Sygn. akt I C 1281/14
W pozwie z dnia 18.08.2014 r. powódka E. G. wniosła o zasądzenie od pozwanego Towarzystwa (...) w W.: kwoty 149.566 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 27 grudnia 2013 r. do dnia zapłaty tytułem odszkodowania, kwoty 1.000.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 27 grudnia 2013 r. tytułem zadośćuczynienia, renty z tytułu zwiększenia się potrzeb i zmniejszenia dochodów w kwocie 5.000 zł miesięcznie, płatnej do 5-go dnia każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami na wypadek uchybienia terminowi płatności którejkolwiek z rat, ustalenie, że pozwany ponosi odpowiedzialność za dalsze, mogące wystąpić w przyszłości u powódki skutki wypadku i zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych. (pozew –k.2-6)
Postanowieniem z dnia 28 sierpnia 2014 r. powódka została zwolniona od kosztów sądowych w całości. (postanowienie –k.546)
Pozwany uznał powództwo w następującym zakresie: z tytułu zadośćuczynienia za śmierć P. G. kwotę 50.000 zł, z tytułu zadośćuczynienia za śmierć R. G. kwotę 35.000 zł, z tytułu zadośćuczynienia za szkodę na osobie powódki kwotę 84.000 zł. W pozostałym zakresie pozwany wniósł o oddalenie powództwa i zwrot kosztów procesu według norm przepisanych. Pozwany podniósł zarzut przyczynienia się powódki do powstania szkody poprzez nie zapięcie przez nią pasów bezpieczeństwa i nie dopilnowanie aby pasy bezpieczeństwa zapiął syn powódki R. G.. Pozwany podniósł też, że w zakresie roszczeń powódki odpowiada wyłącznie za szkodę na osobie posiadacza pojazdu, a nie odpowiada za szkody polegające na uszkodzeniu, zniszczeniu lub utracie mienia. (odpowiedź na pozew –k.550-556)
Pismem z dnia 8.10.2014 r. powódka cofnęła powództwo w części – w zakresie w jakim pozwany uznał je w odpowiedzi na pozew. (pismo –k.562)
Pismem z dnia 10 grudnia 2014 r. powódka sprecyzowała powództwo, wskazując że na kwotę dochodzoną pozwem składają się następujące roszczenia: kwota 149.566 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 27 grudnia 2013 r. do dnia zapłaty tytułem odszkodowania, kwota 831.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 27 grudnia 2013 r. do dnia zapłaty tytułem zadośćuczynienia, na którą składają się: 431.000 zł zadośćuczynienie tytułem szkody na osobie powódki, 207.000 zł zadośćuczynienie za śmierć R. G., 193.000 zł zadośćuczynienie za śmierć P. G.. Powódka podtrzymała roszczenia o rentę i ustalenie odpowiedzialności na przyszłość. (pismo –k.576)
Pismem z dnia 18 lutego 2015 r. powódka rozszerzyła powództwo o kwotę 4.379,72 zł z ustawowymi odsetkami od daty rozszerzenia powództwa tytułem odszkodowania – wydatków poniesionych przez powódkę w związku z wypadkiem. (pismo –k.606)
Pozwany nie uznał powództwa w jego rozszerzonym kształcie, wnosząc o jego oddalenie. (pismo –k.762)
Pismem z dnia 31 grudnia 2018 r. powódka rozszerzyła powództwo, wnosząc o: zasądzenie kwoty 1.495.000 zł tytułem zadośćuczynienia, z ustawowymi odsetkami od 27 grudnia 2013 r. do 31 grudnia 2015 r. i ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty, na którą składają się: kwota 1.095.000 zł jako zadośćuczynienie za szkodę na osobie powódki, kwota 207.000 zł jako zadośćuczynienie za śmierć R. G., kwota 193.000 zł jako zadośćuczynienie za śmierć P. G., zasądzenie kwoty 810.919,20 zł tytułem odszkodowania z ustawowymi odsetkami od 27 grudnia 2013 r. do 31 grudnia 2015 r. i ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty, na którą składają się kwoty wymienione w pkt. II pisma. Powódka podtrzymała żądanie zasądzenia renty w kwocie 5.000 zł miesięcznie. (pismo –k.930-932)
Pozwany nie uznał powództwa w jego rozszerzonym kształcie. (pismo –k.948)
Pismem z dnia 25 sierpnia 2020 r. powódka rozszerzyła powództwo o kwotę 105.000 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wydania wyroku do dnia zapłaty tytułem skapitalizowanej renty za okres od grudnia 2018 r. do sierpnia 2020 r. (pismo –k.1056-1057)
Pozwany nie uznał powództwa w rozszerzonym kształcie. (protokół rozprawy –k.1058, czas nagrania 00:01:51)
Sąd ustalił następujący stan faktyczny:
W dniu 29 czerwca 2013 r. około godz. 21.45 w K. woj. (...), na prostym odcinku drogi (...) doszło do wypadku drogowego. Kierujący samochodem osobowym marki M. (...) nr rej. (...) M. G. zjechał na prawe pobocze uderzając pojazdem w przydrożne drzewo. (postanowienie –k.495)
Pasażerami pojazdu był syn powódki P. G., który siedział obok kierowcy, syn powódki R. G., który siedział za P. i E. G., zajmująca miejsce z tyłu za kierowcą. Poza E. G. wszystkie osoby poniosły śmierć na miejscu zdarzenia. (notatka urzędowa –k.1 akt Ds. 750/13, zeznania świadka D. P. –k.776-777, czas nagrania 00:22:06-00:33:00)
Po wypadku na miejsce zdarzenia przyjechały dwa zastępy Państwowej Straży Pożarnej i samochód z członkami Ochotniczej Straży Pożarnej w P.. Powódkę i R. G. wyjmowali z samochodu funkcjonariusze (...) Ł. G. i M. K. razem z członkami OSP w P. B. C. i D. P.. (zeznania świadka Ł. G. –k.608 odwrót, czas nagrania 00:08:06-00:13:40, zeznania świadka M. K. –k.608 odwrót-609, czas nagrania 00:16:59-00:22:37, zeznania świadka B. C. –k.776, czas nagrania 00:08:03-00:22:06, zeznania świadka D. P. –k.776-777, czas nagrania 00:22:06-00:33:00)
Obydwie osoby siedzące na tylnym siedzeniu – E. G. i R. G. nie miały zapiętych pasów bezpieczeństwa. (zeznania świadka D. P. –k.776-777, czas nagrania 00:22:06-00:33:00)
W wyniku przedmiotowego wypadku śmierć poniósł mąż powódki M. G., syn powódki P. G. urodzony (...), mający w chwili wypadku 11 lat i syn powódki R. G. urodzony (...), mający w chwili wypadku 10 lat. (odpisy skrócone aktu zgonu –k.492-494)
W warunkach analizowanej sprawy należy uznać za udowodnione, że R. G. i E. G. podróżowali bez zapiętych pasów bezpieczeństwa. W chwili zderzenia zadziałały napinacze pasów bezpieczeństwa blokując je w położeniu takim, w jakim znajdowały się przed kolizją – w tym przypadku w położeniu wyjściowym. Zakres dewastacji pojazdu i głębokie przemieszczenie ku tyłowi zawartości komory silnika, deski rozdzielczej i kierownicy wskazuje, że nawet gdyby R. G. miał zapięte pasy, nie uniknąłby nieprzeżyciowych obrażeń klatki piersiowej i brzucha. Zakres przemieszczeń i deformacji fotela kierowcy wskazuje, że nawet mając zapięte pasy bezpieczeństwa, powódka nie uniknęłaby złamania kości udowych (uderzenie w kolana przemieszczającego się do tyłu fotela) i zapewne nie uniknęłaby także obrażeń twarzy. Nie można wykluczyć, że skutki urazu głowy (twarzy) byłyby mniejsze w trudnym do określenia stopniu, lecz zadziałanie pasów w tym przypadku stanowiłoby z kolei narażenie na uraz kręgosłupa szyjnego, klatki piersiowej i (lub) obręczy barkowej. Materiał dowodowy pozwala na stwierdzenie, że R. G. i E. G. w chwili wypadku nie mieli zapiętych pasów bezpieczeństwa. Fakt ten nie miał jednak istotnego wpływu na rodzaj i zakres obrażeń ciała: R. G. nie uniknąłby skutku śmiertelnego, a E. G. byłaby wciąż narażona na zbliżone lub porównywalne obrażenia ciała. (opinia biegłego w dziedzinie medycyny sądowej –k.1024-1026)
Śledztwo w sprawie w/w wypadku drogowego zostało umorzone postanowieniem z dnia 30.12.2013 r. wobec uznania, że sprawcą wypadku był M. G. i śmierci sprawcy wypadku. (postanowienie –k.495-498)
Samochód, którym w chwili wypadku kierował M. G. był ubezpieczony w zakresie odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego w Towarzystwie (...) w W.. Właścicielami pojazdu byli M. G. i E. G.. (polisa –k.487)
W dniu 27.08.2013 r. A. G. dokonała w imieniu powódki zgłoszenia szkody z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej w związku z w/w wypadkiem. Nie zostało wskazane jakich roszczeń domaga się powódka z tytułu w/w wypadku. (zgłoszenie szkody –k.490-491)
Pismem z dnia 23 września 2013 r. pozwany poinformował o braku podstaw do przyjęcie odpowiedzialności za powstałe zdarzenie. (pismo –k.488)
Z miejsca wypadku powódka została przewieziona przez Pogotowie ratunkowe do (...) Szpitala w Ł.. Wykonano tam badania TK głowy oraz kręgosłupa szyjnego i piersiowego, a następnie przewieziono powódkę do Oddziału Intensywnej Terapii (...) w Z., gdzie była hospitalizowana w okresie 30.06.2013 r. -2.08.2013 r. z rozpoznaniem: stan nieprzytomności, niewydolność oddechowa, uraz wielonarządowy, stłuczenie krwotoczne obu płatów czołowych, wieloodłamowe złamanie 1/3 obwodowej kości udowej prawej i lewej, złamanie 1/3 dalszej kości ramiennej lewej, złamanie grzebienia łopatki lewej, wieloodłamowe złamanie kości czołowej prawej, złamania twarzoczaszki, niedowidzenie obuoczne, podwójne widzenie. W dniach 2.08.2013 r. – 5.08.2013 r. powódka przebywała w oddziale ortopedyczno – urazowym szpitala w Z. gdzie wykonano zabiegi zespolenia gwoździami blokowanymi obu kości udowych i kości ramiennej lewej. W dniach 5-6.08.2013 r. powódka przebywała w Oddziale Klinicznym Anestezjologii i Intensywnej Terapii (...) nr 1 w Ł.. W dniach 6.08.2013 r. – 29.08.2013 r. powódka przebywała w Klinice (...) w Ł. gdzie wykonano zabiegi operacyjne: kraniotomię w prawej okolicy czołowej, plastykę przedniego dołu czaszki, odgłobienie oraz plastykę stropu oczodołu, plastykę kości czaszki oraz rekonstrukcję dna oczodołu prawego. Od 29.08.2013 r. do 3.09.2013 r. powódka przebywała w Oddziale Neurologii szpitala w Z.. Od 3.09.2013 r. do 2.12.2013 r. powódka przebywała w Oddziale (...) Neurologicznej szpitala w Z.. Od 2.12.2013 r. do 17.01.2014 r. powódka przebywała w Klinice (...) im. WAM w Ł.. Od 17.01.2014 r. do 20.01.2014 r. powódka przebywała w Klinice (...) im. WAM w Ł., a od 20.01.2014 r. do 20.02.2014 r. w Oddziale Klinicznym (...) Pourazowej tego szpitala. Od 21.02.2014 r. do 4.04.2014 r. i od 27.04.2017 r. do 24.05.2017 r. powódka przebywała w Oddziale (...) Centrum (...) w Z.. Od 9.04.2014 r. do 20.05.2014 r. powódka przebywała w Oddziale Klinicznym (...) dla Dorosłych szpitala im. R. w Ł.. Od 23.06.2014 r. do 23.07.2014 r., od 14.12.2016 r. do 4.01.2017 r. i od 15.11.2017 r. do 15.12.2017 r. powódka przebywała w Oddziale Fizjoterapii i (...) w S.. Od 21.04.2016 r. do 1.06.2016 r. i od 27.09.2016 r. do 4.11.2016 r. powódka przebywała w Oddziale (...) Ogólnoustrojowej w G.. Od 1.08.2016 r. do 24.08.2016 r. powódka przebywała w Oddziale (...) w K.. Od 1.02.2017 r. do 22.02.2017 r. powódka przebywała w Klinice (...). Od 23.06.2017 r. do 21.07.2017 r. powódka przebywała w Oddziale (...) Centrum (...). Od 26.07.2017 r. do 22.08.2017 r. powódka przebywała w Oddziale (...) Neurologicznej szpitala w Z.. (dokumentacja medyczna w aktach sprawy –k.514, 208-211,315-316, 212-243, 248-311, 330-342, 131-169,470-472, 171-207, 124-129, 445,852,853-854, 855-856,857-858, 859, 860-861,862,863, 864-865)
Przed wypadkiem rodzina powódki utrzymywała się z prowadzenia gospodarstwa rolnego o pow. 20 ha, w którym prowadzona była produkcja warzyw. Gospodarstwo było w pełni zmechanizowane. Gospodarstwo prowadzili wspólnie M. i E. G., chociaż w większości sprawami gospodarstwa zajmował się M. G.. W gospodarstwie byli zatrudniani pracownicy sezonowi. Powódka potrafiła obsługiwać wszystkie maszyny i systemy nawadniające. Większość upraw z 2013 r. została utracona, ponieważ po wypadku nie miał kto zająć się gospodarstwem. (zeznania świadka M. C. –k.610-610 odwrót, czas nagrania 01:13:52-01:45:52, zeznania świadka A. K. –k.611 odwrót, czas nagrania 02:01:35-02:07:00, zeznania świadka A. G. –k.778, czas nagrania 00:35:46-01:18:12)
W dniu 28.01.2015 r. powódka zawarła z A. G. i J. G. umowę na podstawie której wydzierżawiła im część należącej do niej nieruchomości rolnej o powierzchni 5,54 ha na okres 10 lat za czynsz dzierżawny w wysokości 2 kwintali żyta rocznie. (umowa dzierżawy –k.803)
Gospodarstwo powódki posiada wysokie klasy bonitacyjne gruntów nadające się do produkcji warzyw, które wymagają gleb bardzo dobrych i dobrych. Gospodarstwo posiada zabudowę siedliskową, na którą składają się: budynek mieszkalny piętrowy dwurodzinny, budynki magazynowe i przechowalnie o pow. 146 m 2 i 207 m 2 z chłodnią, garaże, budynki gospodarcze. W gospodarstwie znajduje się szklarnia o pow. 116 m 2 i łącznik piętrowy o pow. uprawowej 55 m 2, 2 tunele foliowe o pow. 160 m 2. Gospodarstwo wyposażone jest w pełny sprzęt do upraw: 3 ciągniki U. 912, 360, 330, 4 przyczepy, kombajn A., sadzarka, ładowacz Cyklop, opryskiwacz, narzędzia uprawowe w komplecie, samochód dostawczy 1,5 t. W gospodarstwie jest studnia głębinowa z systemem nawadniającym uprawy warzyw. Wyposażenie w sprzęt jest wystarczające do prowadzenia intensywnej uprawy warzyw i innych upraw. Wysokie klasy bonitacyjne gruntów, wysoka wiedza właścicieli, tradycje upraw ogrodniczych w tym rejonie, wyposażenie w urządzenia gospodarstwa sprawiały, że w gospodarstwie powódki prowadzone były intensywne i dochodowe gatunki roślin rolniczych i warzyw. Głównymi uprawami były warzywa kapustne jak kapusta, kalafiory, brokuły, które były uprawiane na pow. około 5,7 ha, następnie inne warzywa jak cebula 1,25 ha, seler, pietruszka na pow. około 1,1 ha. Zboża, głównie pszenica, jęczmień na pow. około 5,6 ha. Łubin żółty jako uprawa strukturotwórcza na pow. około 3,47 ha. W gospodarstwie nie prowadziło się chowu zwierząt. (opinia biegłego ds. rolnictwa –k.887-888)
Łączny dochód możliwy do uzyskania z gospodarstwa rolnego prowadzonego przez małżonków M. i E. G., położonego we wsi (...), przy założeniu prawidłowej gospodarki i wykorzystaniu pełnego potencjału gospodarstwa, w latach 2013-2018 wynosi 621.939 zł. (opinia biegłego ds. rolnictwa –k.889-895)
W 2013 r. po wypadku, nie została zebrana kapusta z pow. 5,7 ha i seler z pow. 1,1 ha. Utracony z tego powodu dochód wyniósł 64.739 zł. (opinia biegłego ds. rolnictwa –k.895)
Część gospodarstwa rolnego należąca do powódki stanowi całość w sensie ekonomicznym i możliwe byłoby wydzierżawienie tej części. Powierzchnia gruntów należąca do powódki wynosi 13,83 ha. Grunty znajdują się w 2 częściach położonych blisko siebie. Kwota czynszu dzierżawnego możliwego do uzyskania w latach 2014 – 2018 wynosi 64.877 zł. (opinia biegłego ds. rolnictwa –k.896-897)
Powódka była wychowywana przez swoich dziadków A. i S. E. jako rodzinę zastępczą. A. E. zmarła w 2002 r., S. E. w 2001 r. Rodzice powódki zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej. Rodzice powódki rozstali się i mieli dzieci z nowych małżeństw. Powódka ma przyrodnie rodzeństwo, którego nie zna i z którym nigdy nie utrzymywała kontaktów. Rodzice powódki poza sporadycznymi wypadkami nie utrzymywali z nią kontaktów. Powódka miała bardzo silną więź ze swoimi dziećmi. (zeznania świadka M. C. –k.610 odwrót, czas nagrania 01:29:31-01:45:52, opinia biegłego psychiatry –k.815-820, opinia psychologa –k.970)
Po wybudzeniu powódki ze śpiączki w zasadzie nie było z nią logicznego kontaktu. Powódka początkowo nie poznawała bliskich. Logiczny kontakt z powódką był możliwy dopiero po 2 miesiącach od wypadku. Wtedy zaczęła poznawać otoczenie i bliskich. Powódka początkowo nie miała pełnej świadomości tego co się stało. Wiedziała, że miała wypadek, mówiła ciągle o mężu i dzieciach, nie zdając sobie sprawy, że nie żyją. Po dowiedzeniu się o śmierci męża i dzieci powódka zupełnie się wycofała, właściwie nie mówiła, nie rozmawiała z członkami rodziny męża, nie chciała uczestniczyć w rehabilitacji. Cały czas spędzała w swoim pokoju, gdzie leżała albo spała. Nie chciała rozmawiać z psychologiem ani z psychiatrą. Nie miała chęci odzyskania zdrowia. Opiekę nad powódką w czasie kiedy nie przebywała ona w placówkach służby zdrowia sprawowały A. G. i M. C.. Powódka wymagała też opieki podczas pobytu w placówkach służby zdrowia ponieważ personel placówek nie mógł zapewnić jej opieki w potrzebnym jej wymiarze czasu. Opiekę tą sprawowały w/w osoby oraz A. K.. (zeznania świadka M. C. –k.609- 610, czas nagrania 00:27:12- 00:56:47, zeznania świadka A. K. –k.611-611 odwrót, czas nagrania 01:50:41- 02:07:00, zeznania świadka A. G. – k.778, czas nagrania 00:35:46)
Stan psychiczny powódki z czasem uległ zmianie w ten sposób, że obecnie powódka cały czas mówi o synach. Jednak w dalszym ciągu jest wycofana, apatyczna, obojętna, jest jej wszystko jedno jak będzie wyglądało jej leczenie, kto się nią zajmie. (zeznania świadka M. C. –k.610, czas nagrania 01:05:03, zeznania świadka A. K. –k.611 odwrót, czas nagrania 02:07:00, zeznania świadka A. G. – k.778, czas nagrania 00:35:46)
Z punktu widzenia neurologa w wyniku przedmiotowego wypadku powódka doznała trwałego uszczerbku na zdrowiu w wysokości 25% tj.: 10% z powodu uszkodzenia kości sklepienia i podstawy czaszki, 10% z powodu zaburzeń adaptacyjnych będących następstwem urazów i wypadków, w których nie doszło do trwałych uszkodzeń (...), a utrwalona nerwica jest związana z urazem czaszkowo – mózgowym, 5% z powodu utraty powonienia. Cierpienia fizyczne mogły być znacznego stopnia przez okres około 6 miesięcy, później miały charakter malejący, ale częściowo utrzymują się nadal. U powódki nadal występują bóle głowy w lewej okolicy skroniowej, bóle krzyża przy dłuższym siedzeniu lub chodzeniu i staniu, bóle stawów kolanowych, bóle lewego barku, niedosłuch lewostronny. Od czasu wypadku powódka źle sypia, miewa stany lękowe, zwłaszcza przy jeździe samochodem. Z przyczyn neurologicznych powódka nie wymagała pomocy osób trzecich. (opinia biegłego neurologa –k.678-681 odwrót)
W wyniku wypadku pod względem okulistycznym u powódki występuje: pourazowy, obustronny zanik nerwów wzrokowych, połowicze niedowidzenie dwunosowe, całkowite porażenie nerwu III prawego, częściowe porażenie nerwu III lewego. Zakres cierpień fizycznych powódki był bardzo duży. Oczodół prawy był złamany, utrzymywało się dwojenie, ostrość wzroku bardzo się obniżyła, okiem prawym powódka praktycznie nie widzi, oko lewe ma bardzo niską ostrość widzenia, źrenice są porażone- światłowstręt, ograniczone jest pole widzenia obu oczu- niedowidzenie połowicze dwunosowe, oko prawe ma ograniczoną ruchomość. Ostrość wzroku jest obniżona na stałe, wg obecnej wiedzy medycznej nie można jej poprawić. Porażenie nerwu III też na chwilę obecną jest nieodwracalne. (opinia biegłego okulisty –k.659-662)
W wyniku wypadku powódka doznała trwałego uszczerbku na zdrowiu pod względem laryngologicznym w wysokości 40% z powodu przytępienia słuchu w uchu lewym. Powódka ma niedorozwinięte ucho prawe, którym od dzieciństwa źle słyszała, jednak przy dobrym słuchu po stronie lewej nie odczuwała żadnego dyskomfortu, otoczenie też nie zauważało tej ułomności. Z powodu ograniczenia drożności nosa i utraty węchu trwały uszczerbek na zdrowiu wynosi 20%. (opinia biegłego laryngologa –k.642-645, 699-701)
Stawy rzekome obu kości udowych skutkują łącznie 80% długotrwałym uszczerbkiem na zdrowiu powódki (po 40% za każde udo). Uszczerbek ma charakter długotrwały ponieważ istnieje możliwość uzyskania zrostu złamanych kości udowych. W tym celu jednak niezbędne byłoby poddanie powódki skomplikowanym zabiegom operacyjnym. Złamanie lewej kości ramiennej, lewej łopatki oraz uszkodzenie więzozrostu barkowo – obojczykowego skutkuje trwałym uszczerbkiem na zdrowiu w wysokości 15%. Uszczerbek ma charakter trwały ponieważ złamania uległy wygojeniu i mimo systematycznej rehabilitacji, przez ponad 3 lata utrzymuje się dysfunkcja lewego barku. Obecnie u powódki występują dolegliwości bólowe ze strony obu kończyn dolnych oraz lewej kończyny dolnej, powodujące utrudnione posługiwanie się lewą ręką oraz utrudnione poruszanie się – niezbędna jest asekuracja kulami łokciowymi. (opinia biegłego ortopedy –k.743-745)
Zasadne były wydatki powódki poniesione w związku z przedmiotowym wypadkiem, udokumentowane rachunkami i fakturami znajdującymi się na k. 63, 78, 54-97, 100,101,103,110, 113, 114. (opinia biegłego ortopedy –k.743-745)
Do końca lipca 2014 r. powódka wymagała pomocy przy wykonywania czynności związanych z zaspokajaniem przez nią podstawowych potrzeb życiowych przez sześć godzin dziennie (toaleta, przygotowanie i spożywanie posiłków, pielęgnacja przeciwodleżynowa). Od sierpnia 2014 r. powódka była osobą zdolną samodzielnie poruszać się po mieszkaniu, przy asekuracji balkonikiem i kulami łokciowymi. Z tego powodu, udział innych osób przy wykonywaniu czynności życia codziennego był niezbędny przez cztery godziny dziennie do końca czerwca 2015 r. W miarę postępu procesów naprawczych sprawność powódki zwiększała się. Powódka nadal nie jest osobą zdolną do samodzielnego wychodzenia z domu. Występują uzasadnione trudności w samodzielnym wykonywaniu czynności związanych z codzienną toaletą. Z tego powodu, od lipca 2015 r. do chwili obecnej powódka musi korzystać z pomocy innych osób przez dwie godziny dziennie. (opinia biegłego ortopedy –k.743-745)
Rehabilitacja powódki, do dnia 3.07.2019 r. była realizowana w całości nieodpłatnie w ramach NFZ. W związku z rehabilitacją powódki uzasadniony był zakup kul łokciowych i balkonika oraz wypożyczenie wózka inwalidzkiego (k.110, 113,114). Uzasadniony był też zakup basenu sanitarnego, pieluchomajtek, podkładów, środków do pielęgnacji (k.54-59, 61-63, 65-67, 72-96, 109). Rehabilitacja potrzebna powódce jest dostępna w ramach świadczeń realizowanych przez NFZ. Powódka może być rehabilitowana ambulatoryjnie w poradniach rehabilitacji i oddziałach dziennych rehabilitacji. Każda poradnia i oddział dzienny w Ł. posiadają sprzęt oraz zapewniają opiekę wykfalifikowanych lekarzy i fizjoterapeutów w stopniu koniecznym do rehabilitacji powódki. Powódka ma orzeczony znaczny stopień niepełnosprawności, w związku z czym może korzystać z rehabilitacji w tzw. trybie bezkolejkowym. W praktyce w Ł. nie ma problemów z uzyskaniem rehabilitacji w trybie bezkolejkowym dla osób z orzeczonym znacznym stopniem niepełnosprawności. Nie ma konieczności aby powódka korzystała z odpłatnej rehabilitacji. Powódka poza rehabilitacją w miejscu zamieszkania może korzystać z wyjazdowych turnusów rehabilitacji raz w roku. Turnusy rehabilitacji są częściowo refundowane z PFRON lub MOPS. Wysokość refundacji zależy od dochodu. Wskazany jest zakup następujących sprzętów do wykonywania ćwiczeń w domu: piłka rehabilitacyjna mała (cena około 20 zł), taśma do ćwiczeń 2 sztuki po około 25 zł, składany rotor rąk i nóg z regulacją i elektronicznym wyświetlaczem (cena 85-100 zł). (opinia biegłej ds. rehabilitacji medycznej –k.1006-1007)
Powódka do czasu wypadku w dniu 29.06.2013 r., w którym zginął jej mąż i dwaj małoletni synowie była osobą zdrową i aktywną zawodowo. Nie leczyła się psychiatrycznie. Nie występowały u niej zaburzenia psychiczne, a sytuacja rodzinna i wzajemne relacje były dobre. U powódki na skutek wypadku wystąpiły zaburzenia psychiczne dwojakiej przyczyny i rodzaju tj.: zaburzenia (zmiany) psychiczne wynikające z trwałego uszkodzenia mózgu tj. organiczne zaburzenia nastroju i zaburzenia psychiczne (o znacznym nasileniu) wynikające z osobistego cierpienia oraz będące reakcją związaną ze śmiercią męża i dwóch synów tj. zaburzenia stresowe pourazowe o obrazie depresyjno – lękowym. Zaburzenia te spowodowały utrwalony uszczerbek na zdrowiu w wysokości 60%. (opinia biegłego psychiatry –k.823-824)
Koszt stosowanych przez powódkę leków psychiatrycznych w 2014 r. wynosił 40-60 zł miesięcznie. Po zakończeniu leczenia w Klinice (...) powódka wymagała i nadal wymaga leczenia psychiatrycznego, które może być prowadzone w ramach NFZ. Koszt leków jest częściowo refundowany. Początkowo po hospitalizacji psychiatrycznej wynosił około 70-80 zł. Od jesieni 2017 r. koszt leków wynosi około 40 zł. (opinia biegłego psychiatry –k.824-825)
E. G. przebywała na zwolnieniu lekarskim od 30.06.2013 r. do 26.12.2013 r. Od dnia 27.12.2013 r. do 21.12.2014 r. miała przyznany przedłużony zasiłek chorobowy z tytułu czasowej niezdolności do pracy w wysokości 10 zł dziennie. (zaświadczenie –k.21,22, decyzja –k.23)
Decyzją z dnia 17.02.2014 r. przyznano powódce zasiłek pielęgnacyjny dla osoby niepełnosprawnej w wieku powyżej 16 roku życia w wysokości 153 zł miesięcznie, na okres od 1.01.2014 r. do 31.01.2015 r. (decyzja –k.24)
Decyzją z dnia 24.01.2017 r. przyznano powódce prawo do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy w kwocie 968,23 zł netto miesięcznie. (decyzja –k.866)
Od dnia 1 marca 2017 r. nowa wysokość renty rolniczej powódki wynosiła 1.063,59 zł miesięcznie. (decyzja –k.867)
Od marca 2018 r. świadczenie wypłacane powódce przez KRUS wynosi 1.093,64 zł netto, w tym dodatek pielęgnacyjny 215,84 zł. (pismo –k.870)
Powódka nie korzystała z żadnych świadczeń z opieki społecznej w okresie od 29.06.2013 r. do dnia 29.03.2018 r. (pismo –k.840)
Obecnie powódka mieszka w Ł. w mieszkaniu po swoich dziadkach. Powódka samodzielnie prowadzi gospodarstwo domowe, okresowo mieszka z drugą osobą, która pomaga jej w prowadzeniu domu. W zakresie samoobsługi powódka jest samodzielna, w mieszkaniu ma przystosowany prysznic, nie potrzebuje pomocy przy kąpieli. Powódka nie wychodzi samodzielnie poza mieszkanie. Zawsze towarzyszy jej inna osoba. Powódka nadal wymaga pomocy i wsparcia psychicznego zwłaszcza przy przemieszczaniu się oraz załatwianiu spraw „zewnętrznych”: zakupów, spraw w urzędach, wizytach lekarskich. Z uwagi na swoją niesprawność (kalectwo) powódka unika kontaktów społecznych – czuje się niepewnie w rozmowach z innymi osobami (zwłaszcza obcymi). Jest świadoma swoich ograniczeń i z trudem pokonuje własne lęki i niepokoje. (opinia biegłego psychiatry –k.825, opinia biegłego ds. rehabilitacji medycznej –k.1005)
Nasilenie cierpień psychicznych powódki doznanych w następstwie śmierci członków rodziny w wyniku wypadku z dnia 29 czerwca 2013 r. należy określić jako bardzo wysokie, bardzo znaczne. U powódki w związku z utratą osób najbliższych (męża i dzieci) w zdarzeniu z dnia 29 czerwca 2013 r. wystąpiła bardzo silna reakcja żałoby (nadal niedokończona) i powikłana zespołem stresu pourazowego o objawach depresyjno – lękowych, wyrażająca się: silnym obniżeniem nastroju (do apatii i z anhedonią), przeżywaniem smutku, żalu, straty, rozpaczy, bólu, osamotnienia wraz z występującymi myślami rezygnacyjnymi lub samobójczymi, labilnością emocjonalną, okresową drażliwością, przeżywaniem złości, gniewu, poczucia niesprawiedliwości, krzywdy, doświadczaniem niepokoju, napięcia, obaw o swoją przyszłość, koncentracją myślenia na temacie zmarłych bliskich, utratą sensu życia z pesymistycznym widzeniem swojej przyszłości, wycofaniem z kontaktów interpersonalnych, utratą aktywności własnej i zainteresowań, zaburzeniami snu – nadmierną sennością lub bezsennością. Aktualny poziom funkcjonowania umysłowego powódki wyraża się kryterium ilościowym II=105, co świadczy o inteligencji przeciętnej, a więc brak jest u powódki deficytów intelektualnych. U powódki występuje lekkie obniżenie sprawności pamięci bezpośredniej, koncentracji uwagi i koordynacji wzrokowo – ruchowej na podłożu uszkodzenia (...) powstałego na skutek wypadku z dnia 29 czerwca 2013 r. i ma ono charakter trwały. U powódki nie występują organiczne zaburzenia osobowości, obecne problemy psychologiczne badanej mają charakter emocjonalny (objawy depresyjno – lękowe) o etiologii mieszanej reaktywno – organicznej, aktualnie dzięki zastosowanemu leczeniu psychiatrycznemu występuje poprawa objawowa. (opinia biegłego psychologa –k.973)
Sąd Okręgowy zważył, co następuje:
Powództwo okazało się częściowo zasadne i jako takie podlegało uwzględnieniu w zakresie wskazanym w sentencji wyroku.
Podstawę prawną odpowiedzialności pozwanego stanowi art. 435 k.c. w zw. z art. 436 § 2 k.c. oraz w zw. z art. 805 k.c. i art. 822 k.c. Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej charakteryzuje akcesoryjny charakter odpowiedzialności ubezpieczyciela. Wyraża się on w tym, że podmiot zobowiązany do świadczenia z umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej odpowiada tylko wtedy i tylko w takim zakresie, w jakim odpowiedzialność za zaistniałe zdarzenie ponosi ubezpieczony.
Pozwany przyznał, że wypadek drogowy zaistniał z winy M. G. i nie kwestionował swojej odpowiedzialności w tym sensie, kwestionował natomiast możliwość dochodzenia przez powódkę roszczeń z tytułu strat w uprawach rolnych i utraconego dochodu z gospodarstwa rolnego w związku z treścią art. 38 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych.
Roszczenia powódki zostaną omówione kolejno, na początek jednak należy odnieść się do zarzutu przyczynienia się powódki do powstania jej szkody na osobie, jak również do śmierci jej syna R. G. poprzez nie zapięcie przez powódkę jej pasa bezpieczeństwa oraz nie dopilnowanie, aby jej małoletni syn zapiął pas bezpieczeństwa.
Stosownie do art. 362 k.c., jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron. Przepis art. 362 k.c. traktuje przyczynienie się poszkodowanego jako okoliczność ograniczającą odpowiedzialność pozwanego za wyrządzoną szkodę.
Sąd nie uwzględnił zarzutu przyczynienia się powódki do powstania szkody. Zgromadzony materiał dowodowy wskazuje, że powódka i R. G. bezpośrednio przed wypadkiem nie mieli zapiętych pasów bezpieczeństwa, co stanowiło naruszenie art. 39 ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 roku Prawo o ruchu drogowym (Dz.U. 1997, Nr 98, poz. 602 z późn. zm.). Jak jednak wynika z opinii biegłego z zakresu medycyny sądowej, charakter uszkodzeń samochodu, którym podróżowała rodzina powódki i charakter obrażeń ciała pasażerów wskazują, że gdyby powódka i R. G. mieli zapięte pasy bezpieczeństwa, to R. G. i tak nie przeżyłby wypadku, a powódka byłaby narażona na zbliżone i porównywalne obrażenia ciała, do tych których faktycznie doznała w wypadku. Brak jest zatem związku przyczynowego pomiędzy faktem nie zapięcia pasów a skutkiem w postaci śmierci R. G. i obrażeniami ciała odniesionymi przez powódkę.
Przechodząc do oceny poszczególnych żądań powódki wskazać należy co następuje.
Żądanie powódki o zasądzenie zadośćuczynienia za krzywdę, jakiej doznała w związku ze śmiercią synów.
Zgodnie z treścią art. 446 § 4 k.c. Sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Zakresem zadośćuczynienia na podstawie art. 446 § 4 k.c. objęty jest uszczerbek niemajątkowy doznany przez najbliższych członków rodziny zmarłego, w następstwie jego śmierci, wskutek uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia. Kompensacie podlega doznana krzywda, a więc w szczególności cierpienie, ból i poczucie osamotnienia po śmierci najbliższego członka rodziny. Zadośćuczynienie ma na celu przede wszystkim złagodzenie cierpień psychicznych powodów i obejmuje ono cierpienia już doznane, jak i te które wystąpią w przyszłości. Ma ono więc charakter całościowy i powinno stanowić rekompensatę pieniężną za całą doznaną krzywdę. Przepisy kodeksu nie zawierają żadnych kryteriów, jakie należy uwzględniać przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia pieniężnego. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego zadośćuczynienie ma przede wszystkim charakter kompensacyjny i tym samym jego wysokość musi przedstawiać jakąś ekonomicznie odczuwalną wartość. Wysokość ta jednak nie może być nadmierna w stosunku do doznanej krzywdy i aktualnych stosunków majątkowych społeczeństwa, a więc powinna być utrzymana w rozsądnych granicach (tak SN w wyroku z 26 lutego 1962 roku, 4 CR 902/61, OSNCP 1963, nr 5, poz. 107, w wyroku z dnia 24 czerwca 1965 roku, I PR 203/65, OSPiKA 1966, poz. 92).
Mając na względzie powołane wyżej okoliczności Sąd stanął na stanowisku, że odpowiednią sumą zadośćuczynienia za krzywdę, jakiej powódka doznała na skutek śmierci synów będą kwoty po 200.000 zł. Ocenę sytuacji powódki w niniejszej sprawie nieco komplikuje fakt, że powódka w wypadku straciła również męża, za śmierć którego jednak nie może domagać się zadośćuczynienia ponieważ był on sprawcą wypadku. Nie zmienia to jednak faktu, że powódka jest obecnie osobą całkowicie samotną. Rodzice powódki nie utrzymują z nią kontaktu, dziadkowie którzy ją wychowywali nie żyją. Powódka nie ma rodzeństwa. Pozostała jej tylko rodzina męża. Śmierć małoletnich synów spowodowała ogromną pustkę w życiu powódki, nie będzie przesadzonym stwierdzenie, że powódka wraz ze śmiercią synów utraciła sens życia. Od chwili wypadku upłynęło ponad 7 lat, ale nic nie wskazuje na to, że jej cierpienia ulegają zmniejszeniu wraz z upływającym czasem. Wobec tego, że z tytułu zadośćuczynienia za śmierć syna R. pozwany wypłacił powódce 35.000 zł, a za śmierć P. 50.000 zł, należało zasądzić odpowiednio 165.000 zł i 150.000 zł (pkt 1a, b wyroku) i oddalić powództwo w pozostałym zakresie (pkt 2 wyroku).
Żądanie zadośćuczynienia za szkodę na osobie powódki.
Przepis art. 445 § 1 k.c. przewiduje m.in., że w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, Sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, czyli szkodę niemajątkową, wyrażającą się w doznanym bólu, cierpieniu, ujemnych doznaniach psychicznych. Zgodnie z ugruntowanym w doktrynie i orzecznictwie poglądem zadośćuczynienie stanowi sposób naprawienia szkody niemajątkowej na osobie wyrażającej się krzywdą w postaci doznanych cierpień fizycznych i psychicznych. Inaczej niż przy odszkodowaniu, w przypadku zadośćuczynienia, ustawodawca nie wprowadza jasnych kryteriów ustalania jego wysokości. Wskazuje jedynie ogólnikowo, iż suma przyznana z tego tytułu winna być odpowiednia. Przez tę "odpowiednią" sumę należy rozumieć kwotę pieniężną, której wysokość utrzymana jest w rozsądnych granicach odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa oraz dostosowaną do okoliczności konkretnego wypadku. Jednym z kryteriów określających "odpowiedniość" zadośćuczynienia jest jego kompensacyjny charakter (wyrok SN z 15 lutego 2006 r., IV CK 384/05, opubl. w LEX nr 190756, wyrok SN z 6 czerwca 2003 r., IV CKN 213/01, opubl. w LEX nr 141396). Oznacza to, że przyznana poszkodowanemu kwota powinna stanowić realną wartość ekonomiczną w odniesieniu do doznanej krzywdy, nie będąc przy tym jedynie wartością symboliczną, jak i nie stanowiąc źródła bezpodstawnego wzbogacenie poszkodowanego (wyrok SN z 28 września 2001 r., III CKN 427/00, opubl. w LEX nr 52766 oraz wyrok SA w Lublinie, I ACa z 29 września 2005 r., 510/05, opubl. w (...)).
W myśl art. 445 § 1 k.c. kompensowana jest krzywda, która oznacza szkodę niemajątkową wywołaną naruszeniem dobra osobistego, polegająca na fizycznych dolegliwościach i psychicznych cierpieniach pokrzywdzonego. Przyznanie zadośćuczynienia i jego wysokość zależy od sądowej oceny okoliczności danej sprawy i nie oznacza dowolności organu stosującego prawo co do możliwości korzystania z udzielonej mu kompetencji (por. wyrok SN z 19 kwietnia 2006 r., II PK 245/05, OSNP 2007, nr 7-8, poz. 101 i wyrok SN z 17 stycznia 2001 r., II KKN 351/99, Prok. i Pr. 2006, nr 6, s. 11). Przy oznaczeniu zakresu wyrządzonej krzywdy należy wziąć pod uwagę rodzaj naruszonego dobra, zakres (natężenie i czas trwania) naruszenia, trwałość skutków naruszenia i stopień ich uciążliwości (por. wyrok SN z 20 kwietnia 2006 r., IV CSK 99/05, LEX nr 198509; wyrok SN z 1 kwietnia 2004 r., II CK 131/03, LEX nr 327923; wyrok SN z 19 sierpnia 1980 r., IV CR 283/80, OSN 1981, Nr 5, poz. 81; wyrok SN z 9 stycznia 1978 r., IV CR 510/77, OSN 1978, Nr 11, poz. 210). Na pojęcie krzywdy składają się nie tylko trwałe, lecz także przemijające zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu, polegające na znoszeniu cierpień psychicznych (wyrok SN z dnia 20 marca 2002 r., V CKN 909/00, LEX nr 56027).
Ustalając wysokość przyznanego zadośćuczynienia Sąd miał na uwadze rozmiar i charakter obrażeń ciała doznanych przez powódkę i ich skutek dla funkcjonowania powódki po wypadku. Z materiału dowodowego jednoznacznie wynika, że poniesione przez powódkę obrażenia i towarzyszące im konsekwencje mają charakter trwały i w większości przypadków nieodwracalny, a powrót powódki do pełni zdrowia i samodzielności w zasadzie jest niemożliwy. Na ustalenie wysokości zadośćuczynienia należnego powódce mają wpływ także okoliczności, że przed wypadkiem powódka była osobą zdrową i aktywną – pracowała, zajmowała się domem i synami, a po wypadku jest zależna od pomocy innych osób. Należy wskazać, że powódka doznała uszczerbku na zdrowiu w zakresie funkcji organizmu najważniejszych dla sprawnego funkcjonowania, w których braki są najbardziej dolegliwe w codziennym życiu. Uszczerbek na zdrowiu powódki dotyczy m.in. narządu ruchu, słuchu i wzroku, co powoduje, że komfort życia powódki jest drastycznie niższy niż przed wypadkiem i nigdy już nie wróci do stanu wyjściowego. Należy dodać, że sąd nie kierował się w pierwszej kolejności matematyczną wysokością uszczerbku na zdrowiu stwierdzoną przez biegłych. Posługiwanie się tabelami uszczerbkowymi prowadzi bowiem często do nielogicznych wyników, np. biegły okulista stwierdził (zgodnie z tabelą uszczerbkową), że uszczerbek na zdrowiu powódki wynosi 153%, a więc więcej niż gdyby powódka utraciła wzrok całkowicie (wówczas byłoby to 100%), podczas gdy powódka zachowała częściową zdolność widzenia jednym okiem.
Powyższe doprowadziło Sąd do wniosku, że w realiach niniejszej sprawy odpowiednim zadośćuczynieniem dla powódki za jej szkodę na osobie będzie kwota 500.000 zł. Uwzględniając powyższe, a także wypłaconą w toku postępowania sądowego na rzecz powódki kwotę 84.000 zł, sąd zasądził tytułem dalszego zadośćuczynienia na rzecz powódki kwotę 416.000 zł oddalając żądanie w pozostałym zakresie.
O odsetkach ustawowych od zasądzonego zadośćuczynienia Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 455 k.c. i art. 817 k.c. oraz art. 14 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz.U. Nr 124, poz. 1152 ze zm.). Powódka żądała odsetek od zadośćuczynienia od 27 grudnia 2013 r. Szkoda została zgłoszona dnia 27 sierpnia 2013 r. jednak bez wskazania konkretnych roszczeń (k.490). Zatem odsetki od roszczeń zasądzonych w pkt. 1 a, b wyroku należało zasądzić od dnia następnego po doręczeniu odpisu pozwu, a za okres wcześniejszy oddalić.
Żądanie odszkodowania (pkt. II pisma z 31 grudnia 2018 r. k.931 odwrót)
W ramach odszkodowania powódka żądała zasądzenia następujących kwot.
Kwota 77.550 zł tytułem odszkodowania za zniszczone (niezebrane) w 2013 r. nasadzenia roślin kapustnych i selerów (pkt. II ppkt. 1 w/w pisma).
Przepis art. 38 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz.U. Nr 124, poz. 1152 ze zm.) stwierdza, że zakład ubezpieczeń nie odpowiada za szkody polegające na uszkodzeniu, zniszczeniu lub utracie mienia, wyrządzone przez kierującego posiadaczowi pojazdu mechanicznego. Dotyczy to również sytuacji, w której posiadacz pojazdu mechanicznego, którym szkoda została wyrządzona, jest posiadaczem lub współposiadaczem pojazdu mechanicznego, w którym szkoda została wyrządzona. Szkoda polegająca na zniszczeniu nasadzeń roślinnych dokonanych w gospodarstwie powódki i jej męża, wynikająca z niezebrania plonów jest w ocenie sądu szkodą polegającą na utracie mienia w rozumieniu powołanego przepisu. Z tego względu roszczenie to podlegało oddaleniu.
Kwota 621.939 zł tytułem utraconych dochodów z gospodarstwa rolnego za lata 2013 – 2018. (pkt. II ppkt. 2 w/w pisma)
W przypadku tego roszczenia sytuacja wygląda inaczej niż w przypadku roszczenia omówionego powyżej. Zgodnie z prezentowanymi w orzecznictwie poglądami przepis art. 38 ust. 1 pkt. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych nie obejmuje przewidzianym w nim wyłączeniem szkody na osobie, także w sytuacji, gdy poszkodowanym jest posiadacz lub współposiadacz pojazdu, bowiem w przypadku szkody na osobie dochodzi do naruszenia praw podmiotowych przynależnych wyłącznie poszkodowanemu, niezależnie od jego statusu współposiadacza. Zakład ubezpieczeń odpowiada więc z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkodę na osobie wyrządzoną przez kierowcę pojazdu, w tym także pasażerowi będącemu wraz z kierowcą współposiadaczem tego pojazdu (uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 7.02.2008 r. III CZP 115/07).
Podstawą prawną roszczenia o utracone dochody z gospodarstwa jest art. 444 par. 2 KC, niezależnie od nazwania tego roszczenia przez powódkę odszkodowaniem. Podstawą faktyczną tego roszczenia jest utarta zdolności do pracy zarobkowej powódki skutkująca niezdolnością do prowadzenia gospodarstwa rolnego po wypadku. Źródłem tego roszczenia jest więc szkoda na osobie, a zatem możliwość jego dochodzenia nie jest wyłączona przez art. 38 ust. 1 pkt. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych. Przepis ten mówi o uszkodzeniu, zniszczeniu i utracie mienia, a więc o materialnych szkodach w mieniu.
W ocenie sądu roszczenie to jest słuszne co do zasady. Jest niewątpliwe, że powódka z uwagi na swój stan zdrowia będący skutkiem obrażeń odniesionych w wypadku jest obecnie niezdolna do prowadzenia gospodarstwa rolnego. Działalność taka, nawet jeżeli zatrudnia się pracowników stałych, czy też sezonowych, wymaga bowiem bardzo dużej aktywności własnej od właściciela gospodarstwa. Jest oczywiste, że powódka mając problemy z poruszaniem się i znaczne deficyty wzroku i słuchu nie byłaby w stanie podołać takiej działalności. Utrata dochodów z gospodarstwa wynika więc wprost ze szkody na osobie powódki. Sąd dostrzega, że powódka prowadziła gospodarstwo razem z mężem, za którego śmierć i jej skutki pozwany nie odpowiada, bo mąż był sprawcą wypadku. Należy zatem odpowiedzieć na pytanie, czy zostało udowodnione, że gdyby powódka nie odniosła obrażeń w wypadku byłaby w stanie prowadzić gospodarstwo sama. W ocenie sądu pozytywna odpowiedź na takie pytanie wynika z zeznań świadków powołanych przez powódkę, choć z oczywistych względów ta ocena może mieć charakter wyłącznie hipotetyczny. Brak jednak dowodów na okoliczność, że powódka nawet gdyby nie odniosła obrażeń ciała w wypadku, nie byłaby w stanie sama poprowadzić gospodarstwa.
Sąd dokonał następującego wyliczenia wysokości tego roszczenia. Potencjalny dochód z gospodarstwa za objęty pozwem okres obliczony przez biegłego ds. rolnictwa (621.939 zł) należy podzielić na 2 (ponieważ połowa dochodu przypadałaby mężowi powódki, który spowodował wypadek). Mamy kwotę 310.969,50 zł. Należy od niej odjąć rentę otrzymywaną przez powódkę z KRUS, której powódka nie miałaby gdyby do wypadku nie doszło. Renta przysługuje powódce od stycznia 2015 r. w wysokości (w zaokrągleniu 1.000 zł) miesięcznie. Zatem odliczeniu podlega kwota 48.000 zł (1.000 zł x 48 miesięcy). Od utraconych przez powódkę dochodów z gospodarstwa należy też odjąć nieuzyskany przez powódkę dochód z możliwej dzierżawy gospodarstwa. Powódka powinna bowiem dążyć do zmniejszenia szkody polegającej na utracie dochodów z gospodarstwa w miarę dostępnych jej środków. W ocenie sądu środkiem takim byłoby odpłatne wydzierżawienie gospodarstwa, skoro powódka nie jest w stanie sama go prowadzić. Jak wynika z opinii biegłego ds. rolnictwa dzierżawa części gospodarstwa byłaby możliwa, a czynsz dzierżawny, którego powódka nie uzyskuje, choć mogłaby wyniósłby w okresie objętym pozwem 64.877 zł. Zatem: 621.939 zł: 2=310.969,50 zł minus 48.000 zł minus 64.877 zł =198.092,50 zł.
W zakresie kwoty 70.000 zł zgłoszonej z tego tytułu w pozwie należało zasądzić odsetki od dnia następnego po doręczeniu pozwanemu odpisu pozwu, a w zakresie kwoty 128.092,50 zł od dnia następnego po doręczeniu pozwanemu pisma z rozszerzeniem powództwa z tego tytułu.
Roszczenie z tytułu kosztów opieki osób trzecich (pkt. II ppkt. 3 -6 w/w pisma).
Podstawę prawną tego roszczenia stanowi art. 444 par. 1 KC, a prawo poszkodowanego do żądania zasądzenia odszkodowania wynikającego z konieczności korzystania z opieki osoby trzeciej nie jest uzależnione od wykazania, iż poszkodowany efektywnie wydał odpowiednie koszty z tytułu opieki, okoliczność natomiast, że opiekę tę sprawowali członkowie rodziny nie pozbawia poszkodowanego prawa do żądania stosownego odszkodowania za czas tej opieki.
Zakres czasowy opieki przyjęty za podstawę obliczenia tego roszczenia został przyjęty na podstawie opinii biegłego ortopedy od chwili wypadku do końca lipca 2014 r. 6 godzin dziennie, do końca czerwca 2015 r. 4 godziny dziennie, od lipca 2015 r. 2 godziny dziennie.
Koszty opieki zostały obliczone wg stawki przyjętej przez powódkę (12 zł za godzinę w dni powszednie, 24 zł za godzinę w dni świąteczne). Pozwany nie kwestionował wysokości stawek przyjętych przez powódkę. Roszczenie z tytułu kosztów opieki zostało uwzględnione w zakresie kwot dochodzonych przez powódkę w pkt. II ppkt. 4-6 pisma z k.931 odwrót. Oddalone zostało w zakresie kwoty 2.016 zł z pkt. II ppkt. 3. Roszczenie o tą kwotę zostało zgłoszone w pozwie i wydaje się, że pozostawienie go wyodrębnionego w piśmie rozszerzającym powództwo jest wynikiem przeoczenia pełnomocnika powódki. Wypadek miał bowiem miejsce 29.06.2013 r., a roszczenie powódki z tytułu kosztów opieki zgłoszone w pkt. II ppkt. 4-6 pisma obejmuje okres od 1.07.2013 r. do 31.12.2018 r., a więc zawiera w sobie również czas objęty pkt. II ppkt. 3.
Wobec powyższego, z tytułu kosztów opieki zasądzono kwotę 94.716 zł (35.928 zł za okres od 1.07.2013 r. do 31.07.2014 r., 19.812 zł za okres od 1.08.2014 r. do 30.06.2015 r., 38.976 zł za okres od 1.07.2015 r. do 31.12.2018 r.) z odsetkami ustawowymi od dnia następnego po doręczeniu pozwanemu pisma z dnia 31.12.2018 r., w którym roszczenie to zostało zgłoszone.
Roszczenie z tytułu kosztów leczenia w kwocie 14.698,20 zł. (pkt. II ppkt. 7 pisma z k.931 odwrót). Początkowo powódka dochodziła z tego tytułu kwoty 7.000 zł, następnie rozszerzyła to żądanie o 4.379,72 zł, a ostatecznie do w/w kwoty. Ani pozew ani pisma rozszerzające powództwo nie zawierały żadnego wyliczenia ani zestawienia poniesionych kosztów. Sąd uwzględnił to roszczenie, którego podstawę prawną stanowi art. 444 par. 1 KC w zakresie kosztów uznanych za zasadne w opinii biegłego ortopedy, wymienionych na k.743 –łącznie w kwocie 3.021,40 zł z odsetkami od dnia następnego po doręczeniu pozwanemu odpisu pozwu.
Żądanie kwoty 105.000 zł tytułem renty za okres grudzień 2018 r. – sierpień 2020 r. (pkt. 4 pisma k.1056 odwrót).
Powódka domagała się renty w kwocie 5.000 zł miesięcznie. Podstawę prawną tego roszczenia stanowi art. 444 par. 2 KC, a podstawę faktyczną zwiększenie się potrzeb powódki i zmniejszenie jej dochodów pozostające w związku z przedmiotowym wypadkiem. Renta zasądzona na rzecz powódki w pkt. 1g wyroku została obliczona w następujący sposób. Utracone dochody z gospodarstwa w stosunku rocznym wynoszą średnio 103.656,50 zł, z czego na powódkę przypada 51.828,25 zł, a więc 4.320 zł miesięcznie. Od tej kwoty należy odjąć rentę otrzymywaną przez powódkę z KRUS (w zaokrągleniu 1.000 zł miesięcznie) i czynsz z dzierżawy gospodarstwa, który powódka mogłaby uzyskiwać, a tego nie robi (12.974,40 zł rocznie, a więc w zaokrągleniu 1.000 zł miesięcznie). Zatem z tytułu utraconych dochodów powódce przysługuje 2.320 zł miesięcznie. Z tytułu zwiększonych potrzeb kwota 1.020 zł, stanowiąca koszty opieki osób trzecich w wymiarze 2 godziny dziennie x 17 zł (stawka godzinowa niezakwestionowana przez pozwanego) x 30 dni. Łącznie renta należna powódce wynosi 3.340 zł miesięcznie.
Odnosząc się do wyliczenia renty zawartego w piśmie powódki z k.1056 odwrót należy wskazać, że brak jest podstaw do wliczenia do renty kosztów rehabilitacji realizowanej w ramach leczenia uzdrowiskowego. Z opinii biegłego ds. rehabilitacji medycznej wynika, że rehabilitacja taka jest częściowo refundowana, a zakres refundacji zależy od dochodów danej osoby. Nie zostało wykazane z jakiej refundacji mogłaby korzystać powódka ze względu na uzyskiwane przez nią dochody, nie ma więc podstaw do obliczenia kosztów takiej rehabilitacji. Niezasadne jest też wliczanie w skład renty kosztów zakupu sprzętu do ćwiczeń. Zakupów takich dokonuje się raz na jakiś czas, ponadto jak wynika z opinii biegłego ds. rehabilitacji medycznej, koszty zakupu tych sprzętów są znikome.
Wobec powyższego roszczenie o rentę zgłoszone w pkt. 4 pisma z k.1056 odwrót podlegało uwzględnieniu w zakresie kwoty 66.800 zł (3.340 zł x 20 miesięcy) z odsetkami od dnia wyrokowania. Renta ta przysługuje powódce za okres od stycznia 2019 r. do sierpnia 2020 r., ponieważ roszczenie o utracone dochody zasądzone w pkt. 1d wyroku obejmowało okres do grudnia 2018 r. włącznie.
W pkt. 1h zasądzono na rzecz powódki rentę na przyszłość według powyższego wyliczenia. Wobec tego, że renta zasądzona w pkt. 1g wyroku obejmowała okres do sierpnia 2020 r. włącznie, renta na przyszłość podlega zasądzeniu począwszy od września 2020 r.
Oddaleniu podlegało roszczenie o ustalenie odpowiedzialności pozwanego na przyszłość za skutki wypadku z dnia 29 czerwca 2013 r. W pierwszej kolejności podkreślić należy, że ustalenie odpowiedzialności na przyszłość miałoby ewentualnie uzasadnienie, gdyby istniała jakaś obiektywna niepewność stanu prawnego – zwłaszcza
w sytuacji szkody na osobie, gdyż szkody te nie zawsze powstają jednocześnie ze zdarzeniem, które wywołało uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia. Obowiązujący do 2007 roku art. 442
§ 1 k.c. stanowił, że roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem trzech lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się
o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia – w każdym przypadku roszczenie przedawniało się z upływem lat dziesięciu od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. Z dniem 10 sierpnia 2007 roku weszła w życie ustawa nowelizująca, którą uchylono art. 442 k.c. i dodano art. 442
1 k.c. Zgodnie z § 3 wskazanego przepisu, w razie wyrządzenia szkody na osobie, przedawnienie nie może się skończyć wcześniej niż z upływem trzech lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. W świetle nowej regulacji wyeliminowane zostało niebezpieczeństwo upływu terminu przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody na osobie wcześniej niż ta szkoda się ujawniła, zatem utracił znaczenie argument, że interes prawny w ustaleniu może polegać na złagodzeniu skutków upływu terminu przedawnienia (zob. wyrok SN z 11.03.2010 r.,
IV CSK 410/09, LEX). Zatem wobec powyższego brak jest po stronie powódki interesu prawnego w powyższym żądaniu w rozumieniu art. 189 KPC.
Na podstawie art. 355 KPC w związku z art. 203 KPC postępowanie zostało umorzone w zakresie, w jakim powódka cofnęła powództwo.
O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 100 KPC. Powódka wygrała sprawę w 45%. Łączne koszty procesu poniesione przez strony wyniosły 17.241,36 zł (po stronie powódki 7.200 zł, po stronie pozwanego 10.041,36 zł). Różnica między kosztami, które poniósł pozwany, a kosztami, które powinien ponieść ze względu na wynik sprawy (7.758,61 zł) wynosi 2.282,75 zł i zasądzono ją w pkt. 4 wyroku.
Nieuiszczone koszty sądowe wyniosły 110.981,35 zł. Na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w zw. z art. 100 KPC nakazano pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa 45% z tej kwoty czyli 49.941,60 zł. Sąd nie obciążył powódki nieuiszczonymi kosztami sądowymi w zakresie oddalonej części powództwa na podstawie art. 113 ust. 4 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Na podstawie art. 84 w/w ustawy nakazano zwrócić pozwanemu niewykorzystaną część zaliczki na koszty opinii biegłego.
odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręczyć zgodnie z wnioskiem.