Sygn. akt V Ca 77/20

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 29 listopada 2019 r Sąd Rejonowy w Siedlcach w sprawie z powództwa Z. P. przeciwko Skarbowi Państwa - Dyrektorowi Zakładu Karnego w S. o zadośćuczynienie w kwocie 9000 zł

I.  zasądził od Skarbu Państwa - Dyrektora Zakładu Karnego w S. na rzecz Z. P. kwotę 4000 zł

II.  oddalił powództwo w pozostałym zakresie;

III.  me obciążył powoda Z. P. obowiązkiem zwrotu na rzecz pozwanego Skarbu Państwa - Dyrektora Zakładu Karnego w S. kosztów zastępstwa procesowego;

IV.  obciążył Skarb Państwa - Sąd Rejonowy w Siedlcach kosztami sądowymi i wydatkami, od uiszczenia których zwolniony był powód.

W uzasadnieniu wyroku Sąd Rejonowy przedstawił następujące ustalenia i motywy powyższego rozstrzygnięcia.

W pozwie z dnia 6 sierpnia 2018 r. Z. P. wniósł o zasądzenie od Skarbu Państwa - Zakładu Karnego w S. kwoty 9000 zł tytułem zadośćuczynienia. Jako podstawę faktyczną swojego roszczenia powód wskazał poddawanie go kontroli osobistej bez podstaw, każdorazowo po powrocie z zatrudnienia, mimo że nigdy nie znaleziono przy nim żadnych niedozwolonych przedmiotów i nie było żadnego wyraźnego powodu uzasadniającego przeprowadzenie takiej kontroli. Zdaniem powoda pozwany naruszył jego godność w sferze intymnej i naraził na cierpienie psychiczne.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Rejonowy ustalił, że powód został osadzony w Zakładzie Karnym w S. w dniu 17 listopada 2017 r. Od dnia 18 grudnia 2017 r. został skierowany do pracy w Przedsiębiorstwie Państwowym (...). W dniu 2 marca 2018 r. został wycofany z zatrudnienia z uwagi na koniec odbywania kary pozbawienia wolności (k. 24, zeznania K. W. k. 56, zeznania Z. P. k. 58) Powód opuścił Zakład (...) w S. w dniu 2 marca 2018 r. (k. 25)

W Przedsiębiorstwie Państwowym (...) powód pracował od poniedziałku do piątku i każdorazowo, tak jak i około 60 innych osadzonych, powracając z zatrudnienia poddawany był kontroli osobistej, łącznie ponad 40 razy w czasie całego okresu zatrudnienia (k. 45, k. 116-129, zeznania K. W. k. 56, zeznania K. M. k. 56-57, zeznania R. C. k. 66-67, zeznania Z. P. k. 58)

Kontrola osobista polegała na oględzinach ciała oraz sprawdzeniu odzieży, bielizny i obuwia, a także przedmiotów posiadanych przez skazanego. Każdorazowo powód musiał opróżnić kieszenie, zdjąć obuwie, odzież oraz bieliznę. Kontroli poddawane było obuwie, odzież oraz bielizna, a nadto funkcjonariusz dokonywał oględzin jamy ustnej, nosa, uszu, włosów oraz oględzin ciała. Z. P. musiał również pochylić się lub przykucnąć w celu sprawdzenia okolic odbytu i genitaliów. W trakcie kontroli Z. P. być częściowo ubrany. Funkcjonariusz najpierw kontrolował część odzieży, a przed kontrolą kolejnej części powód mógł się ubrać. Oględziny ciała oraz sprawdzenie odzieży i obuwia przeprowadzane były w wydzielonym pomieszczeniu, oddzielonym kotarą, przez funkcjonariusza służby więziennej będącego mężczyzną w obecności innego funkcjonariusza tej samej płci. Powód podczas kontroli osobistej nie był dotykany, musiał jedynie wykonywać polecenia funkcjonariuszy (zeznania K. M. k. 56-57, zeznania Z. P. k. 58).

W Zakładzie Karnym na wyposażeniu znajdują się wykrywacze metalu (zeznania R. C. k. 66-67).

Sąd pierwszej instancji uznał zeznania świadków K. W., K. M. i R. C. za wiarygodne. Zeznania powoda uznał za wiarygodne w zakresie, w jakim znajdowały one potwierdzenie w pozostałym zgromadzonym sprawie materiale dowodowym, w szczególności co do tego, że podczas pracy w firmie (...) powód był każdorazowo po powrocie z pracy poddawany kontroli osobistej, tj. ponad 40 razy. W ocenie Sądu Rejonowego nie było wiarygodne zeznanie powoda co do zwracania się do niego przez funkcjonariuszy Służby Więziennej w innej formie aniżeli per „Pan”, gdyż tego powód nie wykazał, jak też co do tego, że kontrole osobiste przeprowadzane były w sposób, który pozwalał innym osadzonym na ich obserwowanie.

Sąd Rejonowy uznał roszczenie za częściowo uzasadnione wskazując, że przy ocenie, czy doszło do naruszenia dobra osobistego, decydujące znaczenie ma to, jaką reakcję wywołuje naruszenie w racjonalnym odbiorze społecznym. Należy więc przyjmować koncepcję obiektywną naruszenia dobra osobistego w kontekście całokształtu okoliczności sprawy.

Przytaczając treść art. 24 k.c. i art. 448 k.c. Sąd pierwszej instancji zaznaczył, ze ochrona dóbr osobistych przysługuje jedynie przed działaniem bezprawnym, a więc działaniem sprzecznym z normami prawa lub zasadami współżycia społecznego, zaś art. 417 § 1 k.c. przewiduje odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej. Powód obowiązany jest do udowodnienia, że pozwany naruszył jego dobra osobiste, natomiast na pozwanym ciąży obowiązek udowodnienia, że jego działanie nie było bezprawne, gdyż miało oparcie w przepisach prawa, było zgodne z zasadami współżycia społecznego, było działaniem za zgodą pokrzywdzonego, służyło wykonywaniu prawa podmiotowego w warunkach, które nie wskazują na jego nadużycie, bądź zmierzało do ochrony uzasadnionego interesu społecznego lub prywatnego, na co wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 czerwca 2003r. (I CKN 480/01) i w wyroku z dnia 25 października 1982 r. (I CR 239/82).

Sąd Rejonowy zaznaczył, że w postępowaniu cywilnym sąd nie ma uprawnień do dokonywania oceny legalności, tj. zgodności z prawem i prawidłowości wykonywania kary pozbawienia wolności, albowiem uprawnienia te są zastrzeżone do wyłącznej kognicji sędziego penitencjarnego lub sądu penitencjarnego, zatem w sprawie niniejszej nie był uprawniony do badania zasadności i zgodności z prawem wydanego przez Dyrektora Zakładu Karnego zarządzenia nr (...) z dnia 8 maja 2017 r. w sprawie zapewnienia ochrony, bezpieczeństwa i porządku w Zakładzie Karnym w S., które w okresie odbywania przez powoda kary pozbawienia wolności nakazywało każdorazowe kontrole osobiste wszystkich osadzonych powracających z pracy do Zakładu Karnego. Na podstawie § 34 tego zarządzenia powód poddawany był kontroli osobistej za każdym razem, gdy wracał z zakładu pracy znajdującego się na terenie Zakładu Karnego w S.. Takiej kontroli poddawani byli wszyscy osadzeni, którzy pracowali poza zakładem karnym. W tym samym zakładzie co powód pracowało jeszcze około 60 innych osób. Wszystkie te osoby przy powrocie z miejsca zatrudnienia były każdorazowo poddawane kontroli osobistej i to niezależnie od tego, czy kiedykolwiek zostały znalezione przy nich niedozwolone przedmioty i czy zachowywały się w podejrzany sposób. Kontrole osobiste były przeprowadzane od poniedziałku do piątku w grupie ponad 60 mężczyzn.

Sąd Rejonowy zauważył, że pobyt w zakładzie karnym wiąże się z niedogodnościami, ale stosowanie kontroli osobistej, mającej charakter poniżający, powinno być zawsze uzasadnione. Dopuszczając kontrolę, w trakcie której funkcjonariusze żądają wobec osoby osadzonej rozebrania się do naga i oględzin ciała połączonych oględzinami miejsc intymnych, ustawodawca kierował się bezpieczeństwem samej osoby osadzonej, innych osób osadzonych i strażników. Sąd pierwszej instancji przytoczył stanowisko Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, ze konieczność rozebrania się osoby osadzonej w celu przeprowadzenia kontroli osobistej jest usprawiedliwiona celem w postaci zapewnienia bezpieczeństwa zakładu lub ochrony porządku i zapobiegania przestępstwom, ale ilość takich kontroli powinna być proporcjonalna i uzasadniona szczególnymi okolicznościami.

W ocenie Sądu Rejonowego codzienne, rutynowe kontrole osobiste powoda nie były związane z wyraźną potrzebą zapewnienia względów bezpieczeństwa, ani żadnym konkretnym jego zachowaniem zwłaszcza, że na terenie zakładu karnego znajdują się urządzenia do wykrywania metalu, które mogłoby posłużyć do wykrycia przedmiotów niedozwolonych. Potrzeba zapewnienia osadzonym i funkcjonariuszom bezpieczeństwa może być zrealizowana przy użyciu nowoczesnych metod i rozwiązań, które umożliwiają ograniczenie poniżających kontroli osobistych do bezwzględnego minimum Według Sądu Rejonowego przyjęta w Zakładzie Karnym w S. praktyka poddawania więźniów kontroli osobistej przy powrocie z zakładu pracy - niezależnie, czy dali oni podstawy do obaw, że mogą zagrażać bezpieczeństwu - jest sprzeczna ze standardami wynikającymi z orzecznictwa ETPCz wyrażonego w wyroku z dnia 15 września 2015 r w sprawie M. przeciwko Polsce (skarga nr (...)) i w dniu 1 czerwca 2017 r w sprawie D. przeciwko Polsce (skarga nr (...)). Kontrola taka powinna być odpowiednio uzasadniona i niezbędna z punktu widzenia interesu społeczeństwa demokratycznego.

Zdaniem Sądu Rejonowego odnośnie do powoda nie było dowodów wskazujących na to, że mógł on posiadać przy sobie niebezpieczne przedmioty, więc przeprowadzenie ponad 40 kontroli osobistych w ciągu dwóch i pół miesiąca musiało naruszyć godność powoda, wywołało w nim uczucie udręczenia wykraczające poza nieunikniony element cierpienia i poniżenia związany z odbywaniem przez mego kary pozbawienia wolności.

Sąd pierwszej instancji uznał, że powód udowodnił, że podczas odbywania przez niego kary pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym w S. w okresie od 18 grudnia 2017 r. do 2 marca 2018 r. pozwany dopuścił się względem niego naruszeń dobra osobistego w postaci godności, a bezprawność zachowania pozwanego nie została przez niego obalona. Odnosząc się do liczby funkcjonariuszy, którzy mogą być obecni w trakcie kontroli osobistej Sąd Rejonowy zaznaczył, że w kodeksie karnym wykonawczym nie zostało określone, ilu funkcjonariuszy może być przy tym obecnych, podobnie jak w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2016 r. w sprawie sposobów ochrony jednostek organizacyjnych Służby Więziennej, zatem niezależnie od tego jak bardzo niekomfortowa jest kontrola osobista, ustawodawca wyeliminował możliwość pozostawania strażnika więziennego w obecności osadzonego bez obecności innego funkcjonariusza. Brak jest podstaw do uznania, że doszło do naruszenia prawa przez pozwanego w tym zakresie.

Sąd pierwszej instancji uznał, że powodowi należy przyznać zadośćuczynienie, z tym, że kwotę 9000 zł ocenił jako wygórowaną, przyjmując, że adekwatne do rozmiaru krzywdy doznanej przez powoda wskutek stosowania regularnych kontroli osobistych będzie zadośćuczynienie w kwocie 4000 zł, a w pozostałej części powództwo oddalił. Jako okoliczności wpływające na wysokość zadośćuczynienia Sąd Rejonowy wskazał okres trwania naruszenia, stan zdrowotny powoda w trakcie i po pobycie w Zakładzie Karnym w S., a także intensywność odczuwanej przez niego krzywdy oraz stopień naganności bezprawnego zachowania pozwanego. Powód pracował w okresie od dnia 18 grudnia 2017 r do dnia 2 marca 2018 r, a liczba kontroli osobistych wyniosła ponad 40. Nie był to pierwszy pobyt powoda w zakładzie karnym, powód nie ma dochodów. W ocenie Sądu pierwszej instancji kwota 4000 zł jest adekwatna do stopnia zawinienia oraz do doznanego przez powoda cierpienia, zaś przyznanie zadośćuczynienia w wyższej kwocie prowadziłoby do sytuacji niesłusznego wzbogacenia powoda kosztem Skarbu Państwa

O kosztach procesu Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art 102 k.p.c. nie obciążając powoda kosztami zastępstwa procesowego, pomimo że częściowo przegrał on sprawę. Sąd ten zaznaczył, że ze względu na charakter sprawy, jak również okoliczność, że powód odbywa karę pozbawienia wolności, odstąpił od obciążania powoda kosztami zastępstwa procesowego strony pozwanej, zaś nieuiszczone koszty postępowania w postaci opłaty i powstałych w toku sprawy wydatków za konwojowanie przejął na rachunek Skarbu Państwa

Powyższy wyrok zaskarżył apelacją pozwany w części, tj. w punkcie I i w punkcie III w zakresie, w jakim Sąd Rejonowy me obciążył powoda obowiązkiem zwrotu na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego.

Apelujący zarzucił:

I.  naruszenie art. 102 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i odstąpienie od obciążania powoda kosztami procesu w całości, podczas gdy okoliczności przedmiotowej sprawy uzasadniały wydanie orzeczenia o kosztach stosownie do wyniku procesu, względnie odstąpienie od obciążania powoda kosztami w części.

II.  Naruszenie:

1.  art. 417 k.c. w zw. z art. 23 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie tych przepisów polegające na przyjęciu, ze każdorazowa kontrola powoda po jego powrocie z pracy jest bezprawna, co w konsekwencji doprowadziło do ustalenia odpowiedzialności pozwanego za naruszenie dobra osobistego powoda w postaci jego godności i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda zadośćuczynienia za szkodę niematerialną\;

2.  art. 448 k.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęcie, że w sytuacji naruszenia dobra osobistego sąd ma obowiązek zasądzić na rzecz powoda odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia, pomimo iż przepis ten wyraźnie stanowi, że sąd ma jedynie taką możliwość, a nie obowiązek.

Apelujący wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części poprzez oddalenie powództwa w zakresie zasądzonej kwoty 4000 zł oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu za I i II instancję według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zwazył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie w zakresie orzeczenia zawartego w punkcie I zaskarżonego wyroku, natomiast w pozostałej części podlegała oddaleniu z braku uzasadnionych podstaw.

Sąd Rejonowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne co do pobytu powoda w Zakładzie Karnym w S., jego pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności w Przedsiębiorstwie Państwowym (...) oraz poddawaniu powoda kontrolom osobistym podczas powrotu z pracy, przebiegu tych kontroli i ich częstotliwości.

Nie zasługuje natomiast na aprobatę stanowisko Sądu pierwszej instancji, ze działanie pozwanego polegające na przeprowadzeniu kontroli osobistych powoda podczas każdorazowego powrotu z pracy miało charakter działania bezprawnego Z powołanej w pisemnych motywach wyroku regulacji w postaci zarządzenia Dyrektora Zakładu Karnego w S. nr (...) z dnia 8 maja 2017 r. w sprawie zapewnienia ochrony, bezpieczeństwa i porządku w Zakładzie Karnym w S., które to zarządzenie, jak trafnie zauważył Sąd Rejonowy nie podlega kontroli z punktu widzenia legalności w postępowaniu cywilnym, wynikało jednoznacznie, że podczas powrotu z pracy każdy z osadzonych miał być poddawany kontroli osobistej. Sposób jej wykonywania Sąd pierwszej instancji ocenił jako zgodny z obowiązującymi w tym zakresie przepisami, w szczególności z art. 116 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - kodeks karny wykonawczy i § 68 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2016 r. w sprawie sposobów ochrony jednostek organizacyjnych Służby Więziennej, zatem wyłącznie częstotliwość kontroli osobistych zastosowanych wobec powoda stanowiła w ocenie Sąd Rejonowego podstawę do przyjęcia bezprawności działania pozwanego. Zauważyć należy, że Sąd ten ustalił, że w okresie odbywania przez powoda kary pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym w S. obowiązujące zarządzenie Dyrektora Zakładu Karnego z dnia 8 maja 2017 r , o którym mowa wyżej, nakazywało każdorazowe kontrole osobiste wszystkich osadzonych powracających z pracy do zakładu karnego i właśnie zgodnie z § 34 tego zarządzenia powód poddawany był kontroli osobistej podczas każdorazowego powrotu z zakładu pracy znajdującego się na terenie Zakładu Karnego w S., przy czym takiej samej kontroli poddawani byli wszyscy osadzeni, którzy pracowali w tym samym przedsiębiorstwie, tj. około 60 innych osadzonych, niezależnie od tego, czy kiedykolwiek znaleziono przy nich niedozwolone przedmioty. Nie ma zatem podstaw do przypisania pozwanemu działania o charakterze wyróżniającym powoda, mającego cechy szykany wobec niego.

Jak słusznie wskazał Sąd Rejonowy, celem kontroli osobistych osadzonych jest zapewnienie bezpieczeństwa na terenie zakładu karnego, w tym innym osobom osadzonym i funkcjonariuszom służby więziennej. Jest to wartość o tak istotnym charakterze, że usprawiedliwia powodowanie dyskomfortu dla osób poddawanych tego rodzaju kontroli, natomiast me można przyjąć, że przy przytoczonej treści zarządzenia Dyrektora Zakładu Karnego w S. odnośnie do kontroli osobistych osadzonych podczas powrotu z pracy, uzasadnione byłyby tylko kontrole w razie ujawnienia, ze dana osoba usiłowała wnieść zakazane przedmioty, jak też wypada zakwestionować stanowisko, że możliwe było zastąpienie kontroli osobistych poprzez użycie wykrywacza metalu, gdyż z przyczyn oczywistych nie byłoby to skuteczne chociażby w odniesieniu do substancji psychoaktywnych. Natomiast dopuszczenie do wniesienia zakazanych przedmiotów na teren Zakładu Karnego w S. prowadziłoby do zagrożenia bezpieczeństwa zarówno osadzonych, jak i służby więziennej, bowiem wzgląd na humanitaryzm odbywania kary pozbawienia wolności, a co za tym idzie na poszanowanie godności osadzonego, powinien być zrównoważony koniecznością zapewnienia bezpieczeństwa dla życia i zdrowia wszystkich osób przebywających na terenie zakładu

Nie można odmówić słuszności zarzutom apelującego naruszenia art. 417 k.c. w zw. z art. 23 k.c .oraz art. 448 k.c., gdyż bezprawność działania funkcjonariuszy więziennych stanowi przesłankę odpowiedzialności pozwanego, a w świetle powyższych rozważań stwierdzić należy, że został wykazany przez pozwanego brak bezprawności jego działania, zatem mimo subiektywnego odczucia naruszenia godności doznanego przez powoda w związku z kontrolami osobistymi podczas odbywania kary pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym w S., nie doszło do bezprawnego naruszenia jego dobra osobistego, co uzasadniało zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości.

Natomiast w zakresie orzeczenia o kosztach procesu stwierdzić należy, że Sąd Rejonowy trafnie ocenił, że z uwagi na subiektywne przeświadczenie powoda o słuszności jego roszczenia, które jednak nie było obiektywnie zasadne, mimo doznania przez niego dyskomfortu związanego z licznymi kontrolami osobistymi, jak też z uwagi na sytuację życiową powoda odbywającego kolejną karę pozbawienia wolności, zachodziły podstawy do odstąpienia powoda kosztami procesu na rzecz pozwanego na podstawie art. 102 k.p.c.

Z powyższych przyczyn Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji.