UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 29 maja 2018r. Sąd Okręgowy w Poznaniu uznał za bezskuteczną w stosunku do powoda Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w P. I Oddział w P. - w celu zaspokojenia jego wierzytelności wynikającej z tytułu wykonawczego – decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Inspektorat w P. z dnia 8 czerwca 2016 roku rr wg RWA: (...) – umowę częściowego zniesienia współwłasności nieruchomości o powierzchni: 69,89,50 ha zapisanej w księdze wieczystej Sądu Rejonowego w Kościanie kw (...), położonej w miejscowościach K. i K., gmina K., powiat (...) o numerach 74, 49, 1,2 i 150 zawartą dnia 1 października 2014 roku pomiędzy B. D. a pozwanymi E. D. i M. D. przed notariuszem K. M. (nr aktu notarialnego A 2422/2014), zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz powoda kwotę 10.800 zł tytułem zwrotu kosztów procesu oraz nakazał ściągnąć od pozwanych solidarnie na rzecz Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Poznaniu kwotę 22.232 zł.

Wydając powyższy wyrok Sąd pierwszej instancji ustalił, że B. D. jest bratem pozwanych E. D. i M. D., którzy byli współwłaścicielami w 1/3 części nieruchomości położonej
w miejscowościach K. i K., gmina K., powiat (...) działki nr (...) o łącznej powierzchni 69,89,50 ha, dla której Sąd Rejonowy
w K. prowadził księgę wieczystą (...).

Z uwagi na okoliczność, iż nieruchomość ta jest nieruchomością rolną, uprawą tej nieruchomości zajmowali się pozwani, a B. D. nigdy nie pracował i nie zajmował się prowadzeniem gospodarstwa rolnego.

B. D. spotykał się z pozwanymi jedynie z okazji świąt i uznawany był przez pozwanych i członków ich rodzin za majętnego człowieka, właściciela domu w P., samochodu, domu letniskowego. B. D. nigdy nie mówił o tym jaka jest jego kondycja finansowa, ani o tym jaką dokładnie prowadzi działalność gospodarczą.

B. D. w latach dziewięćdziesiątych XX wieku złożył firmę zajmującą się budowaniem sieci stacji gazowych. W 2000 roku sprzedał firmę nie wytrzymując konkurencji, a następnie podjął pracę w transporcie i wtedy powstało zadłużenie wobec powoda.

Jak wynika z prawomocnej decyzji powoda z dnia 8 czerwca 2016 roku, nr wg RWA: (...) zadłużenie B. D. na wrzesień 2014 roku wynosiło 444.628,70 zł, na którą to kwotę składało się:

-: zadłużenie z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne w ramach zakresów numerów deklaracji 01-39 za okres 2009-01 do 2014-09
w kwocie 196.218,33 zł, odsetki za zwłokę 106.761 zł, koszty upomnień 197,20 zł i koszty egzekucyjne 17.541,20 zł,
-: zadłużenie z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne w ramach zakresu numerów deklaracji 01-39 za okres 2009-03 do 2014-09
w kwocie 59.366,56 zł, odsetki za zwłokę 31.687 zł, koszty upomnienia 194,40 zł i koszty egzekucyjne w kwocie 5.116,80 zł,
-: zadłużenie z tytułu składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w ramach zakresów numerów deklaracji 01-39 za okres od 2009-04 do 2014-09 w kwocie 16.715,91 zł, odsetek za zwłokę 9.101 zł, kosztów upomnień 206 zł i kosztów egzekucyjnych w kwocie 1.523,30 zł.

W dniu 1 października 2014 roku B. D. nie posiadał żadnego majątku, poza udziałem w nieruchomości rolnej, z którego można było przeprowadzić postępowanie egzekucyjne w celu zaspokojenia powoda.

W dniu 1 października 2014 roku przed Notariuszem K. M. (nr aktu notarialnego A 2422/2014) doszło do zawarcia pomiędzy B. D., a pozwanymi umowy nieodpłatnego częściowego zniesienia współwłasności nieruchomości położonej w miejscowościach K. i K., gmina K., powiat (...) działki nr (...) o łącznej powierzchni 69,89,50 ha, dla której Sąd Rejonowy w Kościanie prowadził księgę wieczystą (...), na mocy której pozwani stali się współwłaścicielami powyższej nieruchomości każdy w ½ części, a strony tej umowy z tytułu tak dokonanego częściowego zniesienia współwłasności nie mieli do siebie żadnych roszczeń oraz, że powyższego częściowego podziału współwłasności dokonują bez spłat i dopłat. Wartość częściowego podziału majątku strony umowy ustaliły na kwotę 1.500.000 zł.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji stwierdził, że powództwo zasługiwało na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy zważył, że powód swe roszczenie opiera na treści art. 527 § 1 k.c., zgodnie z którym gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.

W ocenie Sądu pierwszej instancji, niewątpliwie trójstronna czynność prawna w postaci umowy częściowego zniesienia współwłasności zawarta pomiędzy B. D. a pozwanymi jest czynnością prawną
w rozumieniu art. 527 § 1 k.c.

Dalej Sąd Okręgowy zważył, iż przesłankami skargi paulińskiej określonej w art. 527 § 1 k.c. są :

1. pokrzywdzenie wierzyciela jeżeli z czynności prawnej dłużnika osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową,

2. działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela,

3. wiedza lub możliwość – przy zachowaniu należytej staranności – dowiedzenia się o tym przez osobę trzecią.

W ocenie Sądu Okręgowego B. D. dokonując przeniesienia swego udziału w nieruchomości na rzecz pozwanych - braci i wyzbywając się całego posiadanego majątku, z pewnością dokonał czynności prawnej z pokrzywdzeniem wierzycieli, albowiem od tego momentu nie posiada żadnego majątku, z którego może zaspokoić może się powód w związku z jego wierzytelnością.

Sąd pierwszej instancji wskazał nadto, iż wobec tego, że pozwani stali się właścicielami udziału B. D. w sposób nieodpłatny, to zgodnie z art. 528 k.c. wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy uznał, że podnoszone przez pozwanych i świadków okoliczności o braku wiedzy na temat zadłużeń B. D. wobec powoda na dzień sporządzenia umowy za nieistotne dla niniejszego postępowania.

Mając powyższe na uwadze Sąd pierwszej instancji, na podstawie art. 527 § 1 k.c. w zw. z art. 528 k.c. orzekł jak w punkcie 1 wyroku.

Na podst. art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 113 ust.1 ustawy o kosztach sądowych Sąd Okręgowy w całości obciążył kosztami sądowymi pozwanych i nakazał ściągnąć od pozwanych solidarnie na rzecz Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Poznaniu kwotę 22.232 zł tytułem opłaty, od uiszczenia której powód był zwolniony, a na podst. § 2 ust. 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2016 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych i zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz powoda kwotę 10.800 zł.

Apelację od powyższego wyroku wnieśli pozwani, zaskarżając rozstrzygnięcie w całości.

Zaskarżonemu orzeczeniu pozwani zarzucili:

-: naruszenie art. 321 k.p.c. poprzez wyjście ponad podstawę faktyczną niepowoływaną przez powoda w pozwie; podczas gdy jako tę podstawę wskazywano art. 527 k.c., a Sąd pierwszej instancji oparł swoje orzeczenie o art. 528 k.c.;
-: sprzeczność istotnych ustaleń Sądu pierwszej instancji z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, polegającą na przyjęciu, że B. D. działał ze świadomością pokrzywdzenia powoda;
-: błąd w ustaleniach faktycznych mający wpływ na treść zapadłego wyroku poprzez mylne przyjęcie, iż przekazywana część gospodarstwa przez dłużnika na rzecz pozwanych była dokonywana z pokrzywdzeniem wierzyciela;
-: naruszenie art. 528 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie ;
-: naruszenie art. 227 k.p.c. w zw. z art. 233 k.p.c. poprzez dowolną, a nie swobodną ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, polegającą na przyjęciu iż B. D. dokonał czynności prawnej z zamiarem pokrzywdzenia wierzyciela;
-: nieuwzględnienie przez Sąd pierwszej instancji istotnej dla sprawy okoliczności rzeczywistego powodu przekazania udziału
w gospodarstwie, a mianowicie porządkowania spraw prywatnych i zawodowych oraz obawy o własne życie i przyjęcie ewentualności śmierci przez B. D. i konieczności uregulowania spraw schedy po rodzicach przez B. D.;
-: naruszenie art. 5 k.c.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty pozwani wnieśli o zmianę zaskarżonego orzeczenia i oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda koszów postępowania odwoławczego, w tym kosztów ewentualnego zastępstwa procesowego, według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Poznaniu wraz z rozstrzygnięciem w zakresie kosztów postępowania odwoławczego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Powód domagał się oddalenia apelacji obu pozwanych i zasądzenia na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania odwoławczego wg. norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja pozwanych nie jest zasadna.

Sąd Okręgowy na podstawie zebranego w sprawie materiału dowodowego, ocenionego bez przekroczenia granic określonych treścią art. 233 § 1 k.p.c. dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych oraz trafnie określił ich prawne konsekwencje. Ustalenia te oraz ich prawną ocenę Sąd Apelacyjny podziela, przyjmując je jako własne.

Wbrew twierdzeniom apelujących, Sąd pierwszej instancji nie dopuścił się naruszenia art. 321 k.p.c. i nie orzekł ponad żądanie strony powodowej. Godzi bowiem zauważyć, że przy ferowaniu wyroku sąd nie jest związany podstawą prawną sprecyzowaną przez stronę powodową, a jedynie przedstawioną podstawą faktyczną. W orzecznictwie panuje jednolity pogląd, który Sąd odwoławczy w pełni podziela, zgodnie z którym przyjęcie przez sąd innej podstawy prawnej niż wskazana przez powoda nie stanowi wyjścia poza granice żądania określone w art. 321 k.p.c. (wyroki SN z 15 kwietnia 2003 roku, V CKN 115/01; z 15 września 2004 roku, III CK 352/03; z 6 grudnia 2006 roku, IV CSK 269/06; z 24 maja 2007 roku, V CSK 25/07, OSNC - ZD 2008, nr B, poz. 32; z 20 lutego 2008 roku, II CSK 449/07; z 27 marca 2008 roku, II CSK 524/07; z 14 grudnia 2018 roku, I CSK 667/17). W niniejszej sprawie Sąd pierwszej instancji dokonał ustaleń faktycznych, nie wykraczając poza okoliczności przedstawione w pozwie oraz opierając się na zgromadzonych w sprawie dokumentach, w szczególności na umowie częściowego zniesienia współwłasności z dnia 1 października 2014 roku.

Nie mają również racji apelujący podnosząc, że Sąd pierwszej instancji niesłusznie zastosował art. 528 k.c., uwzględniając powództwo w niniejszej sprawie. Trafnie Sąd Okręgowy stwierdził bowiem, odwołując się do art. 527 § 1 k.c. w zw. z art. 528 k.c., że powód wykazał istnienie wszystkich przesłanek uzasadniających skargę paulińską. Zasadnie przyjęto przy tym, iż skoro pozwani stali się właścicielami udziału B. D. w sposób nieodpłatny, to wykazanie ich wiedzy o działaniu dłużnika z pokrzywdzeniem wierzyciela nie było wymagane (art. 528 k.c.)

Pozostałe zarzuty apelacji sprowadzają się głównie do zakwestionowania okoliczności, iż dłużnik B. D. nie działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, albowiem decyzja powoda z dnia 8 czerwca 2016 roku, stwierdzająca istnienie jego wierzytelności chronionej skargą pauliańską, została wydana na ponad półtorej roku po dokonaniu zaskarżonej czynności prawnej.

Mając na względzie moment, na który ustalana jest w postępowaniu ze skargi paulianskiej niewypłacalność dłużnika (art. 527 § 1 i 2 k.c.) powyższe zarzuty okazały się bezzasadne. To, czy czynność prawna dłużnika krzywdzi wierzyciela, należy bowiem oceniać nie według chwili dokonania tej czynności, lecz według chwili jej zaskarżenia oraz wydawania rozstrzygnięcia ze skargi pauliańskiej (vide: postanowienie SN z 4 czerwca 2019 roku, sygn. akt V CSK 577/18; por wyroki SN z dnia 5 lipca 2013 roku, IV CSK 738/12, z dnia 20 lipca 2017 r., IV CSK 598/16). Z ustalonego stanu faktycznego wynika zaś, że na moment wniesienia pozwu oraz wydawania wyroku przez Sąd pierwszej instancji B. D. nie posiadał żadnego majątku. Uznać zatem należało, że zawierając umowę z dnia 1 października 2014 roku działał on ze świadomością pokrzywdzenia powoda, bowiem zbywając na rzecz pozwanych jedyny składnik majątku stał się niewypłacalny.( art. 527§2k.c.) Apelujący twierdzą, iż dłużnik przekazując im w 2014 roku udziały w nieruchomości posiadał inny majątek oraz możliwość zarobku i regulowania zobowiązań dzięki przeniesieniu jego aktywności zawodowej na Ukrainę (vide: str. 5 apelacji). Powyższe stoi w wyraźnej sprzeczności ze zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym, w szczególności z zeznaniami samego dłużnika, który na rozprawie w dniu 17 maja 2018 roku zeznał, że od 2011 roku nie posiada żadnego majątku oraz że zawierając
umowę w dniu 1 października 2014 roku jego udział w przedmiotowej nieruchomości stanowił jedyny majątek, z którego powód mógłby zaspokoić swoje roszczenia (vide : k. 60). O niewypłacalności B. D.
w czasie dokonywania zaskarżonej czynności prawnej świadczy również fakt, że w tym czasie zwracał się do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z wnioskiem o rozłożenie na raty chronionej skargą paulińską wierzytelności.

Z kolei przytoczone przez apelujących orzeczenia Sądu Najwyższego,
w tym w szczególności wyrok z dnia 31 stycznia 2007 roku o sygn. akt II CSK 384/06 nie mogą znaleźć zastosowania w niniejszej sprawie, bowiem dotyczą innych stanów faktycznych. W wyżej przytoczonej sprawie przedmiotem zaskarżonej czynności prawnej – umowy darowizny były udziały we współwłasności nieruchomości o wartości znacznej mniejszej niż ustanowiona na tychże udziałach hipoteka. Tymczasem na przedmiotowej nieruchomości ustanowiono hipoteki, które w większości obciążają udział pozwanego E. D.. Wartość pozostałych zabezpieczeń hipotecznych obciążających przedmiotową nieruchomość w chwili dokonania częściowego zniesienia współwłasności nieruchomości, wynosiła około 280.000 zł. Natomiast wartość udziału B. D. określono w umowie z dnia 1 października 2014 roku na kwotę 1.500.000 zł, co znacznie przekracza wartość ustanowionych wówczas zabezpieczeń hipotecznych.

Nie można więc przesądzać, że powód nie będzie mógł uzyskać zaspokojenia z przekazanego przez B. D. 1/3 udziału we własności przedmiotowej nieruchomości. W konsekwencji pomiędzy dokonaną przez B. D. czynnością prawną, a stanem jego niewypłacalności istnieje związek, uzasadniający uwzględnienie powództwa w sprawie.

Jakkolwiek rację mają skarżący wskazując, że co do zasady stosowanie art. 5 k.c. w procesie ze skargi pauliańskiej nie jest wykluczone, to w niniejszej sprawie zarzut ten okazał się bezzasadny. Podkreślić bowiem należy, że powoływanie się na ten przepis może nastąpić w sytuacjach zupełnie wyjątkowych, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami. Przepis art. 5 k.c. ustanawia zakaz korzystania z praw podmiotowych sprzecznie ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem prawa lub zasadami współżycia społecznego. Klauzula ta ma szczególny charakter; przełamuje zasadę, że wszystkie prawa podmiotowe korzystają z ochrony prawnej, toteż jej zastosowanie musi być uzasadnione okolicznościami rażącymi i nieakceptowanymi (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2014r., sygn. akt III CSK 178/13). W ocenie Sądu Odwoławczego, taki wyjątkowy przypadek w niniejszej sprawie nie zachodzi, a wobec spełnienia przez powoda wszystkich przesłanek z art. 527 § 1 w zw. z art. 528 k.c. oddalenie powództwa byłoby niesłuszne. Przedmiotowa nieruchomość ma znaczną powierzchnię- 69,89 ha, zatem ewentualna egzekucja z 1/3 udziału dłużnika na nieruchomości nie obejmie pozostałych udziałów przypadających pozwanym. Trudno więc zgodzić się ze skarżącymi, że uznanie zaskarżonej czynności za bezskuteczną względem powoda pozbawi pozwanego E. D. jedynego źródła utrzymania oraz miejsca zamieszkania.

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c., apelację oddalił.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono z uwzględnieniem, że stroną przegraną w postępowaniu apelacyjnym są pozwani, w związku z tym zasądzono od nich solidarnie na rzecz powoda zwrot kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym w wysokości 8.100 zł, ustalonej na podstawie § 2 pkt 7 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (D. U. z 2018 r. poz. 265).

Małgorzata Mazurkiewicz - Talaga Małgorzata Kaźmierczak Piotr Górecki

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE