Sygn. akt V AGa 112/20

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 1 grudnia 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – V Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:

SSA Teresa Karczyńska - Szumilas (spr.)

Sędziowie:

SA Artur Lesiak

SA Leszek Jantowski

Protokolant:

sekretarz sądowy Ewelina Gruba

po rozpoznaniu w dniu 1 grudnia 2020 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej w S.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku

z dnia 4 czerwca 2020 r., sygn. akt IX GC 373/19

I.  oddala apelację;

I.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 8.100 (osiem tysięcy sto) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Leszek Jantowski SSA Teresa Karczyńska - Szumilas SSA Artur Lesiak

Sygn. akt V AGa 112/20

UZASADNIENIE

Powód (...) spółka akcyjna w S. wniósł o zasądzenie od pozwanego (...) spółki akcyjnej w W. kwoty 1.260.140,18 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 19 stycznia 2015 r. do dnia zapłaty oraz kosztami postępowania.

W uzasadnieniu pozwu powód stwierdził, że o kwotę dochodzoną pozwem powinno zostać podwyższone należne mu wynagrodzenie wynikające z kontraktu zawartego z pozwanym, wedle którego powód miał ponosić koszty związane z funkcjonowaniem komunikacji zastępczej i uiszczać je na rzecz pozwanego, jednakże jedynie do wysokości wskazanej w treści oferty powoda i obliczonej na podstawie przepisów pozwanego obowiązujących w dacie złożenia oferty. Pozwany obciążył powoda kosztami znacząco ponad uzgodnioną kwotę, część tego obciążenia została przez powoda wprost zapłacona pozwanemu, a część została przez pozwanego potrącona.

Dnia 1 marca 2019 r. referendarz sądowy Sądu Okręgowego w Gdańsku wydał w sprawie nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym.

Od nakazu pozwany wniósł sprzeciw, domagając się oddalenia powództwa oraz zasądzenia kosztów procesu, wskazując, że istniały podstawy do obciążenia powoda pełnymi kosztami komunikacji zastępczej.

Sąd Okręgowy w Gdańsku wyrokiem z dnia 4 czerwca 2020 r. zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1.260.140,18 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 19 stycznia 2015 r. do dnia zapłaty oraz obciążył pozwanego kosztami postępowania.

Sąd Okręgowy ustalił, że pozwany ogłosił przetarg nieograniczony na zaprojektowanie i wykonania robót budowlanych dla zadania „Rewitalizacja linii kolejowej nr (...) T.-M. na odcinku T.-G. – Etap I obejmujący odcinek C.-G..

Zgodnie ze Specyfikacją istotnych warunków zamówienia jednym z elementów oferty było wskazanie kosztów komunikacji zastępczej dla trzech różnych tras oraz zbiorcze zestawienie tych kosztów na tych trasach.

Na etapie postępowania przetargowego powód kierował do pozwanego zapytania dotyczące treści Specyfikacji istotnych warunków zamówienia dotyczące kalkulacji kosztów zastępczej komunikacji autobusowej, a pozwany w dniu 7 września 2012 r. udzielił odpowiedzi, wyjaśniając, że sprawy związane z pokryciem kosztów autobusowej komunikacji zastępczej będą rozliczane według § (...) Regulaminu przydzielania tras pociągów i korzystania z przydzielonych tras pociągów przez licencjonowanych przewoźników krajowych. Zgodnie ze wskazanym zapisem Regulaminu przydzielania tras pociągów i korzystania z przydzielonych tras pociągów przez licencjonowanych przewoźników krajowych, aktualnego na lata 2011/2012, pozwany zobowiązany był do pokrycia dodatkowych kosztów ponoszonych przez przewoźnika z tytułu prowadzenia komunikacji zastępczej, jeżeli jej prowadzenie wynika z przyczyn leżących po jego stronie. Przez dodatkowe koszty rozumieć należało różnicę pomiędzy kosztami, które poniósłby przewoźnik w przypadku realizacji przejazdu w sposób przewidziany umową, a udokumentowanymi kosztami ponoszonymi przy realizacji komunikacji zastępczej, przy czym dodatkowe koszty nie mogły przekroczyć 100 % opłaty podstawowej za korzystanie z infrastruktury kolejowej, którą poniósłby przewoźnik.

Powód w złożonej ofercie określił koszty związane z komunikacją zastępczą na 230.060,08 zł netto.

W dniu 23 stycznia 2013 r. strony zawarły umowę nr (...) na zaprojektowanie i wykonanie robót budowlanych dla zadania pod nazwą „Rewitalizacja linii kolejowej nr (...) T.-M. na odcinku T.-G. – Etap I obejmujący odcinek C. - G.”. Częścią tej umowy, zgodnie z jej § 1 pkt 3, była Specyfikacja Istotnych Warunków Zamówienia wraz z pytaniami i odpowiedziami, w tym z odpowiedzią pozwanego udzieloną powodowi z dnia 7 września 2012 r.

Powód w § 2 umowy zobowiązał się do zaprojektowania i wykonania robót nie później niż w ciągu 22 miesięcy od daty ich rozpoczęcia.

Zgodnie z § 3 aktu umowy strony ustaliły wynagrodzenie powoda za wykonanie robót na kwotę 93.783.711,72 zł.

Warunki ogólne umowy w klauzuli (...) stanowiły, że cena kontraktowa zostanie skorygowana, aby uwzględnić każdy wzrost lub obniżkę kosztu, wynikającą ze zmiany w prawie, dokonanej po dacie odniesienia, a mającej wpływ na wykonanie przez powoda jego zobowiązań. Jeżeli powód poniósłby dodatkowy koszt wynikły z takich zmian po dacie odniesienia, powiadomić miał o tym inżyniera i wówczas był uprawniony, z uwzględnieniem klauzuli (...) m.in. do płatności za jakikolwiek taki koszt, która to płatność wliczona miała być do ceny kontraktowej.

Zgodnie z subklauzulą (...) Warunków szczególnych umowy, powód obciążony miał być kosztami powstałymi w wyniku wprowadzenia zastępczej komunikacji autobusowej.

Zgodnie z subklauzulą (...). Warunków szczególnych umowy powód miał obowiązek przedłożenia Inżynierowi kontraktu Szczegółowego harmonogramu opracowania dokumentacji projektowej i realizacji robót. Harmonogram ten miał zostać sporządzony w podziale na poszczególne stacje i szlaki, a przy jego sporządzaniu dla określenia średniego dobowego postępu robót torowych dla szlaków powód przyjąć miał średni przerób na poziomie 400 metrów bieżących torów, a na stacjach przerób zwiększony o średni czas konieczny na prace związane z wymianą rozjazdów. Całkowita długość odcinka objętego umową wynosiła przy tym ok. 38,7 km.

Warunki ogólne umowy w klauzuli (...) stanowiły, iż jeżeli powód uważałby się za uprawnionego do jakiegokolwiek przedłużenia czasu na ukończenie lub jakiejkolwiek dodatkowej płatności, według jakiejkolwiek klauzuli warunków lub z innego tytułu w związku z kontraktem powinien powiadomić o tym Inżyniera kontraktu, opisując wydarzenie lub okoliczność powodującą roszczenie. Powiadomienie miało zostać przekazane najwcześniej jak to możliwe, ale nie później niż 28 dni po tym, jak powód dowiedział się lub powinien był się dowiedzieć o wydarzeniu lub okoliczności.

Zgodnie z § 6 umowy stron wszelka jej zmiana wymagała formy pisemnej pod rygorem nieważności. Jeszcze przed zawarciem umowy pozwany wprowadził zmianę Regulaminu przydzielania tras pociągów i korzystania z przydzielonych tras pociągów przez licencjonowanych przewoźników kolejowych, zastępując Regulamin obowiązujący w ramach rozkładu jazdy 2011/2012, Regulaminem obowiązującym w ramach rozkładu jazdy 2012/2013. W tym ostatnim zapis § (...) ust. 4, w oparciu o który zgodnie z odpowiedzią pozwanego do Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia oferenci mieli opierać rozliczenia kosztów związanych komunikacją zastępczą autobusową, zastąpiony został przez (...) zgodnie z którym pozwany zobowiązany był do pokrycia dodatkowych kosztów ponoszonych przez przewoźnika z tytułu prowadzenia komunikacji zastępczej, jeżeli jej prowadzenie wynikło z przyczyn leżących po jego stronie, przy czym przez dodatkowe koszty rozumiano różnicę pomiędzy kosztami, które poniósłby przewoźnik w przypadku realizacji przejazdu bez jakichkolwiek ograniczeń w korzystaniu z infrastruktury kolejowej, powstałych z przyczyn leżących po stronie pozwanego, a udokumentowanymi uzasadnionymi kosztami ponoszonymi przy realizacji komunikacji zastępczej w pełnej wysokości.

Sąd Okręgowy ustalił, że pozwany fakturował na powoda koszty komunikacji zastępczej w ten sposób, że obciążał go różnicą pomiędzy kosztami komunikacji zastępczej autobusowej a opłatą za korzystanie z infrastruktury kolejowej na danym odcinku.

Powód opłacił wystawione przez pozwanego faktury do kwoty 824.499,75 zł.

Po otrzymaniu faktury nr (...) powód, w piśmie z dnia 11 lutego 2014 r., zwrócił pozwanemu uwagę na drastyczny wzrost kosztów komunikacji zastępczej; wedle oceny powoda autobusy przejeżdżały trasy o wiele dłuższe, niż to wynika z dystansów, jakie muszą przebyć obsługując zastępczą komunikację autobusową.

Z wyjaśnień udzielonych przez przewoźnika wynikało, że autobusy codziennie zjeżdżały do swoich baz pokonując ok. 160 km dodatkowo; dojazdy te były 3 razy dłuższe od tras realizowanych w ramach autobusowej komunikacji zastępczej.

Pozwany uznał, że nie jest uprawniony do weryfikacji kosztów wskazywanych przez przewoźników realizujących autobusową komunikację zastępczą i że jest zobowiązany, aby przyjmować koszty tak, jak to przedstawia przewoźnik.

Powód opłacił w dniu 1 kwietnia 2014 r. fakturę nr (...) jedynie do kwoty 112.331,22 zł brutto (104.010,39 zł netto), nie akceptując kalkulacji przewoźnika.

W piśmie z dnia 18 czerwca 2014 r. pozwany stwierdził, że brak jest podstaw do odmowy płatności przez powoda całej kwoty z faktury nr (...), powołując się na, obowiązujący w okresie, za który wystawiono faktur, (...) Regulaminu przydzielania tras pociągów i korzystania z przydzielonych tras pociągów przez licencjonowanych przewoźników kolejowych.

Powód w dalszej korespondencji wskazywał pozwanemu, że w odpowiedzi na pytanie oferenta stwierdził on, że sprawy związane z pokryciem kosztów autobusowej komunikacji zastępczej będą rozliczane według § (...) Regulaminu przydzielania tras pociągów i korzystania z przydzielonych tras pociągów przez licencjonowanych przewoźników kolejowych, obowiązującego w dacie udzielania odpowiedzi, który stanowił że dodatkowe koszty komunikacji zastępczej nie mogą przekroczyć 100 % opłaty podstawowej za korzystanie z infrastruktury kolejowej; z uwzględnieniem tego ograniczenia oferenci kalkulowali koszty komunikacji zastępczej.

W piśmie z dnia 14 listopada 2014 r. pozwany oświadczył powodowi, że dokonał potrącenia wzajemnych wierzytelności w kwocie 306.322,81 zł z wynagrodzenia należnego powodowi.

W piśmie z dnia 3 grudnia 2014 r. oznaczonym jako „powiadomienie o roszczeniu nr (...)”, przesłanym Inżynierowi kontraktu mailem tego dnia, powód oświadczył, że składa roszczenie nr (...) w zakresie płatności za dodatkowe koszty wynikłe ze zmian prawa mających miejsce po dacie odniesienia, tj. zmiany Regulaminu przydzielania tras pociągów i korzystania z przydzielonych tras pociągów przez licencjonowanych przewoźników krajowych, wskazując, że zmiana ta grozi powodowi rażącą stratą, czego strony nie przewidziały przy zawarciu umowy, wobec czego jest on uprawniony do dodatkowej płatności w kwocie 930.692,42 zł netto.

W dniu 19 grudnia 2014 r. przyjęto roboty powoda wykonywana w ramach umowy zawartej z pozwanym, jako zasadniczo wykonane.

W piśmie z dnia 31 grudnia 2014 r. Inżynier kontraktu oświadczył powodowi, iż oddala jego roszczenie jako zgłoszone po terminie wynikającym z klauzuli (...)

W piśmie z dnia 3 lutego 2015 r. pozwany oświadczył że dokona potrącenia wzajemnych wierzytelności w kwocie 163.574,74 zł oraz wskazał wierzytelności jakie ulegają potrąceniu.

W piśmie z dnia 23 kwietnia 2015 r. powód oświadczył pozwanemu, że wzywa go do zapłaty kwoty 1.042.026,42 zł netto, tj. 1.281.692,50 zł brutto w terminie 10 dni roboczych od otrzymania wezwania jako kwoty odpowiadającej wzrostowi kosztów poniesionych przez powoda w związku ze zmianą prawa, w stosunku do kosztów, jakie powinien ponieść zgodnie ze Specyfikacją istotnych warunków zamówienia i stanowiskiem pozwanego wyrażonym w odpowiedzi na pytania wykonawców.

Podczas spotkania negocjacyjnego przedstawiciele pozwanego zaproponowali naliczenie kosztów komunikacji zastępczej według zasad przedstawionych w roszczeniu tylko dla 100 dni zamknięć torowych, powołując się na subklauzulę (...), zgodnie z którą powód przyjąć miał średni przerób na poziomie 400 metrów bieżących toru przy planowaniu realizacji robót, co dawało 100 dni realizacji robót wymagających zamknięć torowych; w ocenie pozwanego powód powinien skalkulować koszt komunikacji zastępczej dla 100 dni zamknięć torowych.

Stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił w oparciu o dokumenty oraz spójne zeznania świadków S. Z., D. M., M. J., M. S., S. R., B. M.,

Za niewiarygodne uznał Sąd Okręgowy zeznania świadków S. W. i W. S. w zakresie, w jakim twierdzili oni, że powód zgodnie z umową był zobowiązany ponosić koszty komunikacji zastępczej w przypadku przekroczenia 100 dni wykonywania robót na zamkniętych odcinkach, albowiem taka okoliczność nie wynikała z umowy łączącej strony, a zgodne z twierdzeniami świadków stanowisko pozwanego w tym zakresie pojawiło się na etapie negocjacji przed procesowych stron dość późno. Za niewiarygodne Sąd I instancji uznał także twierdzenia świadków, że powód opóźniał się z robotami w stosunku do harmonogramu, albowiem harmonogram został stworzony na własne potrzeby powoda, który ostatecznie wykonał umowę w terminie, a stron nie wiązały jakiekolwiek terminy pośrednie.

W ocenie Sądu Okręgowego powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Sąd I instancji wskazał, że powód jako podstawę prawną swoich roszczeń wskazywał zapisy umowy, w tym klauzulę (...) Ogólnych warunków umowy, zgodnie z którą cena kontraktowa miała zostać skorygowana, aby uwzględnić każdy wzrost lub obniżkę kosztu, wynikającą ze zmiany w prawie, dokonanej po dacie odniesienia, a mającej wpływ na wykonanie przez powoda jego zobowiązań. Jeżeli powód poniósłby dodatkowy koszt wynikły z takich zmian po dacie odniesienia, powiadomić miał o tym Inżyniera kontraktu i wówczas był uprawniony, z uwzględnieniem klauzuli (...), m.in. do płatności za jakikolwiek taki koszt, która to płatność wliczona miała być do ceny kontraktowej.

Sąd Okręgowy stwierdził, że umowa zawarta przez strony wymagała dla każdej jej zmiany formy pisemnej pod rygorem nieważności, zatem dla zmiany ceny kontraktowej koniecznym było zawarcie odpowiedniego aneksu do umowy Wskazana wyżej klauzula, w ocenie Sądu I instancji, nie mogła stanowić samodzielnej podstawy do zapłaty przez pozwanego na rzecz powoda zwiększonej ceny, uwzględniającej zwiększone koszty wynikłe ze zmiany przepisów prawa (Regulaminu przydzielania tras pociągów i korzystania z przydzielonych tras pociągów przez licencjonowanych przewoźników krajowych), wprowadzając jedynie możliwość żądania przez powoda zmiany umówionej ceny poprzez uprawnienie powoda do żądania złożenia przez pozwanego oświadczenia woli o zmianie umowy w zakresie ceny.

Sąd I instancji stwierdził, że roszczenie powoda rozpatrywać należy jako roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia (art. 410 k.c. w zw. z art. 405 k.c.), albowiem powód spełnił świadczenie mimo, że nie był do tego zobowiązany.

Rację miał powód wskazując, że umowa zawarta przez strony, której integralną częścią była oferta złożona przez powoda na etapie postępowania przetargowego, a także Specyfikacja istotnych warunków zamówienia wraz z odpowiedziami pozwanego do pytań w odniesieniu do tejże specyfikacji, ograniczała obowiązek pokrywania przez powoda kosztów komunikacji zastępczej jedynie do określonej kwoty.

W trakcie wykonywania umowy pozwany nigdy nie wiązał terminowości jej wykonania ze stosunkiem średniego przerobu oraz długości trasy objętej pracami; strony zgodnie przyjmowały, że czas wykonania umowy to 22 miesiące. Pozwany każdorazowo uzgadniał z powodem zamknięcia torów, odcinki, na których te zamknięcia nastąpią oraz okresy zamknięcia, nigdy też w trakcie prowadzenia robót nie zgłaszał powodowi jakichkolwiek uwag co do zamknięć, w szczególności, by okresy zamknięć przekraczały 100 dni i że wiązać się to będzie z jakimikolwiek dodatkowymi obowiązkami po stronie powoda.

W ocenie Sądu I instancji, w rozpoznawanym przypadku nie zachodziła przy tym sytuacja opisana przez hipotezę art. 411 pkt 1 k.c. Powód dobrowolnie opłacił wystawione przez pozwanego faktury do kwoty 824.499,75 zł nie zastrzegając zwrotu, niemniej jednak, co wynikało z treści korespondencji przed procesowej, konsekwentnie stał na stanowisku, że kwoty wskazane w fakturach wystawianych z tytułu refakturowania na powoda kosztów komunikacji zastępczej, są znacznie zawyżone i przekraczają jego granicę odpowiedzialności z tego tytułu; oczywistym było w świetle okoliczności sprawy, że powód będzie żądał zwrotu uiszczonych kwo.

Zdaniem Sądu Okręgowego nie można także przyjąć, że powód opłacając faktury wystawiane przez pozwanego z tytułu kosztów komunikacji autobusowej zastępczej miał wiedzę o tym, że nie jest do tego świadczenia zobowiązany. Jak wynikało ze stanowiska zajmowanego przez powoda w czasie, gdy dokonywał opłat, dopuszczał on, że koszty, które refakturuje na niego pozwany, co prawda mają oparcie w umowie, jednakże wówczas powinno się o nie zwiększyć jego wynagrodzenie, a tym samym ich równowartość powinna zostać mu zapłacona w zmienionej cenie kontraktowej.

Z powyższych względów Sąd I instancji uznał, że powód został niezasadnie obciążony przez pozwanego kosztami komunikacji zastępczej, w wysokości dochodzonej pozwem tj. w kwocie 1.024.504,21 zł (netto), a więc w wysokości przekraczającej górny limit wynikający z umowy łączącej strony. Sposób wyliczenia tych nienależnych kosztów powód szczegółowo przedstawił w uzasadnieniu pozwu, wyliczenie to nie budziło wątpliwości Sądu Okręgowego, a pozwany nie sformułował co do niego żadnych zarzutów. Zawyżenie powyższych kosztów spowodowało, że powód ostatecznie otrzymał niższe (o 1.024.504,21 zł) wynagrodzenie za wykonane roboty budowlane, niż wynikało to z umowy łączącej strony, zatem żądanie powoda zapłaty tej części wynagrodzenia zasługiwało w całości na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy uwzględnił powództwo na mocy art. 647 k.c. w zw. z art. 405, 410 k.c. zaś o odsetkach za opóźnienie orzekł na mocy art. 481 k.c.

O kosztach procesu Sąd I instancji orzekł zgodnie z zasadą odpowiedzialności za jego wynik.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku wywiódł pozwany, zaskarżając go w całości i zarzucając naruszenie:

1. art. 233 § l k.p.c. polegające na braku dokonania wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego, a dokonanie oceny w sposób wybiórczy, nielogiczny i sprzeczny z doświadczeniem życiowym, w szczególności poprzez:

a) dokonanie ustaleń faktycznych w sprzeczności z literalnym brzmieniem umowy łączącej strony, co doprowadziło do przyjęcia, że wskazany w umowie warunek uwzględnienia w harmonogramie średniego dobowego postępu robót torowych dla szlaków na poziomie 400 metrów bieżących toru ma jedynie aspekt organizacyjny nie wpływający na obowiązki i prawa powoda, w sytuacji, gdy:

- harmonogram wyznacza terminy realizacji przez wykonawcę poszczególnych obowiązków objętych umową, tak aby finalnie zmieścił się on w terminie umownym,

- harmonogram jest wyznacznikiem dla inżyniera i inwestora, czy prace przebiegają zgodnie z założeniami umownymi i czy wykonawca zmieści się w przewidzianym terminie,

- wykonawca może przygotować harmonogram realizacji umowy w oparciu o założenia wskazane w dokumentach przetargowych, a co za tym idzie wycenić swoje roboty, w tym określić ile czasu będą trwały zamknięcia torowe i jakie w związku z tym koszty będzie musiał ponieść;

b) przyjęcie, że powód ostatecznie otrzymał niższe wynagrodzenie, w sytuacji, gdy powód otrzymał większą część wynagrodzenia, a kwota dochodzona niniejszym pozwem została w przeważającej części dobrowolnie zapłacona przez powoda;

c) pominięcie faktu realizowania umowy w trybie „projektuj i buduj”, który obciąża ryzykiem prawidłowej wyceny umowy samego wykonawcę, a ponadto powoduje, że do czasu wykonania umowy wlicza się oprócz robót budowlanych również prace projektowe, skompletowanie dokumentacji powykonawczej oraz rozliczenie umowy, co doprowadziło do przyjęcia przez sąd, że jedynym wiążącym terminem wykonania umowy był okres 22 miesięcy;

d) pominięcie zapisu subklauzuli (...) warunków szczególnych umowy, zgodnie z którymi wszystkie koszty powstałe w wyniku wprowadzenia zastępczej komunikacji autobusowej, będą rozliczane według faktur wystawionych przez przewoźników, co doprowadziło do ustalenia, że brak było umownej podstawy do obciążania powoda kosztami tej komunikacji w pełnej wysokości;

e) pominięcie dowodu w postaci Protokołu nr (...) z narady koordynacyjnej z dnia 23 kwietnia 2014 r. oraz Protokołu nr (...) z narady koordynacyjnej w dniu 23 lipca 2014r., w których wprost wskazano, że:

- istnieje ryzyko zagrożenia terminu wykonania robót, w związku z czym wykonawca podejmie działania naprawcze poprzez wydłużenie czasu pracy i zwiększenie potencjału wykonawczego,

- Inżynier projektu przedstawił swoje uwagi dotyczące opóźnień wykonywanych robót w stosunku do harmonogramu, a wykonawca zobowiązał się do zwiększenia potencjału wykonawczego, co miało skutkować nadrobieniem opóźnień;

f) brak przyznania wiarygodności zeznaniom świadków wskazanych przez pozwanego, tj. S. W. oraz W. S. z tej tylko przyczyny, że przeczyły one zeznaniom pozostałych świadków zawnioskowanych przez stronę powodową, pomimo, że były one zgodne z literalną treścią umowy łączącej strony oraz z protokołami narad koordynacyjnych złożonymi do akt niniejszej sprawy;

g) uznanie, że powodowi przysługują odsetki ustawowe od dochodzonego roszczenia począwszy od dnia 19 stycznia 2015 r. do dnia zapłaty, w sytuacji braku jakiegokolwiek dowodu potwierdzającego, że z tą datą roszczenie o odsetki stało się wymagalne w stosunku do powoda;

2. art. 327 1 § 1 pkt 1 k.p.c. polegające na:

a) braku wskazania z jakich powodów sąd odmówił wiarygodności i mocy dowodowej dowodom w postaci Protokołu nr (...) z narady koordynacyjnej z dnia 23 kwietnia 2014 r. oraz Protokołu nr (...) z narady koordynacyjnej w dniu 23 lipca 2014r protokołu z (...) narady koordynacyjnej z dnia 23 kwietnia 2014 r., co powoduje, że nie ma możliwości zweryfikowania, jakimi przesłankami kierował się Sąd I instancji w tym zakresie, a pozwany nie ma możliwości ustosunkowania się do tych argumentów;

b) braku uzasadnienia wyroku w zakresie zasądzonych odsetek i to zarówno, co do ich zasadności, jak i daty wymagalności;

3. art. 647 k.c. poprzez jego niezastosowanie, w sytuacji, gdy:

- wykonawca otrzymał przeważającą część wynagrodzenia w części dochodzonej w toku niniejszego postępowania,

- koszty komunikacji zastępczej nie mieszczą się w pojęciu wynagrodzenia za roboty budowlane;

4. art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. poprzez ich zastosowanie, w sytuacji, gdy w niniejszej sprawie nie miało miejsca bezpodstawne wzbogacenie po stronie pozwanej, a świadczenie spełnione przez powoda było świadczeniem należnym, albowiem po stronie pozwanego istniała podstawa kontraktowa do tego, aby obciążyć wykonawcę kosztami komunikacji zastępczej;

5. art. 415 k.c. poprzez jego niezastosowanie, w sytuacji, gdy to opieszałe realizowanie robót przez powoda, spowodowało powstanie większych kosztów komunikacji zastępczej, na skutek czego to pozwany poniósł szkodę.

Skarżący domagał się zmiany zaskarżonego wyroku i oddalenia powództwa w całości oraz zasądzenie kosztów procesu.

W uzasadnieniu apelacji skarżący podkreślił treść klauzuli (...) Warunków szczególnych umowy, znaczenie harmonogramu, jaki miał opracować powód oraz klauzuli (...) Warunków szczególnych umowy, która stwarzała podstawy do obciążenia powoda kosztami komunikacji zastępczej rozliczanych według faktur wystawianych przez przewoźnika.

W ocenie skarżącego został on obciążony zarówno pełnym wynagrodzeniem powoda jak i dodatkowymi kosztami komunikacji zastępczej powstałymi z winy powoda.

Skarżący wskazał także, że o ile umowa w całości została wykonana w terminie, o tyle na etapie wykonywania robót budowlanych istniały wątpliwości w tym zakresie

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego, wskazując na niezasadność zarzutów podniesionych w wywiedzionym środku zaskarżenia.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja nie jest zasadna.

Sąd Okręgowy poczynił prawidłowe ustalenia stanu faktycznego sprawy w zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia; Sąd Apelacyjny ustalenia te podziela, zatem nie zachodzi potrzeba ich ponownego przytaczania. Ewentualne błędne ustalenia stanu faktycznego sprawy mogą pozostawać efektem dokonania oceny materiału dowodowego w sposób sprzeczny z zasadą swobody jego oceny, która w przedmiotowej sprawie nie miała miejsca.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. wskazać należy, że zarzut taki może zostać skutecznie przedstawiony przez wykazanie, że Sąd I instancji popełnił błędy w ocenie dowodów, naruszył zasady logicznego rozumowania czy doświadczenia życiowego; konieczne pozostaje przy tym jednocześnie wskazanie konkretnych dowodów, których zarzut taki dotyczy. Zgodnie bowiem z dyspozycją art. 233 § 1 k.p.c. sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania po wszechstronnym rozważeniu zebranego materiału dowodowego. Taka ocena dokonywana jest na podstawie przekonań sądu, jego wiedzy i posiadanego doświadczenia życiowego, a ponadto powinna uwzględniać wymagania prawa procesowego oraz reguły logicznego myślenia, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i – ważąc ich moc oraz wiarygodność - odnosi je do pozostałego materiału dowodowego. Zarówno w literaturze jak i orzecznictwie zgodnie przyjmuje się także, że powyższa ocena musi być oparta na wszechstronnym rozważeniu zgromadzonego materiału dowodowego, przez co należy rozumieć uwzględnienie wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu oraz wszystkich okoliczności towarzyszących przeprowadzeniu poszczególnych środków dowodowych, mających znaczenie dla ich mocy i wiarygodności.

Zgłoszony w apelacji zarzut naruszenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c może zostać uwzględniony jedynie w przypadku wykazania jakie kryteria oceny naruszył sąd przy ocenie konkretnych dowodów, uznając brak ich wiarygodności i mocy dowodowej lub niesłuszne im je przyznając, a także w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo – skutkowych. Natomiast nie czyni zarzutu tego skutecznym przedstawianie przez skarżącego własnej wizji stanu faktycznego w sprawie, opartej na dokonanej przez siebie odmiennej ocenie dowodów, a nawet możliwość w równym stopniu wyciągnięcia na podstawie tego samego materiału dowodowego odmiennych wniosków (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2002 r. w sprawie sygn. akt II CKN 817/00, publ. LEX nr 56906, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2001 r. w sprawie sygn. akt IV CKN 970/00, publ. LEX nr 52753).

Skarżący zarzuca miedzy innymi nieprawidłową odmowę wiarygodności zeznaniom świadków S. W. oraz W. S., przy czym wskazuje, że podstawą takiej oceny pozostawała jedynie sprzeczność tych zeznań z treścią zeznań pozostałych świadków, podczas gdy Sąd Okręgowy zważył, że zeznania tych świadków w zakresie w jakim twierdzili oni, że powód był zobowiązany w ramach umowy ponosić koszty komunikacji zastępczej w przypadku przekroczenia 100 dni wykonywania robót na zamkniętych odcinkach, nie były potwierdzone treścią umowy zawartej przez strony.

Sąd Okręgowy w istocie nie dokonał w uzasadnieniu wyroku oceny dowodów w postaci Protokołu nr (...) z narady koordynacyjnej z dnia 23 kwietnia 2014 r. oraz Protokołu nr (...) z narady koordynacyjnej w dniu 23 lipca 2014r., przy czym uchybienia tego nie można ocenić jako mającego znaczenia dla rozstrzygnięcia sporu, skoro dotyczy ono treści uzasadnia wyroku w odniesieniu do jednego z dowodów, z którego nadto nie wynikają okoliczności mogące mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. W treści Protokołu nr (...) z narady koordynacyjnej z dnia 23 kwietnia 2014 r. wskazano na ryzyko zagrożenia terminu wykonania robót na jednym z odcinków i oddania szlaku do eksploatacji, zaś powód oświadczył, że podejmie działania naprawcze poprzez wydłużenie czasu pracy i zwiększenie potencjału wykonawczego, zaś zgodnie z Protokołem nr (...) z narady koordynacyjnej w dniu 23 lipca 2014r. Inżynier projektu przedstawił swoje uwagi dotyczące opóźnień wykonywanych robót w stosunku do harmonogramu, zaś powód zobowiązał się do zwiększenia potencjału wykonawczego, co skutkować miało nadrobieniem opóźnień.

W sytuacji, kiedy pozwany nie kwestionował zachowania terminu wykonania umowy prze powoda, treść wskazanych dokumentów nie zezwalała na ustalenie, że powód w trakcie jej wykonywania dopuścił się ostatecznie istotnych uchybień mających znaczenie dla zachowania terminowości wykonania kontraktu, a zwłaszcza możliwości obciążenia powoda kosztami komunikacji zastępczej w pełnej wysokości.

W istocie z subklauzuli (...) Warunków szczególnych umowy wynika, że powód miał obowiązek opracowania Harmonogramu opracowania dokumentacji projektowej i realizacji robót, przy którego sporządzaniu dla określenia średniego dobowego postępu robót torowych miał przyjąć średni przerób na poziomie 400 metrów bieżących torów, a na stacjach przerób zwiększony o średni czas konieczny na prace związane z wymianą rozjazdów. Z zapisu tego, wbrew twierdzeniom skarżącego i przy uwzględnieniu długości całej trasy, nie wynika jednak, że powód miał wykonywać 400 metrów bieżących toru na dobę; wniosek taki nie uwzględnia choćby jedynie przybliżonego charakteru analizowanego zapisu, a i konieczności wymiany rozjazdów.

Zasadnie Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że wiążącym powoda terminem związanym z wykonaniem umowy pozostawał termin 22 miesięcy i okoliczności tej nie zmienia realizowanie przez powoda umowy w trybie ,,zaprojektuj i zbuduj”.

Klauzula (...) wskazuje także, że opracowany przez powoda Harmonogram opracowania dokumentacji projektowej i realizacji robót powinien uwzględniać harmonogram przyznanych zamknięć torowych, przy czym zasadnie Sąd I instancji stwierdził, że pozwany w trakcie wykonywania umowy nigdy nie sygnalizował powodowi, aby okresy zamknięć torowych naruszały umówioną ilość, nie odmawiał tych zamknięć, a tym bardziej nie informował, aby wiązały się one z jakimikolwiek dodatkowymi kosztami, które pokrywać ma powód.

W okolicznościach sprawy słusznie Sad I instancji przypisał Harmonogramowi opracowania dokumentacji projektowej i realizacji robót walor jedynie pomocniczy, co nie oznacza, że nie miał on charakteru zezwalającego na ocenę tempa postępu robót prowadzonych przez powoda. Jednocześnie skoro na obowiązek wykonania przez powoda Harmonogramu opracowania dokumentacji projektowej i realizacji robót wskazuje dopiero umowa stron, to jego przygotowanie stanowiło jeden z obowiązków umownych powoda, jednakże sam dokument nie stanowił elementu tej umowy.

Co istotne, subklauzula (...) wskazuje, że powód miał być obciążony kosztami powstałymi w wyniku wprowadzenia komunikacji zastępczej autobusowej, które miały być naliczane według faktur wystawianych przez przewoźników, nie odnosząc ich w jakikolwiek sposób do ilości zamknięć toru, ale także, że pozwany był uprawniony do obciążania powoda karami umownymi za wydłużenie planowanego zamknięcia toru oraz za przydzielenie dodatkowego zamknięcia toru nie wynikającego z harmonogramu zamknięć, zaś pozwany nie twierdzi, aby z uprawnienia tego skorzystał. Pozwany także początkowo nie podnosił, aby wzrost kosztów związanych z komunikacją zastępczą, jakie musiał ponieść wynikał z ilości zamknięć torowych, a wskazywał na zmianę Regulaminu przydzielania tras pociągów i korzystania z przydzielonych tras pociągów przez licencjonowanych przewoźników kolejowych, która wyeliminowała ograniczenie jego odpowiedzialności do opłaty podstawowej za korzystanie z infrastruktury kolejowej, którą poniósł przewoźnik, co słusznie zauważył Sąd I instancji.

Biorąc pod uwagę okoliczności sprawy oraz jasną i jednoznaczną odpowiedź na zapytanie dotyczące treści Specyfikacji istotnych warunków zamówienia dotyczące kalkulacji kosztów zastępczej komunikacji autobusowej, jakiej pozwany udzielił powodowi pismem z 7 września 2012 r., należało dojść do przekonania, że zgodnie z treścią umowy koszty komunikacji zastępczej ponoszone przez powoda nie mogły przekroczyć opłaty podstawowej za korzystanie z infrastruktury kolejowej, którą poniósł przewoźnik, zaś pozwany nie wykazał, aby doszło do skutecznej zmiany umowy stron w tym zakresie.

Skoro pozwany nie kwestionował wyliczeń w zakresie dochodzonego roszczenia przedstawionych przez powoda, zasadnie Sąd I instancji przyjął, że na mocy art. 647 k.c. należna jest powodowi pozostała część wynagrodzenia, albowiem pozwanemu nie służyło roszczenie, z którym dokonał potrącenia w zakresie roszczenia powoda o wynagrodzenie i wniosek taki nie narusza wskazanego przepisu.

Zarzucając naruszenie art. 415 k.c. skarżący nie wykazał zaś jakichkolwiek okoliczności pozostających poza umową łączącą strony, które mogłyby skutkować odpowiedzialnością deliktową powoda, ani też nie sformułował jakiegokolwiek roszczenia czy zarzutu w tym zakresie.

Odnosząc się do zarzutu skarżącego w zakresie zasądzenia odsetek od dnia 19 stycznia 2015r. wskazać należy, że potrącenia dokonane nieskutecznie przez pozwanego dotyczyło wynagrodzenia wskazanego przez powoda w fakturach, w których określono wcześniejszy termin płatności, zaś Powiadomienie o roszczeniu nr (...), związane z nienależnym obciążaniem powoda kosztami transportu zastępczego ponad kwotę wynikającą z umowy stron dokonane zostało w dniu 3 grudnia 2015r., przy czym okoliczności tej pozwany nie kwestionował.

Wobec powyższych okoliczności apelacja podlegała oddaleniu na mocy art. 385 k.c., zaś o kosztach postępowania Sąd Apelacyjny orzekł stosownie do art. 98 § 1 i 3, 108 § 1 k.p.c. oraz § 2 pkt. 7 w związku z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. poz.1804 z późn. zm.).

SSA Leszek Jantowski SSA Teresa Karczyńska – Szumilas SSA Artur Lesiak