UZASADNIENIE

W pozwie złożonym do Sądu Rejonowego w Łasku, doprecyzowanym w piśmie A. S. wnosił o uznanie za bezskuteczną w stosunku do niego umowę sprzedaży nieruchomości zawartej w dniu 14 listopada 2013 r. przed notariuszem S. P. za nr rep (...), pomiędzy J. i A. P. a Ł. K. dla ochrony wierzytelności przysługującej mu od sprzedających , stwierdzonej prawomocnym wyrokiem zaocznym wydanym przez Sąd Okręgowy w Sieradzu w dniu 22 sierpnia 2014 r., w sprawie o sygn.. akt I C 181/14.

Uzasadniając swoje roszczenie powód podnosił, że dłużnicy wyzbywając się nieruchomości działali ze świadomością pokrzywdzenia jego jako swojego wierzyciela, bowiem przysługująca mu należność dotąd nie została zaspokojona, a pozwany miał świadomość takiego działania kontrahenta choćby przez pryzmat ceny, jaką ostatecznie zapłacił za nieruchomość.

Sprawę przekazano według właściwości do Sądu Okręgowego w Sieradzu.

W odpowiedzi na pozew pozwany Ł. K. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od strony powodowej na jego rzecz kosztów procesu .

Argumentował, że powód nie wykazał aby strony kwestionowanej transakcji sprzedaży pozostawały ze sobą w stałych stosunkach gospodarczych, więc powództwo winno być oddalone jako nieudowodnione. Zanegował stan niewypłacalności dłużników , a także wskazał, że zawarta umowa sprzedaży została dokonana w „dobrej wierze”, bowiem z treści księgi wieczystej dla nieruchomości nie wynikał wpis ostrzeżenia o toczących się postępowaniach, w tym egzekucjach, a on sam nie miał wiedzy o stanie majątkowym dłużników, od których nabył grunt w 2014 r., warunki transakcji uzgadniając w roku 2013.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

W dniu 22 sierpnia 2014 r. Sąd Okręgowy w Sieradzu wydał wyrok zaoczny w sprawie o sygn. akt I C 181/14, mocą którego zasądził od A. P. i J. P. na rzecz A. S. 300 000 złotych z umownymi odsetkami w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP w stosunku rocznym od 16 października 2013 roku do dnia zapłaty, obciążając pozwanych solidarnie kosztami sądowymi.

W dniu25 sierpnia 2014 r. nadano temu wyrokowi klauzulę wykonalności w zakresie należności głównej, objętej punktem 1 ( dowód: kopia wyroku k. 57).

Na podstawie tego tytułu wykonawczego na wniosek wierzyciela z dnia 13 marca 2015 r. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Łasku K. S. wszczął postępowanie egzekucyjne pod sygnaturą akt Km 515/15, które nie doprowadziło do wyegzekwowania należności nim objętej w jakiejkolwiek części. Stan egzekwowanego długu wynosił na 1 marca 2019 r. 474 633,10 złote. Organ egzekucyjny podejmował czynności poszukiwania majątku dłużników ale nie znalazł niczego poza jedną nieruchomością, której nie udało się zbyć mimo dwukrotnej licytacji ( dowód : zeznania świadka K. S. 00:04:33 – 00:37:03, protokół rozprawy k. 58 verte).

Począwszy od roku 2011 A. i J. P. byli dłużnikami, przeciwko którym toczyło się wiele postępowań komorniczych prowadzonych przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Łasku – K. S. ( Km 477/11, Km 681/11, (...), (...), Km 2366/11, Km 2961/11, Km 3056/11, Km 549/12, Km 996/12, Km 1433/13, Km 2292/13, Km 2648/13, Km 2155/14). Wiele z nich było jedynie częściowo skutecznych ( dowód : wykaz komornika – pismo k. 61 – 62, zeznania świadka K. S. 00:04:33 – 00:37:03, protokół rozprawy k. 58 verte).

Datą 7 grudnia 2012 r. zostało opatrzone pismo sporządzone odręcznie, nazwane umową, z treści którego wynikało, że Ł. K. kupił od J. P. grunt rolny położony we wsi B. o powierzchni łącznej 5,41 ha, składający się z działek o numerach ewidencyjnych :(...) za cenę w wysokości 140 000 złotych, przy uiszczeniu zaliczki w wysokości 15 000 złotych. Ł. K. miał wystąpić o kredyt na zakup tej ziemi ( dowód: kopia pisma k. 40).

W dniu 12 lutego 2013 r. pozwany Ł. K. zawarł w formie aktu notarialnego przed notariuszem S. P. za nr (...) umowę, na mocy której kupił od A. i J. P. nieruchomość o powierzchni 3,50 ha, położoną w B., stanowiącą działkę oznaczoną w ewidencji numerem (...), za cenę 72 900 złotych, przy czym w zakresie 67 465,89 złotych cena ta miała być przekazana bezpośrednio na rzecz Spółki – (...), (...) Spółka jawna w S. celem spłaty zobowiązań J. i A. małżonków P., wynikających z umów pożyczek, pomiędzy nimi. Z tej należności 58 300 złotych miało pochodzić z kredytu, jaki Ł. K. zaciągnął na zakup użytków rolnych w Banku Spółdzielczym w W., w łącznej wysokości 94 600 złotych ( dowód: kopia aktu notarialnego k. 82 – 87).

W dniu 14 listopada 2013 r. Ł. K. zawarł kolejną umowę sprzedaży z A. i J. P., przed notariuszem S. P. za numerem Rep (...), na mocy której kupił nieruchomość położoną we wsi B., o powierzchni 1,91 ha , stanowiącej działkę o numerze ewidencyjnym (...), dla której Sąd Rejonowy w Łasku prowadził księgę wieczystą (...), za cenę 20 000 złotych. W treści § 1 przy opisie stanu prawnego nieruchomości, wskazano iż w dziale III tej księgi wieczystej wpisane jest ostrzeżenie , że co do nieruchomości objętej niniejszą księgą wieczystą wszczęto postępowanie egzekucyjne z wniosku wierzyciela B. (...) Niestandaryzowany Sekurytyzacyjny Fundusz Inwestycyjny Zamknięty w G., prowadzone pod sygnaturą Km 51690/12 przez Komornika S. przy SR w Łasku – M. K.. Nadto w dziale IV powyższej księgi wieczystej wpisana jest hipoteka umowna zwykła w kwocie 9200 złotych na rzecz Banku Spółdzielczego w P. , przy czym okazano notariuszowi zezwolenie banku na wykreślenie hipoteki, wobec spłaty zabezpieczonej wierzytelności (dowód: kserokopia aktu notarialnego Rep A 5426/2013 k. 37 - 39 ).

Wtedy pozwany domyślał się, że A. i J. P. muszą mieć jeszcze inne długi, poza ujawnionymi przy czynnościach notarialnych z jego udziałem, bo dochodziły do niego informacje, że „wyprzedają kolejne działki” (okoliczność przyznana k. 77 ).

A. S. rozmawiał z pozwanym przed transakcją zakupu gruntów od dłużników przed jego domem w obecności Z. N. (1), informując go o istnieniu swojej wierzytelności wobec A. i J. P. ( dowód: zeznania świadka Z. N. 00:02:30 – 00:30:10, protokół rozprawy k. 120 i verte).

Nieruchomość objęta czynnością notarialną z dnia 14 listopada 2013 r. na dzień dokonywania tej transakcji była warta 35 900 złotych wedle jej stanu określonego przez powoda i 31 700 złotych według wskazania stanu pozwanego ( dowód : opinia biegłego M. M. (1) k. 155 – 164).

Powyższy stan faktyczny sąd ustalił w oparciu o przywołane dowody, głównie w postaci dokumentów, których nie kwestionowały obie strony. Sąd dał wiarę zeznaniom świadka Z. N. (1) co do okoliczności spotkania stron i poinformowania pozwanego o istnieniu długów po stronie zbywców nieruchomości. Zeznania te nie zawierają sprzeczności zarówno wewnętrznych, jak i w kontekście materiału dowodowego sprawy, a także twierdzeń samego powoda. W tej mierze sąd nie dał wiary pozwanemu, który miał interes procesowy w negowaniu tej okoliczności. Bez wpływu na ustalenie okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia pozostały zeznania H. K.. Pełny walor wiarygodności przyznano opinii biegłego M. M. jako wykonanej profesjonalnie, rzeczowo z logicznie wyprowadzonymi wnioskami.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo jest zasadne.

Podstawę roszczenia w niniejszej sprawie stanowi przepis art. 527 § 1 k.c. Zgodnie z jego treścią gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Wierzytelność osoby występującej z żądaniem z art. 527 k.c. musi istnieć najpóźniej w chwili zamknięcia rozprawy, choć nie musi ona być ściśle określona co do wysokości. Musi jednak być zaskarżalna, wymagalna i dotyczyć ma wierzytelności pieniężnych.

W przedmiotowej sprawie nie ulega wątpliwości, że powód ma względem dłużników A. i J. małżonków P. wierzytelność w wysokości 300.000 zł kwoty głównej wraz z należnościami ubocznymi, stwierdzoną tytułem wykonawczym w postaci prawomocnego wyroku zaocznego wydanego przez Sąd Okręgowy w Sieradzu w dniu 22 sierpnia 2014 r. w sprawie I C 181/14, która do czasu wydania orzeczenia w przedmiotowej sprawie nie była uiszczona.

Podstawową przesłanką skuteczności zaskarżenia czynności dłużnika jest to, aby spowodowała ona pokrzywdzenie wierzyciela, które polega na tym, że jego wierzytelność nie może być zrealizowana i zrealizowanie jej w przyszłości jest również wątpliwe oraz to, iż dłużnik właśnie z taką świadomością pokrzywdzenia wierzycieli działał, czyli zdawał sobie sprawę z tego, że jego czynność prawna może spowodować niemożliwość uzyskania zaspokojenia przez jego wierzycieli. Nie jest natomiast konieczny zamiar pokrzywdzenia wierzyciela i zła wiara dłużnika. Wystarczy uznanie, że dłużnik przewidywał pokrzywdzenie w granicach ewentualności.

Nadto istotne jest także, że pokrzywdzenie wierzyciela należy oceniać nie według chwili dokonania czynności prawnej dłużnika z osobą trzecią, lecz według chwili jej zaskarżenia tj. wystąpienia z żądaniem uznania bezskuteczności czynności prawnej. Przepis art. 527 § 2k.c. wiąże bowiem pokrzywdzenie wierzyciela z rzeczywistą niewypłacalnością dłużnika, która musi istnieć w chwili wystąpienia ze skargą pauliańską, jak i w chwili orzekania przez sąd o żądaniu wierzyciela uznania czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną - art. 316 § 1 k.p.c. – por. wyrok S.N. z dnia 27 lutego 2009 r. V CSK 309/08 , LEX nr 603191, wyrok S.N. z dnia 19 lutego 2010r. , IV CSK 303/09, LEX nr 852580).

Ciężar udowodnienia niewypłacalności dłużnika spoczywa przy tym na wierzycielu. Faktu tego może dowodzić wszelkimi środkami dowodowymi, ale w praktyce podstawową rolę odgrywa postanowienie komornika o umorzeniu egzekucji z powodu jej bezskuteczności. Jednakże do postanowienia tego w ramach procesu ze skargi pauliańskiej nie należy przywiązywać kapitalnego znaczenia. Sąd w tej sprawie akceptuje pogląd, zgodnie z którym bezskuteczność egzekucji nie mogłaby być przesłanką skuteczności akcji pauliańskiej choćby z tego powodu, że jej celem nie jest samo pozbawienie skuteczności prawnej zaskarżonej czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli, lecz właśnie umożliwienie wierzycielowi prowadzenia skutecznej egzekucji z majątku dłużnika w celu zaspokojenia swojego roszczenia. Skarga pauliańska nie ma więc charakteru wtórnego w stosunku do postępowania egzekucyjnego, ale – z zasady – go wyprzedza ( por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 17 lipca 2014 r., I ACa 566/14 , Lex nr 1500792 ) . Na wierzycielu spoczywa także ciężar udowodnienia tego, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia.

Nie ulega wątpliwości, że zaskarżona czynność spowodowała pokrzywdzenie wierzyciela – powoda A. S., czyli zaistnienie takiego stanu faktycznego majątku dłużników, który powoduje wręcz niemożliwość albo co najmniej utrudnienie i odwleczenie jego zaspokojenia. Wierzyciel podjął bowiem czynności mające doprowadzić do wyegzekwowania jego wierzytelności, co dotąd, wedle zeznań komornika sądowego, prowadzącego postępowanie egzekucyjne pod sygnaturą Km 515/15 okazało się bezskuteczne. Przy tym podejmowane przez organ egzekucyjny czynności zmierzające do ustalenia majątku dłużników również spełzły na niczym, bowiem dłużnicy mają jeszcze w swoim majątku tylko jedną nieruchomość , z której komornik prowadzi egzekucję także należności powoda i jest ona objęta księgą wieczystą (...). Jednakże mimo dwukrotnej licytacji nie udało się zbyć nieruchomości i egzekucja prowadzona w celu zaspokojenia powoda nie przynosi oczekiwanego skutku.

Tak jak ciężar udowodnienia niewypłacalności dłużnika spoczywa na wierzycielu, tak obciąża go obowiązek wykazania tego, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia.

Zaskarżona czynność sprzedaży spowodowała pokrzywdzenie powoda, wobec zaistnienia takiego stanu faktycznego majątku dłużników, który powoduje aktualnie niemożliwość, a w przyszłości co najmniej utrudnienie i odwleczenie zaspokojenia wierzyciela, które jest przyszłe i niepewne, zwłaszcza w kontekście przebiegu dotychczas prowadzonych czynności egzekucyjnych. Dłużnicy zawierając bowiem z pozwanym umowę sprzedaży wyzbyli się majątku w postaci nieruchomości w B., a wobec wcześniejszych transakcji, w tym dokonanej także z Ł. K. co do działki o numerze (...), pozbawili się takich składników majątkowych, że obecnie stan ich majątku wyklucza możliwość zaspokojenia powoda z racji braku majątku, do którego komornik mógłby skierować egzekucję.

Tymczasem o niewypłacalności dłużnika w rozumieniu art. 527 § 2 k.c. decyduje nie tyle rachunkowy bilans składników majątku dłużnika, co faktyczna możliwość zaspokojenia przez wierzyciela całej wierzytelności ( por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 października 2014 r., VI ACa 1940/13, Lex nr 1567112 ).

Nie budzi , zdaniem sądu, wątpliwości także istnienie świadomości dłużników w zakresie działania z pokrzywdzeniem wierzyciela. Przede wszystkim w tym względzie istotne jest, że skoro kwestionowana umowa sprzedaży została zawarta w dniu 14 listopada 2013 roku, to był to czas kiedy A. i J. P. zdawali sobie doskonale sprawę z zakresu ciążących na nich niezaspokojonych długów w kontekście ilości prowadzonych przeciwko nim postępowań egzekucyjnych na przestrzeni od początku 2011 r. , a było to wedle wykazu Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Łasku K. S. co najmniej 12 postępowań z wniosku różnych wierzycieli, zakończonych częściową skutecznością.

Nie ma przy tym znaczenia okoliczność, iż tytuł wykonawczy na wierzytelność , której ochrony domaga się powód w przedmiotowej sprawie, pochodzi dopiero z sierpnia 2014 r., skoro jej wymagalność w tym tytule widoczna jest przez pryzmat zasądzonych odsetek umownych już na dzień 16 października 2013 r.

W takich okolicznościach dłużnicy musieli mieć świadomość , że ich kondycja finansowa nie jest dobra, zwłaszcza jeśli decydowali się na wyzbywanie nieruchomości, stanowiących przeważnie najbardziej stabilny składnik majątku, a nie była to tylko w okresie objętym sporem jedyna transakcja. Zatem małżonkowie P. w owych realiach decydując się na dalsze uszczuplenie swojego majątku w listopadzie 2014 r. co najmniej obejmowali świadomością możliwość pozbawienia realnie już wtedy istniejących wierzycieli, w tym powoda, możliwości zaspokojenia.

Dla przyjęcia bowiem świadomości dłużnika działania z pokrzywdzeniem wierzycieli wystarczy aby w tym czasie dłużnik przewidywał pokrzywdzenie wierzycieli w granicach ewentualności czyli zdawał sobie sprawę , że dokonana czynność może spowodować dla ogółu wierzycieli niemożność zaspokojenia się .

Nie budzi w świetle materiału dowodowego sprawy również okoliczność świadomości pozwanego co do tego, iż dłużnicy działali w celu pokrzywdzenia wierzycieli, wyzbywając się swoich nieruchomości.

Strona pozwana forsowała w sprawie argumentację jakoby motywem kwestionowanej umowy sprzedaży były względy gospodarcze powiększania gospodarstwa rolnego i bliskość położenia działki numer (...), będącej przedmiotem kwestionowanej transakcji, z gruntami które pozwany miał już w swoim posiadaniu. Taka motywacja nie wyklucza jednak działania przy świadomości działania dłużników z pokrzywdzeniem wierzycieli. Wprawdzie judykatura dopuszcza ewentualność badania motywacji stron przy zawarciu umowy usuwającej spośród składników majątkowych dłużnika określonych składników w aspekcie braku świadomości działania z pokrzywdzeniem wierzycieli, ale motywy takiej czynności prawnej podlegają konfrontacji z pozostałym materiałem dowodowym i są poddawane ocenie na podstawie zasad logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego ( por. wyrok Sadu Apelacyjnego w Krakowie z 18 lutego 2019 r. , I ACa 1505/17, Lex nr 2748602). W okolicznościach przedmiotowej sprawy trzeba podnieść w tym względzie, że choć wiarygodne są motywy dokonania czynności sprzedaży z 14 listopada 2014 r. po stronie pozwanego jako nabywcy, to w okolicznościach jakie wówczas miały miejsce po stronie dłużników co do ich sytuacji majątkowej i wiedzy o nich, a przynajmniej możliwości dowiedzenia się przez pozwanego, nie miały znaczenia dla świadomości pozwanego o działaniu dłużników z pokrzywdzeniem wierzycieli.

W tym względzie trzeba bowiem zauważyć, iż już pod koniec 2012 r. , jak twierdził pozwany wyraził on zainteresowanie zakupu od małżonków P. sąsiadujących z jego gruntami nieruchomości. W tym przedmiocie zostało sporządzone odręczne pismo, odzwierciedlające warunki tej transakcji, z wyszczególnieniem konkretnych działek. Wówczas wskazano, że strony uzgodniły wartość dwóch nabywanych działek – (...) za łączną cenę 140 000 złotych, przy areale 5,41 ha. Pierwszą z tych działek oznaczoną numerem (...) o powierzchni 3,5 ha pozwany nabył aktem notarialnym z dnia 12 grudnia 2013 r. za cenę 72 900 złotych, co by oznaczało, że za drugą z wcześniej umówionych nieruchomości powinien następnie zapłacić 67 100 złotych, a wiadomo że zapłacił w listopadzie następnego roku 20 000 złotych. Przy tym Ł. K. miał wiedzę o złej kondycji finansowej sprzedających dłużników, bo stwierdził w toku niniejszego postępowania, że „dochodziły do niego informacje, że wyprzedają kolejne działki”, więc domyślał się , że muszą mieć długi. Przystępując do aktu notarialnego z 12 grudnia 2013 r. część ceny pozwany uiszczał bezpośrednio na rzecz innego wierzyciela sprzedających – Spółki (...), (...) Spółka jawna w S. jako spłatę zobowiązań sprzedających wobec tego podmiotu. Kiedy następnie w listopadzie kolejnego roku 2014 dochodzi do zawarcia notarialnej umowy sprzedaży działki oznaczonej jako (...), to przy areale 1,91 ha kupujący płaci tylko 20 000 złotych, mimo dużo wyższej ceny pierwotnie uzgodnionej. Ponadto w § 1 tej umowy notariusz opisuje widniejące w księdze wieczystej ostrzeżenie o toczącej się egzekucji z nieruchomości i wpisanej hipotece, co do której okazano zezwolenie na wykreślenie.

Powyższe przy zawieraniu transakcji w takich okolicznościach, dodatkowo przy uzyskaniu wiedzy od samego A. S. o jego niespłaconej wierzytelności, winno dać pozwanemu asumpt do podjęcia starań w ramach należytej staranności wyjaśnienia sytuacji dłużników i ich motywacji w dokonaniu przedmiotowej sprzedaży i to za dużo niższą od umówionej cenę. W tym miejscu trzeba także wskazać, że była to cena , niezależnie od umówionej wstępnie w dniu 7 grudnia 2012 r., niższa nawet od średniej ceny rynkowej za taki grunt w grudniu 2012 r.

Te wszystkie okoliczności wskazują, że pozwany przy dołożeniu należytej staranności mógł z łatwością posiąść wiedzę o stanie majątkowym dłużników, a tym samym o ich działaniu z pokrzywdzeniem wierzycieli.

Zatem wobec zaistnienia wszystkich przesłanek warunkujących dopuszczalność skargi pauliańskiej w przedmiotowym stanie faktycznym, należało uwzględnić powództwo w całości.

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 98 §1 i 3 k.p.c., przy zastosowaniu zasady odpowiedzialności za wynik sprawy. W skład zasądzonych kosztów wchodzi wyłącznie koszt nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w wysokości 2952 złote brutto ( § 8 pkt 5 w związku z § 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 3.10.2016 r. – w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu - Dz. U. z 2019 r., poz. 18 ze zm.).

W oparciu o treść art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. – o kosztach sądowych w sprawach cywilnych – Dz. U. z 2020 r., poz. 755 ze zm. ) obciążono pozwanego kosztami sądowymi w zakresie wydatków i brakującej opłaty od pozwu, od których uiszczenia powód był zwolniony .

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE