UZASADNIENIE

R. M. została oskarżona o to, że:

w okresie od dnia 17 lipca 2017 r. w G. dokonała przywłaszczenia pieniędzy w kwocie 88068,68 dolarów amerykańskich o równowartości 31265262 zł stanowiących mienie znacznej wartości poprzez wypłatę wskazanych środków z rachunku bankowego o numerze (...) prowadzonego przez Bank (...) S. A. (...) w M. Filia w G. uprzednio należącego do zmarłego w dniu 6 lipca 2017r. J. J. (1) działając na szkodę jedynego spadkobiercy wymienionego- A. J.

tj. o czyn z art. 284 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k.

Sąd Okręgowy w Olsztynie wyrokiem z dnia 26 marca 2019r. , sygn. akt II K 100/18

I. oskarżoną R. M. uznał za winną popełnienia zarzucanego jej czynu z tym ustaleniem, iż czyn ten miał miejsce w dniu 17 lipca 2017 roku, zaś wartość dolarów wyrażona w walucie polskiej wynosiła 323.802,20 zł oraz przyjmując, iż czyn ten stanowi wypadek mniejszej wagi określony w art. 284 § 3 k.k. i w oparciu o art. 59 k.k. odstąpił od wymierzenia oskarżonej kary;

II. na podstawie 46 § 1 k.k. zasądził od oskarżonej R. M. na rzecz oskarżyciela posiłkowego A. J. kwotę 88.068,68 (osiemdziesiąt osiem tysięcy sześćdziesiąt osiem 68/100) dolarów amerykańskich tytułem naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem;

III. zasądził od oskarżonej na rzecz oskarżyciela posiłkowego A. J. kwotę 8.000 (osiem tysięcy) zł tytułem zwrotu poniesionych przez niego kosztów zastępstwa procesowego;

IV. na podstawie art. 624 § 1 k.p.k. zwolnił oskarżoną R. M. od obowiązku zapłaty na rzecz Skarbu Państwa kosztów sądowych.

Apelacje od przedmiotowego wyroku wywiódł prokurator i obrońca oskarżonej.

Prokurator zaskarżając wyrok w całości na niekorzyść oskarżonej R. M. na podstawie art. 438 pkt 1 i 4 kpk orzeczeniu zarzucił:

1) obrazę przepisu prawa materialnego określonego w art. 284 § 3 kpk poprzez jego niezasadne zastosowanie i przyjęcie przez Sąd I instancji, iż oskarżona R. M. zachowaniem swoim wyczerpała znamiona przestępstwa przywłaszczenia mienia stanowiącego wypadek mniejszej wagi, podczas gdy wymienionej zarzucono dopuszczenie się czynu określonego w art. 284 § 1 kpk w zw. z art. 294 § 1 kk, a zatem przywłaszczenia mienia znacznej wartości w postaci 88.086,68 USD, co ze względu na kwalifikowany typ przestępstwa z art. 294 § 1 kk wykluczało możliwość zastosowania przepisu określonego w art. 284 § 3 kk, który z uwagi na zasady wykładni systemowej może dotyczyć jedynie występków z art. 284 § 1 lub 2 kk,

2) obrazę przepisu prawa materialnego określonego w art. 59 kk poprzez niezasadne zastosowanie instytucji odstąpienia od wymierzenia kary w okolicznościach, gdy oskarżonej R. M. zarzucono, iż dopuściła się przestępstwa określonego w art. 284 § 1 kk w zw. z art. 294 § 1 kk, a zatem czynu zagrożonego karą pozbawienia wolności o górnej granicy wynoszącej 10 lat, a która to obraza była poprzedzona niezasadnym przyjęciem przez Sąd I instancji, iż oskarżona zachowaniem swoim wyczerpała znamiona występku określonego w art. 284 § 3 kk, w sytuacji gdy w ramach przyjętej w akcie oskarżenia kwalifikacji prawnej czynu instytucja odstąpienia od wymierzenia kary mogłaby mieć zastosowanie jedynie w przypadku wyczerpania przesłanek wskazanych w art. 295 § 1 kk i to w myśl tego przepisu, bezpośrednio odnoszącego się do czynu zakwalifikowanego w art. 294 § 1 kk, jednakże z uwagi na brak spełnienia wskazanych przesłanek instytucja odstąpienia od wymierzenia kary w ogóle nie mogła mieć zastosowania, a tym bardziej na podstawie art. 59 kk.

Wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Olsztynie do ponownego rozpoznania.

Z kolei obrońca oskarżonej zaskarżając wyrok w całości na podstawie art. 438 pkt 2 i 3 kpk zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

1. obrazę przepisów postepowania, która miała wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie:

a) art. 170 § 1 pkt 3 kpk w zw. z art. 193 § 1 kpk poprzez bezzasadne oddalenie wniosku dowodowego obrońcy oskarżonej o zasięgnięcie opinii biegłego na okoliczność ustalenia – według stanu na dzień śmierci J. J. (1) 6 lipca 2017 r. – realnej wartości nabywczej pieniędzy powierzonych spadkodawcy J. J. (1) przez oskarżoną w styczniu i lutym 1987r. w kwocie 18.207 dolarów amerykańskich, w sytuacji gdy okoliczność ta miała istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, a jej stwierdzenie wymagało wiadomości specjalnych;

b) art. 7 kpk w zw. z art. 410 kpk poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny dowodów i oparcie ustaleń dotyczących rzekomego przywłaszczenia przez oskarżoną „cudzych” pieniędzy z pominięciem udowodnionych okoliczności, że J. J. (1) ulokował środki pieniężne oskarżonej na własnym rachunku i że upoważnił oskarżoną do swobodnego nimi dysponowania według własnego uznania;

c) błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, mający wpływ na jego treść, polegający na błędnym uznaniu, że oskarżona dopuściła się przywłaszczenia w rozumieniu przepisu art. 284 kk, podczas gdy oskarżona działała w przekonaniu, iż dokonuje przelewu swoich środków finansowych, którymi obracał wcześniej spadkodawca.

W oparciu o podniesione zarzuty na podstawie przepisu art. 427 § 1 kpk w zw. z art. 437 §1, 2 kpk wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Na rozprawie apelacyjnej popierając zarzuty sformułowane w pisemnym środku odwoławczym w konkluzji swojego wystąpienia obrońca oskarżonej wniósł o zmianę wyroku i uniewinnienie R. M. od popełnienia przypisanego jej czynu.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Obie wywiedzione apelacje nie są pozbawione słuszności.

Aczkolwiek nie można zaaprobować zarzutów podniesionych przez obrońcę w pełnym wymiarze, ani też uznać skuteczności stanowiska urzędu prokuratorskiego zmierzającego do uchylenia wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania, to jednakże w ogólności zgodzić się należy ze stanowiskiem skarżących, iż wyrok w postaci zaoferowanej przez Sąd I instancji ostać się nie może.

Przede wszystkim na wstępie niniejszych rozważań podkreślić należy, iż rację ma prokurator formułując zarzut obrazy prawa materialnego w nawiązaniu do subsumpcji prawnej ustaleń faktycznych poczynionych przez tenże Sąd.

Nie można bowiem w sytuacji zarzucenia przywłaszczenia mienia znacznej wartości, kwalifikując czyn z art. 284 § 1 kpk w zw. z art. 294 § 1 kpk przyjąć, iż stanowi on wypadek mniejszej wagi określony w art. 284 § 3 kk.

Przepis art. 294 kk modyfikuje znamiona wymienionych w tej normie przestępstw, zmieniając albo z uwagi na wartość albo ze względu na szczególne właściwości kulturowe, zawartą w znamionach poszczególnych typów czynów zabronionych charakterystykę przedmiotu czynności wykonawczej. Opis typu kwalifikowanego, zawarty jest zatem w dwóch przepisach, które należy łącznie uwzględniać, dokonując wykładni jego znamion. W przypadku przyjęcia typu kwalifikowanego konieczna jest więc złożona kwalifikacja prawna oparta na przepisie określającym typ podstawowy danego przestępstwa oraz art. 294 kk – co też trafnie zaakcentował prokurator odwołując się do stanowiska doktryny i praktyki orzeczniczej sądów.

Jednocześnie zasadnie podkreślił, iż ustawodawca ograniczył możliwość zastosowania oceny czynu w ramach wypadku mniejszej wagi jedynie do typów podstawowych określonych treścią art. 284 kk, co znajduje wyraz w technice legislacyjnej tak i wykładni systemowej.

Istota wypadku mniejszej wagi sprowadza się do szczególnej charakterystyki zachowania sprawcy realizującego wszystkie znamiona przestępstwa określone w typie podstawowym, które sprawia że taki czyn stanowi przestępstwo zasługujące na łagodniejsze potraktowanie. Wymiernym wyrazem powyższego pozostaje usytuowanie ustawowe normy art. 284 § 3 kk przy odniesieniu się li tylko i wyłącznie do § 1 i § 2 podmiotowego przepisu.

Podkreślić przy tym należy, iż w sytuacji ziszczenia znamienia obostrzającego odpowiedzialność opartą na treści art. 294 § 1 kk, podstaw do nadzwyczajnego złagodzenia kary lub odstąpienia od jej wymierzenia należy doszukiwać się w treści art. 295 § 1 lub § 2 kk, ale jedynie w sytuacji zaistnienia okoliczności przez przepis ten przewidzianych, co jednakże w realiach niniejszej sprawy nie miało miejsca.

Stąd też w pełni uprawniona pozostawała konkluzja będąca udziałem autora tejże skargi, iż odstępując od orzeczenia kary w trybie art. 59 kk, przy przyjętym przez siebie stanie faktycznym Sąd I instancji procedował nie tylko z obrazą tej normy, ale też z obrazą art. 284 § 3 kk.

Rzecz jednak w tym, iż pomimo zasadności wyżej omówionego stanowiska urzędu prokuratorskiego dokonanie na etapie postępowania odwoławczego odmiennych ustaleń faktycznych co do wartości mienia będącego przedmiotem przywłaszczenia dawało asumpt do zaaprobowania argumentacji przywołanej przez Sąd Okręgowy tak w aspekcie okoliczności przekładających się na ocenę zachowania R. M. w ramach uprzywilejowanej postaci czynu wyczerpującego dyspozycję art. 284 § 1 kk, jak i finalnie co do odstąpienia od wymierzenia kary w oparciu o treść art. 59 kk, z dalszymi implikacjami w zakresie orzeczonego środka kompensacyjnego – obowiązku naprawienia szkody.

Tym samym przechodząc na grunt apelacji wywiedzionej przez obrońcę oskarżonej, o ile nie sposób zaaprobować zasadności zarzutu opartego na treści art. 170 § 1 pkt 3 kpk w zw. z art. 193 § 1 kpk (faktem powszechnie znanym jest dewaluacja wartości dolara amerykańskiego na przestrzeni 30 lat), o tyle nie jest pozbawiony racji zarzut obrazy przepisów prawa procesowego, a mianowicie art. 7 kpk w zw. z art. 410 kpk, co jak słusznie podnosi skarżący skutkowało błędem w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia.

Co prawda w tej materii nie sposób zaaprobować poglądu obrony, aby kwota 88068,68 dolarów amerykańskich o wartości 323802,20 zł przelana przez R. M. na swój rachunek w dacie 17 lipca 2017 r. – po śmierci konkubenta J. J. (1) stanowiła jej wyłączną własność, to jednakże podzielenie ustaleń Sądu I instancji, iż pieniądze te stanowiły wyłączną własność nieżyjącego mężczyzny, a zatem podlegały w całości dziedziczeniu testamentowemu do którego został powołany jedyny syn J. J. (1) – A. J. nie tylko uchybia istocie wyżej powołanych przepisów prawa procesowego, ale też pozostaje w opozycji z treścią art. 5 § 2 kpk.

I tak Sąd Okręgowy dokonując ustaleń w tym zakresie wyszedł z założenia, że skoro J. J. (1) przebywał dłużej w USA (do końca lat 80 – dwudziestego wieku), konto walutowe o numerze (...) w Banku (...) S.A. (...) w M. Filia w G. założył w dniu 10 marca 2003r., a więc po sporządzeniu w dniu 4 lutego 1997r. testamentu mocą którego do spadku powołał wyłącznie swojego syna A. J., a pełnomocnictwo do dysponowania tym kontem R. M. udzielił dopiero w dniu 4 lutego 2013 r., to pieniądze te stanowiły tylko i wyłącznie jego własność, tym bardziej że jak podkreślił tenże Sąd, R. M. przebywając w Stanach Zjednoczonych musiała opłacić kosztowne leczenie za granicą, do kraju wróciła przed swoim konkubentem, a część pieniędzy rozdysponowała na wspólne inwestycje – zakup mieszkania, co w ocenie Sądu wobec zmiennych wyjaśnień składanych przez samą oskarżoną na poszczególnych etapach postępowania – raz twierdziła, że były to tylko jej pieniądze, a raz że były to pieniądze wspólne przeznaczone na starość, dawało podstawę do takiego wnioskowania.

Jak już wyżej podkreślono przedmiotowego toku rozumowania nie da się zaaprobować chociażby w nawiązaniu do zasad logiki i doświadczenia życiowego albowiem:

- Po pierwsze: od 1983r., co też prawidłowo ustalił Sąd I instancji, oskarżona i J. J. (1) tworzyli nieformalny związek. W przeszłości mieszkali razem w Stanach Zjednoczonych, gdzie pracowali i odkładali pieniądze, a po powrocie do Polski razem zamieszkali i prowadzili wspólne gospodarstwo domowe.

W tym stanie rzeczy założenie po 20 latach wspólnego życia, konta walutowego na nazwisko J. J. (1) nie daje podstaw do zanegowania twierdzeń oskarżonej, iż były tam zdeponowane wspólne pieniądze. Jednocześnie sam fakt, iż pełnomocnictwo do dysponowania tym kontem zostało udzielone jej dopiero po 10 latach tj. 4 lutego 2013 r. nie dezawuuje zasadności przedmiotowej tezy tym bardziej, iż jak sama R. M. podkreślała nie interesowała się finansami – lokowaniem pieniędzy zajmował się J. J. (1).

- Po drugie: żaden z przeprowadzonych dowodów nie wykluczył aby pieniądze zarobione przez R. M. w USA były lokowane przez jej konkubenta na wspólnym koncie. Nadużyciem, zwłaszcza w aspekcie dowodów przedstawionych przez obronę jest stwierdzenie Sądu, że znaczną część kwoty tam zarobionej przeznaczyła ona na kosztowne leczenie za granicą, zwłaszcza jeśli się zważy, iż koszt jej hospitalizacji wynosił tylko 760 USD (k. 143), a na przełomie stycznia i lutego 1987 r. wróciła już do Polski. Co więcej w tej materii Sąd I instancji w ogóle zignorował dowód w postaci książeczki oszczędnościowej oskarżonej wraz z dokumentacją dotyczącą dokonania transferu zgromadzonych przez nią środków, przez J. J. (1), już po jej wyjeździe z USA – co dotyczy kwoty 18.207,71 USD k. 146-149- k. 303.

- Po trzecie: z informacji nadesłanej przez Bank (...) S.A. w dniu 27 lutego 2019 r. wynika, że J. J. (1) posiadał w (...) Oddziale w M. Filii (...) w G. dwa rachunki osobiste: rachunek Bieżący w walucie PLN oraz rachunek Bieżący w walucie EURO. R. M. nie była upoważniona do rozporządzania tymi rachunkami. Pełnomocnictwo stałe zostało nadane oskarżonej w dniu 4 lutego 2013 r. tylko do rachunku Bieżącego w walucie USD o numerze wyżej już wskazanym.

W istniejącym układzie rzeczą logiczną pozostaje, iż na ostatnim z tych rachunków były zdeponowane pieniądze wspólne. Wnioskowanie to jest tym bardziej uprawnione, jeżeli się zważy, iż R. M. posiadała też swój rachunek walutowy do dysponowania którym nie był upoważniony J. J. (1).

- Po czwarte: sporządzenie w dacie 4 lutego 1997r. testamentu przez J. J. (1) i powołanie do spadku wyłącznie swojego syna A. J. z oświadczeniem, że w skład spadku wchodzą między innymi zgromadzone przez niego oszczędności nie oznacza automatycznie, iż środki zgromadzone na spornym rachunku stanowiły wyłącznie jego własność, tym bardziej, że rachunek ten został założony dopiero w 2003r.

Podobne kryterium oceny odnieść należy do braku takiego rozporządzenia testamentowego na rzecz R. M.. Abstrahując, iż na datę sporządzenia testamentu J. J. (1) pozostawał w formalnym związku małżeńskim, to brak takiego rozporządzenia w późniejszym okresie nie oznacza, że pieniądze zdeponowane na przedmiotowym rachunku stanowiły li tylko i wyłącznie własność nieżyjącego, zwłaszcza jeśli się zważy, iż część pieniędzy stanowiła wyłączną własność R. M., co w ogóle wskazuje na brak racjonalnego uzasadnienia do podejmowania takiej czynności.

I wreszcie po piąte: w aspekcie całokształtu materiału dowodowego o czym już wyżej w tym zeznań świadków do których szczegółowo odniósł się Sąd I instancji, brak jest podstaw do zanegowania twierdzeń R. M. z rozprawy vide k. 235, kiedy to stwierdziła, że na przedmiotowym koncie były wspólne pieniądze – to jest jej i konkubenta. Trzymali te pieniądze na starość.

W przypadku, gdy odpowiedzialność karnoprawną za czyn z art. 284 § 1 kk definiuje „zamiar” przywłaszczenia jako konstytutywny element strony podmiotowej, który może być realizowany poprzez rozporządzenie jak swoją własnością cudzą rzeczą ruchomą lub cudzym prawem majątkowym z wykluczeniem osoby uprawnionej to w stanie faktycznym niniejszej sprawy, brak jest podstaw do przyjęcia, iż zamiarem tym była objęta kwota zdeponowana na rachunku USD jako całość. Skoro część pieniędzy stanowiło własność R. M., a część konkubenta, a takie stanowisko znajduje przełożenie w wyżej przywołanych okolicznościach, przy akceptacji ustaleń Sądu I instancji, co do świadomości istnienia po jej stronie rozporządzenia testamentowego sporządzonego przez J. J. (1) na rzecz syna A. w zakresie dotyczącym środków pieniężnych zgromadzonych li tylko i wyłącznie przez niego, rzeczą zasadną pozostaje ograniczenie jej odpowiedzialności do sumy stanowiącej ½ kwoty zdeponowanej na rachunku.

Tylko bowiem w tym zakresie, kwocie 44034,34 USD można nadać atrybut „mienia cudzego” do dysponowania którym R. M. nie miała żadnego prawa i z którym to mieniem postąpiła jak z własnym, co statuuje jej odpowiedzialność w ramach zakreślonych treścią art. 284 § 1 kk.

Godzi się w tym miejscy podkreślić, iż czym innym jest odpowiedzialność cywilnoprawna a czym innym odpowiedzialność karna, która wiąże się z realizacją zespołu znamion tak strony przedmiotowej jak i podmiotowej przestępstwa spenalizowanego odnośnymi przepisami Kodeksu karnego, przy nadaniu pierwszoplanowego znaczenia zasadzie in dubio pro reo.

Jednocześnie niniejsze rozstrzygnięcie wiążące się li tylko i wyłącznie ze sporną kwotą nie zamyka drogi do wzajemnych rozliczeń pomiędzy zainteresowanymi stronami na drodze procesu cywilnego, co przy braku regulacji ustawowych dotyczących tzw. „związków partnerskich” może nastąpić w oparciu o przepisy Kodeksu cywilnego.

W tym stanie rzeczy, przy zmienionych ustaleniach faktycznych w pełni uprawniona jawi się ocena okoliczności przedmiotowej sprawy w ramach wyznaczonych treścią art. 284 § 3 kk. Szczególny charakter inkryminowanego zdarzenia w powiązaniu z okolicznościami wyeksponowanymi już w tej materii przez Sąd I instancji, których żadna ze stron niniejszego procesu de facto nie kwestionowała, a co też zwalnia Sąd Apelacyjny od przytaczania na etapie postępowania odwoławczego tej samej argumentacji, dawało asumpt do odstąpienia od wymierzenia kary w oparciu o dyspozycję art. 59 kk.

Mając to wszystko na uwadze Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji, zwalniając oskarżoną od ponoszenia kosztów sądowych za postępowanie odwoławcze i w trybie odnośnych przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. 2015.1800 ze zm.) orzekając o kosztach zastępstwa procesowego poniesionych przez oskarżyciela posiłkowego A. J. na etapie postepowania odwoławczego.

WYROK

UZASADNIENIE