WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 października 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach w II Wydziale Karnym w składzie:

Przewodniczący

SSA Mirosław Ziaja (spr.)

Sędziowie

SSA Małgorzata Niementowska

SSO del. Karina Maksym

Protokolant

Agnieszka Bargieł

przy udziale prokuratora Prokuratury Okręgowej w Katowicach Arkadiusza Kozłowskiego

po rozpoznaniu w dniu 3 października 2019 r. sprawy

1. J. J. , ur. (...) w P., s. R. i B.

oskarżonego o czyn z art. 299 § 1 i 5 k.k. w zw. z art. 12 kk i art. 65 § 1 k.k. i inne;

2. A. W. , ur. (...) w S., s. T. i B.

oskarżonego czyn z art. 271 § 1 i 3 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i art. 65 § 1 k.k. i inne;

3. A. Ż. , ur. (...) w R., s. M. i P.

oskarżonego o czyn z art. 299 § 1 i 5 k.k., w zw. z art. 12 k.k. i art. 65 § 1 k.k.;

na skutek apelacji obrońców oskarżonych

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 22 maja 2018 roku, sygn. akt XVI K 91/15

1. uchyla orzeczenie zawarte w punkcie 21 zaskarżonego wyroku;

2. w pozostałym zakresie zaskarżony wyrok utrzymuje w mocy;

3. zasądza od Skarbu Państwa (Sąd Okręgowy w Katowicach) na rzecz adwokata M. H. – Kancelaria Adwokacka w M. kwotę 738 (siedemset trzydzieści osiem) złotych, w tym 23 % VAT, tytułem obrony z urzędu udzielonej oskarżonemu A. W. w postępowaniu odwoławczym;

4. zasądza od oskarżonych na rzecz Skarbu Państwa opłaty za drugą instancję odpowiednio od:

- oskarżonego J. J. w kwocie 600 (sześćset złotych);

- oskarżonego A. Ż. w kwocie 900 (dziewięćset złotych);

i obciąża ich wydatkami postępowania odwoławczego w częściach przypadających każdemu z nich.

SSO del. Karina Maksym SSA Mirosław ZiajaSSA Małgorzata Niementowska

sygn. akt II AKa 48/19

Uzasadnienie wyroku sporządzone z urzędu

w części uchylającej

Sąd Okręgowy w Katowicach wyrokiem z dnia 22 maja 2018 r. sygn. akt XVI K 91/15 uznał m.in. oskarżonych za winnych odpowiednio:

1. J. J. występków określonych w przepisach art.

a. 299§1 i 5 kk w zw. z art. 12 kk i art. 65§1 kk w brzmieniu obowiązującym do dnia 30 czerwca 2015 r. w zw. z art. 4§1 kk popełnionego w okresie od 27 czerwca 2002 r. do 18 listopada 2002 r. w C. i za to na podstawie art. 299 § 5 kk w zw. z art. 65§1 kk oraz art. 33§2 i 3 kk w zw. z art. 4§1 kk wymierzył mu karę 1 roku i 1 miesiąca pozbawienia wolności i 100 stawek dziennych grzywny, ustalając wysokość jednej stawki dziennej na kwotę 10 zł;

b. art. 299§1 i 5 kk w zw. z art. 12 kk i art. 65 kk w brzmieniu obowiązującym do dnia 30 czerwca 2015 r. w zw. z art. 4§1 kk popełnionych w warunkach ciągu przestępstw, pierwsze w dniach od 27 czerwca 2002 r. do 25 października 2002 r. w C. i drugie
w dniu 3 października 2002 r. w P. i za to na mocy art. 299§5 kk w zw. z art. 65 kk
w zw. z art. 91§1 kk oraz art. 33§2 i 3 kk w brzmieniu obowiązującym do dnia 30 czerwca 2015 r. w zw. z art. 4§1 kk wymierzył mu karę 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności oraz 150 stawek dziennych grzywny po 10 zł każda, a nadto orzekł wobec tego oskarżonego na podstawie art. 91§2 kk i art. 86§ 1 i 2 w brzmieniu obowiązującym do dnia 30 czerwca 2015 r. w zw. z art. 4§1 kk jedną karą łączną 2 lat pozbawienia wolości, której wykonanie na mocy art. 69§1 i 3 kk w zw. z art. 70§2 kk i art. 73§2 kk w brzmieniu obowiązującym do dnia 30 czerwca 2015 r. w zw. z art. 4§1 kk warunkowo zawiesił na okres próby wynoszący 4 lata, oddając w tym czasie oskarżonego pod dozór kuratora sądowego oraz jedną karę łączną grzywny w wymiarze 150 stawek dziennych po 10 zł każda, na poczet której zaliczył okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie od dnia 5 kwietnia 2004 r. do dnia 9 czerwca 2004 r uznają grzywnę za wykonaną do wysokości 132 stawek dziennych;

2. A. W. , co do którego stosowano przepisy kodeksu karnego
w brzmieniu obowiązującym do dnia 30 czerwca 2015 r. w zw. z art. 4§1 kk, za winnego występków określonych w przepisach:

a. art. 271§3 kk w zw. z art. 12 kk i art. 65§1 kk popełnionego w okresie od dnia
24 czerwca 2002 r. do dnia 27 listopada 2002 r. w S. i za to na mocy art. 271§3 kk
w zw. z art. 65 kk oraz art. 33§2 i 3 kk wymierzył mu karę 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności oraz 300 stawek dziennych grzywny po 30 zł każda;

b. art. 299§1 i 3 kk w zw. z art. 12 kk i art. 65 kk popełnionych w warunkach ciągu przestępstw i tak pierwsze w okresie od dnia 27 czerwca 2002 r. do dnia 25 października 2002 r. w S., drugie popełnione w dniu 3 października 2002 r. w Z. i za to na mocy art. 299§5 kk w zw. z art. 65 kk w zw. z art. 91§1 kk oraz art. 33§2 i 3 kk wymierzył mu karę 2 lat pozbawienia wolności i 150 stawek dziennych grzywny po 30 zł każda, przy czym na podstawie art. 91§2 kk i art. 86§1 i 2 kk orzekł wobec niego jedną łączną karę 2 lat pozbawienia wolności, której wykonanie na mocy art. 69§1 i 3 kk w zw. z art. 70§2 kk i art. 73§2 kk warunkowo zawieszono na okres próby wynoszącej 5 lat, oddając oskarżonego w tym czasie pod dozór kuratora sądowego oraz jedną karę łączną grzywny
w wymiarze 300 stawek dziennych po 30 zł każda, przy czym na poczet tej kary zaliczono okres tymczasowego aresztowania oskarżonego w sprawie od dnia 5 kwietnia 2004 r. do dnia 31 marca 2005 r. uznając grzywnę za wykonaną w całości;

3. A. Ż. , co do którego stosowano przepisy kodeksu karnego
w brzmieniu obowiązującym do dnia 30 czerwca 2015 r. w zw. z art. 4§1 kk, za winnego występku określonego w przepisie art. 299§1 i 5 kk w zw. z art. 12 kk i art. 65§1 kk popełnionego w okresie od maja 2002 r. do września 2002 r. w C. i za to na mocy art. 299§5 kk w zw. z art. 65 kk oraz art. 33§2 i 3 kk wymierzył mu karę 1 roku i 1 miesiąca pozbawienia wolności, której wykonanie na podstawie art. 69§1 i 3 kk oraz art. 70§2 kk
w zw. z art. 73§2 kk warunkowego zawiesił na okres próby wynoszący 3 lata i 100 stawek dziennych grzywny po 30 zł każda, przy czym na poczet tej kary zaliczono okres rzeczywistego pozbawienia wolność oskarżonego w dniu 28 września 2004 r. uznając tym samym grzywnę za wykonaną do kwoty 2 stawek dziennych.

Jednocześnie Sąd Okręgowy na mocy art. 299§7 kk orzekł przepadek na rzecz Skarbu Państwa środków pieniężnych w kwocie 1.000.000 zł, których dotyczyło postanowienie Prokuratury Okręgowej w Katowicach z dnia 4 października 2002 r.
o wstrzymaniu transakcji wypłaty z rachunku Bank (...) w O. Oddział
w Z. nr (...)- (...) (...) należącego do firmy (...)
z siedzibą w S. ul. (...), a przekazanych postanowieniem Prokuratury Okręgowej w Katowicach z dnia 24 września 2004 r. na konto I Urzędu Skarbowego
w K..

Powyższy wyrok w całości zaskarżyli obrońcy w/w oskarżonych i tak:

1. obrońca oskarżonego A. W. wyrokowi temu zarzucił naruszenie przepisów art. 4, art. 7 i art. 410 kpk poprzez odmowę przyznania wiarygodności wyjaśnieniom oskarżonego, a w konsekwencji błąd w ustaleniach faktycznych, że oskarżony dopuścił się zarzucanych mu czynów, w konkluzji wnosząc o jego zmianę i uniewinnienie oskarżonego od zarzucanych mu czynów, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania;

2. obrońca oskarżonego J. J. wyrokowi temu zarzucił
w pierwszej kolejności obrazę przepisów prawa materialnego, a to art. 299§7 kk polegającą na orzeczeniu przepadku środków pieniężnych w kwocie 1.000.000 zł w sytuacji braku istnienia przesłanek umożliwiających zastosowanie przedmiotowej regulacji, a nadto naruszenie przepisów postępowania, a to art. 7 kpk w zw. z art. 410 kpk poprzez dowolną ocenę materiału dowodowego zwłaszcza w zakresie źródła pochodzenia i przeznaczenia kwoty 1.000.000 zł oraz udziału oskarżonego w przestępczym procederze… i braku świadomości, że jego firma wykorzystywana jest do przestępczego procederu,
a w konsekwencji błędy w ustaleniach faktycznych oraz ostrożności rażącą surowość orzeczonej kary, w konkluzji wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uchylenie jego pkt 21
w zakresie przepadku kwoty 1.000.000 zł na rzecz Skarbu Państwa, ewentualnie
o uniewinnienie oskarżonego od zarzucanych mu czynów lub orzeczenie łagodniejszej kary;

3. obrońca oskarżonego A. Ż. wyrokowi temu zarzucił naruszenie przepisów postępowania, a to art. 4, 7, 410 i 424§1 kpk wyrażające się głównie
w oparciu się na wybiórczym materialne dowodowym, w szczególności wyjaśnieniach oskarżonego J. F. złożonych w postępowaniu przygotowawczym stanowiących pomówienia dostosowane to tezy śledczej skonstruowanej wobec oskarżonego
o tym, że był on „szarą eminencją” uczestniczącą w procederze „prania brudnych pieniędzy”,
a w konsekwencji błąd w ustaleniach faktycznych, że A. Ż. miał popełnić zarzucane mu przestępstwo, a tym samym wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku
i uniewinnienie oskarżonego od zarzucanego mu czynu, ewentualnie o jego uchylenie
i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Jakkolwiek sąd ad quem nie podzielił argumentacji obrońcy oskarżonego J. J. uzasadniającej zarzut obrazy przepisu art. 299§7 kk, to jednak finalnie uznał, że pkt
21 zaskarżonego wyroku wydany został z obrazą prawa materialnego wyrażonego
w powołanym wyżej przepisie, co przy braku apelacji wniesionej przez prokuratora na niekorzyść, nie pozwalała na konwalidowanie tego orzeczenia na etapie odwoławczym, tym bardziej, że w pisemnych motywach zaskarżonego wyroku, co do wyjaśnienia podstaw faktyczno-prawnych przepadku na rzecz Skarbu Państwa kwoty 1.000.000 zł. Sąd Okręgowy nie zawarł jakiegokolwiek uzasadnienia, a nadto nie wskazał, którego z oskarżonych wspomniany środek karny dotyczy, co z kolei uniemożliwia ocenę zasadności tego orzeczenia z punktu widzenia stanowiącej jego podstawę normy prawnej.

Tym samym niezbędne stało się orzeczenie o charakterze kasatoryjnym, tym bardziej, że wspomniana wyżej kwota pieniędzy w niniejszym postępowaniu stanowi dowód rzeczowy,
w przedmiocie którego w dalszym ciągu otwarte pozostaje rozstrzygnięcie.

Bezsporne w sprawie jest, że w dacie czynu przepadek rzeczy stanowił środek karny, który wprawdzie nie był karą jednak jego penalny charakter znacząco zwiększył dolegliwość wobec oskarżonego, któremu przypisano czyn zabroniony wiążący się z potrzebą, bądź koniecznością, jak chociażby w przypadku przepisu art. 299§7 kpk. orzeczenia przepadku. Niewątpliwe jest również i to, że przepadek o jakim mowa w powołanym wyżej przepisie stanowił środek karny dotyczący specyficznych przedmiotów powiązanych bezpośrednio albo pośrednio z przestępstwem prania brudnych pieniędzy, czy też korzyści majątkowych lub ich równowartości pochodzących z przestępstwa o jakim mowa w art. 299§1 lub 2 kk.

Wprawdzie w aktualnym stanie prawnym przepadek przedmiotów, korzyści majątkowej lub jej równowartości nie stanowi środka karnego, to jednak ich orzeczenie w konkretnym wypadku, nawet jeśli ma charakter obligatoryjny, może wiązać się ze znaczącym zwiększeniem dolegliwości wobec oskarżonego, którego potrzebę orzeczenia tak
z prawnego, jak i faktycznego punktu widzenia może kontestować. Skoro
w świetle przepisu art. 413§2 kpk wyrok skazujący winien m.in. zawierać dokładne określenie czynu przypisanego oskarżonemu oraz jego kwalifikację, a także rozstrzygnięcie co do przepadku, to w ocenie Sądu Apelacyjnego błędem jest orzekanie w wyroku skazującym przepadku o jakim mowa w przepisie art. 299§7 kpk, bez powiązania tego ze sprawcą, a co za tym idzie skonkretyzowania, którego z oskarżonych objętych skazaniem przepadek ten dotyczy. Brak w wyroku skazującym precyzyjnego wskazania oskarżonego, którego ma dotyczyć przepadek o jakim mowa w powołanym wyżej przepisie, stanowi nie tylko o naruszeniu art. 413§2 kpk, ale też poddaje w wątpliwość, na wypadek wdrożenia postępowania odwoławczego, któremu z oskarżonych i czy w ogóle, przysługuje prawo do zaskarżenia takiego orzeczenia, skoro to nie oznacza strony, której dotyczy przepadek, przy czym konwalidować tego nie może uzasadnienie wyroku jeśli przyjąć, że zasadniczo
w przestrzeni prawnej funkcjonuje jego część dyspozytywna.

Lektura pisemnych motywów zaskarżonego wyroku pozwala na stanowczy wniosek, że w odniesieniu do każdego z oskarżonych Sąd Okręgowy nie znalazł w art. 299§7 kk podstaw do orzeczenia przepadku, co rozstrzygnięcie zawarte w jego pkt 21 czyni niezrozumiałym,
a zarazem rażąco niesprawiedliwym w rozumieniu art. 440 kpk, a tym samym wymagającym rozstrzygnięcia o charakterze kasatoryjnym, tym bardziej, że kwota 1.000.000 zł w dalszym ciągu stanowi dowód rzeczowy, w przedmiocie którego nie wydano orzeczenia.

Analiza akt sprawy pozwala przyjąć, że początkowo kwota 1.000.00 zł, w związku ze wstrzymaniem przez prokuratora transakcji, o jakiej mowa w czynach, prawidłowo przypisanych oskarżonym J. J. (pkt 6 tiret 2 zaskarżonego wyroku) i A. W. (pkt 12 tiret 2 zaskarżonego wyroku), stanowiła przedmiot zabezpieczenia majątkowego orzeczonego wobec wówczas podejrzanego J. B., które w związku z jego śmiercią upadło i skłoniło oskarżyciela do uznania tych pieniędzy za dowód rzeczowy.

Sąd Apelacyjny wprawdzie w całości podziela ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego dotyczące operacji bankowych dokonanych w dniach 2 i 3 października w Banku(...)w O. Oddział w Z. przez A. W. i J. B. w związku
z założeniem tam kont bankowych zasilonych na wstępie niewielkimi kwotami – mimo, że ci posiadali już konta w innych bankach wykorzystywane do różnych transakcji, mających chociażby formalnie charakter gospodarczy. Trafnie też sąd meriti, w oparciu
o niekontrowersyjne dowody ustalił, że w dniu 3.10.2002 r. oskarżony J. J. z konta posiadanego w Banku (...) S.A. przelał kwotę 1.000.000 zł na firmę (...) należącą do A. W., konto które poprzedniego dnia ten założył w Banku (...) w O. z tytułem przedpłata na paliwo, a ten niezwłocznie złożył polecenie przelewu tej kwoty z tytułem przedpłata, na konto firmy (...) należącej do J. B. założone w tym samym banku w analogicznym czasie. Prawidłowe są również ustalenia, że po tej operacji w ciągu około 30 minut w Banku (...) pojawił się. J B.
w towarzystwie (...), faktycznie kierującego jego firmą, na rzecz producentów nielegalnej benzyny i złożył dyspozycję wypłaty omawianych środków pieniężnych, przy czym termin tego ustalono na 4.10.2002 r., do której to operacji nie doszło w związku z działaniami pracowników banku i interwencją funkcjonariuszy Policji, którzy
w tym dniu pod bankiem zatrzymali także oczekującego na w/w mężczyznę oskarżonego
J. J. oraz wstrzymaniem transakcji przez prokuratora.

Sąd a quo w omawianym zakresie dokonał starannych ustaleń, logicznie i zgodnie
z doświadczeniem życiowym wspierając je ujawnionymi dowodami, co zyskuje pełną aprobatę sądu ad quem. Trafnie też Sąd Okręgowy, w oparciu o ujawnione dowody, których nie dyskredytują ogólne i polemiczne jedynie, a tym samym nieprzekonujące rozważania obrońców A. W. i J. J. zawarte w apelacjach, że firma (...), jak i firmy należące do A. W. były typowymi „słupami”, które w rzeczywistości nie dokonywały obrotu paliwami, a których faktyczna rola sprowadzała się do wystawiania faktur nie odzwierciedlających opisanych w nich transakcji gospodarczych, mających na celu stworzenie pozorów legalności związanej z obrotem benzyną nielegalnie wytwarzaną przez skazanych U. i L. i czerpanie z tego tytułu korzyści majątkowych wynikających z zaniechania płacenia podatku akcyzowego należnego Skarbowi Państwa, co obszernie omówił w pisemnych motywach sąd I instancji, wskazując poprawnie dowody, na których oparł swe ustalenia, co nie wymaga powtarzania przez Sąd Apelacyjny, który
w całości powyższe aprobuje.

Zgodzić trzeba się, też w związku z powyższym z oceną prawną zachowania oskarżonych A. W. i J. J., którym Sąd Okręgowy w warunkach ciągu przestępstw przypisał odpowiedzialność karną z art. 299§1 i 5 kk, a która szczegółowo omówiona została na str. 109 i 110 uzasadnienia zaskarżonego wyroku.

O ile zatem Sąd Apelacyjny podziela wnioski wyprowadzone w związku z powyższym przez sąd meriti, że konta założone w Banku Spółdzielczym w O. utworzono, aby poprzez „przepuszczenie” przez nie kwoty 1.000.000 zł wpłaconej przez J. J. udaremnić stwierdzenie pochodzenia środków finansowych z przestępstw związanych
z bezfakturową sprzedażą paliw silnikowych wytwarzanych przez R. U.
i Z. L. oraz nieodprowadzaniem z tego tytułu podatku akcyzowego
i wprowadzenia do obrotu tych środków, jak też że wspomniana kwota pieniędzy nie pochodziła z legalnej działalności gospodarczej, czy też oszczędności oskarżonego
J. J., o tyle nie sposób jednoznacznie ustalić, dlaczego orzekając w pkt 21 zaskarżonego wyroku Sąd Okręgowy rozstrzygnięcie to oparł na przepisie art. 299§7 kpk, tym bardziej, że zaniechał on uzasadnić to orzeczenie, co uniemożliwia kontrolę odwoławczą, a nadto nie wskazał, czy kwota 1.000.000 zł będąca elementem przepadku, stanowi przedmiot prania brudnych pieniędzy, czy też korzyści majątkowych lub ich równowartości pochodzących z tego właśnie przestępstwa. Wręcz odnieść natomiast można wrażenie, że wspomniane środki finansowe Sąd Okręgowy kojarzy z korzyściami z przestępstwa bazowego, które w istocie nie dawałyby w art. 299§7 kpk podstawy prawnej przepadku,
a konwalidowanie tego orzeczenia w oparciu o domysły, przy braku apelacji na niekorzyść wniesionej przez prokuratora, dotyczącej chociażby obrazy art. 413§2 kpk, czy też braku należytych ustaleń faktycznych, było niemożliwe na etapie odwoławczym.

Truizmem jest twierdzenie wynikające z poglądów wyrażonych tak w doktrynie, jak
i publikowanym orzecznictwie sądów, że przepis art. 299§7 kk przewiduje odrębną podstawę prawną orzeczenia przepadku, w głównej mierze środków pieniężnych będących przedmiotem przestępstwa z art. 299 kk, przy czym nie można utożsamiać przedmiotu prania składników majątkowych ze składnikami pochodzącymi legalnie nawet, jeśli uległy one wymieszaniu.

Unormowanie zawarte w art. 299§7 kk stanowi uzupełnienie przepisów art. 44 i 45 kk, które dotyczą przepadku przedmiotów oraz korzyści majątkowych albo ich równowartości, przy czym przepis ten nie dotyczy korzyści osiągniętej z przestępstwa bazowego. Korzyść
z przestępstwa prania brudnych pieniędzy nie może być utożsamiana ze środkami płatniczymi będącymi przedmiotem czynności wykonawczych tego przestępstwa, jak też przedmiotem czynności wykonawczych przestępstwa bazowego.

W tym kontekście tak ważne jest ustalenie, przedmiot czego stanowiła kwota 1.000.000 zł, bowiem dopiero to determinować może wskazanie prawidłowej podstawy przepadku,
w sytuacji możliwości uruchomienia też w omawianym zakresie art. 44 lub 45 kk, co
w niniejszej sprawie może okazać się o tyle wątpliwe, jeśli uwzględnić ewentualnie regułę niepogarszania sytuacji procesowej oskarżonego przy braku apelacji wniesionej na niekorzyść, co winien rozważyć Sąd Okręgowy procedując ewentualnie w trybie art. 420§1 kpk, co nie będzie miało znaczenia jeśli dotyczyć będzie orzeczenia w przedmiocie dowodu rzeczowego.

Dostrzegając zatem powyższe uchybienia świadczące o braku rzetelności w działaniu sądu I instancji w omawianym fragmencie, orzeczono jak w części dyspozytywnej.

SSO del. Karina Maksym SSA Mirosław Ziaja SSA Małgorzata Niementowska