UZASADNIENIE

Powódka, L. C. wniosła o zasądzenie od pozwanej, Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w C., 150.000 zł. Podniosła, że dochodzi 120.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od 3 kwietnia 2008 r. do dnia zapłaty tytułem odszkodowania za zaniechanie przeniesienia prawa odrębnej własności lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w budynku przy ul. (...) w C.. Nieruchomość tę zajmowali jej poprzednicy prawni na podstawie umowy najmu z 10 września 2003 r. zawartej między Z. D. a jej przeciwniczką procesową. Domagała się również zapłaty 30.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 3 kwietnia 2008 r. do dnia zapłaty tytułem zadośćuczynienia za niesłuszną eksmisję, którą wykonano na podstawie wyroku Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 3 kwietnia 2008 r. (I C 1711/04).

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa. Zażądała zasądzenia na jej rzecz kosztów procesu według norm przepisanych.

Wyrokiem z 7 listopada 2019 r. Sąd Okręgowy: oddalił powództwo (pkt I), zasądził od powódki na rzecz pozwanej 5.417 zł tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnianie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty (pkt II), nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Białymstoku - na rzecz radcy prawnego P. B. 3.600 zł wraz z podatkiem VAT, tytułem wynagrodzenia za wykonywanie pomocy prawnej z urzędu (pkt III) oraz odstąpił od obciążania powódki nieuiszczonymi kosztami postępowania (pkt IV).

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne.

Powódka nabyła w całości spadek po J. D. (postanowienie Sądu Rejonowego w Białymstoku z 24 września 2012 r., II Ns 4966/12), która z kolei była jednym ze spadkobierców Z. D. (postanowienie Sądu rejonowego w Białymstoku z 25 czerwca 2014 r., II Ns 2041/13). Inicjatorka postępowania była w rezultacie następcą prawnym powyższych osób.

Sąd Okręgowy poczynił powyższe ustalenia faktyczne w oparciu o: pisma procesowe stron, dowody z niekwestionowanych dokumentów prywatnych, zeznania świadka D. S. oraz kart akt spraw XI C 396/18 i XI (...), które toczyły się przed Sądem Rejonowym w Białymstoku.

Sąd Okręgowy zważył, że, jak wynikało z art. 12 ust. 1 pkt. 1 i pkt 2 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz.U. 2001 Nr 4, poz. 27 ze zm.; dalej: „u.s.m.”), na pisemne żądanie członka, któremu przysługuje spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielnia jest obowiązana zawrzeć umowę przeniesienia własności tej nieruchomości, po dokonaniu spłaty zobowiązań związanych z budową. Z. D. nie spełnił tych przesłanek, gdyż nigdy nie przysługiwało mu spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu.

Nie zaktualizowała się również wobec niego dyspozycja art. 48 ust.1 u.s.m. Zgodnie z tym przepisem, spółdzielnia ma obowiązek zawrzeć z najemcą umowę przeniesienia własności lokalu, który stanowił mieszkanie przedsiębiorstwa państwowego, jeżeli najemca ten był uprawniony do korzystania z lokalu w dniu przejęcia, a nadto dokonał spłaty zadłużenia z tytułu świadczeń wynikających z najmu. Co prawda poprzednicy prawni powódki w dniu 3 kwietnia 2008 r. wystąpili z wnioskiem o przeniesienie odrębnej własności lokalu, niemniej umowa najmu, jaka łączyła pozwaną z Z. D., została wypowiedziana ze skutkiem na 31 sierpnia 2004 r. Po tym czasie, aż do wykonania eksmisji orzeczonej wyrokiem Sądu Rejonowego z 30 grudnia 2004 r., zajmował on tę nieruchomość bez tytułu prawnego. Wbrew dyspozycji art. 48 u.w.m., ciążył na nim nadto dług z tytułu umowy najmu, który w dniu 31 sierpnia 2004 r. wynosił 7.286,27 zł, a na dzień eksmisji 15.601,64 zł. Skoro poprzednikom prawnym powódki nie przysługiwało prawo żądania przeniesienia na ich rzecz odrębnej własności lokalu, to roszczenie o odszkodowanie było bezzasadne.

Nie udowodniła ona również, że wykonanie eksmisji nastąpiło z naruszeniem zasad współżycia społecznego. Opróżnienia lokalu dokonał uprawniony organ (komornik sądowy) w oparciu o prawomocne orzeczenie sądu (wyrok SR w Białymstoku, I C 1711/04).

Z tych przyczyn powództwo oddalono.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł w oparciu o art. 98 k.p.c. Zasądził od powódki na rzecz pozwanej 5.400 zł (§ 2 pkt 6 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, Dz.U. 2015, poz. 1804 ze zm.; dalej: „Rozp.R.pr.”) oraz 17 zł (opłata skarbowa). Na podstawie art. 102 k.p.c. odstąpił od obciążania powódki nieuiszczonymi kosztami postępowania.

Apelację od powyższego wyroku złożyła powódka. Zaskarżyła go w zakresie, w jakim Sąd Okręgowy oddalił powództwo oraz nałożył na nią obowiązek zwrotu kosztów procesu. Zarzuciła naruszenia:

1. art. 233 § 1 k.p.c., poprzez dokonanie przez Sąd I Instancji oceny dowodów w sposób przekraczający granicę swobodnej ich oceny oraz w sposób niewszechstronny, nielogiczny i sprzeczny z zasadami doświadczenia życiowego, polegający na: ustaleniu, iż powódka nie wykazała, aby eksmisja nastąpiła z naruszeniem zasad współżycia społecznego, w sytuacji gdy to działania pozwanej Spółdzielni Mieszkaniowej doprowadziły w konsekwencji do eksmisji (uniemożliwienie wykupu mieszkania);

2. art. 227 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, polegające w szczególności na ustaleniu, że powódce, jako następcy prawnemu Z. D., nie przysługiwało uprawnienie do wykupu zajmowanego lokalu mieszkalnego, położonego w C. przy ul. (...);

3. art. 102 k.p.c., poprzez jego niezastosowanie i niezwolnienie powódki od kosztów postępowania;

4. art. 91 § 1 ¹ k.p.c., poprzez jego zastosowanie i zasądzenie kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie, w sytuacji gdy niniejsza sprawa zawisła przed wejściem w życie nowelizacji z dnia 4 lipca 2019 r., a więc zastosowanie powinny mieć przepisy dotychczasowe (art. 15 ustawy z dnia 4 lipca 2019 r., o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw).

Z uwagi na powyższe wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości, ewentualnie o uchylenie tego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Domagała się również rozpoznania apelacji na posiedzeniu niejawnym w trybie art. 374 k.p.c.

W odpowiedzi na apelację pozwana wniosła o jej oddalenie oraz o zasądzenie na jej rzecz kosztów procesu według norm przepisanych.

SĄD APELACYJNY ZWAŻYŁ CO NASTĘPUJE.

Apelacja nie była zasadna.

Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia faktycznie poczynione przez Sąd Okręgowy, które dotyczyły: objęcia przez powódkę spadku po Z. D. i J. D.; trybu i chwili przeniesienia na rzecz pozwanej własności budynku przy ul. (...) w C.; zawarcia oraz daty wypowiedzenia umowy najmu między nią a Z. D.; długu powstałego z tego stosunku prawnego; a także podstawy i daty przeprowadzenia eksmisji. Okoliczności te zostały wywiedzione z niespornych twierdzeń stron, jak też z dowodów w postaci niekwestionowanych dokumentów oraz zeznań świadka D. S.. Nie były też podważane w apelacji, bowiem zawarte w niej zarzuty naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. odnosiły się w istocie do sposobu zastosowania przepisów prawa materialnego.

Na uwzględnienie zasługiwała również ocena prawna dokonana przez Sąd Okręgowy. Należy powtórzyć, że powódka nie wykazała, aby jej poprzednicy prawni sformułowali skuteczne żądanie przeniesienia odrębnej własności lokalu mieszkalnego znajdującego się w budynku przy ul. (...). W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku słusznie wskazano, że uprawnienie takie nie przysługiwało im w oparciu o przywołany w pozwie art. 12 ust. 1 u.s.m. Norma ta dawała co prawda możliwość domagania się zawarcia umowy przeniesienia własności nieruchomości lokalowej, niemniej jedynie w sytuacji, gdy z żądaniem takim wystąpi osoba, która dysponuje spółdzielczym lokatorskim prawem do lokalu mieszkalnego. To ostatnie nigdy zaś nie przysługiwało powódce oraz jej poprzednikom prawnym. Jeden z nich – Z. D. – zawarł z pozwaną jedynie umowę najmu, co zresztą, jak zasadnie wskazał Sąd Okręgowy, również nie kreowało prawa do nabycia nieruchomości pozwanej. Oceny tej nie mogła zmienić treść art. 48 u.s.m. Norma ta dawała najemcy, o ile spłacił zadłużenie z tytułu świadczeń wynikających z umowy najmu, uprawnienie do żądania przeniesienia własności wynajmowanego przez niego lokalu mieszkalnego, który przed przejęciem przez spółdzielnię mieszkaniową stanowił mieszkanie przedsiębiorstwa państwowego. Z. D. nie spełnił wszystkich powyższych kumulatywnych przesłanek. Wprawdzie 3 kwietnia 2008 r. złożył pozwanej pisemne żądanie przeniesienia własności lokalu położonego w budynku przy ul. (...), niemniej w chwili kiedy to uczynił, od niemal 4 lat nie łączył go z nią stosunek najmu, który ustał na skutek wypowiedzenia (powództwo o ustalenie bezskuteczności tego wypowiedzenia zostało prawomocnie oddalone; wyrok – k. 75 akt XI C 396/18). Wbrew treści dyspozycji art. 48 u.s.m., nie spłacił wówczas również zadłużenia, które powstało na podstawie powyższej umowy.

W rezultacie, z uwagi na niemożność zarzucenia pozwanej bezprawności działania, czy też niewykonania istniejącego między stronami zobowiązania, nie ziściły się wobec niej przesłanki odszkodowawcze - w szczególności opisane w przepisach o odpowiedzialności deliktowej (art. 416 k.c.) i kontraktowej (art. 471 k.c.).

Powództwo było niezasadne również w zakresie, w jakim domagano się w nim zapłaty zadośćuczynienia. Podstawą prawną tego roszczenia był art. 448 k.c. w zw. z art. 24 k.c., który do zaktualizowania wymaga zaistnienia bezprawnego naruszenia dobra osobistego. Reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika inicjatorka postępowania powiązała powstanie swojej krzywdy wyłącznie z samym faktem dokonania eksmisji z lokalu będącego własnością pozwanej. Nie podniosła natomiast, że w wyniku tego zdarzenia, na skutek działania jej przeciwniczki procesowej, doznała uszczerbku w dobrach osobistych. Nie zgłosiła w szczególności żadnych zastrzeżeń odnośnie zachowania przedstawicieli pozwanej w trakcie czynności egzekucyjnych. Ta zresztą wszczęła egzekucję dopiero po próbach nakłonienia Z. D. do spełnienia wymagalnych świadczeń, w tym poprzez rozłożenie mu długu na raty (pisma pozwanej – k. 21, 22). Nie można też tracić z pola widzenia, że eksmitowanym osobom przyznano prawo do lokalu socjalnego (wyrok – k. 26, 27 akt XI C 396/18). Samo nakazanie im (w trym powódce) opuszczenia mieszkania nie było bezprawne i nie nastąpiło wbrew dyspozycji art. 5 k.c., bowiem przyjęcie odmiennej tezy prowadziło do podważenia wiążącej mocy prawomocnego wyroku orzekającego eksmisję (art. 365 § 1 k.p.c.; wyrok – k. 26, 27 akt XI C 396/18).

Z tych wszystkich przyczyn powództwo słusznie zostało oddalone.

Apelacja nie była zasadna również w części, w jakiej kwestionowano rozstrzygnięcie obciążające powódkę obowiązkiem zwrotu kosztów procesu. W sprawie nie było sporne, że znajduje się ona w trudnej sytuacji ekonomicznej, niemniej, jak wynika z ugruntowanego stanowiska judykatury, do zastosowania dyspozycji art. 102 k.p.c. nie wystarcza sama zła sytuacja materialna strony (pozaprocesowa przesłanka odstąpienia od obciążenia kosztami procesu). Konieczne jest również zaistnienie takich okoliczności, które mają swoje źródło w przebiegu samego postępowania (przesłanka procesowa; patrz: postanowienie SN z dnia 19 września 2013 r. I CZ 183/12; Postanowienie SN z 24 października 2013 r. IV CZ 61/13). Powódka nie wykazała ich istnienia. W szczególności brak podstaw, aby uznać, że jej przekonanie o zasadności powództwa było oparte - co jest konieczne do zastosowania art. 102 k.p.c. (patrz: postanowienie SN z 19 września 2013 r. I CZ 183/12) - na obiektywnych podstawach, skoro, jak już wyżej wskazano, zgłoszone przez nią twierdzenia prima facie nie korelowały z okolicznościami zawartymi w przepisach, z których wywodziła swoje roszczenia. W takich okolicznościach nie byłoby zasadne pozbawianie pozwanej kosztów, jakie poniosła do celowej obrony swoich praw, tym bardziej, że, co nie zostało zaprzeczone, wydatki te zostały pokryte z wpłat jej członków – uprawnionych z tytułu spółdzielczych praw do lokalu.

Mając to na uwadze Sąd Apelacyjny orzekł jak w pkt I sentencji na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania odwoławczego również rozstrzygnięto w oparciu o zasadę odpowiedzialności za wynik sporu (art. 98 § 1 k.p.c.). Także na tym etapie sprawy nie było podstaw do zastosowania art. 102 k.p.c., bowiem nie pojawiła się u powódki nowa okoliczność powiązana z procesem, która przemawiałaby za potrzebą zastosowania wobec niej zasad słusznościowych. Przeciwnie, w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku w sposób jasny wyłożono przyczyny, dla których jej żądanie nie mogło być uwzględnione. W sytuacji więc gdy mimo braku obiektywnych podstaw uzasadniających jej przekonanie o istnieniu roszczenia, podtrzymała swoje stanowisko w apelacji, którą sporządzono na jej wyraźną prośbę (apelacja – k. 48), nie ziściły się przesłanki do odstąpienia od obciążania jej kosztami sądowymi. Z tych przyczyn powinna zwrócić pozwanej wydatki, jakie ta poniosła na wynagrodzenie swojego pełnomocnika procesowego (§ 2 pkt 6 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 Rozp.R.pr.). Odsetki od powyższego świadczenia zasądzono na podstawie art. 98 § 1¹ k.p.c.

Mając to na względzie Sąd Apelacyjny orzekł jak w pkt II sentencji w oparciu o art. 108 § 1 k.p.c.

Wynagrodzenie na rzecz radcy prawnego ustanowionego powódce z urzędu przyznano na podstawie § 8 pkt 6 w zw. z § 16 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz.U. z 2016 r. poz. 1714).

Z uwagi na powyższe orzeczono jak w pkt III sentencji.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE