UZASADNIENIE

Wyrokiem z 29 września 2020r. Sąd Rejonowy w Gostyninie zasądził od Skarbu Państwa – Krajowego Ośrodka (...) w G. na rzecz L. W. 12.000 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, oddalając powództwo w pozostałej części. Ponadto Sąd zasądził od powoda na rzecz pozwanego 3.813 zł tytułem zwrotu kosztów procesu oraz nakazał ściągnąć z zasądzonego na rzecz powoda roszczenia kwotę 1.900 zł i pobrać na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Gostyninie od pozwanego 600 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

Sąd Rejonowy ustalił i zważył, co następuje:

L. W. 23 lipca 2015r. został umieszczony w Krajowym Ośrodku (...) w G., na podstawie orzeczenia Sądu wydanego w oparciu o przepisy ustawy z 22 listopada 2013r. o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób (Dz.U.2014.24). Początkowo przebywał w sali jednoosobowej na Oddziale I, ale trwało to tylko dwa tygodnie. Następnie umieszczano powoda w salach wieloosobowych, przenoszono na inne Oddziały. Od początku 2017r. powód przebywa w sali o powierzchni 27,3 m², w której znajdują się cztery łóżka piętrowe, wspólnie z 6 - 7 innymi pacjentami. Okna mają uchylny lufcik, który po wymianie otwiera się na 32 cm i nie można w nich otworzyć dużego skrzydła. Przy tej liczbie pacjentów nie ma dosyć miejsca na rzeczy osobiste każdego z nich, muszą być poupychane w jednej szafce lub leżą na wierzchu. Produkty spożywcze i środki chemiczne przechowywane są razem. Latem temperatura w pokoju sięgała 30 stopni już o 8:00 rano, mimo działania wentylatorów należących do pacjentów. Klimatyzacja jest założona tylko w częściach wspólnych. W tej samej sali przebywają pacjenci będący nosicielami chorób zakaźnych.

Sąd ustalił również, że wszystkim pacjentom zakazywano robienia zakupów lub zabierano urządzenia do korzystania internetu, w reakcji na nieprawidłowe zachowania pojedynczych osób. Pacjenci podejmowali protesty i głodówki, ostatni raz w czerwcu 2020r. Wskutek tych akcji zawarte zostało (...), w którym między innymi przywrócono możliwość posiadania smartfonów i korzystania z internetu. Powód ma telefon komórkowy i dzięki niemu utrzymuje kontakt z rodziną.

Sąd Rejonowy wskazał na to, że pacjentom nie są udzielane przepustki, nawet w celu udziału w pogrzebie osoby bliskiej, przy czym powód nie składał dotychczas wniosku o udzielenie przepustki.

Jeszcze do zeszłego roku miały miejsce bardzo częste kontrole w salach, podczas których pracownicy ochrony drobiazgowo przeszukiwali rzeczy pacjentów. Po każdym opuszczeniu Ośrodka, przy powrocie były prowadzone kontrole odzieży, podczas których pacjent musiał się przebrać w inną odzież i odbywało się to w łazience, ale w miejscu gdzie są kamery.

Powód wyjeżdżał z Ośrodka wiele razy w związku z leczeniem onkologicznym i stomatologicznym, łącznie z 50 razy i był za każdym razem poddawany tej kontroli.

Spacery na zewnątrz budynku są możliwe tylko w określonych godzinach i w wyznaczonym miejscu, którym do niedawna był pusty plac, stanowiący też drogę przeciwpożarową. Obecnie wyznaczone jest drugie miejsce, gdzie rosną drzewa dają cień, można korzystać ze spaceru przez dłuższy czas, ale cały Oddział w tym samym czasie. Podczas wyjazdów na leczenie, powód miał zakładane kajdanki, które były zdejmowane tylko podczas podawania kroplówki.

Pacjenci mają możliwość korzystania z lodówki na Oddziale, ale ponieważ jest tylko jedna, a pacjentów ponad dwudziestu, to możliwość przechowywania w niej żywności jest ograniczona. Istnieje też możliwość trzymania rzeczy rzadziej używanych w magazynie, ale jest to małe pomieszczenie i nie ma komu stale go obsługiwać.

Sąd I instancji przypomniał, że Krajowy Ośrodek (...) w G. działa na podstawie ustawy z 22 listopada 2013r. o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób (Dz. U 2014.24), rozporządzenia Ministra Zdrowia z 16 stycznia 2014r. w sprawie Krajowego Ośrodka (...) (Dz. U.2016.1480z późn.zm.) oraz na podstawie regulaminu ustalonego przez jego dyrektora, na podstawie art. 23 i 24 ustawy z 15 kwietnia 2011r. o działalności leczniczej (DZ.U. 2016.1638 ze zm).

Przepisy ustawy z art. 1, art. 2 ust. 3, art. 9, art. 11, art.14 ust.1 - 3 i art. 25 zostały uznane orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego z 23 listopada 2016r. za zgodne ze wskazanymi przepisami Konstytucji, a także przepisami „Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w R. 4 listopada 1950 r., (Dz.U.1993.61.284, ze zm.), Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, otwartego do podpisu w N. 19 grudnia 1966 r. (Dz.U.1977.38.167) oraz Protokołu nr (...) do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonego 22 listopada 1984r. w S. (Dz.U.2003.42.364), z uzasadnieniem, że ustawa gwarantuje wysokie standardy prowadzenia działalności i ma doprowadzić do skutecznej terapii osób poddanych izolacji. Jednak orzeczenie to dotyczyło w istocie samej możliwości i trybu przymusowego umieszczania i izolowania w Ośrodku osób stwarzających zagrożenie, mimo odbycia kary pozbawienia wolności za popełnione wcześniej przestępstwo. Nie odnosiło się natomiast do warunków tego pobytu i stosowanych wobec umieszczonych osób ograniczeń we wszystkich sferach życia i codziennego funkcjonowania, a ponadto warunki te od czasu wydania tego orzeczenia, uległy znacznemu pogorszeniu, przede wszystkim z uwagi na umieszczenie w nim już ponad 80 osób, z zakładanych na etapie uchwalania ustawy, 10 osób w pierwszych 10 latach funkcjonowania Ośrodka. Status osób umieszczonych w Ośrodku nie jest przy tym jednoznaczny. Zgodnie z art 4 ust. 3 ustawy z 22 listopada 2013r., zadaniem Ośrodka jest prowadzenie postępowania terapeutycznego wobec osób stwarzających zagrożenie, ale tylko w pewnym zakresie stosuje się wobec nich ustawę o ochronie zdrowia psychicznego (art. 32 ust. 3), a nie są oni przy tym osobami obywającymi karę pozbawienia wolności za dokonane przestępstwo, ponieważ zakończyli ją przed umieszczeniem w Ośrodku, nie mają do nich zatem zastosowania przepisy obowiązujące w zakładach karnych. Znaczna część reguł postępowania z osobami umieszczonymi w Ośrodku jest uregulowana nie w przedmiotowej ustawie, ale na poziomie rozporządzenia, a nawet wewnętrznego regulaminu, ustalanego przez samego Dyrektora Ośrodka. Sfera praw i obowiązków pensjonariuszy Ośrodka nie jest zatem uregulowana ustawowo w wystarczający sposób, co wprost narusza gwarancje wynikające z przepisu art. 31 ust. 3 Konstytucji. Zastosowane zasady, dotyczące codziennego funkcjonowania pensjonariuszy Ośrodka, wprost ingerują w sferę ich wolności, a więc muszą mieć umocowanie ustawowe. Ustalenie ich na tym poziomie umożliwiłoby właściwą, merytoryczną kontrolę prawidłowości postępowania osób zatrudnionych w Ośrodku, w tym także Dyrektora. Wykluczyłoby to poczucie niepewności i niesprawiedliwości, jakie powstaje u pacjentów Ośrodka, w tym powoda, w obecnej sytuacji. Zagrożenie, które mogą oni potencjalnie stanowić, nie może dehumanizować stosunku do tych osób, a zgodnie z obowiązującym porządkiem prawnym, powinny być respektowane należne im prawa.

Sąd Rejonowy wskazał również, że zgodnie z § 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia z 16 stycznia 2014r. w sprawie Krajowego Ośrodka (...) (Dz.U.2016.1480), liczba osób umieszczonych w Ośrodku nie może przekroczyć 60, co obecnie nie jest już przestrzegane. Ponadto zgodnie z § 3 ust. 1 pkt. 1 (w brzmieniu obowiązującym do 22 września 2018r.), liczba pacjentów w jednej sali miała nie przekroczyć dwóch osób, a obecnie przepis ten w ogóle nie określa maksymalnej liczby osób w sali łóżkowej i zostały do nich wstawione 4 łóżka piętrowe, a więc umieszcza się w nich nawet 8 osób, na powierzchni ok. 27 m² i w takim zagęszczeniu powód przebywa w Ośrodku od początku 2017r.

Sąd przywołał wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w S. w sprawie O. v Polska (...) oraz N. S., w którym została wyrażona zasada, iż standardy, które na jednego człowieka dają mniejszy metraż niż 4 m², są nieludzkim, poniżającym traktowaniem lub torturą. Zdaniem Sądu takie zagęszczenie osób w jednej sali, jak w tym przypadku i umieszczanie ich na łóżkach piętrowych, brak możliwości wystarczającego wietrzenia, a latem schłodzenia pomieszczenia oraz konieczność przechowywania w jednej szafce wszystkich potrzebnych przedmiotów i praktyczna niemożność przechowywania żywności w lodówce, stwarzają warunki bytowe naruszające prawo powoda do godnego traktowania i niestosowania dolegliwości, wynikających z przymusowej izolacji, ponad konieczną miarę.

Brak swobodnej możliwości spędzania wolnego czasu na świeżym powietrzu, także nie ma umocowania ustawowego i stanowi naruszenie prawa powoda do humanitarnego traktowania. Jako czynność niezakazana ustawowo, powinna być umożliwiona. Ograniczanie tej możliwości na poziomie wewnętrznego (...), jest niewytracające, jako nie oparte na ustawie.

Ponadto Sąd stwierdził, że zgodnie z dyspozycją art 28 ust. 1 ustawy, osoba stwarzająca zagrożenie, umieszczona w Ośrodku, nie może posiadać przedmiotów, które mogą posłużyć do zakłócenia porządku lub bezpieczeństwa w Ośrodku, a stosownie do ust. 2 ustawy, w każdym czasie można przeprowadzić kontrolę przedmiotów posiadanych przez osobę stwarzającą zagrożenie umieszczoną w Ośrodku oraz pomieszczeń, w których ta osoba przebywa i w tym zakresie zarządzenia wydaje kierownik Ośrodka.

Biorąc pod uwagę, że w Ośrodku jest system monitorujący wprowadzony na mocy art. 7 ust. 1 ustawy, umożliwiający stały nadzór nad osobami umieszczonymi w Ośrodku - zdaniem Sądu Rejonowego - kontrola odzieży pacjenta, polegająca na jego przebieraniu się w obecności pracowników Ośrodka, w każdym przypadku powrotu z wyjazdu z Ośrodka, nieuzasadniona konkretnym podejrzeniem posiadania takiego przedmiotu, nie znajduje podstawy prawnej i narusza prawo powoda do nienaruszania jego nietykalności cielesnej. Powód był poddawany takiej kontroli około 50 razy, bez wskazania na przyczyny ich dokonywania.

Jako nieuprawnione Sąd uznał także, dokonywane decyzją Dyrektora, odbieranie powodowi prywatnego telefonu komórkowego i zakazywanie dokonywania zakupów, traktowane jako „cofnięcie przywilejów” lub swoistą „karę dyscyplinarną”, zwłaszcza wobec niewskazania przyczyny tej decyzji i określenia z góry okresu obowiązywania danego zakazu oraz braku przepisów w randze ustawy, które regulowałby tą kwestie w sposób jednoznaczny. Zgodnie z art. 29 ust. 2 ustawy, kierownik Ośrodka może odmówić zgody lub cofnąć zgodę w tym zakresie, ale tylko jeśli powodowałoby to wzrost zagrożenia niebezpiecznym zachowaniem ze strony pensjonariusza lub zakłócało prowadzenie postępowania terapeutycznego. Użycie tego przepisu wymaga zatem precyzyjnego uzasadnienia, zaś zastosowane ograniczenia muszą być proporcjonalne do zagrożenia.

Sąd Rejonowy podkreślił, że podstawowym celem ustawy, zgodnie z art. 25, jest poprawa stanu zdrowia i zachowania, osoby umieszczonej w Ośrodku, w stopniu umożliwiającym funkcjonowanie w społeczeństwie w sposób niestwarzający zagrożenia życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób. W rozdziale 7 ustawy zostały określone kryteria opuszczenia Ośrodka, a podstawą takiej decyzji jest wynik postępowania terapeutycznego i zachowanie osoby, uzasadniające przypuszczenie, że jej dalszy pobyt w Ośrodku nie jest konieczny, przy czym możliwy jest alternatywnie nadzór prewencyjny, więc pobyt w Ośrodku nie jest jedyną możliwą formą postępowania wobec tych osób. Wykładnia celowościowa ustawy prowadzi zdaniem Sądu do wniosku, iż pobyt w Ośrodku polega na odizolowaniu osób w nim umieszczonych od społeczeństwa, a zastosowanie mają tu tylko niektóre przepisy ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, wobec czego nie ma podstaw prawnych, aby udzielać zgody osobom umieszczonym na okresowe przebywanie poza Ośrodkiem. W tym zakresie postępowanie wobec powoda jest zatem prawidłowe i ustawowo umocowane. Dopóki wynik postępowania terapeutycznego nie będzie wskazywał na możliwość przebywania powoda poza Ośrodkiem, bez stwarzania zagrożenia dla innych osób, nie może być mu udzielona przepustka, niezależnie od celu w jakim miałaby być udzielona.

Użycie kajdanek wobec powoda znajduje natomiast uzasadnienie w przepisach art. 36 i 37 ww. ustawy i może być stosowane w razie transportu poza Ośrodek.

Podstawę prawną żądania powoda stanowią art. 23 i 24 kc oraz art. 448 kc. Zgodnie z art.24 kc ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

W przekonaniu Sądu I instancji, wskazywane przez powoda ograniczenia, jakim był poddawany w Ośrodku do dnia złożenia pozwu, a które nie były sporne, ponieważ pozwany im nie zaprzeczał, stanowią w sposób jednoznaczny naruszenie dóbr osobistych powoda, w postaci prawa do wolności, prywatności, godnego i humanitarnego traktowania, nietykalności cielesnej, życia rodzinnego oraz są wynikiem zamierzonego i celowego działania pozwanego wobec powoda. Strona pozwana, na której zgodnie z art. 24 § 1 kc spoczywał natomiast ciężar wykazania nieistnienia domniemania bezprawności takiego działania wobec powoda, dokonała tego tylko częściowo, a mianowicie w zakresie samego pobytu powoda w Ośrodku, przeprowadzania kontroli przedmiotów i pomieszczeń, ale tylko w przypadku uzasadnionego podejrzenia posiadania przedmiotów niebezpiecznych oraz stosowania kajdanek w czasie transportu. W pozostałym zakresie działania te, jako nie mające właściwej podstawy ustawowej, mają cechę bezprawności. Brak tych regulacji stanowi przy tym zawinione zaniechanie i rodzi odpowiedzialność Skarbu Państwa w zakresie należnego powodowi z tego tytułu zadośćuczynienia pieniężnego. Wola ustawodawcy izolowania osób stwarzających zagrożenie dla społeczeństwa, nie tylko przez czas odbywania przez nie kary pozbawiania wolności za popełnione przestępstwo, ale także przez dalszy, z góry nieokreślony czas, z powodu potencjalnej możliwości trwania tego zagrożenia, jest uzasadniona i zrozumiała, ale musi łączyć się z koniecznością zapewnienia tym osobom godnych warunków bytowych i skutecznej terapii, z zastosowaniem możliwie minimalnego zakresu dolegliwości, ustalonych przy tym precyzyjnie na poziomie ustawowym. Umożliwi to bowiem kontrolę konstytucyjną takich przepisów oraz merytoryczną ocenę prawidłowości postępowania osób pracujących w Ośrodku, w tym jego kierownika, wobec umieszczonych w nim osób. Wynika z tego obowiązek uchwalenia tych szczegółowych regulacji w formie ustawy oraz konieczność poniesienia odpowiednich wydatków finansowych na ich realizację, w tym niedopuszczanie do przepełnienia Ośrodka ponad pierwotne założenia i przygotowane warunki lokalowe i organizacyjne.

Sąd podniósł, że osoby umieszczone w Ośrodku na podstawie przepisów przedmiotowej ustawy, w tym powód, mają określone zaburzenia, jednak nie są to osoby chore psychicznie w rozumieniu ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, ponieważ wówczas powinni polegać leczeniu psychiatrycznemu, ani osoby pozbawione wolności w ramach odbywania kary za popełnione przestępstwo. Postępowanie wobec nich jest z pewnością dużym wyzwaniem, zarówno terapeutycznym, jak i organizacyjnym, nawet w przypadku nieprzekraczania pierwotnej pojemności Ośrodka. Braki legislacyjne co do tego postępowania oraz zwiększona liczba osób kierowanych do Ośrodka, powodują realną konieczność ich umieszczania w warunkach zagęszczenia opisanego wyżej, ale nie mogą wpływać na ocenę w zakresie ochrony należnych powodowi praw i dóbr osobistych, wolności i niezbywalnej dla każdego człowieka godności.

Zdaniem Sądu Rejonowego, stosowanie wobec powoda wymienionych ograniczeń, nie wynikających z ustawy i nie posiadających właściwego merytorycznego uzasadnienia, rodzi u niego słuszne subiektywne poczucie niesprawiedliwości i niepewności oraz obiektywnie narusza jego dobra osobiste. Uznając słuszność powództwa co do zasady, Sąd w zakresie jego wysokości ocenił je jako zasadne częściowo, czyli w kwocie 12.000 zł, a w pozostałym zakresie je oddalił. Zasądzone suma jest, zdaniem Sądu, wystarczająca dla zrekompensowania powodowi poczucia krzywdy, wynikającej z postępowania pozwanego wobec niego, ponieważ zakres i intensywność tych dolegliwości nie jest tak znaczna, aby uwzględnić jego roszczenie w całości.

Sąd uwzględnił przy tym zarzut przedawnienia roszczenia, zgłoszony przez pozwanego, w zakresie naruszeń dóbr osobistych powoda, które miały miejsce dawniej niż 3 lata przed wniesieniem pozwu, tj. przed 3 lipca 2016r. (art.442¹ § 1kc w z art.117 § 2kc), uznając jednak, że naruszenia, jakie miały miejsce po tej dacie uzasadniają przyznanie zadośćuczynienie w zasądzonej kwocie.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 kpc i art. 113 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, uwzględniając, że powód wygrał proces w 24%, obciążył go w 76% zwrotem kosztów na rzecz pozwanego i na rzecz Skarbu Państwa z tytułu nieuiszczonej opłaty od pozwu - 1.900 zł.

Apelację od wyroku złożył Skarb Państwa – Krajowy Ośrodek (...) w G., zaskarżając go w całości i zarzucił naruszenie art. 448 kc w zw. z art. 23 kc i art. 24 kc poprzez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, iż działanie pozwanego było bezprawne, że zostały naruszone dobra osobiste powoda, że została wyrządzona krzywda i należy mu się zadośćuczynienie pieniężne.

Pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie na jego rzecz od powoda zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Powód w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd II instancji ustalił, że L. W. w okresie od 23 lipca 2015r. do 13 października 2016r. przebywał w pokoju dwuosobowym. Natomiast poczynając od 13 października 2016r. powód był umieszczony w salach wieloosobowych, których powierzchnia wynosiła ponad 27 m², przy czym:

- w okresie od 13 października 2016r. do 10 lutego 2017r. z siedmioma pacjentami (powierzchnia 3,4 m² na osobę),

- w okresie od 10 lutego 2017r. do 14 lutego z czterema pacjentami (5,46 m² na osobę),

- w okresie od 14 lutego 2017r. do 5 kwietnia 2017r. z pięcioma pacjentami (4,55 m² na osobę),

- w okresie od 5 kwietnia 2017r. do 18 kwietnia 2017r. z sześcioma pacjentami (3,9 m² na osobę),

- w okresie od 18 kwietnia 2017r. do 10 maja 2017r. z siedmioma pacjentami (3,4 m² na osobę),

- w okresie od 10 maja 2017r. do 14 czerwca 2017r. z sześcioma pacjentami (3,9 m² na osobę),

- w okresie od 14 czerwca 2017r. do 7 sierpnia 2017r. z siedmioma pacjentami (3,4 m² na osobę),

- w okresie od 7 sierpnia 2017r. do 12 października 2017r. z czterema pacjentami (5,46 m2 na osobę),

- w okresie od 12 października 2017r. do 28 listopada 2017r. z pięcioma pacjentami (4,55 m² na osobę),

- w okresie od 28 listopada 2017r. do 11 grudnia 2017r. z dwoma pacjentami (9,13 m² na osobę),

- w okresie od 11 grudnia 2017r. do 21 czerwca 2018r. z trzema pacjentami (6,85 m² na osobę),

- w okresie od 21 czerwca 2018r. do 9 lipca 2018r. z czterema pacjentami (5,48 m² na osobę),

- w okresie od 9 lipca 2018r. do 21 sierpnia 2018r. z pięcioma pacjentami (4,56 m² na osobę),

- w okresie od 21 sierpnia 2018r. do 17 września 2018r. z sześcioma pacjentami (3,91 m² na osobę),

- w okresie od 17 września 2018r. do 6 grudnia 2018r. z czterema pacjentami (5,46 m² na osobę),

- od 6 grudnia 2018r. do 21 stycznia 2019r. z pięcioma pacjentami (4,56 m2 na osobę),

- od 21 stycznia 2019r. do 7 lutego 2019r. z czterema pacjentami (5,48 m² na osobę),

- od 7 lutego 2019r. do 17 lutego 2019r. z trzema pacjentami (6,85 m² na osobę),

- od 17 lutego 2019r. do 4 marca 2019r. z czterema pacjentami (5,48 m² na osobę),

- od 4 marca 2019r. do 7 marca 2019r. – przebywał w Szpitalu (...) w Oddziale Pulmonologicznym,

- od 7 marca 2019r. do 28 marca 2019r. z czterema pacjentami (5,48 m² na osobę),

- od 28 marca 2019r. do 17 kwietnia 2019r. z trzema pacjentami (6,85 m² na osobę),

- od 17 kwietnia 2019r. do 29 maja 2019r. z czterema pacjentami (5,48 m² na osobę),

- od 29 maja 2019r. do 9 lipca 2019r. z pięcioma pacjentami

- od 9 lipca 2019r. do 10 lipca 2019r. przebywał w Instytucie (...) w W.,

- od 10 lipca 2019r. do 29 lipca 2019r. z pięcioma pacjentami (4,56 m² na osobę),

- od 29 lipca 2019r. do 27 sierpnia 2019r. z czterema pacjentami (5,48 m² na osobę),

- od 27 sierpnia 2019r. do 30 sierpnia 2019r. z pięcioma pacjentami (4,56 m² na osobę),

- od 30 sierpnia 2019r. do 10 września 2019r. z czterema pacjentami (5,48 m² na osobę),

- od 10 września 2019r. do 16 września 2019r. z pięcioma pacjentami (4,56 m2 na osobę),

- od 16 września 2019r. do 19 września 2019r. z czterema pacjentami (5,48 m² na osobę),

- od 19 września 2019r. do 28 listopada 2019r. z pięcioma pacjentami (4,56 m² na osobę),

- od 28 listopada 2019r. do 4 grudnia 2019r. z sześcioma pacjentami (3,91 m² na osobę),

- od 4 grudnia 2019r. do 23 stycznia 2020r. z pięcioma pacjentami (4,56 m² na osobę),

- od 23 stycznia 2020r. do 9 kwietnia 2020r. z sześcioma pacjentami (3,91 m² na osobę),

- od 9 kwietnia 2020r. do 2 marca 2021r. z siedmioma pacjentami (3,42 m² na osobę).

(pisemna informacja (...) z 2 marca 2021r. k: 126 – 128)

Zgodnie z pierwotnym brzmieniem rozporządzenia Ministra Zdrowia z 16 stycznia 2014r. w sprawie Krajowego Ośrodka (...), wydanym na podstawie delegacji ustawowej wynikającej z art. 8 ustawy z 22 listopada 2013 r. o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób (Dz. U. z 2019 r. poz. 2203), § 3 ust. 1 pkt. 1), w Ośrodku miały znajdować się sale, nie większe niż 2-osobowe, przeznaczone dla osób umieszczonych. Po nowelizacji z 3 września 2018r., która weszła w życie 22 września 2018r., przepis ten otrzymał brzmienie, zgodnie z którym w ośrodku znajdują się sale łóżkowe przeznaczone dla osób umieszczonych.

Z zestawienia nadesłanego przez Ośrodek wynika, że powód przebywał w sali nie większej niż 2 – osobowa w okresie od 23 lipca 2015r. do 13 października 2016r. Takie też warunki powinien mieć zapewnione co najmniej do 22 września 2018r. (tj. do nowelizacji w/w rozporządzenia). Tymczasem przez okres blisko dwóch lat L. W. przebywał w salach wieloosobowych, których powierzchnia przypadająca na jednego pacjenta wahała się od 3,4 m² do 9,13 m². Nie ma zatem wątpliwości, że od 13 października 2016r. do 22 września 2018r. przebywał w warunkach niezgodnych z treścią rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie Krajowego Ośrodka (...).

W przekonaniu Sądu Okręgowego, wyeliminowanie z rozporządzenia wymogu, że sale dla pacjentów w Krajowym Ośrodku (...), powinny być najwyżej 2 – osobowe, nie oznacza, że od tej pory istnieje pełna dowolność w ilości osób umieszczanych w jednym pokoju. Sąd II instancji uznał, że w okresach od 22 września 2018r. do 6 grudnia 2018r. oraz od 28 listopada 2019r. do 4 grudnia 2019r. i od 9 kwietnia 2020r. do dnia zamknięcia rozprawy przed Sądem Rejonowym (tj. do 23 września 2020r.) powód przebywał w Ośrodku w warunkach przeludnienia, bowiem w tym okresie powierzchnia przypadająca na jednego mieszkańca nie przekraczała 4 m².

Wbrew zarzutom apelującego, Sąd Rejonowy prawidłowo zastosował prawo materialne.

Podstawą prawną roszczenia powoda jest art. 448 kc, który stanowi, że w razie naruszenia dobra osobistego, sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. Art. 23 kc nie wymienia prawa do godnego traktowania pacjenta, jako dobra osobistego podlegającego ochronie, niemniej jednak z uwagi na to, że przepis nie formułuje definicji dobra osobistego w sposób zamknięty, powód ma prawo poszukiwać ochrony z tego tytułu, ponieważ natężenie przeludnienia oraz innych ujemnych skutków wynikających z tego zjawiska, stanowi naruszenie godności i prywatności człowieka.

W dniu 28 lutego 2007r. Sąd Najwyższy w sprawie V CSK 431/06 po raz pierwszy uznał prawo osadzonego do wniesienia na podstawie art. 448 kc powództwa o zadośćuczynienie przeciwko Skarbowi Państwa za szkody spowodowane przeludnieniem i nieodpowiednimi warunkami sanitarnymi w zakładach karnych. Podobne stanowisko Sąd Najwyższy zajmował w kolejnych orzeczeniach, podkreślając w nich, że zgodnie z art. 30 Konstytucji, przyrodzona i niezbywalna godność człowieka jest wartością nienaruszalną, a jej poszanowanie i ochrona stanowi obowiązek władz publicznych. Konieczność przestrzegania tego obowiązku nabiera szczególnego znaczenia wtedy, kiedy Państwo – w ramach swojego imperium – w istocie pozbawia człowieka wolności. Wykonywanie tych zadań nie może więc ograniczać godności także osób przymusowo umieszczonych w Krajowym Ośrodku (...) i prawa do traktowania ich w sposób humanitarny, gdyż prawa te mają charakter absolutny.

Dodatkowo jako podstawę roszczenia strony powodowej, należy wskazać art. 3 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4 listopada 1950r., która na zasadzie art. 87 ust. 1 Konstytucji RP, jest jednym ze źródeł powszechnie obowiązującego prawa w Polsce. Stanowi on, że nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu. Bogate orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w S. przekonuje, że poniżające traktowanie w rozumieniu art. 3 Konwencji ma miejsce, gdy osoba, której ono dotyczy, doznaje poniżenia lub upokorzenia w stopniu przynamniej minimalnym. Ocena tego minimalnego stopnia dolegliwości jest względna, a stopień dolegliwości musi być oceniany w świetle okoliczności konkretnej sprawy.

Umieszczenie osoby, która odbyła już karę pozbawienia wolności w sali o powierzchni przypadającej na osobę mniejszej niż 4 m², może stanowić wystarczającą przesłankę stwierdzenia naruszenia jej dóbr osobistych, choć zgodnie z art. 110 § 2 kkw, powierzchnia w celi mieszkalnej, przypadająca na skazanego, wynosi nie mniej niż 3 m². L. W. obecnie nie przebywa w zakładzie karnym, tylko w placówce o charakterze medycznym, podlegającej Ministrowi Zdrowia. Dlatego – zdaniem Sądu II instancji – brak zapewnienia powierzchni co najmniej 4 m² (zwłaszcza w ostatnim okresie) pozwala uznać, iż warunki, w jakich powód przebywa w Ośrodku, są poniżające w rozumieniu art. 3 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. W analogiczny sposób Sąd potraktował umieszczanie powoda w salach wieloosobowych w okresie obowiązywania pierwotnej wersji rozporządzenia, która przewidywała dla pacjentów pokoje dwuosobowe.

Należy podkreślić, że zgodnie z art. 4 ust. 3 ustawy z 22 listopada 2013r. o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób (Dz.U.2020.1346 j.t.), zadaniem (...) jest prowadzenie postępowania terapeutycznego wobec osób stwarzających zagrożenie i umieszczonych w Ośrodku. Przepełnienie placówki powoduje, że realizacja celów, dla jakich została ona powołana, jest bardzo utrudniona, a jej rola została sprowadzona w praktyce tylko do izolacji umieszczonych w niej osób.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy uznał, że żądanie zadośćuczynienia co do zasady jest usprawiedliwione. Biorąc pod uwagę, że wśród istotnych z punktu widzenia prawa do poszanowania prywatności i godności, było nie tylko nadmierne zagęszczenie w Ośrodku przez okres ok. 30 miesięcy, ale również zmuszanie powoda do osobistej kontroli po każdym powrocie z wizyty lekarskiej, należy przyjąć, że zasądzone przez Sąd Rejonowy zadośćuczynienie w wysokości 12.000 zł jest adekwatne do rozmiaru krzywdy.

Z tych wszystkich względów, Sąd Okręgowy oddalił apelację na podstawie art. 385 kpc.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE