Sygn. akt II Ca 736/19

POSTANOWIENIE

Dnia 27 sierpnia 2020 roku

Sąd Okręgowy w Lublinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący Sędzia Sądu Okręgowego Dariusz Iskra (sprawozdawca)

Sędziowie: Sędzia Sądu Okręgowego Anna Ścioch-Kozak

Sędzia Sądu Okręgowego Marta Postulska-Siwek

po rozpoznaniu w dniu 27 sierpnia 2020 roku w Lublinie, na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa A. K.

przeciwko B. J.

o zamianę dożywocia na rentę

na skutek apelacji powoda od wyroku Sądu Rejonowego w Rykach z dnia 21 stycznia 2019 roku, w sprawie I C 24/18

postanawia:

I. uchylić zaskarżony wyrok:

1) w punktach I, II i IV i umorzyć w tym zakresie postępowanie w sprawie,

2) w punkcie III i przyznać adwokatowi T. W. kwotę 2952 zł (dwa tysiące dziewięćset pięćdziesiąt dwa złote) tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez tego adwokata z urzędu A. K. w postępowaniu odwoławczym, w tym kwotę 276 zł (dwieście siedemdziesiąt sześć złotych) z tytułu podatku od towarów i usług, i kwotę tę nakazać wypłacić z sum budżetowych Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Rykach.

II. przyznać adwokatowi T. W. kwotę 1476 zł (tysiąc czterysta siedemdziesiąt sześć złotych) tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez tego adwokata z urzędu A. K. w postępowaniu odwoławczym, w tym kwotę 276 zł (dwieście siedemdziesiąt sześć złotych) z tytułu podatku od towarów i usług, i kwotę tę nakazać wypłacić z sum budżetowych Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Rykach.

Anna Ścioch-Kozak Dariusz Iskra Marta Postulska-Siwek

Sygn. akt II Ca 736/19

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 12 stycznia 2018 roku, złożonym do Sądu Rejonowego w Rykach w dniu 22 stycznia 2018 roku, powód – A. K. wniósł o zasądzenie od pozwanej – B. J. „dożywotniej renty z powodu zbycia przez osobę zobowiązana z umowy dożywocia otrzymanej nieruchomości” oraz o zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów procesu według norm przepisanych (k. 3-4).

W uzasadnieniu pozwu powód wskazał między innymi, że powód i jego żona zawarli z pozwaną umowę przenoszącą własność nieruchomości, która to umowa była w rzeczywistości umową dożywocia. W 1997 roku pozwana zbyła przedmiotową nieruchomość, a powód i jego żona zrzekli się ograniczonych praw rzeczowych obciążających zbywaną nieruchomość.

*

W odpowiedzi na pozew B. J., reprezentowana przez pełnomocnika wniosła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej zwrotu kosztów postępowania (k. 34-37v).

*

W piśmie procesowym z dnia 6 listopada 2018 roku A. K., reprezentowany przez pełnomocnika, wskazał, że wnosi o zasądzenie od B. J. na swoją rzecz comiesięcznej renty w wysokości 1000 zł, płatnej do dnia każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku opóźnienia w płatności, od dnia 11 każdego miesiąca do dnia zapłaty (k. 60-62).

*

Wyrokiem z dnia 21 stycznia 2019 roku Sąd Rejonowy w Rykach:

I. oddalił powództwo;

II. oddalił wniosek powoda o zasądzenie od pozwanej kosztów procesu;

III. zasądził od Skarbu Państwa na rzecz adwokata T. W. kwotę 2952 tytułem pomocy prawnej świadczonej z urzędu;

IV. nie obciążył powoda kosztami procesu (k. 72).

*

Od wyroku z dnia 21 stycznia 2019 roku apelację wniósł A. K., reprezentowany przez pełnomocnika, zaskarżając wyrok w całości.

Powód zarzucił:

„- Naruszenie prawa materialnego – art. 913 § 1 kc poprzez jego niezastosowanie i nieuwzględnienie żądania powoda o zmianę dożywocia na dożywotnią rentę oraz art. 5 kc poprzez uznanie, że korzystanie ze swoich uprawnień przez pozwaną nie narusza zasad współżycia społecznego.

- Naruszenie prawa procesowego - art. 233 § 1 kpc poprzez błędną ocenę dowodów w szczególności poprzez uznanie, że umowa darowizny z dnia 17 sierpnia 1992 r. na mocy której A. i Z. K. darowali B. J. nieruchomość położona w J. nie stanowiła umowy dożywocia podczas gdy jak wynika z uzasadnienia wyroku str. 2 – B. J. ustanowiła na rzecz A. i Z. małżonków K. dożywotnią i nieodpłatną służebność mieszkania”.

Powód wniósł o:

„1. zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od Pozwanej – B. J. na rzecz Powoda – A. K. comiesięcznej renty w wysokości 1000 zł. płatnej do dnia 10 każdego miesiąca wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku opóźnienia w płatności od dnia 11 każdego miesiąca do dnia zapłaty;

2. zasądzenie od Pozwanej na rzecz Powoda kosztów procesu za obie instancje według norm przypisanych;

ewentualnie, na wypadek uznania przez sąd, że zachodzi konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości lub że sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy oraz na wypadek nieuwzględnienia wniosku z punktu 1, wniósł o:

3. uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania” (k. 86-89).

÷

W odpowiedzi na apelację B. J., reprezentowana przez pełnomocnika, wniosła o oddalenie apelacji w całości i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania według norm przepisanych (k. 101-102).

÷

W piśmie procesowym z dnia 30 lipca 2020 roku pełnomocnik pozwanej wniósł o zasądzenie od Skarbu Państwa na swoją rzecz kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu za udział w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych.

Pełnomocnik złożył oświadczenie, że koszty postępowania apelacyjnego nie zostały pokryte przez powoda ani w całości ani w części (k. 111-113).

*

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Na wstępie należy wskazać, że do rozpoznania apelacji miały zastosowanie przepisy Kodeksu postępowania cywilnego w brzmieniu sprzed wejścia w życie ustawy z dnia 4 lipca 2019 roku o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r. poz. 1469).

Przepis art. 9 ust. 4 ustawy z dnia 4 lipca 2019 roku stanowi, że do rozpoznania środków odwoławczych wniesionych i nierozpoznanych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się przepisy ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu dotychczasowym.

÷

Zaskarżony wyrok podlega uchyleniu w punktach I, II i IV, a postępowanie w sprawie umorzeniu w tym zakresie.

Przepis art. 386 § 3 k.p.c. stanowi, że jeżeli pozew ulega odrzuceniu albo zachodzi podstawa do umorzenia postępowania, sąd drugiej instancji uchyla wyrok oraz odrzuca pozew lub umarza postępowanie.

Przepis art. 355 k.p.c., w brzmieniu mającym zastosowanie w rozpoznawanej sprawie, stanowi, że sąd umorzy postępowanie, jeżeli powód ze skutkiem prawnym cofnął pozew, strony zawarły ugodę lub została zatwierdzona ugoda zawarta przed mediatorem albo z innych przyczyn wydanie wyroku stało się zbędne lub niedopuszczalne.

W rozpoznawanej sprawie wydanie wyroku przez Sąd Okręgowy, który miałby rozstrzygać o całości żądania pozwu, stało się niedopuszczalne.

Z zaświadczenia z dnia 27 sierpnia 2020 roku z systemu (...)-SAD Systemu Informatycznego Sądów wynika, że powód – A. K. zmarł w dniu 22 maja 2020 roku (k. 116-118).

W rozpoznawanej sprawie nie ma zastosowania przepis art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c., z którego wynika, że sąd zawiesza postępowanie z urzędu w razie śmierci strony.

Powołany wyżej przepis wiąże się ściśle z przepisem art. 180 § 1 pkt 1 k.p.c., który stanowi, że sąd postanowi podjąć postępowanie z urzędu, gdy ustanie przyczyna zawieszenia, w szczególności (…) w razie śmierci strony – z chwilą zgłoszenia się lub wskazania następców prawnych zmarłego albo z chwilą ustanowienia we właściwej drodze kuratora spadku.

Z przepisu art. 180 § 1 pkt 1 k.p.c. należy wyprowadzić wniosek, że nie można byłoby podjąć postępowania, gdyby z góry było wiadomo, że nie będzie następcy prawnego zmarłej osoby fizycznej, ponieważ prawo lub obowiązek stanowiące przedmiot postępowania nie przejdzie nigdy na następcę zmarłego.

Przepis art. 922 § 1 k.c. stanowi, że prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi niniejszej.

Przepis art. 922 § 2 in principio k.p.c. stanowi, że nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą.

Jeżeli zatem prawo lub obowiązek będące przedmiotem procesu są ściśle związane z osobą zmarłej strony, nie ma podstaw do zawieszenia postępowania na podstawie art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c., ponieważ postępowanie takie nigdy nie mogłoby zostać podjęte. W omawianym wypadku wydanie wyroku w sprawie staje się nie tylko zbędne, ale również niedopuszczalne.

÷

W rozpoznawanej sprawie powód oparł swoje żądanie zasądzenia renty na podstawie faktycznej wynikającej z przepisu art. 914 k.c. Powód wskazał bowiem, że domaga się zasądzenia od pozwanej renty w związku ze sprzedażą przez pozwaną w 1997 roku nieruchomości oznaczonej w pozwie, która jego zdaniem została zbyta na rzecz pozwanej w 1992 roku na podstawie umowy dożywocia.

Przepis art. 914 k.c. stanowi, że jeżeli zobowiązany z tytułu umowy o dożywocie zbył otrzymaną nieruchomość, dożywotnik może żądać zamiany prawa dożywocia na dożywotnią rentę odpowiadającą wartości tego prawa.

Powództwo obejmujące żądanie zamiany prawa dożywocia na dożywotnią rentę oparte na podstawie faktycznej w skazanej w treści przepisu art. 914 k.c. jest powództwem o ukształtowanie prawa. Wyrok uwzględniający tego rodzaju powództwo wywołuje skutki prawne dopiero z chwilą uprawomocnienia się.

Z przepisów art. 908 § 1 k.c., art. 911 k.c. i art. 912 k.c. wynika, że prawo dożywocia jest niezbywalne i niedziedziczne. Nie podlega zatem dziedziczeniu przez spadkobierców dożywotnika.

Nie podlegają również dziedziczeniu wszelkie uprawnienia dożywotnika, które dopiero mogłyby powstać w przyszłości w wyniku prawomocnego ukształtowania stosunku prawnego dożywocia (art. 913 § 1 k.c., art. 914 k.c., art. 915 k.c.).

W związku z tym, że wygasło roszczenie procesowe A. K. o zamianę prawa dożywocia na dożywotnią rentę, to abstrahując od oceny zasadności tego roszczenia, należy przyjąć, że postępowanie w sprawie nie może dalej się toczyć, gdyż brak jest podmiotu po stronie powodowej, z udziałem którego postępowanie to mogłoby zostać podjęte po śmierci powoda.

W związku z powyższym na podstawie art. 386 § 3 k.p.c. należało uchylić zaskarżony wyrok:

1) w punktach I, II i IV i umorzyć w tym zakresie postępowanie w sprawie,

2) w punkcie III i przyznać adwokatowi T. W. kwotę 2952 zł tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez tego adwokata z urzędu A. K. w postępowaniu odwoławczym, w tym kwotę 276 zł (dwieście siedemdziesiąt sześć złotych) z tytułu podatku od towarów i usług, i kwotę tę nakazać wypłacić z sum budżetowych Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Rykach.

Uchylenie zaskarżonego wyroku w punkcie I i umorzenie postępowania w tym zakresie powoduje, że nie może w sprawie zapaść rozstrzygnięcie o kosztach procesu i to zarówno za pierwszą, jak i drugą instancję. Brak jest bowiem podmiotu po stronie powodowej, na rzecz którego lub od którego mogłyby zostać zasądzone koszty procesu.

Sąd Okręgowy przyznał natomiast pełnomocnikowi powoda koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez tego adwokata z urzędu A. K. w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji. W tym zakresie rozstrzygnięcie Sądu drugiej instancji jest zgodne z tym rozstrzygnięciem, które pierwotnie zapadło w Sądzie Rejonowym.

*

Na podstawie art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 roku – Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2019 r. poz. 1513 – tekst jednolity ze zm.) Sąd Okręgowy postanowił przyznać adwokatowi T. W. kwotę 1476 zł tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez tego adwokata z urzędu A. K. w postępowaniu odwoławczym, w tym kwotę 276 zł z tytułu podatku od towarów i usług, i kwotę tę nakazać wypłacić z sum budżetowych Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Rykach.

Przyznana kwota obejmuje opłatę za czynności adwokackie ustaloną na podstawie § 8 pkt 5 w zw. z § 16 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. z 2019 r. poz. 18 – tekst jednolity) i powiększoną o stawkę podatku od towarów i usług.

*

Z tych wszystkich względów i na podstawie powołanych wyżej przepisów Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji wyroku.

Anna Ścioch-Kozak Dariusz Iskra Marta Postulska-Siwek