UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim zasądził od pozwanego M. T. na rzecz powoda (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwotę 100.500 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od kwoty 91.000 zł od dnia 7 września 2016 r. do dnia zapłaty oraz od kwoty 9.500 zł od dnia 12 maja 2017 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 1.274 zł tytułem kosztów sądowych. Powyższy wyrok zapadł w oparciu o następujące ustalenia faktyczne, które Sąd Apelacyjny podziela, uznaje za podstawę również własnego rozstrzygnięcia, a które w zasadniczych elementach przedstawiają się następująco:

W dniu 30 kwietnia 1999 r. pozwany, ubezpieczony od odpowiedzialności cywilnej przez stronę powodową, spowodował wypadek, będąc w stanie nietrzeźwości i jadąc z nadmierną prędkością, w wyniku czego śmierć poniósł pasażer pojazdu M. C. (1). Za spowodowanie wypadku pozwany został prawomocnie skazany. Rodzice: Z. i M. C. (2) i bracia zmarłego: T. C. i P. C. wystąpili przeciwko stronie powodowej z roszczeniami odszkodowawczymi. Ubezpieczyciel uznał swoją odpowiedzialność odszkodowawczą wobec Z. C. do kwoty 6.500 zł, którą to kwotę wypłacił w dniu 2 kwietnia 2015 r. Zgodnie z wyrokiem Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z 3 listopada 2016 r. w sprawie II Ca 631/16 powódka została zobowiązana do zapłaty na rzecz Z. C. kwoty 28.500 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę związaną ze śmiercią syna (powyższa kwota została wypłacona 12 lipca 2016 r.).

Podobnie łączna wysokość kwot wypłaconych M. C. (2) z tytułu uznania odpowiedzialności i prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim wyniosła 39.000 zł, sumy te zostały wypłacone 2 kwietnia 2015 r., 19 czerwca 1999 r. i 12 lipca 2016 r. Łączna wysokość kwot wypłaconych T. C. również uznanych a także zasądzonych wyrokiem Sądu Rejonowego w radomsku, wyniosła 14.000 zł (wypłacone w dniu 12 lipca 2016 r.). Wreszcie łączna wysokość kwot wypłaconych P. C. wynosi 12.500 zł (zapłacona 11 maja i 22 sierpnia 2016 r.).

W oparciu o powyższe ustalenia faktyczne Sąd pierwszej instancji uznał powództwo za uzasadnione treścią art. 43 pkt 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (t. j. Dz. U. z 2019 r., poz. 2214 z późn. zm. – dalej jako: „ustawa z 2003 r.”). Strona powodowa, jako ubezpieczyciel, wypłaciła najbliższym członkom rodziny zmarłego odszkodowania w łącznej wysokości objętej pozwem, za które była odpowiedzialna na podstawie art. 24 §1 i 448 k.c. Roszczenia poszkodowanych nie uległy przedawnieniu, co wynika z treści art. 442¹ k.c., znajdującego zastosowanie w niniejszej sprawie. Z dokumentów przedstawionych przez stronę powodową wynika, że kwoty należne uprawnionym z tytułu zadośćuczynienia zostały wypłacone w kwietniu i czerwcu 2015 r. oraz w maju i sierpniu 2016 r. Biorąc pod uwagę trzyletni termin przedawnienia roszczenia regresowego w dacie wniesienia pozwu również i to roszczenie nie uległo przedawnieniu.

W ocenie Sądu pierwszej instancji kognicją sądu w tej sprawie nie było objęte ani zasadność, ani wysokość wypłaconych członkom rodziny zmarłego kwot, ani badanie przyczynienia się zmarłego do powstania szkody. Było ono uwzględnione w wysokości przyznanych kwot zarówno w postępowaniu likwidacyjnym jak i w orzeczeniach sądowych. Z uwagi na charakter czynu pozwany nie może również skutecznie powoływać się na klauzulę nadużycia prawa podmiotowego (art. 5 k.c.).

Powyższy wyrok zaskarżył pozwany, reprezentowany przez kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu, w całości. Zarzucił błąd w ustaleniach faktycznych, przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia, oraz naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. polegające na uznaniu, że strona powodowa udowodniła wysokość dochodzonej kwoty, naruszenie art. 448 i 24 k.c. przez przyjęcie, że pozwany jest odpowiedzialny za zadośćuczynienia wypłacone przez stronę powodową a także art. 442 § 1 k.c. przez przyjęcie, że roszczenie strony powodowej nie uległo przedawnieniu i wreszcie art. 102 k.p.c. przez obciążenie pozwanego kosztami postępowania. W konkluzji wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa, przyznanie wynagrodzenia kuratorowi i nieobciążenie pozwanego kosztami procesu strony powodowej, na wypadek oddalenia apelacji.

w odpowiedzi na apelację strona powodowa wniosła o jej oddalenie i zasądzenie od pozwanego na jej rzecz zwrotu kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie okazała się uzasadniona.

W pierwszym rzędzie odniesienia wymagały zarzuty obrazy prawa procesowego. Dopiero bowiem na tle niewadliwie ustalonego stanu faktycznego możliwe jest prawidłowe zastosowanie norm prawa materialnego. Roszczenie strony powodowej co do swojej wysokości udowodnione zostało załączonymi dokumentami, na które złożyły się pisma strony powodowej, obrazujące poszczególne wypłaty oraz odpisy wyroków, zasądzających świadczenia i ugody na k. 64 – 93 akt. Z dokumentów tych wynika, że strona powodowa wypłaciła członkom rodziny zmarłego łącznie kwotę 100.500 zł. Wiarygodności, czy też treści tych dokumentów apelujący nie kwestionuje, stąd zarzuty wadliwości ustaleń faktycznych a także błędnej oceny materiału dowodowego pozostają w próżni. Istotą apelacji jest natomiast polemika z oceną Sądu Okręgowego, że dla strony powodowej powstało roszczenie, którego źródłem jest art. 43 pkt 1 ustawy z 2003 r. a także że roszczenie to uległo przedawnieniu. W tym zakresie w całości należało podzielić wykładnię Sądu pierwszej instancji.

W toku postępowania likwidacyjnego strona powodowa uznała w części roszczenia członków rodziny zmarłego w wypadku M. C. (1). W ramach tego postępowania przyjęła przyczynienie się zmarłego do wypadku w rozumieniu art. 362 k.p.c. w 50%. Jest to próg wysoki, uwzględniając wykładnię tego przepisu w orzecznictwie na gruncie stanów faktycznych, w których szkoda dotyczy osoby, decydującej się na jazdę pojazdem mechanicznym kierowanym przez osobę pozostającą pod wpływem alkoholu (np. wyrok SA w Łodzi z 20 lutego 2014 r., I ACa 1076/13). W pozostałym zakresie prowadzone były postępowania sądowe, które zakończyły się prawomocnymi wyrokami uwzględniającymi powództwa, które to orzeczenia pozwana wykonać musiała. W sprawie I C 912/15 Sąd Rejonowy w Radomsku przyjął 30 % przyczynienie. W tym stanie rzeczy podniesienie w toku tego postępowania zarzutu przyczynienia się do powstania szkody nie jest uzasadnione.

Nie jest również uzasadnione w tym postępowaniu twierdzenie, że art. 448 k.c. nie mógł stanowić źródła odpowiedzialności z tytułu zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej, która miała miejsce przed datą wejścia w życie art. 446 § 4 k.c. członkowie rodziny zmarłego nie zdołali zaś udowodnić, że łączyły ich ze zmarłym bliskie więzi, uzasadniające powstanie tej odpowiedzialności.

Co do pierwszej kwestii należy przypomnieć, że w pewnym zakresie roszczenie strony powodowej wynika z uwzględnienia roszczeń kierowanych przeciwko niej przez członków rodziny zmarłego i uwzględnionych prawomocnymi orzeczeniami. Wyroki te wiążą sąd w tym postepowaniu (art. 365 § 1 k.p.c.). Należy również pamiętać, że pogląd przyjęty przez Sąd I instancji odwołuje się do wykładni art. 448 k.c. przed dniem wejścia w życie ustawy z 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 116, poz. 731), utrwalonej w orzecznictwie (vide m. in. - wyrok SN z 14 stycznia 2010 r., IV CSK 307/09, OSNC – ZD 2010, nr 3, poz. 91, uchwała SN z 22 października 2010 r., III CZP 76/10, Biul. SN 2010, nr 10, s. 11; wyroki SN z 10 listopada 2010 r., II CSK 248/10, OSNC – ZD 2011, nr 2, poz. 44, z 11 maja 2011 r., I CSK 621/10, L. a także uchwała SN z 13 lipca 2011 r., III CZP 32/11, OSN 2012, Nr 1, poz. 10).

Prawidłowo przyjął Sąd Okręgowy, że roszczenia poszkodowanych nie uległy przedawnieniu, co wynika z treści art. 442¹ k.c., znajdującego zastosowanie w niniejszej sprawie na podstawie art. 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. – o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 80, poz. 538). Zgodnie z art. 442 § 2 k.c., obowiązującym w dacie wypadku, jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem lat dziesięciu od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Przepis ten został uchylony art. 1 ust. 1 ustawy z 2007 r. Zgodnie z treścią art. 2 tejże ustawy do roszczeń, o których mowa w art. 1, powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, a według przepisów dotychczasowych w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych, stosuje się przepisy art. 442¹ k.c. Przepis ten z kolei wydłużył termin przedawnienia roszczeń o naprawienie szkody, wynikających ze zbrodni lub występku do lat dwudziestu od dnia popełnienia przestępstwa.

Z dokumentów przedstawionych przez powoda wynika, że kwoty należne uprawnionym z tytułu zadośćuczynienia zostały wypłacone w kwietniu i czerwcu 2015 r. oraz w maju i sierpniu 2016 r. Biorąc pod uwagę trzyletni termin przedawnienia roszczenia regresowego w dacie wniesienia pozwu (tak m. in. wyrok SN z 18 listopada 2005 r., IV CK 203/05) również i to roszczenie nie uległo przedawnieniu.

Pozwany nie może skutecznie odwołać do konstrukcji nadużycia prawa podmiotowego (art. 5 k.c.) i domagać się nieobciążenia go kosztami procesu strony przeciwnej. Po pierwsze, przemawia przeciwko temu charakter czynu, jakiego się dopuścił. Spowodował bowiem wypadek, znajdując się pod wpływem alkoholu, w wyniku czego śmieć poniósł przewożony przez niego pasażer. Jest to zachowanie zasługujące na najwyższe potępienie moralne, niosące za sobą niezwykle negatywne konsekwencje społeczne.

Po drugie, fakt nieobecności pozwanego nie może tamować możliwości zaspokojenia roszczenia znajdującego swoją podstawę prawną w prawie materialnym. Strona powodowa nie miał wpływu na decyzję o skorzystaniu z roszczeń przysługujących członkom rodziny zmarłego, tym bardziej na czas, w którym zdecydowali się je realizować. Pozwany z kolei miał świadomość skierowania wobec niego roszczeń, albowiem, jak o tym będzie niżej mowa, były mu doręczane wezwania do zapłaty. Pomimo to zdecydował się na uchylanie się od udziału w jakichkolwiek postępowaniach. Tego rodzaju postawa nie może rodzić korzystnych dla niego skutków.

Po trzecie, prawa pozwanego chronione są przez reprezentującego go kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu, ustanowionego na podstawie art. 143 k.p.c.

Jakkolwiek apelujący nie kierował w odniesieniu do rozstrzygnięcia o odsetkach żadnych zarzutów, orzeczenie to, jako będące wynikiem stosowania prawa materialnego, objęte jest kognicją sądu apelacyjnego w granicach zaskarżenia z urzędu. W tym zakresie również rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego pozostaje w zgodzie z art. 481 § 1 k.c. Wezwanie do zapłaty kwoty 134.000 zł zostało pozwanemu doręczone w dniu 30 sierpnia 2016 r. – (k. 93 – 94), wezwanie do zapłaty kwoty 100.500 zł zostało z kolei doręczone w dniu 8 maja 2017 r. – (k. 95 – 96). W tej sytuacji pozwany pozostawał w opóźnieniu w spełnieniu świadczenia od dat wskazanych w sentencji zaskarżonego wyroku.

Mając powyższe względy na uwadze, jak również treść art. 385 k.p.c., apelację należało oddalić, o czym orzeczono w punkcie 1. sentencji.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. i zasadę odpowiedzialności za wynik procesu (pkt. 2. sentencji), o wynagrodzeniu pełnomocnika do doręczeń zaś – na podstawie § 1 ust. 1 i 3 rozporządzenia MS z 9 marca 2018 r. w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony cywilnej [(Dz. U. z 2018 r., poz. 536) (pkt. 3. sentencji)].

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE