującego wynika, że w żaden sposób nie został on pouczony o braku prawa do pobierania zasiłku chorobowego w związku z zawartą w tym czasie umową zlecenia z Urzędem Miejskim w W.. Samodzielnie nie miał on także świadomości co do skutków jakie może wywołać pozostawanie w stosunku zlecenia podczas korzystania z zasiłku, co wskazuje również brakiem możliwości przypisania mu złej woli swojego postępowania. Tym bardziej nie zachodziły też przesłanki z art. 84 ust. 2 pkt 2 powołanej ustawy, stanowiące o świadczeniach przyznanych lub wypłaconych na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenie.
Samodzielną podstawą do żądania zwrotu nie może być także przepis art. 66 ust. 2 ustawy zasiłkowej, stanowiący, że jeżeli świadczenie zostało pobrane nienależnie z winy ubezpieczonego lub wskutek okoliczności, o których mowa w art. 15-17 i art. 59 ust. 6 i 7, wypłacone kwoty podlegają potrąceniu z należnych ubezpieczonemu zasiłków bieżących oraz z innych świadczeń z ubezpieczeń społecznych lub ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
Art. 66 ust. 2 ustawy zasiłkowej stanowi tylko częściowo samodzielną podstawę do zwrotu świadczeń z ubezpieczenia chorobowego (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 lutego 2014 r. I UK 331/13 OSNP 2015/6/83 oraz z dnia 17 stycznia 2012 r. I UK 194/11, LEX nr 1227962). Jak już wskazano, zgodnie z wymienionym przepisem jeżeli świadczenie zostało pobrane nienależnie z winy ubezpieczonego lub wskutek okoliczności, o których mowa w art. 15-17 i art. 59 ust. 6 i 7 ustawy (wykonywania pracy zarobkowej lub wykorzystywania zwolnienia niezgodnie z jego celem, spowodowania niezdolności do pracy przez samego ubezpieczonego w wyniku umyślnego przestępstwa lub wykroczenia stwierdzonego prawomocnym wyrokiem sądu albo nadużycia alkoholu, niestawienia się u lekarza orzecznika ZUS albo ustalenia przez tego lekarza wcześniejszej daty ustania niezdolności badanego do pracy) wypłacone kwoty podlegają potrąceniu z należnych świadczeń z ubezpieczeń społecznych lub ściągnięciu w drodze egzekucji administracyjnej. Rozróżnienie w tym przepisie świadczeń pobranych nienależnie i świadczeń pobranych wskutek okoliczności, o których mowa w art. 15-17 i art. 59 ust. 6 i 7 ustawy, wskazuje, iż tylko w przypadku tych drugich nie muszą zaistnieć warunki określone w art. 84 ust. 2 ustawy systemowej.
Mając na uwadze powyższe rozważania, Sąd na podstawie art. 477 14 § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. z 12 lipca 2018 r. w ten sposób, że W. S. ma prawo do zasiłku chorobowe za okres od 11 do 25 października 2017r., od 28 listopada do 27 grudnia 2017 r. oraz od 29 grudnia 2017 r. do 25 lutego 2018 r. i nie ma obowiązku zwrotu pobranego zasiłku chorobowego za ww. okres wraz z odsetkami.
1. (...)
2. (...)
3. (...)
4. (...)
(...)