UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 25 sierpnia 2017 r. powodowie D. M. oraz P. M. (1)- byli współwłaściciele Apteki (...). j w P. nie precyzując podstawy i podmiotu roszczenia wystąpili przeciwko Skarbowi Państwa o zapłatę kwoty 10 000 000 zł . Dodatkowo pozew zawierał wniosek o ustanowienie w przedmiotowej sprawie adwokata z urzędu celem sformułowania roszczeń przeciwko Skarbowi Państwa. W uzasadnieniu wskazano, na odpowiedzialność Skarbu Państwa, Wojewódzkiego Inspektora Farmaceutycznego i Narodowego Funduszu Zdrowia, którzy dopuszczają do tworzenia patologii rynku farmaceutycznego i nie wspierają uczciwie działających firm. (k.3-7).

Pismem z dnia 28 lutego 2018 roku ustanowiony z urzędu pełnomocnik powodów doprecyzował powództwo wskazując jako stronę pozwaną Gminę M. B., Towarzystwo Budownictwa (...), oraz Skarb Państwa – Ministerstwo Skarbu Państwa, Wojewódzkiego Inspektora Farmaceutycznego w Ł. i Narodowy Fundusz Zdrowia. (k. 122-162) Powodowie nie zgodzili się z treścią roszczeń sformułowanych przez pełnomocnika z urzędu, żądając jego zmiany.

Pismem z dnia 21 maja 2018 roku kolejny (trzeci) ustanowiony z urzędu pełnomocnik powodów wniósł o zasądzenie solidarnie na rzecz powodów D. M. i P. M. (1) solidarnie od pozwanych:

1. Skarbu Państwa - Ministra Zdrowia,

2. (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł.;

3. (...) Spółki Akcyjnej w K.;

4. (...) Spółki Akcyjnej w W.

kwoty 10 milionów złotych (słownie : dziesięć milionów złotych) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od daty wytoczenia powództwa do dnia zapłaty z tytułu naprawienia szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji. (k. 192-215)

Uzasadniając swoje stanowisko pełnomocnik powodów wskazał, że grupa (...) posiada na terenie województwa kilkadziesiąt aptek, których udziałowcami są podmioty powiązane ze sobą zarówno osobowo jak i kapitałowo co pozwala stwierdzić, iż są one grupą kapitałową w rozumieniu przepisu art. 4 pkt. 14 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Powodowie podnieśli również, że ilość aptek prowadzonych przez te podmioty w warunkach województwa (...) przekracza 1% przez co stanowi naruszenie przepisów Prawa Farmaceutycznego. Po drugie, powodowie zarzucają, że czynem nieuczciwej konkurencji jest również stosowanie przez pozwanych reklamy wprowadzającej pacjentów w błąd oraz sprzedaż leków poniżej kosztów zakupu, mogącej wpływać na decyzje nabycia wymienionych w reklamie leków ,eliminując tym samym inne apteki.( k.192-212)

W odpowiedzi na pozew z dnia 6 sierpnia 2018 roku (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł. wnosiła oddalenie powództwa w całości podnosząc :

- braku czynnej legitymacji procesowej powodów,

- zarzut przedawnienia roszczeń powodów;

- przed wczesność powództwa oraz uchybienie wymogom pozwu określonych w art. 187 §1 pkt 3 Kodeksu postępowania cywilnego.

Uzasadniając swoje stanowisko pozwany podniósł, że roszczenie powodów w żaden sposób nie zostało wykazane, a zostało oparte jedynie na dywagacjach powodów oraz ogólnych materiałach prasowych nie mających związku z podstawą prawną powództwa. (k.257-259)

W odpowiedzi na pozew z dnia 6 sierpnia 2018 roku (...) Spółka Akcyjna w W. wnosiła o oddalenie powództwa w całości, Podnosząc zarzut przedawnienia roszczenia zgłoszonego przez powodów oraz zarzut braku legitymacji procesowej czynnej po stronie powodów. ( k.271-273).

W odpowiedzi na pozew z dnia 7 sierpnia 2018 roku (...) Spółka Akcyjna w K. – wniosła o oddalenie powództwa w całości, podnosząc zarzuty:

- braku czynnej legitymacji procesowej powodów,

- zarzut przedawnienia roszczeń powodów;

- przedwczesność powództwa oraz uchybienie wymogą pozwu określonym w art. 187 §1 pkt 3 Kodeksu postępowania cywilnego.( k.285-286)

W odpowiedzi na pozew z dnia 1 października 2018 roku, Skarbu Państwa, zastępowanego przez Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej, wnosił o oddalenie powództwa, podnosząc zarzuty:

⚫: zarzut braku legitymacji biernej po stronie pozwanego Skarbu Państwa;
⚫: zarzut przedawnienia roszczenia powodów;
⚫: zarzut braku legitymacji czynnej po stronie powodów.( k.305—309)

W odpowiedzi na powyższe pismem z dnia 28 listopada 2018 roku pełnomocnik powodów podtrzymał dotychczasowe stanowisko precyzując, że podstawę prawną dochodzonego roszczenia jest art. 18 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z dnia 16 kwietnia 1993 r. w zw, z art415 k.c. (odszkodowanie z tytułu szkody powstałej w wyniku czynu niedozwolonego. W tym wypadku, do dłużników współodpowiedzialnych stosownie do art. 441 § 1 k.c. mają zastosowanie art. 366, 369, 372 i 373 k.c. o solidarności dłużników. Jako alternatywną podstawę prawną powodowie wskazali art 405 k.c., a więc regulacje dotyczącą bezpodstawnego wzbogacenia.

W stosunku do Skarbu Państwa reprezentowanego przez Ministra Zdrowia podstawę prawną roszczenia stanowi art. 417 k.c.

Odpowiadając na podniesiony w odpowiedziach na pozew zarzut przedawnienia pełnomocnik powodów wskazał, że w zakresie przedawnienia roszczeń powódki istotne jest określenie terminu w którym powód dowiedział się o szkodzie i osobach zobowiązanych do jej naprawienia, Czyli gdy ostateczny krąg pozwanych został doprecyzowany w piśmie z dnia 21 maja 2018 roku - a contrario - gdyby powodowie mieli taką wiedzę wcześniej z pewnością wskazaliby aktualny krąg pozwanych już na etapie wnoszenia pozwu. Wiedze i pewność w zakresie podmiotów odpowiedzialnych za czyny nieuczciwej konkurencji powodowie uzyskali dopiero w maju 2018 rok, a czynami nieuczciwej konkurencji na rynku farmaceutycznym, jakie stosowały pozwane podmioty, są działania sprzeczne m.in. z ustawą Prawo Farmaceutyczne. ( k.318-343)

Postanowieniem z dnia 16 maja 2019 roku Sąd dodatkowo ustalił, że podmiotem właściwym do reprezentacji Skarbu Państwa jest Wojewódzki Inspektor Farmaceutyczny (k. 556). W odpowiedzi na żądania powodów stanowisko tej statio fisci Skarbu Państwa pozostało zbieżne ze stanowiskiem Ministra Zdrowia (k. 566)

W opinii pozwanego Skarbu Państwa fakt, że powodowie pierwotnie kierowali swoje roszczenia wobec innych podmiotów i formułowali je na innych podstawach nie jest wystarczającą przesłanką do uznania, że nie posiadali oni wcześniej wiedzy o szkodzie i o osobach zobowiązanych (w ich opinii) do jej naprawienia. Ponadto bezwzględnie wszystkie roszczenia powodów sprzed 22 września 2014 roku uległy przedawnieniu. (k.566-573)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

D. M. i P. M. (1) prowadzili w P. w formie Spółki jawnej aptekę (...). Apteka była prowadzona w lokalu handlowym przy ulicy (...) należącym do miasta.

W 2001 roku Prawo Farmaceutyczne dopuściło możliwość prowadzenia apteki przez osobę nie będącą farmaceutą. Doszło wówczas do liberalizacji rynku farmaceutycznego. Jednocześnie obowiązywało ograniczenie możliwości prowadzenia aptek dla podmiotów posiadających więcej niż 1% aptek w danym województwie, a także zakaz prowadzenia aptek przez właścicieli hurtowni farmaceutycznych. W tym czasie większość aptek należała do farmaceutów. Liberalizacja rynku miała doprowadzić do wprowadzenia szerszych mechanizmów rynkowych, wyższej konkurencji i w efekcie obniżenia cen leków dla pacjentów.

Efektem tego rodzaju polityki państwa były „wojny cenowe” pomiędzy nowymi uczestnikami rynku aptecznego a istniejącymi aptekami. Wiele nowych podmiotów wykorzystywało mechanizmy ekspansji charakterystyczne dla innych gałęzi gospodarki. Farmaceuci nie byli przygotowani do konkurowania na takim poziomie. Wiele ze stosowanych wówczas praktyk rynkowych wzbudzało liczne wątpliwości etyczne zawodu aptekarza. Sprzedawanie leków refundowanych przez NFZ za 1 grosz w celu uzyskania refundacji, prezenty dla pacjentów kupujących leki refundowane i wiele innych przejawów agresywnego marketingu nie było akceptowanych przez środowisko aptekarzy. Od 2001 roku likwidowano coraz więcej aptek prowadzonych przez indywidualnych aptekarzy.

Samorząd aptekarski już w 2004 roku alarmował, że nadchodzi fala bankructw aptek.

/okoliczności niesporne; zeznania świadków: A. R. – k. 618-628; P. K. – k. 629-637; S. S. – k. 760-763; interpelacja poselska z 22 września 2004 roku – k. 74; artykuł prasowy z 10 grudnia 2004 roku – k. 72; zeznania powodów – k. 764-770/

Przychody apteki powodów przed 2004 rokiem przekraczały 2 miliony złotych rocznie. W latach 2004-2006 przekraczały zaś jeden milion złotych przy dochodzie na poziomie od 155.000 złotych do 115.000 złotych.

Przychody apteki w 2010 roku wyniosły 377.000 złotych i rok zakończył się strata w kwocie ponad 13.000 złotych. W kolejnych latach przychód i dochód wyglądał następująco: w 2011 roku przychód 219.000 złotych, dochód 1.901 złotych; w 2012 roku przychód 190.000 złotych, dochód 12.000 złotych; w 2013 roku przychód 131.500 złotych, dochód 19.000 złotych; w 2014 roku przychód 89.600 złotych, dochód 7.800 złotych.

/dowód: tabela dochodów apteki – k. 16, 672/

We wrześniu 2006 roku na terenie P. przy ulicy (...), powstała apteka działająca pod szyldem (...) należąca do P. G., M. G. i E. W., w 2007 roku przejęta przez F. P.. (...) Spółkę Jawną. W 2010 roku i 2013 roku powstały dwie kolejne apteki działające pod szyldem (...) należąca do (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. W 2010 roku apteka przy ulicy (...) zaś w 2013 przy ulicy (...).

Na terenie P., przy ulicy (...), od 1999 roku do 2010 roku funkcjonowała apteka sieci „Dbam o zdrowie” należąca do (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł..

W 2004 roku w P., przy ulicy (...) powstała apteka (...) o zdrowie” należąca do (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w P..

W 2007 roku w P., przy ulicy (...) powstała apteka (...) o zdrowie” należąca do Apteka (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł..

Na terenie P. w latach 2006-2013 funkcjonowały jeszcze dwie apteki (...) o zdrowie”, jedna przy ul. (...) (lata 2006-2008) należąca do (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł., oraz przy ulicy (...) należąca do (...) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością.

Właściciele tych aptek byli członkami grupy (...) S.A. do której należy pozwany (...) S.A.

W P. w latach 2006-2017 pod szyldem „Dbam o zdrowie” działały jeszcze dwie apteki , przy ulicy (...) (lata 2006-2017) i przy Armii Krajowej należące do (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ręcznie.

Wszystkie te apteki prowadzone były w ramach współpracy franczyzowej z pozwanym (...) Spółką Akcyjną.

W województwie (...) w latach 2001-2014 rocznie funkcjonowało około 935 aptek.

/okoliczności niesporne – k. 795, wykaz aptek – k. 801-804/

We wrześniu 2010 roku wzdłuż ulicy (...), przy której znajdowała się apteka powodów prowadzony był remont, który trwał do kwietnia 2013 roku. Przez siedemnaście miesięcy dostęp do apteki był ograniczony z powodu rozkopanej ulicy i chodnika. Tak długi remont skutkował dalszym zmniejszeniem obrotów spółki. Powodowie nie otrzymali żadnej pomocy finansowej ze strony miasta.

/okoliczności niesporne; dowód zestawienie aptek w P. – k. 594/

W 2010 roku Narodowy Fundusz Zdrowia nałożył również na aptekę powodów kary za uchybienia przy realizowania recept. Również kontrole Urzędu Skarbowego wykazywały nieprawidłowości rozliczeń.

W 2011 roku w wyniku egzekucji komorniczej czasowo zajęto konto apteki w celu wyegzekwowania należności na niezapłacone hurtowni leki.

Od 2011 roku powodowie nie zatrudniali już pracowników.

W 2012 roku po wprowadzeniu cen sztywnych na leki refundowane sytuacja finansowa spółki uległa niewielkiej poprawie. Z uzasadnienia projektu ustawy wynikało, że niektóre apteki z dużymi obrotami dostawały z hurtowni rabaty na poziomie 80-90 % na leki refundowane. W tym czasie powodom oferowano rabat zależny od poziomu sprzedaży na poziomie 9 %.

W tym czasie przeciwko powodom prowadzone były egzekucje komornicze. Powodowie przestali terminowo rozliczać się z Narodowym Funduszem Zdrowia. Zalegali ze świadczeniami na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i Urzędu Skarbowego.

/dowód: zajęcie konta – kl. 13; prośby o umorzenie należności – k. 31, 33/

W dniu 27 stycznia 2010 roku powodowie zwrócili się do Ministerstwa Skarbu Państwa z prośbą o interwencję na rynku farmaceutycznym w związku z powszechnymi czynami nieuczciwej konkurencji ze strony wielu sieciowych aptek, wskazując na posiadanie aptek przez hurtownie, stosowanie cen dumpingowych, powstawanie nowych aptek mimo przekroczenia przez właściciela progu 1% koncentracji.

/dowód: pismo – k. 18/

W 2011 roku powodowie w piśmie procesowym kierowanym do sądu w związku z kierowanymi przeciwko nim roszczeniom o zapłatę za leki wskazywali na nierówność stron rynku farmaceutycznego i stosowane praktyki nieuczciwej konkurencji. Na dowód stosowanie takich praktyk wskazywali sprawozdania finansowe (...) Spółki Jawnej z 2007 i 2009 roku.

/dowód: pismo – k. 32; kopia sprawozdania finansowego – k. 28, 29./

W październiku 2010 roku grupa aptekarzy (...) wśród, których była też powódka skierowała do szeregu instytucji pismo zatytułowane „Apel aptekarzy miasta Ł. i województwa (...)”. W piśmie wskazywali na szereg nieprawidłowości rynku farmaceutycznego. W swoim apelu aptekarze informowali, że na terenie województwa (...) działają 932 apteki. Grupa (...) posiada na terenie województwa (...) 24 apteki. Ich zdaniem, udziałowcami wielu aptek są podmioty powiązane zarówno osobowo jak i kapitałowo, co pozwala stwierdzić, iż są one grupą kapitałową w rozumieniu przepisu art. 4 pkt. 14 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Wskazywali, że ilość aptek, które prowadzą te podmioty na terenie województwa (...) przekracza 1 procent, a faktycznie wynosi on ponad 2,43 procent, co stanowi naruszenie przepisów Prawa Farmaceutycznego. W piśmie tym aptekarze zarzucali „dokonywanie czynów nieuczciwej konkurencji tj. stosowanie reklamy wprowadzającej pacjentów w błąd i mogącej wpłynąć na decyzję co do nabycia wymienionych w reklamie leków, a także poprzez sprzedaż leków poniżej kosztów zakupów w celu eliminacji innych aptek".

Środowisko aptekarzy już w 2010 roku miało pewność, że przepis art. 99 prawa farmaceutycznego stanowiący o zakazie koncentracji aptek ponad 1% nie był przestrzegany przez organy Inspekcji Farmaceutycznej. Sama powódka ze świadkiem P. K. jeszcze w 2009 roku odkryli powiązania kapitałowe spółek grupy prowadzącej apteki (...) i aptek (...).

Organy państwa do których kierowano petycje i zawiadomienia o przestępstwach nie podejmowały działań twierdząc, że sytuacja na rynku farmaceutycznym jest zgodna i brak podstaw kwestionowania decyzji Inspektorów Farmaceutycznych.

Efektem między innymi tego rodzaju nacisków na władze państwa było uchwalenie w 2012 roku tzw. ustawy refundacyjnej, która wprowadziła ceny sztywne leków refundowanych, zabraniała reklam aptek i stosowania przez nie programów lojalnościowych.

/dowód: apel – k. zeznania świadków: A. R. – k. 618-628; P. K. – k. 629-637; S. S. – k. 760-763; zeznania powodów – k. 764-770 zeznania powódki D. M. – k. 550-553 w zw z k. 766/

W grudniu 2012 roku w aptece powodów przeprowadzono zapowiedzianą kontrolę inspektorów Wojewódzkiego Inspektoratu Farmaceutycznego w Ł.. W następstwie ustaleń kontrolnych w dniu 16 czerwca 2014 roku (...) Wojewódzki Inspektor Farmaceutyczny decyzją numer (...) cofnął powodom koncesję na prowadzenie apteki. W uzasadnieniu decyzji wskazano 35 uchybień i zarzutów do sposobu działalności apteki skutkujących cofnięciem koncesji. Główny Inspektor Farmaceutyczny decyzją z dnia 13 października 2014 roku utrzymał w mocy zaskarżoną przez powodów decyzję.

Z końcem sierpnia 2012 roku powodowie utracili prawo do posiadania lokalu użytkowego, w którym prowadzili aptekę. W 2013 roku Towarzystwo Budownictwa (...) zarządzające nieruchomościami Miasta P. wytoczyło przeciw powodom powództwo o eksmisję z lokalu z powodu niepłacenia czynszu najmu. W sierpniu 2014 roku wyrok uprawomocnił się. W tym czasie powodowie zalegali z płatnościami na rzecz hurtowni (...), F., z płatnościami za gaz ZUS i czynsz najmu.

W dniu 22 września 2014 roku powodowie zawiadomili Wojewódzki Inspektorat Farmaceutyczny, że apteka (...). M. P. M. zlikwidowała działalność z powodu braku lokalu przeznaczonego na działalność.

Do dzisiaj powodowie nie spłacili długów pozostałych po prowadzonej przez nich działalności gospodarczej.

/dowód: decyzje – k. 574-582, 583-593; pismo powodów – k. 24; informacje o zaległościach – k. 35-47; informacja TBS – k. 596/

Powodowie są następcami prawnymi zlikwidowanej S. (...). M. P. (...) Spółki Jawnej.

/okoliczność niesporna/

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

W pierwszej kolejności powództwo podlegało oddaleniu z powodu zasadności podniesionego przez wszystkich pozwanych zarzutu przedawnienia, ponadto nie została wykazana podstawa odpowiedzialności poszczególnych pozwanych.

Rozważania tego aspektu rozstrzygnięcia należy rozpocząć od stwierdzenia, że w sprawie wbrew stanowisku powodów nie znajdują zastosowania przepisy ustawy z dnia 21 kwietnia 2017 roku o roszczeniach o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji. Ustawa ta weszła w życie 27 czerwca 2017 roku to jest po upływie trzech lat od opisywanych w pozwie naruszeń prawa konkurencji jakich mieli dopuścić się pozwani.

Artykuł 36 tej ustawy stanowi, że przepisy niniejszej ustawy stosuje się do roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji, które nastąpiło po jej wejściu w życie. Zgodnie zaś z ustępem 2 tego przepisu przepisy rozdziału 3 stosuje się do postępowań o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji wszczętych po wejściu w życie niniejszej ustawy, bez względu na to, kiedy nastąpiło naruszenie prawa konkurencji. Rozdział 3 ustawy dotyczy przepisów proceduralnych obejmujących zasady dochodzenia roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji w postępowaniu cywilnym. Z powyższego wynika, że ustawa przewiduje wyraźne rozgraniczenie obowiązywania przepisów ustawy w zależności od tego, czy są to przepisy prawa materialnego, czy też przepisy proceduralne. Takie rozwiązanie przyjęte przez ustawodawcę ma na celu umożliwienie stosowania przepisów ustawy, które wprowadzają nowe rozwiązania proceduralne, w tym ułatwienia dowodowe dla poszkodowanych w dochodzeniu ich roszczeń z tytułu naruszenia prawa konkurencji już z momentem wejścia w życie ustawy. Natomiast przepisy prawa materialnego będą miały zastosowanie jedynie do tych naruszeń, które nastąpiły dopiero po wejściu w życie ustawy zgodnie z zasadą niedziałania prawa wstecz. Oznacza to, że w toku niniejszego procesu powodowie mogą korzystać z ułatwień dowodowych i trybu dochodzenia roszczeń określonego w rozdziale 3 tej ustawy, ale zasady odpowiedzialności i przepisy materialne tej ustawy (w tym odnoszące się do przedawnienia) nie mogą być stosowane do ich sytuacji prawnej.

Przy takim brzmieniu przepisu nie budzi wątpliwości, że do naruszeń prawa konkurencji, które rozpoczęły się i ustały przed wejściem w życie tej ustawy, zastosowanie znajdą przepisy kodeksu cywilnego o czynach niedozwolonych.

Wobec powyższego przepisem określającym zasady przedawnienia roszczeń powodów będzie art. 442¹ § 1 k.c., który stanowi, że roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się albo przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.

Materialnoprawna podstawa roszczeń powodów uregulowana jest w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z dnia 16 kwietnia 1993 r. (Dz.U. Nr 47, poz. 211 p późn zm.) W art. 20 tej ustawy wskazano zaś, że roszczenia z tytułu czynów nieuczciwej konkurencji ulegają przedawnieniu z upływem trzech lat. Bieg przedawnienia rozpoczyna się oddzielnie co do każdego naruszenia.

Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji nie określa skutków przedawniania. Normuje je Kodeks cywilny. Zgodnie z art. 117 § 2 KC, po upływie terminu przedawnienia, ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Mimo upływu terminu przedawnienia roszczenie nie przestaje więc istnieć (nie wygasa), lecz przekształca się w roszczenie niezupełne (zobowiązanie naturalne).

W świetle art. 442¹ k.c. chwilą określającą początek trzyletniego biegu przedawnienia jest moment „dowiedzenia się o szkodzie” i „osobie obowiązanej do jej naprawienia”, dlatego uznaje się, że jest to moment, gdy poszkodowany zdaje sobie sprawę z ujemnych następstw zdarzenia wskazujących na fakt powstania szkody i ma jej świadomość.

Obydwie przesłanki spełnione powinny być kumulatywnie. Jeśli poszkodowany ustali, kto jest odpowiedzialny za szkodę później niż dowiedział się o szkodzie, bieg okresu przedawnienia rozpoczyna się dopiero od chwili powzięcia informacji o osobie obowiązanej do naprawienia szkody (tak trafnie SN w wyr. z 10.4.2002 r., IV CKN 949/00, Biul. SN 2002, Nr 11, s. 11). Przedawnienie rozpoczyna bieg z chwilą, z którą poszkodowany poweźmie wiedzę o wszystkich elementach stanu faktycznego potrzebnych do wystąpienia z roszczeniem, a zatem o zdarzeniu sprawczym, szkodzie, związku przyczynowym i osobie odpowiedzialnej. W wyr. z 25.4.2015 r. (IV CSK 495/14) Sąd Najwyższy trafnie stwierdził, że termin przedawnienia rozpoczyna bieg w chwili dowiedzenia się przynajmniej o niektórych uszczerbkach wywołanych czynem niedozwolonych, a nie dopiero w chwili powzięcia wiedzy o wszystkich następstwach czynu niedozwolonego (podobnie M. Safjan, w: Pietrzykowski, Komentarz, 2015, t. I, s. 1484, Nb 13). Skład orzekający uznał także trafnie, że wiedza poszkodowanego o możliwości dochodzenia roszczeń na drodze sądowej nie ma wpływu na bieg okresu przedawnienia.

Jak wskazuje zaś powołany art. 20 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z dnia 16 kwietnia 1993 r. bieg przedawnienia rozpoczyna się oddzielnie co do każdego naruszenia.

W kontekście tych przepisów należy stwierdzić, że powódka miała świadomość szkody już w 2010 roku. Już wtedy zrozumiała, że mechanizmy konkurencji na rynku farmaceutycznym zostały naruszone. Rejestr aptek był jawny. Wynikało z niego kto jest właścicielem apteki. Wtedy też powódka dotarła do jawnych dokumentów znajdujących się w Krajowym Rejestrze Sądowym pozwalających ustalić zarówno, kto jest właścicielem danej apteki a także ewentualnie, kto jest udziałowcem właściciela. W tym samym czasie miała już świadomość szkody, którą był spadek dochodów apteki. W konsekwencji stwierdzić należy, iż przedawnienie dochodzonych roszczeń rozpoczęło swój bieg z chwilą, gdy poszkodowany dowiedział się o czynie nieuczciwej konkurencji i o osobie ponoszącej odpowiedzialność za jego popełnienie. Obie te przesłanki musiały zostać spełnione łącznie co oznacza, że uprawniony miał świadomość zaistnienia wszystkich elementów konstytutywnych przysługujących mu roszczeń. Natomiast pojęcie „powzięcia wiadomości o tym czynie” należy rozumieć w ten sposób, że poszkodowany ma świadomość zaistnienia znamion konstytutywnych deliktu nieuczciwej konkurencji. Oznacza to, iż bieg przedawnienia rozpoczyna się z chwilą, gdy poszkodowany przedsiębiorca poweźmie wiedzę o fakcie popełnienia przeciwko niemu czynu nieuczciwej konkurencji, osobie sprawcy oraz związku pomiędzy działaniem sprawcy i czynem, ewentualnie - w przypadku roszczeń odszkodowawczych - związku przyczynowym pomiędzy takim działaniem a szkodą. (Patrz. wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu - I Wydział Cywilny z dnia 5 lipca 2013 r.I ACa 613/13).

Zasadą jest, iż do rozpoczęcia biegu przedawnienia konieczne jest posiadanie przez poszkodowanego świadomości szkody i osoby sprawcy. Świadomością tą, ocenianą na podstawie obiektywnych kryteriów, muszą być objęte wszystkie elementy konstytutywne roszczenia. Tym samym trzyletni termin przedawnienia roszczenia deliktowego może rozpocząć swój bieg dopiero wówczas, gdy poszkodowanemu (także osobie prawnej) znany jest zarówno sam fakt powstania szkody, osoba sprawcy oraz związek przyczynowy pomiędzy działaniem sprawcy i powstałą szkodą. Należy więc przyjąć, iż do istoty terminów liczonych a tempore scientiae należy to, że ich bieg rozpoczyna się nie od dnia, w którym poszkodowany (także osoba prawna) otrzymał jakąkolwiek wiadomość na temat sprawcy, ale dopiero od momentu otrzymania takich informacji, które obiektywnie oceniając, pozwalają z wystarczającą dozą prawdopodobieństwa przypisać sprawstwo konkretnemu podmiotowi. Naturalnie poszkodowany powinien zachować się w swoich sprawach w sposób zapobiegliwy. Jeżeli więc, po powstaniu pierwszych podejrzeń co do osoby sprawcy poszkodowany ma możliwość zdobycia dalszych informacji potwierdzających te podejrzenie, bieg 3 - letniego terminu należy liczyć od chwili, w której przy zachowaniu należytej staranności, mógł był takie dalsze informacje zdobyć. (Patrz. wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 17 maja 2006 r. I CSK 176/05)

Szkoda może powstać jednocześnie ze zdarzeniem, które je w ostatecznym rezultacie wywołało tj. z czynem niedozwolonym, albo też w późniejszym czasie. Roszczenie o naprawienie szkody powstaje z chwilą jej nastąpienia, dlatego dopóki nie nastąpi szkoda bieg terminu przedawnienia nie może się rozpocząć. Na gruncie omawianego przepisu istotny dla określenia początku biegu przedawnienia jest jednak moment dowiedzenia się szkodzie, a nie moment jej powstania. Dowiedzeniem się o szkodzie jest moment, gdy poszkodowany „zdaje sobie sprawę z ujemnych następstw zdarzenia wskazujących na fakt powstania szkody, gdy ma świadomość doznanej szkody” (uchwała 7 sędziów SN, z dnia 11 lutego 1963 r., III PO 6/62, OSNCP 1964, poz. 87).

Szkodą powodów był spadek dochodów i utrata korzyści jakie mogliby osiągnąć gdyby nie dochodziło do opisywanych przez nich czynów nieuczciwej konkurencji. Z materiału dowodowego wynika, że opisywane przez powodów czyny nieuczciwej konkurencji to niedozwolona reklama, sprzedawanie leków za grosz oraz naruszenie zakazu koncentracji, za co odpowiedzialność mają ponosi zarówno pozwane podmioty prywatne jak i Skarb Państwa nie realizujący obowiązków nadzorczych.

Mając zatem na uwadze, że dochodzona pozwem szkodą jest utrata dochodów i zysków w kolejnych miesiącach należy uznać, że tak sformułowana szkoda ma samodzielny byt w poszczególnych okresach. W konsekwencji roszczeń tego rodzaju powodowie mogliby dochodzić sięgając najdalej do trzech lat przed wytoczeniem powództwa. Utrata zaś dochodów w tym wypadku musi być konsekwencją dopuszczenia się czynu nieuczciwej konkurencji. Utrata dochodów i korzyści jest szkodą powodów. Wiążąc zatem wskazane przez powodów naruszenia prawa konkurencji ze zgłoszonym roszczeniem odszkodowawczym należy stwierdzić, że dochodzone pozwem odszkodowanie dotyczy przedawnionych okresów a także wszelkie czyny nieuczciwej konkurencji jakich dopuścić się mogli pozwani musiałyby mieć miejsce nie wcześniej niż na trzy lata przed datą wytoczenia powództwa przeciwko pozwanym. Porównując zatem daty wytoczenia powództwa przeciwko poszczególnym pozwanym, należy stwierdzić, że doszło do przedawnienia dochodzenia tych roszczeń.

Trzeba zauważyć, że momentem który przerwał bieg przedawnienia przeciwko pozwanym jest chwila wytoczenia przeciwko nim powództwa. Chwilą jest wskazanie pozwanego i wyartykułowane żądania przeciwko niemu. W sprawie niniejszej w stosunku do podmiotów prywatnych nastąpiło to pismem z dnia 21 maja 2018 roku, w którym ustanowiony z urzędu pełnomocnik powodów wniósł o zasądzenie solidarnie na rzecz powodów D. M. i P. M. (1) solidarnie od pozwanych (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł., (...) Spółki Akcyjnej w K., (...) Spółki Akcyjnej w W. kwoty 10 milionów złotych (słownie: dziesięć milionów złotych) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od daty wytoczenia powództwa do dnia zapłaty z tytułu naprawienia szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji. (k. 192-215)

Podstawowym sposobem przerwania biegu przedawnienia jest podjęcie przez wierzyciela przed właściwym organem i przeciwko dłużnikowi czynności zmierzającej do zaspokojenia roszczenia (rozpoznania sprawy albo egzekucji roszczenia). W piśmiennictwie zwraca się uwagę, że przerwanie biegu przedawnienia przez czynność uprawnionego realizować musi zasady celowości, bezpośredniości, legalizmu i formalizmu ( T. P. , Przedawnienie w polskim, s. 180). Zasada celowości oznacza, że tylko czynność, której celem jest dochodzenie, ustalenie, zaspokojenie lub zabezpieczenie roszczenia może powodować przerwanie biegu przedawnienia. Czynność musi realizować ten cel w sposób bezpośredni (zasada bezpośredniości). Nie każda czynność podjęta bezpośrednio w celu dochodzenia, ustalenia, zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia spowoduje przerwanie biegu przedawnienia; zgodnie z zasadą legalizmu czynność taka podjęta powinna zostać przed właściwym organem, który może doprowadzić do przymusowej realizacji roszczenia (sądem państwowym, sądem arbitrażowym, komornikiem). Konsekwencją zasady legalizmu jest formalizm czynności, który oznacza, że czynności podejmowane muszą być we właściwym trybie. Niezachowanie wymaganych warunków spowoduje, że wniesienie pozwu nie wywoła skutków na gruncie prawa materialnego. Pozew zwrócony na podstawie art. 130 § 1 KPC ze względu na nieusunięcie w terminie braków formalnych pisma procesowego lub jego nieopłacenie, lub odrzucony na podstawie art. 199 KPC ze względu na brak pozytywnych przesłanek procesowych lub wystąpienie przesłanki negatywnej nie spowoduje przerwania biegu przedawnienia (art. 130 § 2 KPC). Jeśli braki formalne pisma procesowego zostaną usunięte w wyznaczonym terminie, wywoła ono skutki od chwili jego wniesienia (art. 130 § 3 KPC). Pozew przeciwko tym podmiotom został wniesiony 21 maja 2018 roku. Nie jest on efektem usunięcia braków formalnych wcześniej sformułowanego żądania zasądzenia odszkodowania od Skarbu Państwa.

W piśmiennictwie wyraźnie przyjmuje się, że złożenie wniosku o zwolnienie z kosztów sądowych oraz wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego dla strony zwolnionej z kosztów jest najbardziej typowym przykładem czynności, której bezpośrednim celem nie jest dochodzenie, ustalenie, zaspokojenie lub zabezpieczenie roszczenia (por. wyr. SN z 4.12.1975 r., II CR 644/75, Legalis; W. Berutowicz, Przerwa, s. 738; P. Machnikowski, w: Gniewek, Machnikowski, Komentarz, 2016, art. 123, Nb 3, s. 288). Po pierwsze, nie są to czynności skierowane przeciwko dłużnikowi. Po drugie, niekorzystna sytuacja majątkowa wierzyciela, który nie może pokryć kosztów postępowania sądowego, nie powinna wpływać na stosunek prawny między wierzycielem a dłużnikiem. Odmienne stanowisko oznaczałoby, że również inne czynności podejmowane przez wierzyciela w celu pozyskania środków na dochodzenie roszczenia powinny przerywać bieg okresu przedawnienia. Dlatego złożenie wniosku o zwolnienie z kosztów sądowych oraz wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego jest zdarzeniem niemającym wpływu na bieg okresu przedawnienia. (tak P. Sobolewski w komentarzu do art. 123 k.c. w Komentarzu do Kodeksu Cywilnego pod redakcją K. Osajdy).

Dokonując oceny zaistnienia przesłanek przedawnienia roszczeń powodów Sąd miał również na uwadze, że, że niektóre naruszenia prawa konkurencji mają charakter ciągły. W praktyce będą mieć miejsce stany faktyczne, w których naruszenie rozpoczęło się i stan ten ma charakter trwały. W przypadku gdy czyn naruszający prawo konkurencji ma charakter ciągły, do roszczeń o naprawienie szkód powiązanych kauzalnie ze stanem naruszenia.

Trwałość stanu naruszenia nie wpływa jednak na szkodę, która powstała w okresie, który jest przedawniony. Rozumowanie to jest konsekwencją przyjętej w orzecznictwie SN konstrukcji czynu ciągłego w prawie deliktowym i sposobem liczenia terminów, o których mowa w art. 442¹ § 1 zd. 2 k.c.

Powodowie już we wrześniu 2014 zaprzestali prowadzenia działalności gospodarczej. Utrata prawa do dysponowania lokalem miała miejsce już wcześniej i jako element utraty płynności finansowej była tylko jedną z wielu przyczyn cofnięcia koncesji. Wynika z tego, że jedyny i to zaledwie hipotetycznie okres za jaki powodowie mogliby dochodzić odszkodowania to okres od 28 sierpnia 2014 roku do 22 września 2014 roku przy czym dochodzonym w istocie jedynie od Skarbu Państwa (powództwo przeciwko pozostałym podmiotom wytoczono 21 maja 2018 roku). Zatem naruszania praw powodów dokonane przez Skarb Państwa musiały być zawarte w tym przedziale. Tymczasem roszczenia przeciwko Skarbowi Państwa są bezpodstawne ze względu na sposób ukształtowania odpowiedzialności Skarbu Państwa przewidziany w artykule 417 k.c.

Odpowiedzialność Skarbu Państwa ukształtowana jest przepisami art. 417 i 417¹ k.c.

Przepisy te stanowią, że za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa.

Artykuł 417 k.c. stanowi generalną podstawę odpowiedzialności za wszystkie niezgodne z prawem działania i zaniechania przy wykonywaniu władzy publicznej. Pozostałe przepisy dotyczące odpowiedzialności za bezprawne działania lub zaniechania w sferze imperium mają charakter lex specialis, określając szczególne, odmienne od art. 417 KC, przesłanki odpowiedzialności za bezprawne wydanie albo niewydanie aktu normatywnego (bezprawie legislacyjne), orzeczenia sądowego lub decyzji administracyjnej (art. 417¹ KC).

Stosownie do art. 417¹ § 2 k.c. jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej. Odnosi się to również do wypadku, gdy prawomocne orzeczenie lub ostateczna decyzja zostały wydane na podstawie aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.

W ramach niniejszej sprawy z twierdzeń powodów wynika, że szkoda jest efektem nieprawidłowych decyzji zezwalających na prowadzenie aptek, ewentualnie braku decyzji cofających zezwolenia na prowadzenie aptek. Paragraf 3 art. 417¹ k.c. stanowi zaś, że jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie orzeczenia lub decyzji, gdy obowiązek ich wydania przewiduje przepis prawa, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności z prawem niewydania orzeczenia lub decyzji, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej.

Powodowie nie dysponują podstawą otwierająca drogę do uzyskania odszkodowania ze strony Skarbu Państwa bowiem nie dysponują orzeczeniami przewidzianymi w art. 417¹ k.c.

W konsekwencji należy stwierdzić, że wobec przedawnienia roszczeń powodów oraz niewykazanie podstaw odpowiedzialności pozwanych powództwo ulegało oddaleniu.

Mając na uwadze podstawę rozstrzygnięcia a także wysokość kosztów, sąd na podstawie art. 100 k.p.c. odstąpił od obciążania powodów kosztami procesu.

Przewodniczący	Sędzia SO Paweł Lasoń
Protokolant	Renata Brelikowska

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE