UZASADNIENIE

Z. W. w piśmie z 26 kwietnia 2019 r. odwołała się do Sądu Okręgowego
w R. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w R. /dalej jako: ZUS/, nr (...), z 17 kwietnia 2019 r. wskazując, że nie zgadza się z zaskarżoną decyzją w zakresie w jakim odmawia ona jej prawa do ustalenia wysokości należnego jej świadczenia bez pomniejszenia jej wysokości o kwoty pobranych już emerytur.

W odpowiedzi na odwołanie ZUS wniósł o jego oddalenie.

Wyrokiem z dnia 16 października 2019r. Sąd Okręgowy w Radomiu VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie.

Sąd ten ustalił następujący stan faktyczny: Z. W., urodzona (...), w dniu 18 lipca 2008 r. wystąpiła do ZUS z wnioskiem o przyznanie jej prawa do wcześniejszej emerytury. Decyzją z 11 sierpnia 2008 r., nr(...), ZUS przyznał Z. W. emeryturę na podstawie art. 46 w zw. z art. 29 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych /dalej jako: ustawa emerytalna/ od dnia(...) tj. od dnia osiągnięcia wieku 55 lat, uwzględniając 30 lat i 10 miesięcy okresów składkowych oraz 5 lat okresów nieskładkowych.

W dniu 06 listopada 2013 r. Z. W. złożyła w organie rentowym wniosek
o przyznanie emerytury z uwagi na osiągnięcie powszechnego wieku emerytalnego. Decyzją z 26 listopada 2013r., nr (...), ZUS przyznał skarżącej emeryturę od (...)tj. od dnia osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego. Ustalając wysokość emerytury na podstawie art. 26 ustawy emerytalnej organ rentowy podstawę obliczenia emerytury pomniejszył o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne. Tak ustalona emerytura okazała się niższa od dotychczas wypłacanego świadczenia w związku z czym organ rentowy wznowił wypłatę emerytury w dotychczasowej wysokości. Decyzja została wysłana Z. W. listem zwykłym w dniu 4 grudnia 2013 r.

Wyrokiem z 06 marca 2019 r. wydanym w sprawie P 20/16 /opublikowanym
w Dziennik Ustaw z 2019r. poz. 593 w dniu 21 marca 2019 r./ Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 25 ust. 1 b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych /Dz. U. z 2018 r. poz. 1270 oraz z 2019 r. poz. 39/, w brzmieniu obowiązującym do 30 września 2017 r., w zakresie, w jakim dotyczy urodzonych w (...) roku kobiet, które przed 01 stycznia 2013 r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 tej ustawy, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

W dniu 29 marca 2019 r. Z. W. złożyła skargę o wznowienie postępowania i wniosła o uchylenie decyzji o przyznaniu emerytury i jej obliczenie z uwzględnieniem art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej na podstawie art. 145a k.p.a. Wniosła o wydanie nowej decyzji, w której emerytura zostanie obliczona bez zastosowania przepisu art. 25 ust. 1b. ustawy emerytalnej.

Postanowieniem z dnia 17 kwietnia 2019 r. ZUS wznowił postępowanie w sprawie emerytury zakończone decyzją z dnia 26 listopada 2013 r., w związku z uznaniem wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 marca 2019 r. przepisu art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej za niezgodny z Konstytucją.

Decyzją z dnia 17 kwietnia 2019 r. ZUS odmówił uchylenia decyzji z dnia 26 listopada 2013 r. i stwierdził jej wydanie z naruszeniem prawa.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentacji zawartej w aktach sprawy i aktach rentowych. Zdaniem tego Sądu spór dotyczył jedynie kwestii prawnej odnoszącej się do dopuszczalności uchylenia decyzji o przyznaniu emerytury z dnia 26 listopada 2013 r. i ponownego ustalenia wysokości emerytury w związku z wydaniem w dniu 06 marca 2019 r. przez Trybunał Konstytucyjny orzeczenia, w którym uznał art. 25 ust. 1b emerytalnej za niezgodny z Konstytucją.

Uzasadniając podstawę prawna wydanego wyroku Sąd Okręgowy wskazał, że w sprawie z odwołania od decyzji organu rentowego przedmiot i zakres rozpoznania oraz wyroku sądu wyznacza treść owej decyzji, a dopiero w drugiej kolejności zakres odwołania. Postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych ma bowiem charakter postępowania kontrolnego badającego zasadność wydanej przez organ rentowy decyzji postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 03 maja 1999 r., II UZ 52/99; OSNP 2000/15/601; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 czerwca 2016 r., II UZ 18/16; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 03 lutego 2010 r., II UK 314/09; wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 30 maja 2019 r., III AUa 3/19, LEX nr 2679333/.

Dalej Sąd ten stwierdził, że w przedmiotowej sprawie odwołująca złożyła pismo do organu rentowego, w który wskazała, że wnosi skargę o wznowienie postępowania i uchylenie decyzji o przyznaniu emerytury i jej ponowne obliczenie z uwzględnieniem art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych powołując jednocześnie art. 145a k.p.a. jako podstawę prawną swojego żądania. W związku z tym, decyzja organu rentowego, stosownie do żądania odwołującej, swoim zakresem obejmuje dopuszczalność /a w niniejszej sprawie jej brak/ uchylenia decyzji po uprzednim wznowieniu postępowania. Taka decyzja wyznacza więc zakres i przedmiot postępowania sądowego oraz wydanego w jego następstwie wyroku.

Następnie Sąd Okręgowy podniósł, że problem prawny, który występuje w niniejszej sprawie, powstał w wyniku wydania przez Trybunał Konstytucyjny wyroku z dnia 06 marca 2019 r. w sprawie P 20/16, w którym orzekł o niezgodności art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, w brzmieniu obowiązującym do 30 września 2017r.,
w zakresie w jakim dotyczy urodzonych w (...) r. kobiet, które przed 01 stycznia 2013r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 tej ustawy, z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Wyrok ten został opublikowany w Dzienniku Ustaw w dniu 21 marca 2019 r. Od tego dnia wszedł więc w życie i wywołał skutek
w postaci niemożności stosowania tego przepisu przez sądy oraz inne organy także
w odniesieniu do stanów faktycznych sprzed ogłoszenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Nie oznacza to, zdaniem Sądu pierwszej instancji, automatycznego pozbawienia mocy obowiązującej decyzji wydanych z uwzględnieniem uchylonego przez Trybunał Konstytucyjny przepisu. Konieczne jest bowiem zainicjowanie odpowiedniego postępowania zmierzającego do wzruszenia decyzji wydanej w oparciu o przepis uznany za niezgodny z Konstytucją. Wynika to z art. 190 ust. 4 Konstytucji, który stanowi, że orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania.

Sąd pierwszej instancji stwierdził, że ani przepisy ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych /dalej jako: ustawa systemowa/, ani przepisy ustawy emerytalnej nie zawierają regulacji określającej zasady i tryb postępowania w przypadku uznania przepisu stanowiącego podstawę prawną wydanej decyzji za niezgodny z Konstytucją. Mogący mieć zastosowanie przepis art. 83a ustawy systemowej, który reguluje kwestię zmiany prawomocnych decyzji organu rentowego, w ust. 4 wyraźnie stanowi, że nie znajduje on zastosowania w postępowaniu o ustalenie uprawnień do emerytur i rent i ich wysokości. W takich sytuacjach podstawą prawną wzruszenia prawomocnej decyzji jest art. 145a k.p.a. Wynika to wprost z art. 180 § 1 i 2 k.p.a., który stanowi, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych stosuje się przepisy kodeksu, chyba że przepisy dotyczące ubezpieczeń ustalają odmienne zasady postępowania w tych sprawach. Przez sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych rozumie się zaś sprawy wynikające z przepisów o ubezpieczeniach społecznych, o zaopatrzeniach emerytalnych i rentowych, o funduszu alimentacyjnym, a także sprawy wynikające z przepisów o innych świadczeniach wypłacanych z funduszów przeznaczonych na ubezpieczenia społeczne. Koreluje w tym przepis art. 123 ustawy systemowej, który ustanawia zasadę stosowania przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, o ile ustawa stanowi inaczej /tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2014 r., III UZP 3/13, LEX nr 1455747; także wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 25 września 2013 r., III AUa 1750/12, LEX nr 1386109/. Wobec faktu, że ani ustawa systemowa, ani ustawa emerytalna nie zawierają szczególnych norm postępowania w sytuacji uznania przepisu stanowiącego podstawę prawną wydanej decyzji za niezgodny z Konstytucją i wobec zasady stosowania przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego /o ile nie będzie wyraźnego wyłączenia/ należy w tych kwestiach stosować zasady przewidziane w tym Kodeksie. Przepisem tym jest art. 145a § 1 i 2 k.p.a. zgodnie, z którym można żądać wznowienia postępowania również w przypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego została wydana decyzja. W takiej sytuacji skargę o wznowienie wnosi się w terminie jednego miesiąca od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego został opublikowany i wszedł w życie w dniu 21 marca 2019 r. Jednomiesięczny termin do wniesienia skargi o wznowienie postępowania upływał w dniu 21 kwietnia 2019 r., lecz z uwagi na fakt, że zarówno ten dzień jak i dzień 22 kwietnia 2019 r. były dniami ustawowo wolnymi od pracy, termin ten uległ przedłużeniu do dnia 23 kwietnia 2019 r. na mocy art. 57 § 4 k.p.a. Odwołująca wniosła skargę o wznowienie postępowania w dniu 29 marca 2019r., a więc w terminie. Zdaniem tego Sądu ZUS prawidłowo wznowił postępowanie postanowieniem z dnia 17 kwietnia 2019 r. Jednakże nie zawsze wznowienie postępowania prowadzi do wzruszenia prawomocnej decyzji organu rentowego. W określonych przypadkach, wymienionych w art. 146 § 1 i 2 k.p.a., ustawodawca daje prymat zasadzie trwałości decyzji administracyjnej, której podstawową funkcją jest stabilizacja stosunków prawnych przez nią ukształtowanych. Zgodnie z art. 146 § 1 k.p.a. w przypadku wznowienia postępowania na podstawie art. 145a k.p.a. nie może nastąpić uchylenie decyzji jeśli od jej doręczenia upłynęło 5 lat. Termin ten jest terminem prawa materialnego mimo, że zawarty w przepisach procesowych. Jego upływ stanowi bezwzględny zakaz merytorycznego orzekania w sprawie, bez względu na przyczyny upływu. Nie podlega on ani przywróceniu, ani przerwaniu. Datą rozpoczęcia jego biegu jest data doręczenia decyzji, będącej przedmiotem wznowienia. Datą końcową zaś data wydania ostatecznej decyzji w wyniku wznowienia postępowania /por.: wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 19 grudnia 2012 r. II OSK 1521/11, LEX nr 1367311/.

Decyzja w sprawie przyznania odwołującej emerytury została wydana w dniu 26 listopada 2013 r. Została wysłana do niej listem zwykłym w dniu 04 grudnia 2013 r. Nie ma dowodu jego doręczenia, lecz kierując się doświadczeniem życiowym, Sąd Okręgowy uznał, że została ona doręczona najpóźniej w ciągu dwóch tygodni od dnia wysłania. Odwołująca przyznała także, że decyzję tę otrzymała. Decyzja wydana wskutek wznowienia postępowania została wydana w dniu 17 kwietnia 2019 r., a więc po upływie 5 letniego terminu. Dalej Sąd ten wskazał, że skoro art. 146 k.p.a. stanowi bezwzględny zakaz rozstrzygania sprawy we wznowionym postępowaniu co do istoty, to organ rentowy był zobligowany do odmowy uchylenia decyzji z dnia 26 listopada 2013 r. Zdaniem Sądu Okręgowego organ rentowy wydał prawidłową decyzję
w oparciu o obowiązujące przepisy prawa. Nadto wskazał, że w przypadku, gdy z uwagi na upływ 5 letniego terminu uchylenie decyzji w wyniku wznowienia postępowania nie jest możliwe, organ rentowy jest zobligowany, na podstawie art. 151 § 2 k.p.a. do stwierdzenia wydania zaskarżonej decyzji z naruszeniem prawa. Takie stwierdzenie otwiera drogę zainteresowanemu do dochodzenia, na podstawie art. 417¹ § 2 k.c., odszkodowania za straty spowodowane wydaniem decyzji z naruszeniem prawa.

Powyższe rozważania, w ocenie Sądu Okręgowego, nie stoją w sprzeczności
z rozumieniem przez Trybunał Konstytucyjny pojęcia „wznowienie postępowania”,
o którym mowa w art. 190 ust. 4 Konstytucji, a którego wykładni dokonał Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z dnia 14 kwietnia 2004 r. w sprawie SK 32/01 /opubl. OTK-A 2004/4/35/. W tym postanowieniu Trybunał Konstytucyjny wskazał, że termin ten ma szersze znaczenie niż przewidziane w przepisach proceduralnych odpowiednich postępowań i obejmuje wszelkie instrumenty proceduralne stojące w dyspozycji stron i sądów, których wykorzystanie umożliwia przywrócenie stanu konstytucyjności orzeczeń. Trybunał Konstytucyjny wskazał dalej, że ustawodawca konstytucyjny pozostawił ustawodawcy zwykłemu i sądom osiągnięcie skutku sanacyjnego przewidzianego w art. 190 ust. 4 Konstytucji. W ocenie Sądu Okręgowego poszukiwanie instrumentów pozwalających na przywrócenie stanu konstytucyjności nie powinno prowadzić jednak do takiego interpretowania mogących wchodzić w rachubę przepisów, które będzie skutkować naruszeniem spójności porządku prawnego jako całości.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477¹⁴ § 1 k.p.c., orzekł jak w sentencji.

Apelację od powyższego wyroku złożyła Z. W., zaskarżając go w całości. Wyrokowi temu zarzuciła:

1. naruszenie prawa procesowego w postaci art. 151 § 1 ust. 2 i art. 156 § 1 ust. 3 k.p.a. przez odmowę uchylenia decyzji wydanej z naruszeniem prawa;

2. naruszenie prawa procesowego w postaci art. 477¹⁴ § 1 k.p.c. poprzez bezpodstawne przyjęcie, że bak jest podstaw do uwzględnienia odwołania od decyzji ZUS;

3. naruszenie prawa procesowego w postaci art. 233 k.p.c. sprowadzające się do dowolnego przyjęcia, z naruszeniem zasad prawidłowego rozumowania, że poszukiwanie instrumentów pozwalających na przywrócenie stanu konstytucyjności nie powinno prowadzić jednak do takiego interpretowania mogących wchodzić w rachubę przepisów, które będzie skutkować naruszeniem spójności porządku prawnego jako całości;

4. obrazę prawa materialnego w postaci art. 8 ust. 1 Konstytucji RP poprzez niezastosowanie zasady nadrzędności przepisów konstytucyjnych nad przepisami ustawy;

5. naruszenie prawa materialnego w postaci art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Wskazując na powyższe zarzuty skarżąca wniosła o zmianę wyroku poprzez jego uchylenie i ustalenie emerytury zgodnie z obowiązującym prawem po wejściu w życie orzeczenia Trybunału. Złożyła także wniosek ewentualny o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji.

W odpowiedzi na apelację ZUS wniósł o jej oddalenie.

Postanowieniem, wydanym na rozprawie w dniu 26 sierpnia 2020r., Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 19 czerwca 2020r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych /Dz. U. z 2020r., poz. 1222/ stwierdził, że z dniem 10 lipca 2020r. postępowania w sprawie uległo zawieszeniu z mocy prawa.

Przywołana powyżej nowelizacja ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w art. 3 ust. 2, nałożyła na organ rentowy obowiązek ponownego ustalenia, na podstawie art. 194j ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych /Dz.U. z 2020r., poz. 53 z późn. zm./, wysokości emerytur kobiet urodzonych w (...)r.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R., w wykonaniu powyższego obowiązku, w dniu 12 stycznia 2021r. wydał decyzję o ponownym ustaleniu Z. W. wysokości i podjęciu wypłaty emerytury. Decyzją tą organ rentowy, z urzędu, ponownie ustalił wysokość emerytury wnioskodawczyni przyznanej na podstawie art. 24 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, począwszy od dnia (...).

Wysokość emerytury Z. W. obliczona została od podstawy obliczenia niepomniejszonej o kwoty pobranych wcześniejszych emerytur. ZUS stwierdził, że przy ustalaniu wysokości emerytury uwzględnił wszystkie zmiany w wysokości świadczenia, jakie miały miejsce od dnia jej przyznania do dnia 31 grudnia 2020 r., w tym zmiany wynikające z waloryzacji jakimi emerytura była objęta oraz zmiany wynikające z załatwienia zgłoszonych wniosków. Ustalając, iż emerytura ustalona opisaną decyzją jest świadczeniem korzystniejszym od dotychczas pobieranej wcześniejszej emerytury przyznanej decyzją z dnia 11 sierpnia 2008r., podjął jej wypłatę od dnia (...) i wypłacił wyrównanie za okres od dnia 19 listopada 2013r. do dnia 31 grudnia 2020 r. /tak decyzja w aktach emerytalnych – k. 43/.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Wydanie przez organ rentowy decyzji z dnia 12 stycznia 2021r. skutkuje uchyleniem wyroku Sądu I instancji i umorzeniem postępowania w sprawie. Decyzja ta wydana została na podstawie art. 194 j ust.1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w której ZUS uwzględnił żądanie wnioskodawczyni wydania decyzji w której emerytura zostanie obliczona bez zastosowania przepisu art.25 ust.1b ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W opisanej decyzji ZUS z urzędu, począwszy od dnia 18 listopada 2013r., ponownie ustalił wysokość emerytury wnioskodawczyni przyznanej na podstawie art. 24 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i podjął jej wypłatę od dnia (...) oraz wypłacił wyrównanie za okres od dnia (...) do dnia 31 grudnia 2020 r.

Z art. 2 ust. 4 ustawy dnia 19 czerwca 2020 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS wynika, że postępowanie, o którym mowa w ust. 1, dotyczące ponownego ustalenia wysokości emerytury ubezpieczonych, o których mowa w art. 194j ust. 1 ustawy emerytalnej, umarza się z mocy prawa z dniem wydania przez organ rentowy decyzji zaspokajającej roszczenie w całości. Dodatkowo należy zauważyć, że na mocy art. 477¹³ § 1 k.p.c., zmiana przez organ rentowy zaskarżonej decyzji przed rozstrzygnięciem sprawy przez sąd, przez wydanie decyzji lub orzeczenia uwzględniającego w całości lub w części żądanie strony, powoduje umorzenie postępowania w całości lub w części.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 2 ust. 4 ustawy dnia 19 czerwca 2020r. o zmianie ustawy emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych /Dz. U. z 2020r., poz. 1222/ oraz art. 477¹³ k.p.c. w związku z art. 386 § 3 i art. 355 § 1 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i umorzył postępowanie w sprawie.

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE