Sygn. akt I AGa 54/19

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 grudnia 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:

SSA Jan Kremer

Sędziowie:

SSA Marek Boniecki (spr.)

SSO del. Wojciech Żukowski

Protokolant:

st. sekr. sądowy Paulina Klaja

po rozpoznaniu w dniu 19 grudnia 2019 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Bank (...) S.A. w K.

przeciwko W. S. (1)

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 31 października 2018 r. sygn. akt IX GC 1178/16

1. oddala apelację;

2.odstępuje od obciążania pozwanego kosztami postępowania apelacyjnego;

3. przyznaje od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Krakowie na rzecz radcy prawnego W. S. (2) kwotę 3.321 zł (trzy tysiące trzysta dwadzieścia jeden złotych), w tym 621 zł podatku od towarów i usług, tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną pozwanemu z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

SSO Wojciech Żukowski SSA Jan Kremer SSA Marek Boniecki

Sygn. akt I AGa 54/19

Uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie

z dnia 19 grudnia 2019 r.

Wyrokiem z dnia 31 października 2018 r. Sąd Okręgowy w Krakowie zasądził od pozwanego W. S. (1)na rzecz strony powodowej (...) Banku (...) S.A.
w K. kwotę 78.972,86 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od kwoty 71.400 zł od 6 lipca 2016 roku do dnia zapłaty oraz orzekł o kosztach procesu i wynagrodzeniu adwokata ustanowionego z urzędu.

Sąd Okręgowy ustalił stan faktyczny szczegółowo zaprezentowany w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, z którego to uzasadnienia wynika, że w dniu 26 sierpnia 2014 r. pomiędzy powodem, za którego działał pracownik E. W. a pozwanym została zawarta umowa o linię kredytową, w której bank przyznał pozwanemu prawo do korzystania z odnawialnej linii kredytowej do wysokości 71.400 zł w celu związanym z prowadzoną działalnością gospodarczą. Umowa została zawarta na okres 26 sierpnia 2014 r. do 25 sierpnia 2015. Udzielnie kredytu skutkowało powiększeniem salda dostępnych środków pieniężnych na rachunku rozliczeniowym i umożliwiało wielokrotne wykorzystanie kredytu poprzez składanie dyspozycji obciążających rachunek z obowiązkiem spłaty zadłużenia. Ustalono, że ostatni dzień kredytowania jest jednocześnie dniem wymagalności kredytu. W punkcie 6 wskazano na automatyczne przedłużenie okresu kredytowania o kolejne 12 miesięcy pod warunkiem prawidłowego wywiązywania się klienta z umowy. Oferta zawarcia umowy została przygotowana na podstawie zestawienia sald i obrotów na rachunku bankowym pozwanego prowadzonym przez stronę powodową. Umowa została zawarta w oddziale banku w A.. Pismami z 15 grudnia 2015 r. skierowanymi na adresy przedsiębiorstwa i zamieszkania pozwanego strona powodowa wypowiedziała pozwanemu umowę rachunku bankowego wraz z udostępnionymi usługami, kartą płatniczą oraz linią kredytową z powodu utrzymywania niedozwolonego przekroczenia salda. Jako kwotę zadłużenia wskazano 74.987,15 zł, w tym 3274,19 zł zaległości, których pozwany nie spłacał w terminie, wzywając do jej uiszczenia w terminie 30 dni, po upływie okresu wypowiedzenia. Pozwany w 2014
i 2015 r. wielokrotnie przekroczył przyznany mu limit zadłużenia na koncie w powodowym banku. Na dzień 6 lipca 2017 r. w księgach banku zapisano stan zadłużenia na sumę 78.972,86 zł, na którą składały się: 71.400 zł tytułem kapitału, 2822,87 zł tytułem odsetek umownych naliczonych za okres od dnia zawarcia umowy do 27 stycznia 2016 r., 3.208,41 zł tytułem odsetek za zwłokę naliczonych od dnia niespłacenia przez kredytobiorcę należności w terminie ustalonym w umowie do dnia 5 lipca 2016 r. oraz 1541,58 zł tytułem opłat i prowizji. W piśmie z 12 października 2018 r. pozwany złożył stronie powodowej oświadczenie, że uchyla się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego w związku z zawarciem umowy o linię kredytową pod wpływem błędu istotnego co do treści czynności prawnej, względnie błędu wywołanego podstępem.

W ustalonym przez siebie stanie faktycznym, po dokonaniu analizy zebranego w sprawie materiału dowodowego, Sąd Okręgowy stwierdził, że:

- powództwo jest uzasadnione w świetle art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe;

- powód udowodnił fakt zawarcia umowy kredytu przez pozwanego oraz jej skutecznego wypowiedzenia;

- roszczenie o zapłatę 71.400 zł tytułem kapitału, 6031,28 zł tytułem odsetek oraz 1541,58 zł tytułem opłat i prowizji zostało wykazane tak co do zasady, jak i wysokości;

- uprawnienie pozwanego do uchylenia się od skutków oświadczenia woli wygasło przed złożeniem przez niego stosownego oświadczenia (art. 88 §1 k.c.);

- w sprawie nie zostało wykazane, by pozwany został wprowadzony w błąd co do zawarcia umowy o linię kredytową, jak również by błąd został wywołany przez osobę, której zostało złożone oświadczenie.

Wyrok powyższy zaskarżył w całości apelacją pozwany, wnosząc o jego zmianę poprzez oddalenie powództwa w całości, ewentualnie zmianę w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach procesu poprzez nieobciążanie nimi pozwanego/

Apelujący zarzucił naruszenie: 1) art. 233 §1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego i przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, a w konsekwencji błędne ustalenie, iż: pozwany świadomie i nie działając pod wpływem błędu, zawarł umowę o linię kredytową nr (...) z dnia 26 sierpnia 2014 r.; pozwany zawarł ww. umowę w (...) Bank (...) S.A. w K., Oddziale w A., gdy tymczasem pozwany zeznał jedynie, że był ww. banku, lecz w jego Oddziale w K. i to dwa lata wcześniej, tj. w połowie 2012 r., gdy jako były (...) s.c. zamykał z drugim wspólnikiem J. S. wspólny rachunek bankowy, a to w związku z wystąpieniem pozwanego z ww. spółki cywilnej, które miało miejsce w tym samym czasie; 2) art. 88 §2 k.c. poprzez jego niewłaściwą wykładnię polegającą na przyjęciu, iż roczny termin do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone pod wpływem błędu, jest liczony nie od dnia definitywnego wykrycia błędu przez składającego takie oświadczenie, lecz od dnia zawarcia umowy na jego nazwisko względnie od dnia, w którym dowiedział się on tym, że umowa taka została zawarta na jego nazwisko; 3) art. 58 §1 i 2 k.c. poprzez jego niezastosowanie, mimo że umowa o linię kredytową z dnia 26 sierpnia 2014 r. była bezwzględnie nieważna jako sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy, względnie sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, gdyż była ona czynnością prawną podjętą w celu przestępczym.

Apelujący wniósł także o uzupełnienie postępowania dowodowego poprzez dopuszczenie dowodu z dokumentów oraz o zawieszenie postępowania w związku ze sprawą karną toczącą się przed Sądem Rejonowym w W..

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy prawidłowo, z poszanowaniem reguł wyrażonych w przepisie art. 233 §1 k.p.c. ustalił stan faktyczny sprawy, co sprawiło, że Sąd Apelacyjny przyjął go za własny.

Podzielić należy pogląd doktryny, zgodnie z którym naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów nie może polegać na przedstawieniu przez stronę alternatywnego stanu faktycznego, a tylko na podważeniu przesłanek tej oceny z wykazaniem, że jest ona rażąco wadliwa lub oczywiście błędna. Zarzut przekroczenia swobodnej oceny dowodów, skutkującej błędnymi ustaleniami faktycznymi może być skuteczny tylko wtedy, gdy skarżący wykażą przekroczenie swobody sędziowskiej w zakresie któregoś z powyżej wymienionych kryteriów. Sąd na podstawie art. 233 §1 k.p.c. przykładowo z dwóch przeciwstawnych źródeł wiedzy o zdarzeniach faktycznych ma prawo oprzeć swoje stanowisko, wybierając to, które uzna za bardziej wiarygodne. Jeżeli w danej sprawie istnieją dwie grupy przeciwstawnych dowodów, wiadomo, że ustalenia faktyczne z konieczności muszą pozostawać w sprzeczności z jedną z nich. Wówczas sąd orzekający według swobodnej oceny dowodów ma prawo eliminacji określonych dowodów, przyjmując, że według jego oceny pozbawione są one wiarygodności. W takiej sytuacji nie narusza art. 233 §1 k.p.c. (por. K. Piasecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Tom I. Komentarz. Art. 1–366, Wyd. 7. Warszawa 2016). Stanowisko to jest powszechnie akceptowane także w orzecznictwie Sądu Najwyższego, który w jednym z orzeczeń stwierdził, że jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadził wnioski logicznie poprawne i zgodne z zasadami doświadczenia życiowego, to taka ocena dowodów nie narusza zasady swobodnej oceny dowodów przewidzianej w art. 233 §1 k.p.c., choćby dowiedzione zostało, że z tego samego materiału dałoby się wysnuć równie logiczne i zgodne z zasadami doświadczenia życiowego wnioski odmienne. Tylko w przypadku wykazania, że brak jest powiązania, w świetle kryteriów wyżej wzmiankowanych, przyjętych wniosków z zebranym materiałem dowodowym, możliwe jest skuteczne podważenie oceny dowodów dokonanej przez sąd; nie jest tu wystarczająca sama polemika naprowadzająca wnioski odmienne, lecz wymagane jest wskazanie, w czym wyraża się brak logiki lub uchybienie regułom doświadczenia życiowego w przyjęciu wniosków kwestionowanych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 września 2005 r., II PK 34/05).

W rozpoznawanej sprawie apelującemu nie udało się wykazać, aby Sąd Okręgowy przy ocenie dowodów i ustalaniu na ich podstawie stanu faktycznego naruszył zasady logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego.

O niewiarygodności wersji pozwanego w kwestii okoliczności podpisywania umowy kredytowej świadczy, obok zaoferowanych przez stronę powodową dowodów z dokumentu i zeznań pracownika banku, także niekonsekwencja w prezentowaniu swojego stanowiska. Z jednej strony podważał apelujący sam fakt złożenia podpisu pod umową, z drugiej utrzymywał, że został przy zawieraniu umowy wprowadzony w błąd. W sprawie nie został przeprowadzony żaden dowód, który pozwalałby na przyjęcie, że skarżący w dacie zawierania umowy nie działał świadomie czy swobodnie w rozumieniu art. 82 k.c. Prawidłowo uznano również brak podstaw do przypisania pozwanemu błędu przy dokonywaniu czynności. Nie zostało przede wszystkim wykazane, aby to właśnie przedstawiciel powoda wywołał u pozwanego błąd co do treści czynności prawnej, co jest warunkiem koniecznym skutecznego uchylenia się od błędu wg treści art. 84 §1 k.c. Nawet zatem jeśliby to konkubina skarżącego wywołała u niego błąd, powołanie się na tenże nie byłoby dopuszczalne.

Dla rozstrzygnięcia nie było istotne, czy apelujący zawierał jakąkolwiek odrębną umowę w innej placówce banku. Pozwanemu nie udało się podważyć zeznań pracownika banku, który w imieniu powoda podpisał umowę, a który wykluczył jej zawarcie poza siedzibą banku. Zestawienie zeznań E. W. z treścią umowy o linię kredytową oraz opinią biegłego grafologa prowadzi do jednoznacznego wniosku, że skarżący podpisał sporną umowę w siedzibie banku, co oczywiście nie oznacza, że dwa lata wcześniej nie mógł podpisać innej umowy w innej placówce banku. Na okoliczność pobytu pozwanego w banku w A. oraz konieczności osobistego podpisania umowy w obecności pracownika banku wskazała także w swoich zeznaniach G. P.. W świetle poczynionych uwag za bezzasadny uznać należało zarówno zarzut obrazy art. 233 §1 k.p.c. w tym zakresie, jak i wniosek o uzupełnienie postępowania dowodowego.

Sąd pierwszej instancji nie naruszył również przepisów prawa materialnego, w szczególności tych wskazanych w treści apelacji.

Wskazywany w apelacji art. 88 §2 k.c. rozpoczęcie terminu do złożenia oświadczenia o uchyleniu się od skutków błędu uzależnia od jego wykrycia. „Wykrycie błędu”, o którym mowa w tym przepisie, należy rozumieć jako definitywne powzięcie wiadomości o błędzie, nie możliwość uzyskania takiej wiedzy, a o jego wykryciu można mówić wówczas, gdy każda racjonalnie postępująca i należycie dbająca o swoje interesy osoba zdałaby sobie sprawę, że składając oświadczenie woli, działała pod wpływem błędu. Innymi słowy, gdy dana osoba poznała stan rzeczywisty co do okoliczności, która wpłynęła na treść czynności prawnej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2018 r., V CSK 435/17). W rozpoznawanej sprawie rzeczywisty stan rzeczy istotny dla wykrycia błędu ujawniony został pozwanemu najpóźniej w dacie doręczenia mu odpisu pozwu, co nastąpiło 3 października 2016 r. (k. 7), ewentualnie z chwilą doręczenia mu pisma procesowego wraz z odpisem umowy kredytowej, tj. 24 lutego 2017 r. (k. 108). Tymczasem oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożone zostało 9 października 2018 r. (k. 352).

Zaskarżony wyrok nie narusza również art. 58 §1 i 2 k.c. Nie kwestionując poglądu apelującego, zgodnie z którym umowa zawarta w celu przestępczym jest nieważna, zauważyć wypada, że w badanej sprawie przypadek taki nie zachodzi. Skoro udowodnione zostało, że umowę podpisał pozwany, który nie wskazuje, aby przyświecał mu niezgodny z prawem cel oraz pracownik banku, co do którego również podobne okoliczności nie zostały ujawnione, nie można mówić o zawarciu umowy w celu przestępczym. Do podobnych wniosków dochodzi się przy poddaniu oceny zawartej umowy poprzez pryzmat zasad współżycia społecznego. Czym innym jest natomiast, czy pozwany w jakikolwiek sposób skorzystał z przyznanych mu środków czy też ich beneficjentem okazała się wyłącznie jego konkubina. Okoliczność ta z punktu widzenia ważności umowy była jednak irrelewantna.

Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw do zawieszenia postępowania do czasu zakończenia postępowania karnego w sprawie (...), która nie ma charakteru prejudycjalnego w rozumieniu art. 177 §1 pkt 4 k.p.c. Uniewinnienie pozwanego od przestępstwa oszustwa nie miałoby wpływu na wynika aktualnie badanej sprawy, wobec wykazania, że sporna umowa została przez niego podpisana.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako bezzasadną.

Za podstawę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego przyjęto art. 102 k.p.c. w zw. z art. 391 §1 k.p.c. Szczególne okoliczności sprawy wynikają z faktu, że z dużą dozą prawdopodobieństwa aktualna wysoce niekorzystna sytuacja majątkowa pozwanego, mająca również swe źródło w spornej umowie, może wynikać z niezgodnego z prawem działania bliskiej skarżącemu osoby. Apelujący mógł zatem pozostawać w subiektywnie uzasadnionym przekonaniu, że nie powinien zwracać środków, z których nie skorzystał. Okoliczności te nie były wystarczające do odstąpienia od obciążania pozwanego kosztami procesu w pierwszej instancji, które powód musiał ponieść dla skutecznego dochodzenia swoich praw, w przeciwieństwie do postępowania apelacyjnego. Wprawdzie strona powodowa złożyła odpowiedź na apelację, lecz w istocie miała ona charakter czysto formalny i nie wnosiła do sprawy żadnych istotnych okoliczności.

O wynagrodzeniu ustanowionego dla powoda z urzędu pełnomocnika orzeczono na podst. art. 29 ust. 1 ustawy z dnia z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (t. jedn. Dz. U. z 2019 r., poz. 1513) oraz §8 pkt 6 w zw. z §16 ust. 1 pkt 2 i §4 ust. 2 i 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (t. jedn. Dz. U. z 2019 r., poz. 68).

SSA Marek Boniecki SSA Jan Kremer SSO Wojciech Żukowski