UZASADNIENIE

Syndyk Masy Upadłości (...) sp. z o.o. w W. w pozwie skierowanym przeciwko (...) sp. z o.o. w K. (poprzednio (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w K.) domagał się – po ostatecznym sprecyzowaniu roszczenia – stwierdzenia z mocy prawa bezskuteczności w stosunku do masy upadłości (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości likwidacyjnej w K. czynności upadłej Spółki polegającej na sprzedaży 103 udziałów w kapitale zakładowym (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W. o łącznej wartości nominalnej 10.300,00 złotych, dokonanej w dniu 23 kwietnia 2015 roku, gdzie nabywcą była strona pozwana (...) sp. z o.o. w K. (poprzednio (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w K.). Na wypadek, gdyby powyższe żądanie nie zostało przez Sąd uwzględnione, strona powodowa domagała się zasądzenia od strony pozwanej na swoją rzecz kwoty 1.032.060,00 złotych stanowiącej równowartość 103 udziałów w kapitale zakładowym (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W., nabytych przez stronę pozwaną, na podstawie bezskutecznej z mowy prawa umowy sprzedaży udziałów z dnia 23 kwietnia 2015 roku.

W ocenie strony powodowej Spółki, które była stronami umowy były spółkami powiązanymi w rozumieniu art. 128 ust. 2 prawa upadłościowego., gdyż w momencie dokonywania transakcji w obu spółkach większościowym udziałowcem był (...) S.A. w K., zaś umowa miała miejsce w okresie krótszym niż sześć miesięcy przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości.

Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa i przyznanie na jej rzecz kosztów postępowania.

Wyrokiem z dnia 11 maja 2018 roku sygn. akt IX GC 1171/17 Sąd Okręgowy w Krakowie oddalił powództwo główne i ewentualne (pkt I) oraz zasądził od strony powodowej Syndyka Masy Upadłości (...) spółki z o.o. w upadłości likwidacyjnej w K. na rzecz strony pozwanej (...) spółka z o.o. w K. kwotę 10.817,00 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu a w pozostałym zakresie wniosek o zwrot kosztów procesu oddalił (pkt II ppkt 1 i2 ).

Podstawą tego rozstrzygnięcia stanowił następujący stan faktyczny:

W dniu 23 kwietnia 2015 roku doszło do sprzedaży przez (...) sp. z o.o. w K. (upadły) 103 udziałów o wartości nominalnej 10.30 złotych w spółce (...) sp. z o.o. w W. na rzecz (...) sp. z o.o. w K. - obecnie (...) sp. z o.o. w K. (strona pozwana). W dniu 7 października 2015 roku złożono wniosek o ogłoszenie upadłości (...) sp. z o.o. w K.. W dniu 26 lutego 2016 roku Sąd Rejonowy dla K. wK. ogłosił upadłość (...) sp. z o.o. w K. . Na dzień sprzedaży (...) S.A. w K. posiadał 61 % udziałów w (...) sp. z o.o. w K. (strona powodowa) i 75 % udziałów w (...) sp. z o.o. w K. (strona pozwana).

Przy tym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał niezasadność powództwa. Sąd Okręgowy odwołał się do treści art. 128 ust. 1-3, 131, 132 ust. 1-3 , 134 ust. 1 i2 ustawy Prawo upadłościowe (w brzemieniu właściwym na dzień złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości - a więc na dzień 7 października 2015 roku – tj wynikającym z tekstu jednolitym Dz.U. 2015 r., poz. 233 art. 449 ustawy Prawo Restrukturyzacyjne (t.j. Dz.U. 2017 r., poz. 1508 ze zm.) a ponadto odwołał się do definicji spółki powiązanej i dominującej zawartych w art. 4 Kodeksu spółek handlowych w brzmieniu ustalonym na mocy ustawy z dnia z 28.11.2014 roku o zmianie ustawy - Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2015 r., poz. 4) i wskazał, że w tym przypadku wskazana zależność pomiędzy upadłym a pozwaną nie zachodził. Natomiast obie spółki uczestniczące w czynności były kontrolowane przez inną spółkę tj (...). Pomiędzy stronami transakcji nie istniała zależność określająca spółkę dominującą z art. 4§1 pkt 4 k.s.h. ani też powiązanie wskazane w art. 4 § 1 pkt 5 k.s.h.

Za niezasadny Sąd Okręgowy uznał zarzut strony powodowej, jakoby w sprawie mogły mieć definicje spółek powiązanych lub dominujących w innych ustawach regulujących sfery publicznoprawne, a nie prywatnoprawne. Skoro przepisy Prawa upadłościowego i Kodeksu spółek handlowych należą do tej samej dziedziny, tj. prawa prywatnego, a przepisy tego Kodeksu są aktem podstawowym w zakresie regulacji ustroju i funkcjonowania spółek handlowych, to oczywistym jest, że definicje z tego aktu prawnego będą musiały być brane pod uwagę, przy ocenie kwestii dotyczących sfery prawa prywatnego. Dla wyjaśnienia znaczenia pojęciowego wyrażeń „spółka powiązana” i „spółka dominująca” nie można więc sięgać do przepisów regulujących kwestie rachunkowości albo przepisów dotyczących koncentracji przedsiębiorców. Nie podzielił więc Sad Okręgowy przywołanych przez powoda poglądów doktryny że „powiązanie”, o jakim mowa w 128 ust. 3 p.u. może być wykładane w oderwaniu art. 5 § 1 pkt 5 k.s.h.

Sąd pierwszej instancji dodatkowo zwrócił uwagę na zmianę wprowadzoną z dniem 1 stycznia 2016 roku na mocy ustawy Prawo restrukturyzacyjne w zakresie nadania nowego brzmienia treści art. 128 ust. 3 p.u., zgodnie z którym przepis ust. 1 stosuje się do czynności upadłego będącego spółką, których dokonał z inną spółką, jeżeli jedna z nich była spółką dominującą, a także jeżeli ta sama spółka jest spółką dominującą w stosunku do upadłego i drugiej strony czynności,. Sąd wskazał, że na mocy art. 449 Prawa restrukturyzacyjnego, w sprawie będą miały zastosowanie przepisy Prawa upadłościowego w brzmieniu wcześniejszym. Dokonanie zmiany było wyrazem stwierdzenia przez projektodawcę niedoskonałości istniejących rozwiązań. Ta niedoskonałość nie oznacza, że można dokonywać rozszerzającej wykładni jasnych przepisów obowiązujących na moment dokonania czynności.

Brak spełnienia kryterium wystąpienia związku powiązania lub dominacji spółek dokonujących transakcji, a w konsekwencji brak spełnienia przesłanek wskazanych w art. 128 ust. 2 i 3 p.u. w zw. z art. 4 § 1 pkt 4 i 5 k.s.h. w zw. art. 449 pr.res. spowodował, że oba powództwa (główne i ewentualne) podlegały oddaleniu.

Jako podstawę rozstrzygnięcia o kosztach procesu powołano art. 98 § 1 i 3 k.p.c. Sąd Okręgowy wskazał przy tym, że przyznał stronie pozwanej zwrot kosztów z tytułu poniesionego wynagrodzenie pełnomocnika procesowego w osobie adwokata, w wysokości jednej stawki na zasadzie § 2 pkt 7 w zw. z § 15 ust 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. 2015 r., poz. 1080 ze zm.). Stawkę wyliczono od wskazanej przez powoda wartości przedmiotu sporu, gdyż nie było podstaw do zsumowania wartości obu dochodzonych roszczeń. Jednocześnie nie zachodziły przesłanki do uwzględnienia wniosku strony pozwanej, o przyznanie jej zwrotu kosztów w wysokości dwóch stawek minimalnych, gdyż nie wykazała ona, aby miała miejsce sytuacja, o jakiej mowa w § 15 ust. 3 powołanego powyżej uzasadnienia. W sprawie miały miejsce dwie rozprawy, nie było prowadzone postępowanie dowodowe ze źródeł osobowych, nie było potrzeby roztrząsania okoliczności faktycznych, gdyż te nie były sporne. Sprawa wbrew pozorom nie dotyczyła skomplikowanej materii, zaś stanowiska zawarte na piśmie w istocie ograniczyły się do przedstawienia odmiennych poglądów prawnych. Wysokość stawki minimalnej w kwocie 10.800,00 złotych w ocenie Sądu odzwierciedla rzeczywisty nakład pracy pełnomocnika strony pozwanej.

Apelację od tego wyroku wniósł Syndyk Masy Upadłości (...) Spółki z o.o. w K. zaskarżając wyrok w części oddalającej powództwo i zasądzającej koszty procesu, zarzucając naruszenie prawa materialnego a to:

- art. 128 ust. l 3 ustawy Prawo upadłościowe w brzmieniu ustalonym tekstem jednolitym z dnia 19 lutego 2015 roku (Dz. U. 2015 r., poz. 233) , poprzez jego błędną wykładnię i wadliwe przyjęcie przez Sąd I instancji, że przepis art. 128 ust. 3 prawa upadłościowego odnosi się do spółki powiązanej i spółki dominującej w rozumieniu art. 4 § 1 pkt. 4 i 5 Kodeksu spółek handlowych, podczas gdy wykładnia taka nie wynika z brzmienia przepisu art. 128 ust. 3 prawa upadłościowego, a definicje spółki dominującej i spółki powiązanej zawarte są również w innych aniżeli k.s.h. aktach prawnych, m.in. w ustawie o rachunkowości;

- art. 4 § 1 pkt. 5 k.s.h. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie w sprawie i przyjęcie, że pomiędzy spółkami (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością nie występuje stosunek powiązania, a w konsekwencji, w sprawie nie znajduje zastosowania art. 128 ust. 1 i 3 prawa upadłościowego,

- art. 3 ust. 1 pkt 37, pkt. 39, pkt. 43 i pkt 44 ustawy o rachunkowości, poprzez ich niezastosowanie w sprawie i uznanie przez Sąd pierwszej instancji, że dla wyjaśnienia znaczenia pojęć spółka powiązana i spółka dominująca należy sięgać do ustawy określanej jako „kodeks” (w tym przypadku: kodeks spółek handlowych) a nie sięgać

do przepisów regulujących kwestie rachunkowości,

- § 9 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia z dnia 20 czerwca 2002 r.

w sprawie "Zasad techniki prawodawcze” poprzez jego błędne zastosowanie.

Strona pozwana wniosła o oddalenie apelacji i o zasądzenie kosztów postepowania apelacyjnego.

Rozpoznając apelację Sąd Apelacyjny uznał za własne ustalenia Sądu Okręgowego i zważył co następuje:

Z uwagi na datę złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości tj 7 października 2015 roku w sprawie ma zastosowanie art. 128 ust. 1-3, 131, 132 ust. 1-3 , 134 ust. 1 i2 ustawy Prawo upadłościowe według brzmienia wynikającego tj Dz.U. 2015 r., poz. 233), w zw. z art. 449 ustawy Prawo Restrukturyzacyjne (t.j. Dz.U. 2017 r., poz. 1508 ze zm.). Przepisy te nie zawierały definicji spółki powiązanej ani dominującej, stąd słusznie Sąd Okręgowy odwoływał się do treści art. 4§1 pkt 4 i 5 Kodeksu spółek handlowych w brzmieniu ustalonym ustawą z dnia z 28 listopada 2014 roku o zmianie ustawy - Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2015 r., poz. 4). Sens przepisów prawa upadłościowego używających pojęcia , których treść mogła budzić wątpliwości musi zostać skonfrontowany z innymi przepisami , biorąc przy tym pod uwagę cel regulacji prawnej. Skoro zaskarżona czynność prawna została dokonana przez spółki prawa handlowego i dotyczyła zmiany w sferze stosunku cywilnego zasady wykładni systemowej i funkcjonalnej nakazywały odwołanie się do definicji zwartych w kodeksie spółek handlowych a nie do ustawy o rachunkowości czy przepisów podatkowych. Ustawa o rachunkowości dotyczy bowiem zasad rachunkowości oraz zasad wykonywania działalności w zakresie usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych. W tym zaś przypadku chodzi o funkcjonowanie spółek prawa handlowego. Uzasadnione więc było poszukiwanie wyjaśnienia pojęcia spółki dominującej i powiązanej w normach prawa handlowego.

Normy zawarte w art. 128 ust. 1-3 p.u.n. pozwalały na ochronę wierzycieli upadłego w wypadku dokonania przez upadłego w terminie sześciu miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości czynności zdziałanych z osobą trzecią, i to w przepisie tym wyraźnie określoną. Względny, wyjątkowy charakter tej ochrony skutkujący uznaniem bezskuteczności czynności upadłego ex lege nie pozwala na interpretację rozszerzającą. Ówczesna norma art. 128 ust. 2 i 3 prawa upadłościowego pozwalała na zastosowanie art. 128 ust. 1 do czynności upadłego, będącego spółką prawa handlowego, dokonanej ze spółkami powiązanymi, a także do czynności upadłego będącego spółką prawa handlowego, których dokonał on z inną spółką prawa handlowego, jeżeli jedna z nich była spółką dominującą. Pojęcia spółki powiązanej i dominującej zostały jasno zdefiniowane w ustawie tj w kodeksie spółek handlowych i nie ma na gruncie spółek prawa handlowego potrzeby odwoływania się (przy czynnościach prawa cywilnego) do definicji zawartych w innych przepisach . Przepisy kodeksu prawa handlowego nie pozwalały więc na uznanie zastosowania normy z art. 128 prawa upadłościowego w odniesieniu do czynności dokonanych przy jakimkolwiek powiązaniu z upadłym lecz tylko powiazaniu zdefiniowanym w powiązaniu z kodeksem spółek handlowych.

Potwierdzeniem tej oceny jest wykładnia historyczna:

W uzasadnieniu rządowego projektu ustawy Prawo restrukturyzacyjne (druk sejmowy Druk nr 2824 z dnia 09 października 2014) wskazano, że nie jest zasadne automatyczne wykluczanie możliwości nabycia składników masy upadłości przez osoby powiązane z dłużnikiem . Uznawano jednak , że dotychczasowa regulacja nie jest wystarczająca i celowe jest wprowadzenie szczególnych zabezpieczeń praw wierzycieli. Wskazano także na konieczność ujednolicenia przepisów prawa restrukturyzacyjnego z przepisami podatkowymi. Powyższe oznacza , że regulacje (odpowiednio podatkowa i cywilna) wcześniej nie były jednolite i ustawy z zakresu prawa cywilnego nie regulowały wszystkich możliwych przypadków, w których mogło dojść do pokrzywdzenia wierzycieli upadłego. Dopiero zmiana przepisów prawa upadłościowego pozwalał na uznanie bezskuteczności ex lege czynności dokonanych przez spółki , które są kontrolowane przez ten sam podmiot.

Nie można dokonywać wykładni rozszerzającej przypadków bezskuteczności czynności prawnej ex lege obowiązujących wcześniej, bo prowadziłoby to do oparcia roszczenia na zasadach słuszności. Zasady słuszności mogą być powoływane jako zwalczające roszczenie lecz nie mogą stanowić podstawy kreowania roszczeń.

Nie uchylało to natomiast możliwości zastosowania norm ogólnych tj art. 527§1 k.c. w zw. z art. 131 prawa upadłościowego , co po uznaniu czynności prawnej z mocy orzeczenia prawnokształtującego aktualizowałby obowiązek zwrotu przedmiotu wzbogacenia do masy. Takie żądanie nie zostało jednak zgłoszone.

Tym samym apelacja nie jest zasadna. Wobec powyższego orzeczono o oddaleniu tego środka odwoławczego na podstawie art. 385 k.p.c. O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98§1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 391§1 k.p.c. i przy zastosowaniu §2pkt 7 i §10 ust.1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. 2015r. poz. 1800 ze zm. ).

SSA Sławomir Jamróg SSA Regina Kurek SSO Izabella Dyka

WYROK

UZASADNIENIE