UZASADNIENIE

Postanowieniem wstępnym z 9 lipca 2019 r. Sąd Rejonowy w Wodzisławiu Śląskim uznał roszczenie wnioskodawcy M. G. o ustanowienie służebności przesyłu na nieruchomości położonej w R. obejmującej działkę nr (...) dla której prowadzona jest księga wieczysta (...), na rzecz przedsiębiorcy (...) S.A. którego własność stanowi linia energetyczna 110 kV przebiegająca przez tę nieruchomość, polegającej na tym że przedsiębiorca może korzystać z tej linii zgodnie z jej przeznaczeniem – za usprawiedliwione co do zasady.

Sąd Rejonowy ustalił, że wnioskodawca jest właścicielem działki nr (...) położonej w R., objętej księgą wieczystą nr (...). W księdze wieczystej nie ma wpisów dotyczących obciążenia tej nieruchomości prawem związanym z linią energetyczną. Własność nieruchomości wnioskodawca nabył odpłatnie umową sprzedaży z dnia 11 września 1992 roku.

Wnioskodawca pismem z 5 lutego 2018 roku wezwał uczestnika do ustanowienia służebności przesyłu na przedmiotowej nieruchomości, ale przedsiębiorca przesyłowy odmówił podnosząc, że przysługuje mu prawo w postaci służebności gruntowej nabytej w drodze zasiedzenia.

Przez przedmiotową działkę we wschodniej części przebiega linia wysokiego napięcia 110 kV. Na działce nie ma posadowionego słupa energetycznego.

Linię energetyczną wzniesiono na przełomie lat 50 – tych i 60 tych XX wieku. Od tego czasu linia jest użytkowana.

W dniu 30 maja 1959 roku Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w W. wydało w trybie art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 roku decyzję na mocy której zezwolono Zakładowi (...) w B. na budowę linii napowietrznej 110 kV na terenie położonym w R.. Orzeczenie upoważniło przedstawicieli Zakładu (...) do wstępu na nieruchomości prywatne w celu zbudowania linii napowietrznej. Decyzja nie zawiera określeń nieruchomości, których dotyczy.

W dniu 19 czerwca 1959 roku Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w R. wydało w trybie art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 roku decyzję na mocy której zezwolono Zakładowi (...) w B. na budowę linii napowietrznej 110 kV na terenie położonym w R.. Decyzja nie zawiera określeń nieruchomości, których dotyczy.

Przedmiotowa linia była w zarządzie przedsiębiorstwa państwowego Zakłady (...) (utworzonego w 1958 roku) a w ramach tego przedsiębiorstwa zarządzał nią Zakład (...) w B.. Przedsiębiorstwo zostało podzielone w 1976 r. na zakłady, jednym z nich był Zakład (...), któremu przekazano w zarząd znaczną cześć terenów Zakładu (...) w tym rejon energetyczny R. i rejon energetyczny W.. Zarządzeniem Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 22 kwietnia 1985 roku utworzono przedsiębiorstwo państwowe (...), który przejął mienie wymienionych zakładów, które wcześniej wchodziły w skład Zakładów (...). Zarządzeniem Ministra Przemysłu z dnia 16 stycznia 1989 roku utworzono przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Zakład (...). Przedsiębiorstwu przydzielono składniki mienia powstałe z podziału przedsiębiorstwa (...), zgodnie z ustaleniami komisji. Następcą prawnym tego przedsiębiorstwa państwowego był (...) S.A. w G., który zbył przedsiębiorstwo na rzecz (...) S.A., który następnie działał pod firmą (...) S.A. w G. a następnie został przejęty przez uczestnika - (...) S.A. w K..

Sąd Rejonowy uznał, że na podstawie art. 305¹ k.c. wniosek o ustanowienie służebności przesyłu zasługuje na uwzględnienie. Bezsporne było, że na nieruchomości wnioskodawcy znajdują się urządzenia przesyłowe (w postaci przewodów energetycznych) stanowiące własność uczestnika.

Uczestnik postępowania powołał się na tytuł prawny w postaci decyzji z 30 maja 1959 oku zezwalającej na wejście w teren celem budowy linii, wydanej na podstawie art. 35 ustawy o zasadach i trybie i wywłaszczania nieruchomości. Sąd I instancji podkreślił, że ograniczenie własności na podstawie art. 35 tejże ustawy mieści się w granicach szeroko rozumianego wywłaszczenia, co wiąże się z trwałością stanu, jaki decyzja stwarza, obejmując sobą każdoczesnego właściciela nieruchomości, której dotyczy oraz każdoczesnego przedsiębiorcę przesyłowego wstępującego w miejsce pierwotnego adresata decyzji. Niemniej decyzja, którą przedłożył uczestnik z 30 maja 1959 roku oraz decyzja 19 czerwca 1959 roku nie mają żadnego prawnego znaczenia, ponieważ nie wskazują jakich nieruchomości dotyczą. Są to więc decyzje w przedmiocie wywłaszczenia (wywłaszczenia w pewnym zakresie) niewskazujące kto i z jakiego majątku jest wywłaszczany. Decyzja o wywłaszczeniu bez wskazania wywłaszczanej nieruchomości jest obarczona nieusuwalną wadą prawną.

Sąd Rejonowy za nieuzasadniony uznał zarzut zasiedzenia służebności gruntowej o treści służebności przesyłu.

Uczestnik podniósł, że linia istniała już na pewno 31 grudnia 1959 roku, czemu wnioskodawca nie zaprzeczał. Służebność ta mogłaby zostać nabyta w przy przyjęciu dobrej wiary z dniem 2 stycznia 1975 roku przez Skarb Państwa (uczestnik powołał się na domniemanie dobrej wiary wynikające z art. 7 k.c.) lub w złej wierze z dniem 2 stycznia 1985 roku, zgodnie z obowiązującą od 1 stycznia 1965 roku regulacja kodeksu cywilnego, który skracał terminy zasiedzenia do 20 lat w złej wierze i 10 lat w dobrej wierze (art. 174 k.c. w zw. z art. 292 k.c.). Zgodnie z art. XLI ustawy wprowadzającej kodeks cywilny do zasiedzenia, którego bieg rozpoczął się przed dniem wejścia w życie kodeksu cywilnego, stosuje się od tej chwili przepisy tego kodeksu; dotyczy to w szczególności możności nabycia prawa przez zasiedzenie. W § 2 zawarto regulację, że jeżeli termin zasiedzenia według kodeksu cywilnego jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych (a był krótszy o 10 lat), bieg zasiedzenia rozpoczyna się z dniem wejścia kodeksu w życie; jeżeli jednak zasiedzenie rozpoczęte przed dniem wejścia w życie kodeksu cywilnego nastąpiłoby przy uwzględnieniu terminu określonego w przepisach dotychczasowych wcześniej, zasiedzenie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu. W danym wypadku należałoby stosować przepisy nowe. Jak wskazano art. 7 k.c. wprowadza domniemanie dobrej wiary. Sąd Rejonowy stwierdził, że brak jest jednak podstaw aby przyjmować dobrą wiarę podmiotu wznoszącego linię energetyczną.

W przypadku zasiadywania nieruchomości lub praw na nieruchomości, ze względu na instytucję ksiąg wieczystych oraz wymóg obrotu nieruchomościami i obciążenia nieruchomości w formie notarialnego, najczęściej dochodzi do zasiadywania w złej wierze i tak jest również w rozpatrywanym wypadku, na co wskazują bezsporne okoliczności ujawnione w sprawie.

Skarb Państwa nabył służebność gruntową w dniu 2 stycznia 1985 roku. Służebność ta została przeniesiona następnie na następców prawnych – przedsiębiorstwa przesyłowe – w tym wypadku (...) S.A. w G..

W ocenie Sądu I instancji nabycie służebności przez zasiedzenie, nie okazało się trwałe z uwagi na regulację art. 5, 6 i 7. Wnioskodawca nabył w dobrej wierze odpłatnie nieruchomość bez obciążenia służebnością, korzystając z rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych.

Sąd Rejonowy uznał także, że w niniejszej sprawie nie zachodzą wyjątki określone w art. 7 pkt 1 i 5 u.k.w.h. które wyłączają rękojmię. Art. 7 pkt 5 u.k.w.h. mówi o tym, że rękojmia nie działa przeciwko służebności przesyłu, ale należy pamiętać, że uczestnik (jego poprzednik prawny) nie nabył w drodze zasiedzenia służebności przesyłu, lecz służebność gruntową o treści odpowiadającej takiej służebności. Ponadto przepis art. 7 pkt 5 u.k.w.h. był wprowadzony do porządku prawnego z dniem 3 sierpnia 2008 roku, zaś wnioskodawca nabył swoją nieruchomość w dniu 11 września 1992 roku, a więc oczywiste jest, że do oceny skutków transakcji nabycia nieruchomości w tym dniu nie wolno stosować przepisu, który wszedł w życie kilkanaście lat później.

Uczestnik nie może się też bronić w oparciu o art. 7 pkt 1 u.k.w.h. podnosząc, że nieruchomość została obciążana prawem z mocy ustawy – gdyż służebność została nabyta przez zasiedzenie. Art. 7 ma charakter wyjątku i nie powinien być interpretowany w ten sposób, że liczba praw przeciwko, którym rękojmia wiary publicznej nie działa będzie nieograniczona. Ustawodawcy chodziło co do zasady o określone rodzaje praw a nie sposób ich powstania. W ten sposób ustawodawca chroni prawo drogi koniecznej, prawo dożywocia, służebność przesyłu (ale dopiero od 3 sierpnia 2008 roku), służebność związaną z przekroczeniem granic gruntu przy wznoszeniu budynku (art. 151 k.c.). W ocenie Sądu rejonowego przy wykładni przepisu wspomóc się wykładnią funkcjonalną i stwierdzić, że w art. 7 pkt 1 u.k.w.h., gdy mowa prawach obciążających nieruchomość z mocy ustawy, niezależnie od wpisu, to ustawodawca miał na myśli konkretne rodzaje praw, które powstają z mocy ustawy, a nie zasiedzenie czyli instytucję prawną, która statuuje pewien ogólny sposób powstawania różnorodnych służebności, a zatem fakt nabycia służebności przez zasiedzenie – przez poprzednika prawnego uczestnika, nie wyłącza możliwości z korzystania z rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych przez nabywcę nieruchomości obciążonej zasiedzianym prawem, jeśli nabywca działał w dobrej wierze a nabył nieruchomość odpłatnie – co miało miejsce rozpoznawanej sprawie. Z chwilą nabycia tej nieruchomości przez wnioskodawcę zasiedziana służebność wygasła.

Ostatecznie więc mimo, że do zasiedzenia służebności gruntowej o treści służebności przesyłu doszło w 1985 roku, obecnie taka służebność nie istnieje.

Uczestnik postępowania zaskarżył postanowienie w całości, zarzucając:

- naruszenie przepisów postępowania, które miały istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia, a to art. 318 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. przez ich niewłaściwe zastosowanie i wydanie orzeczenia wstępnego w sytuacji, gdy wydanie orzeczenia wstępnego w okolicznościach niniejszej sprawy jest niedopuszczalne,

- naruszenie przepisów prawna ma prawa materialnego, to jest:

art. 35 ust. 1 oraz ust. 2 ustawy z 12 marca 1958 roku o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości przez niewłaściwe zastosowanie, a w konsekwencji ustalenie, że przedłożona przez uczestnika decyzja z 30 maja 1959 roku nie wywołuje skutków prawnych, podczas gdy decyzja ta jest skuteczna, pozostaje w obrocie prawnym, a nadto jej treść pozostaje spójna z pozostałym materiałem dowodowym w sprawie, wskazując w ten sposób precyzyjnie nieruchomości objęte wywłaszczeniem,

art. 7 k.c. w związku z art. 6 k.c. przez ich niezastosowanie i uznanie, że w chwili objęcia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu w posiadanie poprzednik prawny uczestnika znajdował się złej wierze, podczas gdy w sprawie nie doszło do obalenia domniemania dobrej wiary,

art. 7 pkt 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece przez błędną wykładnię i przyjęcie, że służebność gruntowa o treści odpowiadającej służebności przesyłu przysługującej w uczestnikowi postępowania wygasła z uwagi na rękojmię wiary publicznej ksiąg wieczystych, podczas gdy rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych jest wyłączona względem praw powstałych z mocy ustawy, a tym bardziej nie prowadzi do ich wygaśnięcia.

W oparciu o te zarzuty w skarżący wniósł o zmianę postanowienia i orzeczenie co do istoty sprawy przez uwzględnienie wniosku w całości i zasądzenie na rzecz wnioskodawcy od uczestnika kosztów postępowania apelacyjnego ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie.

Ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd I instancji znajdujące pełne odzwierciedlenie w zebranym w sprawie materiale dowodowym nie były przez wnioskodawcę i uczestnika postępowania kwestionowane, są prawidłowe i jako takie Sąd odwoławczy ustalenia te podziela i przyjmuje za własne.

Odnosząc się do zarzutów podniesionych w apelacji po pierwsze, wskazać należy, iż Sąd Rejonowy nie naruszył regulacji przepisu art. 318 § 1 k.p.c. w związku z artykułem 13 § 2 k.p.c. wydając w niniejszej sprawie postanowienie wstępne. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 15 września 2017 r. sygn. III CZP 34/17 w postępowaniu o ustanowienie służebności przesyłu jest dopuszczalne wydanie, na podstawie art. 318 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c., postanowienia wstępnego o uznaniu żądania ustanowienia tej służebności za usprawiedliwione w zasadzie.

Sąd Rejonowy prawidłowo także uznał, że nie doszło do wywłaszczenia nieruchomości wnioskodawcy w trybie art. 35 ustawy o zasadach i trybie i wywłaszczania nieruchomości. Decyzja Powiatowej Rady Narodowej w W. z 30 maja 1959 roku zezwala na zasadzie art. 35 cytowanej wyżej ustawy Zakładowi (...) w B. na budowę linii napowietrznej 110 Kv na terenie położonym w R., J., W. i M. zgodnie z lokalizacją szczegółową nr 182/59 wydaną w przez Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w K. Wydział Architektury i Nadzoru Budowlanego z 19 maja 1959 roku. Decyzja upoważnia przedstawicieli zakładu do wstępu na nieruchomości prywatne w celu zbudowania linii napowietrznej i czynności związanych z jej konserwacją i naprawami, po uprzednim dokonaniu szczegółowego opisu upraw i plonów znajdujących się na nieruchomościach prywatnych z udziałem przedstawicieli Prezydiów Rad Narodowych i zobowiązuje Zakład do wypłaty odszkodowania za straty w zasiewach, uprawach i w ciągu 30 dni od powstania strat. Z treści tej decyzji wynika, że została ona doręczona wyłącznie adresatowi to jest Zakładowi (...) w B.. Uczestnik postępowania przedłożył również zaświadczenie o lokalizacji szczegółowej nr 182/59 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w K. Wydziału Architektury i Nadzoru Budowlanego, o której mowa w decyzji z 30 maja 1959 roku zawierające zatwierdzanie lokalizacji szczegółowej budowy linii napowietrznej wysokiego napięcia z 110 Kv na terenie położonym w R., R., J., W. i M., oznaczonej na załączonym planie. Wskazuje, iż teren ten stanowi własność państwową i prywatną. Jak wynika przy adnotacji na zaświadczeniu nie została ona doręczona z właścicielom nieruchomości, przez które miała przed miała przechodzić projektowana linia energetyczna. Sąd Rejonowy prawidłowo wskazał, iż wobec takich braków nie można uznać, że doszło do skutecznego wywłaszczenia nieruchomości wnioskodawcy. Decyzja o wywłaszczeniu winna bowiem precyzyjnie wskazywać grunt, którego dotyczy, jego właściciela oraz oznaczenie geodezyjne i wieczystoksięgowe nieruchomości. Decyzja pozbawiona tych podstawowych elementów nie może wywołać skutków prawnych.

Jako uzasadniony natomiast należało uznać zarzut naruszenie art. 7 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, zgodnie z którym rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych nie działa przeciwko prawom obciążającym nieruchomość z mocy ustawy, niezależnie od wpisu.

Wbrew wywodom Sądu I instancji w tej materii orzecznictwo Sądu Najwyższego jak i sadownictwa powszechnego jest spójne , uznając że przepis ten odnosi się do zasiadywanych, a nieujawnionych w księgach wieczystych służebności. Jak orzekł Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 28 marca 2017 r. sygn. II CSK 462/16

wpisy w księgach wieczystych na gruncie obecnego stanu prawnego nie mają bezpośredniego znaczenia dla zasiedzenia nieruchomości, czy służebności, gdyż dopuszczalne jest zasiedzenie contra tabulans. W art. 7 u.k.w.h. ustawodawca przewidział przypadki, w których wyłączono działanie rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych (art. 5 u.k.w.h.). Innymi słowy rękojmia nie działa przeciwko uprzywilejowanym prawom, które wymieniono w tym przepisie. Unormowanie to znajduje zastosowanie więc do praw uprzywilejowanych, których nie ujawniono w księdze wieczystej. Ustawodawca w art. 7 ust. 1 u.k.w.h. zdecydował się wyłączyć działanie rękojmi przeciwko prawom, które ex lege obciążają nieruchomość i jak podkreśla się w literaturze dokonał tego w interesie publicznym. Unormowanie to stosuje się do służebności gruntowej i służebności przesyłu, które zostały nabyte w drodze zasiedzenia (art. 292 k.c. w zw. z art. 305⁴ k.c.).

Gdy powstaje służebność w wyniku zasiedzenia, jej tytułem prawnym jest ustawa, co oznacza spełnienie hipotezy normy wynikającej z art. 7 pkt 1 u.k.w.h. Sąd Najwyższy pogląd ten wyraził także w postanowieniu Sądu z dnia 17 czerwca 2016 r., sygn. IV CSK 531/15 oraz z dnia 12 października 2017 r., sygn. IV CSK 687/16, w którym stwierdził, że chwilą uzyskania własności urządzeń przesyłowych, posadowionych na nieruchomościach będących wówczas własnością Skarbu Państwa, przedsiębiorstwo państwowe uzyskiwało - z mocy prawa oraz jako prawo związane z własnością tych urządzeń i obciążające owe nieruchomości - służebność gruntową odpowiadającą treścią służebności przesyłu. Prawo to, jako powstałe z mocy prawa objęte jest działaniem art. 7 pkt 1 u.k.w.h., oraz art. 1000 § 2 pkt 1 k.p.c. Obliguje wobec każdoczesnego właściciela nieruchomości, na których posadowione są urządzenia przesyłowe, do znoszenia ich istnienia, jak również uprawnia każdoczesnego właściciela urządzeń do korzystania z nieruchomości w odpowiednim zakresie.

Skoro zatem bezspornie ustalono w niniejszej sprawie, że linia energetyczna wysokiego napięcia na pewno istniała na nieruchomości wnioskodawcy 31 grudnia 1959 roku, służebność gruntowa o treści odpowiadającej treści służebności przesyłu została nabyta przez Skarb Państwa w złej wierze z dniem 2 stycznia 1985 roku, zgodnie z art. 172 § 1 k.c. w zw. z art. 292 k.c. i art. XLI ustawy wprowadzającej kodeks cywilny. Sąd I instancji rozważając przesłanki zasiedzenia słusznie wskazał, że brak jest podstaw do przyjęcia dobrej wiary przedsiębiorstwa wznoszącego linię energetyczną. Przedsiębiorca nie dysponował tytułem prawnym do zajęcia nieruchomości, decyzja z 30 maja 1959r. nie wymienia nieruchomości wnioskodawcy, przedsiębiorstwo nie zawierało także jakichkolwiek umów indywidualnych z poprzednimi właścicielami tej nieruchomości, które mogłyby ewentualnie wskazywać na dobrą wiarę posiadacza w zakresie służebności.

Sąd Okręgowy, mając powyższe na uwadze na mocy art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. zmienił zaskarżone postanowienie wstępne uznając je za postanowienie końcowe i oddalając wniosek o ustanowienie służebności przesyłu wobec posiadania przez uczestnika ograniczonego prawa rzeczowego w postaci służebności gruntowej odpowiadającej służebności przesyłu nabytego na skutek zasiedzenia. Wobec spornych interesów wnioskodawcy i uczestnika Sąd odwoławczy zasądził od wnioskodawcy koszty postępowania za pierwszą i druga instancję zgodnie z art. 520 § 2 k.p.c. Na koszty postępowania odwoławczego złożyła się oplata od apelacji oraz wynagrodzenie pełnomocnika w kwocie 200zł.

SSO Marcin Rak SSO Magdalena Balion – Hajduk SSO Leszek Dąbek

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE