sygn. akt VIII GC 405/20
Uzasadnienie wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z 10 maja 2021 roku
I. Stanowiska procesowe stron.
Powód D. W. domagał się od pozwanego (...) spółki akcyjnej w W. zapłaty kwoty 78.040,26 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 11 grudnia 2019 roku. Podstawą faktyczną powództwa są twierdzenia, że 12 października 2019 roku należący do powoda kombajn J. D. (...) uległ uszkodzeniu w wyniku wadliwego funkcjonowania oprogramowania, które zostało zmodyfikowane 9 lipca 2018 roku przez technika serwisu (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w O. w sposób nienależyty. W wyniku błędnego funkcjonowania oprogramowania czujniki przeciążenia jednostki nie zadziałały w odpowiednim momencie, co uniemożliwiało operatorowi podjęcie reakcji i wyłączenie maszyny. Skutkiem było uszkodzenie silnika. Serwisant spółki (...) potwierdził, że przyczyną awarii maszyny był błąd w oprogramowaniu spowodowany niewłaściwą jego modyfikacją. Spółka uznała swoją odpowiedzialność wobec powoda. Pozwany ubezpieczyciel, z którym spółka zawarła umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, odmówił wypłaty odszkodowania twierdząc, że błąd oprogramowania nie pozostaje w adekwatnym związku przyczynowym z uszkodzeniem kombajnu. Powód naprawiający maszynę korzystał z części używanych znajdujących się w jego posiadaniu oraz z nowych, kupionych w serwisie prowadzonym przez Przedsiębiorstwo Handlowo-Usługowe (...). Robociznę i części podlegające wymianie, w oparciu o stosowane w serwisie cenniki, wyceniono na kwotę 78.040,26 zł netto.
Pozwany domagał się oddalenia powództwa twierdząc, że błąd oprogramowania modyfikowanego w lipcu 2018 roku nie ma związku z uszkodzeniem kombajnu w październiku 2019 roku. W zakresie kosztów naprawy ubezpieczyciel stwierdził, że powód dokonał naprawy we własnym zakresie wykorzystując do tego części używane, co powinno mieć swoje odzwierciedlenie w opinii biegłego.
II. Ustalenia faktyczne sądu.
Spółkę (...) oraz pozwanego ubezpieczyciela łączy umowa ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzenia działalności i posiadania mienia. (dowód: wydruk potwierdzenia pokrycia ubezpieczeniowego, karta 45).
9 lipca 2018 roku I. L., wykonujący czynności dla (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w O., zmodyfikował oprogramowanie sterujące kombajnem powoda J. D. t660i. (dowód: zeznania świadka I. L., karta 93).
Oprogramowanie zostało zmodyfikowane w sposób nieprawidłowy, dezaktywowano czujniki w silniku, przez co wyłączone zostały komunikaty bezpieczeństwa dla operatora, które umożliwiały wyłączenie maszyny przed przeciążeniem silnika. (dowód: zeznania świadka R. P., karta 85, zeznania świadka I. L., karta 93, opinia biegłego sądowego M. M., karta 111).
Przy prawidłowo działającym oprogramowaniu maszyny niebezpieczeństwo awarii silnika jest sygnalizowane w kabinie operatora sygnałem dźwiękowym i świetlnym. Ograniczana jest także moc kombajnu. Lampka czerwona ze znakiem „stop” wskazuje na konieczność zatrzymania silnika i usunięcia problemu. Kiedy jest uszkodzony czujnik, pojawia się komunikat uszkodzenia podzespołów. (dowód: opinia biegłego sądowego M. M., karta 110, zeznania świadka M. W. na rozprawie 5 listopada 2020 roku, 00:05:16, karta 74, zeznania świadka K. K. na rozprawie 5 listopada 2020 roku, 00:18:29, karta 70 verte).
12 października 2019 roku podczas zbioru kukurydzy kombajn był obsługiwany przez K. M.. Nagle spadła moc silnika, a z chłodnicy zaczęła wydobywać się para. Operator nie uzyskał informacji w kabinie o niebezpieczeństwie awarii, o niskim poziomie płynu chłodniczego, możliwości przegrzania silnika, nie została ograniczona moc maszyny. Na miejsce awarii przybył M. W., syn powoda. Obecne osoby doszły do przekonania, że zmodyfikowane oprogramowanie zablokowało alerty w kabinie operatora, przez co nie było informacji, że temperatura silnika jest zbyt wysoka, co w konsekwencji uniemożliwiało reakcją. (dowód: zeznania świadka M. W. na rozprawie 5 listopada 2020 roku, 00:05:16, karta 74, zeznania świadka K. M. na rozprawie 5 listopada 2020 roku 00:23:36 i dalej, karty 75 – 76).
Niezwłocznie po awarii K. K., pracownik serwisu i autoryzowanego dealera kombajnów J. D., Przedsiębiorstwa Handlowo-Usługowego (...), stwierdził, że nie pojawiła się sygnalizacja wysokiej temperatury pracy silnika przez sygnał dźwiękowy w kabinie oraz sygnalizacja świetlna o kodzie błędu. Według pracownika serwisu, przyczyną była ingerencja w oprogramowanie, która skutkowała niepojawieniem się sygnalizacji o niebezpieczeństwie przegrzania silnika. (dowód: zeznania świadka K. K. na rozprawie 22 października 2020 roku, 00:18:29, karta 70 verte).
Przyczyną awarii maszyny była błędna modyfikacja oprogramowania skutkująca wyłączeniem alertów w kabinie operatora, przez co niemożliwe było wyłączanie silnika w sytuacji, kiedy istniało niebezpieczeństwo jego przegrzania. Bezpośrednią przyczyną uszkodzenia silnika było jego przegrzanie, a w konsekwencji zagotowanie płynu chłodzącego, jego ubytek przez zawór bezpieczeństwa, rozszczelnienie wewnętrzne, dostanie się płynu do komór spalania cylindrów i usuwanie go do układu wydechowego, zwichrowanie głowicy silnika i uszkodzenia elementów układu rozrządu. Przegrzanie mogło nastąpić wskutek wycieków płynu chłodzącego albo przeciążenia silnika wskutek długotrwałej pracy przy pełnym obciążeniu w trudnych warunkach terenowych silnego zabrudzenia chłodnicy i bloku silnikowego. (dowód: pisemna opinia biegłego sądowego M. M., karta 111, zeznania świadka R. P., karta 85, zeznania świadka I. L., karta 94).
Operator nie miał możliwości wyłączenia maszyny przed przegrzaniem silnika. Nie mógł zauważyć, wobec braku alertów w kabinie, że silnik może ulec awarii wskutek przegrzania; nie przyczynił się do zdarzenia. (dowód: opinia biegłego sądowego M. M., karta 130, zeznania świadka K. K. 00:18:29, karta 70 verte).
Maszyna mogła funkcjonować prawidłowo w 2018 roku i w 2019 roku, mimo błędu w oprogramowaniu. Warunkiem był brak czynnika zewnętrznego, który mógł doprowadzić do przegrzania silnika. (dowód: opinia biegłego sądowego M. M., karta 112, zeznania świadka R. P., karta 86, zeznania świadka K. K. na rozprawie 22 października 2020 roku, 00:31:19, karta 71).
14 października 2019 roku PHU (...), którego przedmiotem działalności jest serwis kombajnów J. D., wystawiło dokument zatytułowany kosztorys serwisowy, w którym wymieniono czynności konieczne do naprawy kombajnu oraz ceny części. (dowód: odpis wymienionego dokumentu karta 25).
W dokumencie wskazano części i prace niezbędne dla przywrócenia stanu poprzedniego maszyny. Zakres uszkodzenia kombajnu wskazywany przez powoda odpowiada skutkom awarii. (dowód: opinia biegłego sądowego M. M., karta 113).
Z uwagi na trwające żniwa powodowi zależało na natychmiastowej naprawie maszyny. Serwis PHU (...) nie dysponował takimi możliwościami z powodu uprzednio już zaplanowanych prac. Sprzedał powodowi części, które znajdowały się w jego posiadaniu, a pozostałe, konieczne do naprawy maszyny, pochodziły ze spalonego kombajnu powoda tej samej marki. Pracownicy powoda naprawili maszynę doprowadzając ją do stanu poprzedniego. Jakość wykonanej naprawy została skontrolowana i zaakceptowana przez pracowników serwisu. (dowód: zeznania świadka K. K. na rozprawie 22 października 2020 roku, 00:31:19, karta 71, zeznania świadka M. W. na rozprawie 5 listopada 2020 roku, 00:11:23, karta 74, zeznania świadka K. M. na rozprawie 5 listopada 2020 roku, 00:23:36, karta 75 - 76).
Spółka (...) archiwizuje wgrane do maszyn klientów oprogramowanie przez co możliwe jest ustalenie, czy popełniono błąd. 31 października 2019 roku spółka (...) przyjęła na siebie odpowiedzialność z powodu błędnej aktualizacji oprogramowania (dowód: kopia pisma z 31 października 2019 roku, karta 12, zeznania świadka K. M. na rozprawie 5 listopada 2020 roku, 00:36:02, zeznania świadka R. P., karta 86, zeznania świadka I. L., karta 94).
Wynagrodzenie za naprawę kombajnu J. D. oraz ceny wymienionych przez powoda części mieszczą się w stawkach najczęściej spotykanych na rynku usług i części kombajnu tego rodzaju. (dowód: opinia biegłego sądowego M. M. karta 114 oraz karta 130).
III. Ocena dowodów i podstawa prawna wyroku.
Powództwo jest zasadne, a odpowiedzialność pozwanego wynika z art. 822 § 1 k.c., legitymacja czynna powoda z art. 822 § 4 k.c.
Zasada odpowiedzialności ubezpieczyciela z tytułu szkód wyrządzonych w związku z nienależytym wykonaniem zobowiązania przez ubezpieczonego jest bezsporna, wynika z przedstawionego przez pozwanego pokrycia ubezpieczeniowego (karta 42). Wobec zajścia wypadku ubezpieczeniowego ubezpieczyciel odpowiada wobec powoda na podstawie art. 822 § 4 k.c.
Ubezpieczona przez stronę pozwaną od odpowiedzialności cywilnej spółka (...) ponosi kontraktową odpowiedzialność odszkodowawczą na podstawie art. 471 k.c. wobec powoda z tytułu wykonania usługi aktualizacji oprogramowania sterującego ciągnikiem J. D. (...).
Z zeznań wszystkich świadków oraz z opinii biegłego sądowego wynika, że maszyna zabezpieczona jest przed uszkodzeniami przez alerty dźwiękowe i świetlne w kabinie operatora. W sytuacji, kiedy silnikowi grozi przegrzanie, w kabinie operatora pojawia się informacja - czerwona lampka ze znakiem „stop” wskazuje na konieczność zatrzymania silnika i usunięcia problemu. Z zeznań świadków R. P. i I. L., pracowników spółki (...) wynika, że oprogramowanie zostało wadliwie zmodyfikowane, przez co wyłączono alerty w kabinie operatora. Zeznania są wiarygodne, spółka archiwizuje wgrane oprogramowanie i jest możliwość ustalenia, czy modyfikacja zawiera błędy. Na podstawie tej informacji oraz po analizie zachowania operatora wniosek biegłego, że przyczyną awarii był błąd oprogramowania jest uzasadniony. Operator nie uzyskał odpowiedniej informacji w kabinie o niebezpieczeństwie przegrzania silnika, przez co nie miał możliwości reakcji. W rezultacie doszło do jego przegrzania i uszkodzenia. Z opinii biegłego wynika, że operator nie przyczynił się do awarii, nie miał możliwości reakcji na niebezpieczeństwo uszkodzenia silnika.
Aktualizacja oprogramowania w maszynie została wykonana w sposób nieprawidłowy, a w normalnym związku przyczynowym z tym zdarzeniem pozostaje uszkodzenie silnika. Spełnione są zatem przesłanki kontraktowej odpowiedzialności odszkodowawczej (art. 471 k.c.), w tym kwestionowany przez pozwanego adekwatny związek przyczynowy (art. 361 k.c.).
Z opinii biegłego sądowego wynika, że zakres koniecznych napraw i części podlegających wymianie jest skutkiem przegrzania sinika, zatem szkoda wykazywana przez powoda jest następstwem błędu w oprogramowaniu, pozostaje w normalnym związku przyczynowym z nienależytym wykonaniem zobowiązania przez spółkę (...). Z opinii biegłego sądowego wynika także, że wynagrodzenie za usługi i ceny części wskazywane przez serwis PHU (...) są najczęściej spotykane na rynku usług tego rodzaju (karta 114 i 131).
W uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2018 r.,
III CZP 74/18 wskazano, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego wyjaśniono, że odszkodowanie przysługujące od ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej za uszkodzenie pojazdu mechanicznego nie ogranicza się do równowartości wydatków poniesionych na naprawę pojazdu, lecz każdorazowo obejmuje niezbędne i ekonomicznie uzasadnione koszty naprawy. W sytuacji, gdy przed ustaleniem wysokości odszkodowania dojdzie do naprawy pojazdu odszkodowanie należne poszkodowanemu może być ustalone także jako równowartość hipotetycznie określonych kosztów przywrócenia pojazdu do stanu poprzedniego. Jeżeli ubezpieczyciel wykaże, że taki sposób ustalenia odszkodowania przewyższa wielkość uszczerbku w majątku poszkodowanego, odszkodowanie to, stosownie do okoliczności sprawy może być obniżone. Tym samym, powstanie roszczenia z tytułu kosztów przywrócenia uszkodzonego pojazdu do stanu pierwotnego, a więc i wysokość odszkodowania, nie zależą od tego czy poszkodowany dokonał naprawy i czy w ogóle ma taki zamiar. Odszkodowanie powinno odpowiadać niezbędnym i ekonomicznie uzasadnionym kosztom naprawy, a naprawa dokonana przed uzyskaniem świadczenia od ubezpieczyciela, jej koszt i faktyczny zakres nie ma zasadniczego wpływu na sposób ustalania wysokości odszkodowania.
Zgodnie z przyjętym przez Sąd Najwyższy poglądem, szkoda powstaje w chwili zdarzenia szkodzącego, odszkodowanie jest niezależne od okoliczności, czy poszkodowany w ogóle naprawił szkodę, obejmuje celowe i ekonomicznie uzasadnione koszty nowych części i materiałów służących do naprawy uszkodzonego pojazdu (uchwała Sądu Najwyższego, 7 sędziów, z dnia 12 kwietnia 2012 r., III CZP 80/11). Nie ma znaczenia dla ustalenia wysokości odszkodowania fakt, że powód naprawił kombajn częściami używanymi z innego spalonego kombajnu.
Stan faktyczny sprawy został ustalony na podstawie zeznań wszystkich świadków i opinii biegłego uznanych przez sąd za wiarygodne. Relacje świadków w zakresie faktów mających zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia są zgodne, błędnie wgrane oprogramowanie spowodowało wyłączenie alertów w kabinie operatora, co uniemożliwiło reakcję i zatrzymanie silnika przed jego przegrzaniem. Opinia biegłego sądowego potwierdza, wymaganą z punktu widzenia zasady odpowiedzialności, normalną relację przyczynową między błędem w oprogramowaniu a awarią silnika. Biegły wskazał również, że zakres koniecznej naprawy jest normalnym następstwem zdarzenia szkodzącego i że jej koszt (części i usług) mieści się w zakresie stawek zwykle stosowanych na rynku.
Ubezpieczyciel pozostaje dłużnikiem powoda jako odpowiedzialny na podstawie art. 822 § 4 k.c. w całości zgłoszonego roszczenia z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 11 grudnia 2019 roku; zawiadomienie o wypadku ubezpieczeniowym miało miejsce przed 30 dniami przed tą datą (art. 817 § 1 k.c.), co oznacza uwzględnienie powództwa w całości.
IV. Koszty procesu.
Powód wygrał sprawę w całości, co oznacza zwrot kosztów procesu zgodnie z art. 98 k.p.c.: wynagrodzenie pełnomocnika (§ 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych) 5.400 zł, opłata od pełnomocnictwa 17 zł, opłata od pozwu 3.903 zł, wynagrodzenie biegłego 1.121,18 zł. Łącznie koszty powoda to 10.441,18 zł. Różnica między zaliczką pobraną od powoda a kosztami sporządzenia opinii przez biegłego podlega zwrotowi na podstawie art. 84 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.
SSO Robert Bury