UZASADNIENIE

Decyzją z 30 listopada 2018 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych w L. przyznał R. B. emeryturę od(...), tj. od daty osiągnięcia wieku 65 lat. Jednocześnie organ rentowy odmówił wnioskodawcy prawa do rekompensaty, uzasadniając, że do 31 grudnia 2008 roku nie udowodnił 15 lat pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. ZUS nie uwzględnił jako takiej pracy okresów: od 1 lipca 1974 roku do 18 lipca 1983 roku (tj. 9 lat, 18 dni) oraz od 8 października 1984 roku do 1 października 1995 roku (tj. 10 lat, 8 miesięcy i 17 dni.

Odwołanie od decyzji wniósł R. B. zaskarżając ją w części, w której organ rentowy odmówił mu prawa do rekompensaty.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie.

Wyrokiem z dnia 21 maja 2019 roku Sąd Okręgowy w Lublinie oddalił odwołanie.

Podstawą wyroku były następujące ustalenia:

R. B. urodzony dnia (...), w związku z osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego w dniu 24 lipca 2018 roku złożył wniosek o emeryturę. Postanowieniem z dnia 31 sierpnia 2018 roku organ rentowy zawiesił postępowanie w sprawie wniosku o przyznanie emerytury docelowej w uzasadnieniu wskazując, że w sprawie toczy się postępowanie odwoławcze w Sądzie w sprawie ustalenia prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze.

Postanowieniem z dnia 9 listopada 2018 roku Sąd Okręgowy w Lublinie umorzył postępowanie w sprawie R. B. o prawo do emerytury, sygn. akt VIII U 2745/17, z uwagi na cofnięcie ze skutkiem prawnym odwołania od decyzji z dnia 18 października 2017 roku oraz z dnia 24 listopada 2017 roku. Postanowieniem z 30 listopada 2018 roku organ rentowy wznowił postępowanie o przyznanie wnioskodawcy emerytury z tytułu ukończenia powszechnego wieku emerytalnego na wniosek z dnia 24 lipca 2018 roku i w tej samej dacie wydał zaskarżoną w niniejszym postępowaniu decyzję.

Sąd ustalił, że R. B. w okresie od dnia 17 listopada 1973 roku do 15 grudnia 2016 roku był zatrudniony w Wytwórni (...) S.A. w Ś.. W okresie zatrudnienia wykonywał pracę na stanowiskach: tokarz, krajacz metali, pracownik pralni, kontroler jakości, specjalista wiodący i kontroler jakości. W treści świadectwa pracy wskazano, że wnioskodawca w okresie zatrudnienia nie wykonywał pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

W pierwszym spornym okresie, tj. od 1 lipca 1974 do 18 lipca 1983 roku wnioskodawca pracował na stanowisku krajacz metali – spawacz w wydziale (...), gdzie wykonywał obowiązki na dwóch stanowiskach pracy: jako krajacz - ciął palnikiem acetylenowym blachę i pręty stalowe, jako przepalacz plazmowy - ciął metale nieżelazne: aluminium, tytan, brąz oraz stal wysokostopową tzw. srebrzanki. W trakcie pracy był narażony na uciążliwy hałas, zakurzenie, szkodliwe opary, odpryski i iskry pochodzące z ciętych metali, silne oddziaływanie pola elektromagnetycznego, zagrożenie promieniowaniem alfa, beta i gamma. Miał ciągły kontakt z wysoką temperaturą palnika acetylenowego wynoszącą od półtora do dwóch tysięcy stopni, dźwigał ciężkie elementy i przenosił je z miejsca na miejsce lub ładował na wózki widłowe. W trakcie przestojów, które zdarzały się sporadycznie wnioskodawca gradował detale. Od 8 października 1984 roku do 1 października 1995 roku pracował na stanowisku kontrolera jakości w pionie (...) wydziałowej kontroli jakości wydziału. Do jego obowiązków należało sprawowanie kontroli nad montowaniem elementów kadłuba śmigłowca, potem wnioskodawca kontrolował półmontaż i montaż elementów usterzenia czyli kierunków steru, lotki, klapy, sterów wysokości samolotów (...) (...) i (...) (...). Montaż polegał przede wszystkim na nitowaniu i pracach uszczelniających kadłub, klejeniu elementów i hermetyzacji. Na zakończenie montażu, po kontroli, wszystkie elementy były czyszczone środkami chemicznymi tj. benzyną czy acetonem, a następnie zabezpieczane gruntem i lakierem. W trakcie montażu elementów gumowych stosowano kleje i żywicę, a podczas hermetyzacji hermetyki, odstany, acetony i rozpuszczalniki, które wytwarzały szkodliwe opary.

Wnioskodawca stale i na każdym etapie kontrolował wszystkie czynności związane z montażem, wykonywane przez podległych mu pracowników, był narażony na identyczne czynniki szkodliwe jakie wykonywali nadzorowani przez niego pracownicy. Po sprawdzeniu konkretnej czynności na stanowisku pracy obowiązkiem wnioskodawcy było sporządzenie odpowiedniej dokumentacji, wystawienie stempla i podpisanie operacji kontrolnej. Prace administracyjne wnioskodawca wykonywał na stanowiskach montażu na hali produkcyjnej, na której panował uciążliwy hałas pracujących maszyn zwłaszcza narzędzi pneumatycznych, pracy stale towarzyszyły opary pochodzące ze środków czyszczących i klejów. Hala, na której pracowali robotnicy nie była ogrzewana, więc w okresie zimowym panowały w niej niskie temperatury, zaś w miesiącach letnich temperatura dochodziła do 35 stopni.

W opinii z dnia 23 kwietnia 2018 roku biegła sądowa z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy stwierdziła, że R. B. pracując w okresie od 8 października 1984 roku do dnia 1 października 199 roku jako kontroler jakości wyrobu przy wydziale (...)wykonywał pracę w szczególnych warunkach.

W ocenie biegłej sądowej stanowisko kontrolera jakości zajmowane przez wnioskodawcę w spornym okresie znajduje się w wykazie A, Dział XIV. Prace różne, stanowiącym załącznik nr 1 do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w poz. 24 – Kontrola międzyoperacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz nadzór inżynieryjno – techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wymienione są prace wymienione w wykazie.

Stan faktyczny w niniejszej sprawie został ustalony w oparciu o powołaną dokumentację, zeznania świadków i wnioskodawcy oraz opinię biegłego sądowego z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z definicją zawartą w art. 2 pkt 5 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2015 roku, poz. 965, tekst jedn. ze zmianami) rekompensata to odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Warunki jej przyznania precyzuje art. 21 cytowanej ustawy, który stanowi, że rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wynoszący co najmniej 15 lat. Jednocześnie rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach. Zgodnie z treścią art. 23 powołanej ustawy ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę i jest ona przyznawana w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy emerytalnej.

Tym samym, aby ustalić prawo do rekompensaty konieczne jest wykazanie, iż ubezpieczony do dnia 1 stycznia 2009 roku udowodnił 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach, przy jednoczesnym braku możliwości uzyskania prawa do emerytury pomostowej lub prawa emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze na skutek zmiany stanu prawnego wprowadzonego ustawą o emeryturach pomostowych.

Pracę można uznać za wykonywaną w warunkach szczególnych, jeśli zgodnie z art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2018 roku, poz. 1270, tekst jedn. ze zmianami) pracownik jest zatrudniony przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Tego typu prace zawarte są w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 roku, nr 8, poz. 43).

Celem rekompensaty jest zapewnienie pracownikom uzyskania odszkodowania za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, którzy nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Tym samym przesłanka negatywna, o której mowa w art. 21 ust. 2 ustawy, na co wskazuje wykładnia funkcjonalna tego przepisu, zachodzi jedynie w przypadku emerytury przyznanej w obniżonym wieku emerytalnym np. na podstawie art. 46 w zw. z art. 32 lub 39 czy też art. 184 ustawy emerytalnej.

Sąd wskazał, że wnioskodawca udowodnił, iż w spornych okresach, podczas zatrudnienia w Wytwórni (...) S.A. w Ś. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace w szczególnych warunkach, od 1 lipca 1974 roku do 18 lipca 1983 roku na stanowisku krajacza metali wykonując prace wymienione w Wykazie A, Dział III, poz. 78. Szlifowanie lub ostrzenie wyrobów i narzędzi metalowych oraz polerowanie mechaniczne oraz Dział XIV, poz. 12. Prace przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym, atomowowodorowym, stanowiącym Załącznik nr 1 do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, natomiast od 8 października 1984 do 1 października 1995 roku na stanowisku kontrolera jakości wykonując prace wskazane w Wykazie A, Dział XIV. Prace różne, poz. 24. Kontrola międzyoperacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie stanowiącym Załącznik nr 1 do cyt. rozporządzenia. Prace podstawowe, których wykonanie nadzorował wnioskodawca wymienione są natomiast w wykazie A, Dziale III, poz. 72 i 83 w Załączniku 1 Zarządzenia nr 3 Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego z dnia 30 marca 1985 roku w sprawie stanowisk, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu hutnictwa i przemysłu maszynowego – Wykaz stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach, uprawniające do niższego wieku emerytalnego oraz do wzrostu emerytury lub renty inwalidzkiej, stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku.

Wobec tego, wnioskodawca legitymuje się łącznym stażem pracy w warunkach szczególnych w wymiarze 19 lat, 9 miesięcy i 5 dni, a tym samym spełnił przesłankę z art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych, tj. posiada okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat oraz dodatkowo na dzień 1 stycznia 1999 roku posiadał okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze ponad 27 lat – co wynikało chociażby z akt emerytalnych i decyzji o ustaleniu kapitału początkowego.

Wobec powyższego, wraz z osiągnięciem 60 roku życia wnioskodawca nabył prawo do emerytury na podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. To spowodowało zaś, że spełnił negatywną przesłankę prawa do rekompensaty przewidzianą w art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych. Rekompensata, o której mowa w ustawie o emeryturach pomostowych nie przysługuje bowiem osobie, która po spełnieniu wszystkich ustawowych warunków nabyła ex lege prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym na podstawie przepisów ustawy emerytalno – rentowej, mimo, że nie zrealizowała ona tego uprawnienia (zob. wyrok SN z dnia 16 maja 2018 roku, III UK 88/17). Tym samym uznając, że ubezpieczony nie poniósł żadnej szkody przez działania ustawodawcy zmieniającego system emerytalny, stwierdzić należało brak podstaw do przyznania mu odszkodowania w postaci rekompensaty.

Z tych względów i na mocy powołanych przepisów oraz na podstawie art. 477¹⁴ § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy orzekł, jak w sentencji.

Od wyroku apelację złożył w imieniu wnioskodawcy jego pełnomocnik zaskarżając wyrok w całości.

Wyrokowi zarzucał:

- naruszenie przepisów postępowania – art. 227 k.p.c. w zw. z art. 477 § 1 k.p.c. poprzez pominiecie mającej istotne dla rozstrzygnięcia ostatecznej decyzji ZUS z 24 listopada 2017 roku i uznanie, że ubezpieczony wraz z osiągnięciem 60 roku nabył prawo do emerytury wcześniejszej na podstawie art. 184 ustawy w sytuacji gdy organ rentowy odmówił w/w decyzją prawa do emerytury a sąd jest związany decyzją administracyjną organu rentowego,

- naruszenie prawa procesowego przez przekroczenie wyrażonej w art. 233 § 1 k.p.c. zasady swobodnej oceny dowodów i ustalenie, że ubezpieczony nabył prawo do emerytury na podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w sytuacji gdy materiał dowodowy, w szczególności ostateczna decyzja organu rentowego świadczy o braku nabycia przez ubezpieczonego tego prawa,

- naruszenie prawa materialnego – art. 21 ust. 1 i 2 w zw. z art. 2 pkt 5 ustawy o emeryturach pomostowych poprzez błędne uznanie, że ubezpieczony nie poniesie żadnej szkody przez działania ustawodawcy zmieniającego system emerytalny, a tym samym, że brak jest podstaw do przyznania ubezpieczonemu odszkodowania w postaci rekompensaty, gdy brak ustalenia prawa do rekompensaty spowoduje, że ubezpieczony nie otrzyma żadnego odszkodowania za pracę w warunkach szczególnych.

Skarżący wnosił o zmianę wyroku poprzez przyznanie wnioskodawcy prawa do rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach.

Sąd Apelacyjny zważył:

Apelacja nie jest zasadna.

Sąd Apelacyjny podziela zarówno ustalenia faktyczne, jak i rozważania prawne zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Sąd Okręgowy właściwie ocenił zebrany w sprawie materiał dowodowy i w oparciu o ustalony w wyniku tej oceny stan faktyczny prawidłowo zastosował obowiązujące przepisy. Odnosząc się do zarzutów naruszenia prawa procesowego należy podkreślić, iż skuteczne postawienie zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. wymaga wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, to bowiem jedynie może być przeciwstawione uprawnieniu sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów. W niniejszym przypadku skarżący nie wykazał, aby ustalając stan faktyczny w wyniku przeprowadzonej oceny dowodów Sąd Okręgowy uchybił zasadom logicznego rozumowania. W rzeczywistości postawione w apelacji zarzuty sprowadzały się do kwestionowania prawidłowości wykładni oraz zastosowania prawa materialnego stanowiącego podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia.

Wbrew twierdzeniom apelacji decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia z 24 listopada 2017 roku pozostaje bez wpływu na treść rozstrzygania. Gdyby bowiem zaakceptować stanowisko organu rentowego wyrażone w tej decyzji, to wówczas wnioskodawca nie legitymowałby się 15 letnim okresem pracy wykonywanej w warunkach szczególnych i prawa do rekompensaty również by nie nabył.

W świetle obowiązujących przepisów prawa rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS wynoszący co najmniej 15 lat, jeżeli nie nabył prawa do emerytury na podstawie przepisów powołanej ustawy emerytalno-rentowej, przy czym rekompensata stanowi odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Z przytoczonej więc powyżej definicji rekompensaty wynika jednoznacznie, że ratio legis wprowadzenia tego rozwiązania było dążenie do wyrównania szkody poniesionej przez osoby legitymujące się 15-letnim stażem pracy w warunkach szczególnych, a nie spełniające innych warunków do przyznania im emerytury z tytułu takiego zatrudnienia tj. zarówno emerytury w obniżonym wieku ( art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, czy art. 32 w zw. z art. 46 tej ustawy) jak i emerytury pomostowej. Podkreślić należy, że stosownie do art. 100 ustawy o emeryturach i rentach z FUS prawo do świadczenia powstaje z chwilą spełnienia się przesłanek warunkujących jego nabycie, przy jedynie deklaratoryjnych w tym wypadku decyzjach organu rentowego potwierdzających to uprawnienie. Prawa do rekompensaty nie nabędzie ubezpieczony, który pomimo legitymowania się 15 latami pracy w warunkach szczególnych, spełnił warunki do przyznania mu z tego tytułu emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, bez względu na to czy z uprawnienia tego skorzystał tj. czy prawo to zrealizował.

Należy zwrócić uwagę, że zarówno art. 2 pkt 5, jak i art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych posługują się tym samym pojęciem nabycia prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy emerytalno-rentowej, przy czym pierwszy z nich stanowi o utracie możliwości nabycia tego prawa jako jednym z (pozytywnych) elementów definicji rekompensaty, natomiast drugi z tych przepisów uznaje nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emerytalno-rentowej za negatywną przesłankę prawa do rekompensaty. Istotne znaczenie ma zatem wykładnia pojęcia "nabycie prawa do emerytury". W ubezpieczeniach społecznych regułą jest kształtowanie sfery prawnej ubezpieczonych i instytucji ubezpieczeniowej z mocy prawa. Tę generalną zasadę, zgodnie z którą prawo do świadczeń określonych w ustawie (np. emerytury) powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do jego nabycia, ustanawia właśnie art. 100 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Regulację tę rozumie się w ten sposób, że jeżeli wszystkie przesłanki nabycia prawa do emerytury lub renty zostały spełnione, to prawo do świadczenia powstaje, nawet gdy nie został złożony wniosek o jego przyznanie. Skoro nabycie prawa do świadczenia następuje z mocy ustawy, z chwilą spełnienia przez ubezpieczonego wszystkich warunków wymaganych do jego powstania, decyzja ustalająca to prawo ma charakter deklaratoryjny.

Odnosząc powyższe do okoliczności faktycznych niniejszej sprawy stwierdzić należy, że aprobując ustalenia Sądu, co do posiadania 15 lat pracy w warunkach szczególnych, w przypadku wnioskodawcy zachodzi negatywna przesłanka prawa do rekompensaty przewidzianą w art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych, bowiem spełnił wszystkie warunki konieczne do przyznania emerytury w obniżonym wieku z tytułu pracy w szczególnych warunkach (art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS) i prawo do takiej emerytury mogło mu zostać przyznane. Fakt, że świadczenie to nie było wypłacane wskutek cofnięcia odwołania i uprawomocnienia się decyzji o odmowie nie powoduje, że nie nabył prawa do emerytury w rozumieniu przepisu art. 22 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych. Gdyby nawet odwołujący nie złożył wniosku o emeryturę w obniżonym wieku, a z mocy prawa spełniał warunki konieczne do nabycia prawa do takiego świadczenia, to także z mocy art. 21 ust. 2 nie byłby uprawniony do rekompensaty (por. wyrok Sądu Najwyższego z 16 maja 2018 r. III UK 88/17 LEX 25492876).

Z tych względów i na mocy art. 385 k.p.c. Sąd Apelacyjny orzekł, jak
w sentencji.

WYROK

UZASADNIENIE