UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 18 kwietnia 2019 r. Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy w Warszawie w pkt I ustalił następujący plan spłaty wierzycieli w postepowaniu upadłościowym M. W.: M. W. w terminie do dziesiątego dnia każdego następującego po sobie miesiąca począwszy od pierwszego miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpi uprawomocnienie się postanowienia przez okres 36 miesięcy, uiści na rzecz wierzyciela Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. kwotę 200 zł; w pkt II orzekł, że po wykonaniu przez M. W. ww. planu spłaty, jego zobowiązania powstałe przed dniem 15 stycznia 2018 r. zostaną w całości umorzone za wyjątkiem zobowiązań wskazanych w art. 491²¹ ust. 2 ustawy - Prawo upadłościowe.

W uzasadnieniu postanowienia Sąd Rejonowy wyjaśnił, że postanowieniem z dnia 15 stycznia 2018 r. Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie, X Wydział Gospodarczy dla spraw upadłościowych i restrukturyzacyjnych postanowił ogłosić upadłość M. W. jako osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej.

Koszty niniejszego postępowania upadłościowego zostały pokryte, w masie upadłości nie znajdują się środki pieniężne, syndyk nie otrzymywał wsparcia w zakresie kosztów postępowania ze strony Skarbu Państwa.

Łączna wysokość niezaspokojonych wierzytelności ujętych na listach wierzytelności wynosi 91 734 zł.

Masa upadłości została zlikwidowana w całości, nie został sporządzony plan podziału funduszy masy upadłości. W skład masy upadłości nie wchodził lokal mieszkalny.

W odniesieniu do upadłego Sąd ustalił, iż ma on 32 lata wykształcenie średnie, pracuje w handlu całe życie, zamieszkuje w Z., upadły nie był karany. Mieszka w mieszkaniu siostry wraz z siostrą oraz babcią, którą się opiekuje wraz z siostrą. Siostra pracuje w bibliotece, babcia jest na rencie po dziadku. Upadły w tymże mieszkaniu ma swoje miejsce, materac w korytarzu. Koszty mieszkania to około 700 zł, przy czym upadły dokłada kwotę 200 zł na utrzymanie tego mieszkania. Upadły nie ma majątku.

Upadły aktualnie pracuje na umowę zlecenie za wynagrodzeniem 1 600 zł netto.

W ostatnich 5 latach upadły prowadził działalność gospodarczą, zakończył ją w 2017 r. Wykonywał również prace dorywcze za wynagrodzeniem około 2 000 zł netto miesięcznie. Upadły aktualnie pracuje w pełnym wymiarze, nie uzyskuje alimentów, nie otrzymuje zewnętrznego wsparcia nie ma nikogo na utrzymaniu.

Upadły jest zdrowy.

Wysokość jego miesięcznych wydatków na mieszkanie i życie to około 1 500 zł. Upadły nie ma zobowiązań o których mowa w art. 491²¹ ust. 2 Prawa upadłościowego.

Upadły ocenia swoje możliwości zarobkowe na kwotę 2 000 zł netto miesięcznie.

Według oceny upadłego mógłby spłacać miesięcznie 100 zł w zakresie planu spłaty.

Upadły wskazał na swój młody wiek i chęć powrotu do normalnego życia. Podnosi również, iż chciałby wrócić na studia.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie niebudzących wątpliwości dokumentów zalegających w aktach sprawy, a także wysłuchania upadłego jak również oświadczenia syndyka. Środki dowodowe w tym zakresie Sąd uznał za wiarygodne.

W niniejszej sprawie możliwości zarobkowe upadłego to miesięcznie kwota około
2 000 zł netto uwzględniając wiek upadłego, jego doświadczenie zawodowe a także stan zdrowia.

Koszty utrzymania upadłego zamykają się kwotą około 1 500 zł miesięcznie.

Sąd wyjaśnił, że w art. 491¹⁵ ust. 4 zd. 2 ustawodawca posłużył się określeniem: „konieczność utrzymania upadłego" nie zaś przykładowo „minimum socjalne”. Taka regulacja koresponduje na przykład z treścią art. 491¹³ ust. 1 Prawa upadłościowego, w którym umowa o przeciętnym czynszu najmu nie zaś minimalnym. Powyższe regulacje uwzględniają cały aspekt postępowania upadłościowego w tym aspekt humanitarny. W efekcie błędem byłoby wymaganie od upadłego by w okresie realizacji planu spłaty obniżał swój dotychczasowy standard życia, który nie jest nawet na średnim poziomie i redukował swoje niezbędne wydatki. Realizacja planu spłaty nie powinna wiązać się z sytuacją, która doprowadzała konsumenta i członków jego rodziny na skraj minimum egzystencjalnego. Pełne zaspokojenie niezaspokojonych wierzytelności uznanych na liście wierzytelności jest nierealne. Kwota, którą upadły ma przeznaczać na zaspokojenie wierzycieli i ma stanowić różnicę pomiędzy możliwościami zarobkowymi upadłego, a kwotą koniecznych wydatków związanych z utrzymaniem siebie. Plan spłaty przewyższający te wartości będzie nierealny i konsument nie będzie miał możliwości uzyskania oddłużenia gdyż nie zrealizuje takiego planu. Mając na uwadze powyższe zasadnym było określenie wysokości kwoty, która może być realnie przeznaczona przez upadłego na plan spłat na poziomie 200 zł miesięcznie.

Mając na względzie możliwości zarobkowe upadłego zasadne było określenie 36-miesięcznego okresu realizacji planu spłaty z wdrożeniem rat miesięcznych z uwagi na to, że wynagrodzenie wypłacane jest upadłemu właśnie w cyklu miesięcznym.

Przepisy ustawy nie określają zasad wedle, których ma być podzielona pomiędzy wierzycieli kwota, którą upadły będzie spłacał w toku realizacji planu spłat. Z tego względu Sąd może dowolnie, choć na sprawiedliwych zasadach określić reguły spłaty poszczególnych grup wierzycieli w planie spłat. W rezultacie dopuszczalne będzie posiłkowanie się zarówno treścią art. 342 ust. 1 i art. 344 ust. 2 Prawa upadłościowego, czy jeszcze innymi racjonalnymi i sprawiedliwymi zasadami. Mając na uwadze powyższe, plan spłaty obejmuje wierzyciela z należnością w pierwszej kategorii zaspokojenia. Jest to jedyny wierzyciel w tej kategorii zaspokojenia, dlatego plan spłaty obejmuje jednego wierzyciela. Stosunkowo do wysokości wierzytelności tego wierzyciela gdyż suma przeznaczona do planu spłat nie wystarcza na zaspokojenie całej należności w tejże 1 kategorii. Taka formuła jest w ocenie Sądu sprawiedliwa i spójna z systemem powinności zaspokajanie wierzycieli w ramach planu podziału funduszów masy upadłości (por. art. 344 ustęp 2 Prawa upadłościowego).

Na mocy art. 491¹⁵ ust. 1 Pprawa upadłościowego w postanowieniu określono, jaka część zobowiązań upadłego powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości zostanie umorzona po wykonaniu planu spłaty wierzycieli. Mając powyższe na uwadze, na podstawie wyżej cytowanych przepisów Sąd orzekł jak w sentencji postanowienia również przy zastosowaniu art. 491²¹ ust. 2 Prawa upadłościowego.

Zażalenie na powyższe postanowienie wniósł wierzyciel (...) sp. z o.o. w W. zaskarżając je w całości.

Postanowieniu temu skarżący zarzucił naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy tj. art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 49115 PU, poprzez:

-: ustalenie, że możliwości zarobkowe upadłego M. W. wynoszą zaledwie kwotę 2 000 zł netto, a jego miesięczne koszty utrzymania oscylują w granicach kwoty 1500 zł,
-: naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów, w szczególności poprzez uznanie za wiarygodny dowodu z wysłuchania upadłego w zakresie jego sytuacji majątkowej oraz możliwości zarobkowych, podczas gdy wyjaśnienia upadłego winny być oceniane z dużą dozą ostrożności, gdyż upadły jest zainteresowany korzystnym dla siebie rozstrzygnięciem wywołanym złożeniem wniosku o umorzenie zobowiązań.

Na tej podstawie skarżący wniósł o:

1. zmianę zaskarżonego postanowienia w zakresie punktu I w ten sposób, iż M. W. w terminie do dziesiątego dnia każdego następującego po sobie miesiąca począwszy od pierwsza miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpi uprawomocnienie się niniejszego postanowienia przez okres 36 miesięcy, uiści na rzecz wierzyciela (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. kwotę 200 zł,

2. zasądzenie od upadłego na rzecz wierzyciela kosztów postępowania zażaleniowego w wysokości prawem przewidzianej, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Zażalenie zasługiwało na uwzględnienie.

Reguły i zasady, którymi powinien kierować się sąd ustalając plan spłaty wierzycieli określone zostały w art. 491¹⁵ ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (tj. Dz.U. z 2017 r., poz. 2344 ze zm.). Zgodnie z tym przepisem w postanowieniu o ustaleniu planu spłaty wierzycieli sąd określa, w jakim zakresie i w jakim czasie, nie dłuższym niż trzydzieści sześć miesięcy, upadły jest obowiązany spłacać zobowiązania uznane na liście wierzytelności, niewykonane w toku postępowania na podstawie planów podziału, oraz jaka część zobowiązań upadłego powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości zostanie umorzona po wykonaniu planu spłaty wierzycieli (ust. 1). Zobowiązania powstałe po ogłoszeniu upadłości i niewykonane w toku postępowania uwzględnia się w planie spłaty wierzycieli w pełnej wysokości, przy czym ich spłata może być rozłożona na raty na czas nie dłuższy niż przewidziany na wykonanie planu spłaty wierzycieli (ust. 2). Tymczasowo pokrytymi przez Skarb Państwa kosztami postępowania sąd obciąża upadłego. Koszty te uwzględnia się w planie spłaty wierzycieli w pełnej wysokości, przy czym ich spłata może być rozłożona na raty na czas nie dłuższy niż przewidziany na wykonanie planu spłaty wierzycieli (ust. 3). Sąd nie jest związany stanowiskiem upadłego co do treści planu spłaty wierzycieli. Ustalając plan spłaty wierzycieli, sąd bierze pod uwagę możliwości zarobkowe upadłego, konieczność utrzymania upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu, w tym ich potrzeby mieszkaniowe, wysokość niezaspokojonych wierzytelności i realność ich zaspokojenia w przyszłości (ust.4). Ustalenie planu spłaty wierzycieli nie narusza praw wierzyciela wobec poręczyciela upadłego oraz współdłużnika upadłego ani praw wynikających z hipoteki, zastawu, zastawu rejestrowego, zastawu skarbowego oraz hipoteki morskiej, jeśli były one ustanowione na mieniu osoby trzeciej. Ustalenie planu spłaty wierzycieli i umorzenie zobowiązań upadłego jest skuteczne również w stosunkach pomiędzy upadłym, a poręczycielem, gwarantem i współdłużnikiem upadłego (ust. 5).

Treść przytoczonego przepisu wskazuje, że w sposób autonomiczny, zupełny i wyłączny reguluje on całość zagadnień związanych z ustaleniem planu spłaty wierzycieli. W szczególności barak jest najmniejszych podstaw by w sposób choćby odpowiedni stosować tu art. 342 ustawy Prawo upadłościowe. Co prawda przepis ten nie został wymieniony w art. 491² ust. 1 pr.u. jako nie znajdujący zastosowania w postepowaniu upadłościowym osób fizycznych nie prowadzących działalności gospodarczej, niemniej jednak w postępowaniu tym przepisy o postępowaniu upadłościowym znajdują zastosowanie tylko odpowiednio. Stosowanie odpowiednie oznacza, że dany przepis stosuje się: 1) z modyfikacjami, albo 2) bez modyfikacji, 3) albo się go w ogóle nie stosuje. W odniesieniu do ustalenia palu spłaty wierzycieli przepis art. 342 pr.u. nie może zatem znaleźć zastosowania, reguluje on bowiem zupełnie inne zagadnienie jakim jest sposób zaspokojenia zobowiązań upadłego z funduszów masy upadłości. Zastosowanie tego przepisu nie może być zatem w sposób dowolny rozciągane również na fazę zaspokojenia wierzycieli jaką jest plan ich spłaty już po zlikwidowaniu masy upadłości i wykonaniu ostatecznego planu podziału, tj. w istocie po zakończeniu postępowania upadłościowego.

Tożsamy pogląd wyrażony został w doktrynie. W artykule „ Postanowienie sądu o ustaleniu planu spłaty w postępowaniu upadłościowym prowadzonym wobec osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej” (Doradca Restrukturyzacyjny, grudzień 2016 r.) autorzy A. H., A. O., A. P. wyjaśnili, że „ nie ma podstaw do dokonywania podziału wierzycieli na kategorie, gdyż:

a) Nie przewiduje tego regulacja art. 491 ¹⁵ pr. upadł., która ma w tym zakresie charakter wyczerpujący;

b) Nie stosuje się odpowiednio art. 342 pr. upadł., gdyż dotyczy on zaspokajania wierzytelności z funduszów masy upadłości, a plan spłaty nie jest zaspokajaniem wierzytelności z funduszów masy. Poza tym gdyby ustawodawca zakładał odpowiednie stosowanie przepisów o podziale funduszów masy upadłości, to zbędne byłoby szczególne regulowanie w art. 491 ¹⁵ ust. 2 i 3 zasad spłacania kosztów postępowania i zobowiązań powstałych po jego otwarciu, gdyż kwestie te są uregulowane w art. 343 ust. 1 i 1a pr. upadł;

c) Plan spłaty jest wykonywany po zakończeniu postępowania upadłościowego, a polskie prawo nie przewiduje kategoryzowania wierzycieli poza toczącym się postępowaniem egzekucyjnym i upadłościowym.”

Autorzy wspomnianej publikacji opowiedzieli się proporcjonalnego udziału poszczególnych wierzytelności w planie spłaty, na plan dalszy powinno zejść przy tym, czy plan spłaty będzie zakładał taki sam udział w poszczególnych ratach planu spłaty, czy też w tym zakresie zastosowane zostaną różne modyfikacje z uwagi na celowość takiego rozwiązania, Istotne jest by w globalnej kwocie spłat dokonanej przez upadłego w ramach palny spłaty każdy z wierzycieli zaspokojony został w takim samym stosunku. Podstawą takiego stanowiska jest treść art. 491¹⁵ ust. 4 pr.u., który nakazuje uwzględnienie przy ustalaniu planu spłaty wysokości niezaspokojonych wierzytelności. Pogląd co do tego, że w planie spłat wierzycieli powinni uczestniczyć proporcjonalnie wszyscy wierzyciele upadłego, a nie jak przyjął sąd pierwszej instancji z podziałem na kategorie, jest zresztą powszechnie aprobowany w doktrynie. Tak np. R. A. w „ Prawo upadłościowe. Komentarz.” (Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2019 r.) wyjaśnił, że: „ Należy przyjąć, że spłata dla wierzycieli powinna być proporcjonalna. Zasada równego traktowania wierzycieli jest – jak już wspominano – jedną z podstawowych zasad prawa upadłościowego. Nie jest np. dopuszczalne przyjęcie, że upadły płaci każdemu z wierzycieli (posiadających różne wierzytelności) równą kwotę pieniężną. Niemniej należy przyjąć, że – np. w czasie wysłuchania przed ustaleniem planu spłaty – wierzyciele mogą zgodzić się na równe spłaty (volenti non fit iniuria).” (podobne stanowisko wyrażone zostało też przez P. Zimmermana w „ Prawo upadłościowe. Komentarz.”, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2018 r.).

Oczywiście ustalenie planu spłaty wierzycieli z uwzględnieniem proporcjonalnego udziału poszczególnych wierzycieli w planie spłaty powinno być zasadą. Niemniej taki sposób ustalenia planu spłaty nie ma charakteru bezwzględnego nakazu narzuconego przez ustawodawcę, możliwe są zatem określone od niego odstępstwa i jego modyfikacje. Każdorazowo jednak odmienne ustalenie planu spłaty niż proporcjonalnie wymaga szczegółowego uzasadnienia i wyjaśnienia przyczyn odstąpienia od proporcjonalnego ustalenia planu spłaty, który powinien być regułą.

Ustalenie przez Sąd pierwszej instancji planu spłaty z podziałem na kategorie i uwzględnienie w jego ramach tylko kategorii pierwszej oznacza w istocie brak rozpoznania istoty sprawy, bowiem całkowicie ignoruje i pomija reguły ustalenia planu spłaty określone w art. 491¹⁵ Prawa upadłościowego, zastępując je innymi (wynikającymi z treści art. 342 pr.u.), które nie mogą tu znaleźć zastosowania. Jak to wyjaśnił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 19 września 2018 r. (sygn. akt I CZ 74/18) „ Nierozpoznanie istoty sprawy, w rozumieniu art. 386 § 4 KPC jest wadliwością rozstrzygnięcia polegającą na wydaniu przez sąd pierwszej instancji orzeczenia, które nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy …”. Co prawda postanowienie to wydane zostało w procesie, niemniej pogląd ten ma walor szerszy i odnieść go można również na grunt postępowania upadłościowego.

Z tych wszystkich względów koniecznym było więc uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji. Na uwagę zasługuje przy tym stanowisko Sądu Apelacyjnego w Łodzi wyrażone w wyroku z dnia 24 października 2012 r. (sygn. akt III AUa 1153/12, niepubl.), gdzie wskazano: „ Chociaż w myśl art. 382 k.p.c. postępowanie apelacyjne ma charakter merytoryczny i w tym znaczeniu jest przedłużeniem postępowania przeprowadzonego przed sądem pierwszej instancji, jednakże z pola widzenia nie może schodzić wymóg zachowania instancyjności, o której stanowi art. 176 ust. 1 Konstytucji RP. Oznacza to, że sąd drugiej instancji nie może zastępować własnym orzeczeniem orzeczenia sądu pierwszej instancji, gdyż mogłoby to doprowadzać do sytuacji, w których sąd odwoławczy orzekałby jako jedna i ostateczna instancja.”

Ponadto zwrócić należy uwagę na niezrozumiałe, niekonsekwentne i w żaden sposób niewyjaśnione rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji, który ustalił, że upadły w ramach realizacji planu spłaty wierzycieli (a w zasadzie wierzyciela) zobowiązany będzie do spłaty w wysokości jedynie 200 zł miesięcznie. Jak słusznie dostrzegł skarżący Sąd bowiem ustalił, że możliwości zarobkowe upadłego wynoszą 2 000 zł, a koszty jego utrzymania 1 500 zł miesięcznie. Sąd zaznaczył też, że upadły jest młodym człowiekiem, cieszy się dobrym zdrowiem oraz nie ma nikogo na utrzymaniu. Tajemnicą Sądu pozostaje zatem dlaczego, mimo różnicy pomiędzy możliwościami zarobkowymi upadłego, a kosztami jego utrzymania wynoszącej 500 zł miesięcznie, na spłatę wierzycieli ma on przeznaczać jedyne 200 zł. W tym zakresie uzasadnienie zaskarżonego postanowienia sprawia wrażenie oderwanego, a wręcz sprzecznego w z treścią rozstrzygnięcia.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy, działając na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w związku z art. 397 § 2 k.p.c. oraz w zw. z art. 229 pr.u. i art. 491²ust. 1 pr.u. uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu dla m. st. Warszawy w Warszawie.

Ponownie rozpoznając sprawę Sąd pierwszej instancji ustalając plan spłaty wierzycieli przede wszystkim uwzględni wszystkich wierzycieli upadłego. Przy czym zasadą powinno być by udział każdego z wierzycieli w globalnej kwocie spłat odpowiadał proporcji wielkości jego wierzytelności do wielkości ogółu wierzytelności upadłego uznanych na listach. Gdyby Sąd pierwszej instancji uznał za zasadne odstąpienie od opisanej zasady proporcjonalnego udziału poszczególnych wierzytelności w miesięcznej kwocie spłaty powinno to zostać wszechstronnie wyjaśnione i uzasadnione. Ponadto ponownie orzekając w przedmiocie planu spłaty wierzycieli Sąd pierwszej instancji powinien uwzględnić swoje własne ustalenia w zakresie możliwości zarobkowych upadłego oraz kosztów jego utrzymania i na tej podstawie ustalić wysokość miesięcznej raty w ramach planu spłaty wierzycieli. Przy czym gdyby na dzień orzekana sytuacja upadłego uległa zmianie powinien poczynić nowe, stosowane, ustalenia zarówno w zakresie możliwości zarobkowych, jak i kosztów utrzymania upadłego.

SSO Magdalena Nałęcz SSO Andrzej Sobieszczański SSO Bolesław Wadowski

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE