UZASADNIENIE WYROKU

Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 26 marca 2021 r.

W pozwie z dnia 23 grudnia 2010 r. powodowie R. Z. i H. Z. wnieśli o zapłatę przeciwko Gminie (...). Domagali się zasądzenia od pozwanej na rzecz powodów kwoty 23 112 369,86 zł. w tym: kwoty 136 269,86 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 4 sierpnia 2010 r. do dnia zapłaty, kwoty 19 000 000 zł, kwoty 3 976 100 zł z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia powstania szkody do dnia zapłaty oraz zasądzenia od pozwanej na rzecz powodów kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu powodowie podali, że źródłem ich roszczenia jest stwierdzenie nieważności umowy zawartej w dniu 21 grudnia 1995 r. pomiędzy powodami a pozwaną reprezentowaną przez wójta umowy sprzedaży nieruchomości położonej w P. stanowiącej zespół dworsko – parkowy oraz grunty rolne, a obejmującej działkę o nr ewid. (...) o pow. 5 ha 56 a. Powodowie zapłacili pozwanej cenę w wysokości 200 000 zł. W dniu 7 września 2000 r. powodowie jako właściciele nieruchomości zawarli z (...) sp. z o.o. w K. przedwstępną umowę najmu obiektu zwanego spichlerzem wchodzącego w skład nieruchomości w celu prowadzenia w nim działalności hotelowej i gastronomicznej. Powodowie zobowiązali się do poczynienia nakładów przystosowujących obiekt do celu najmu. Po dokonaniu stosownych nakładów w dniu 30 grudnia 2000 r. powodowie zawarli z (...)ostateczną umowę najmu na okres 10 lat. (...)jako najemca zobowiązał się do uiszczania miesięcznego czynszu w wysokości równowartości złotych polskich 10 000 USD. Wyrokiem Sądu Okręgowego w K.z dnia 26 kwietnia 2001 r. stwierdzono nieważność umowy sprzedaży nieruchomości, apelację oddalono wyrokiem z dnia 5 lutego 2002 r. Sądu Apelacyjnego, zaś wyrok Sądu Apelacyjnego został utrzymany w mocy wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 2004 r. W związku z toczącym się postępowaniem (...)pismem z dnia 9 stycznia 2001 r. poinformował powodów, że do czasu rozstrzygnięcia sprawy powstrzymuje się z zapłatą czynszu za najmowany obiekt. Ostatecznie w związku z wyrokiem Sądu Najwyższego umowa została rozwiązana. Z uwagi na stwierdzenie nieważności umowy sprzedaży powodowie prowadzili z Gminą rozmowy w celu ugodowego załatwienia sprawy dotyczącej zgłaszanych przez nich roszczeń o zwrot uiszczonej ceny, jak również roszczeń odszkodowawczych.

Kwota 200 000 zł została przelana przez Gminę na rachunek bankowy kupujących w dniu 4 sierpnia 2004 r. Powodowie stwierdzili, że przysługuje im roszczenie o zmianę przez sąd wysokości świadczenia należnego im od Gminy w następstwie stwierdzenia nieważności umowy sprzedaży, a podstawą prawną przedmiotowego roszczenia stanowi art. 358¹ § 3 k.c.

Powodowie wnieśli o dokonanie waloryzacji świadczenia zwróconego im przez Gminę o wartości nominalnej do kwoty odpowiadającej wartości nieruchomości na dzień zawarcia umowy dzierżawy. Wartość ta wynosiła wówczas 19 200 000 zł.

W ocenie powodów w przedmiotowej sprawie wystąpiły wszystkie przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej jednostek samorządu terytorialnego. Korzyści, które kupujący byliby osiągnęli wynikały zawartej przez nich jako właścicieli nieruchomości umowy najmu. Z tego tytułu kupujący otrzymywaliby miesięczny zysk wynoszący równowartość złotych polskich 10 000 USD od 10 stycznia 2001 r. przez okres 10 lat. Kupujący nie osiągnęli żadnego pożytku z tytułu zawartej umowy. W związku z treścią wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 2004 r. strony zostały zmuszone do rozwiązania umowy. Łączną wartość szkody powodowie określili na kwotę 3 976 100 zł.

W ostatecznie sprecyzowanym żądaniu powodowie domagali się zasądzenia kwoty 136 269,86 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 4 sierpnia 2010 r. do dnia zapłaty, kwoty 19 000 000 zł od dnia wyrokowania oraz kwoty 3 976 100 zł z odsetkami ustawowymi od dnia powstania szkody za poszczególne miesiące wskazane w pozwie.

Pozwana Gmina (...)wniosła o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powodów na rzecz pozwanej kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego w wysokości 35 324 zł. Pozwana zaprzeczyła jakoby wyrządziła powodom szkodę i aby wystąpiły przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej. Podniosła również zarzut przedawnienia roszczenia o zapłatę odszkodowania. Według pozwanej powodowie nie mają roszczenia o zapłatę zwaloryzowanego świadczenia pieniężnego.

Zawiadomiony o toczącym się postępowaniu Skarb Państwa Wojewoda (...) przystąpił do niniejszego postępowania w charakterze interwenienta ubocznego po stronie pozwanej. Interwenient uboczny wniósł o oddalenie powództwa w całości.

Wyrokiem z dnia 17 grudnia 2014 r. Sąd Okręgowy w Krakowie zasądził od pozwanej Gminy (...)na rzecz powodów R. Z. i H. Z. do niepodzielnej ręki kwotę 7 115 774 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 17 grudnia 2014 r. do dnia zapłaty; oddalił powództwo w pozostałym zakresie; zasądził od pozwanej Gminy (...)na rzecz powodów R. Z. i H. Z. do niepodzielnej ręki kwotę 104 469 zł tytułem kosztów postępowania; zasądził od powodów R. Z. i H. Z. solidarnie na rzecz pozwanej Gminy (...)kwotę 4 968 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego; nie obciążył powodów R. Z. i H. Z. kosztami zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa; nakazał pobrać od powodów R. Z. i H. Z. solidarnie na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Krakowie kwotę 2 769, 78 zł tytułem części kosztów opinii biegłej; nakazał pobrać od pozwanej Gminy (...)na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Krakowie kwotę 2 367, 59 zł tytułem części kosztów opinii biegłej.

Rozstrzygnięcie takie Sąd Okręgowy wydał po ustaleniu następującego stanu faktycznego.

W dniu 21 grudnia 1995 r. pomiędzy pozwaną Gminą (...)a R. Z. i H. Z. została zawarta umowa sprzedaży nieruchomości położonej w P. Gmina (...), stanowiącej działkę nr (...) o powierzchni 5 ha 56 a wraz z kompleksem pałacowo – parkowym, objętej Kw nr (...) za cenę w kwocie 200 000 zł. Nieruchomość ta została nabyta przez R. i H. małżonków Z. na wspólność ustawową za fundusze stanowiące ich majątek dorobkowy.

W 1995 r. pałac oraz inne obiekty, które kupowali powodowie wymagały generalnego remontu, gdyż ich stan był zły. W szczególności pałac wymagał remontu dachu. Wszystkie instalacje wymagały wymiany. Powodowie chcieli obiekt nabyty od pozwanej wyremontować i stworzyć ośrodek jeździecki.

Nabyty przez powodów obiekt składał się z trzech głównych części - pałacu i dwóch folwarków. Położony był w zabytkowym parku o pow. 5,5 ha. Najpierw powód przystąpił do prac zabezpieczających. W pałacu odkopał fundamenty, zabezpieczył i osuszał przez okres 3 lat. Wymontowane zostały instalacje poszpitalne - kanalizacyjna i CO. Wyremontowana została konstrukcja stropów kolebkowo krzyżowa w piwnicach, podłoga na parterze oraz stropy na pierwszym piętrze. Założona została sztukateria sufitów na parterze. Wyremontowane zostało pokrycie dachu. Założona została nowa instalacja elektryczna w całym budynku pałacu, doprowadzona została nowa instalacja wodna. Instalacja elektryczna została wymieniona we wszystkich obiektach.

W pałacu wykonane zostały nowe tynki elewacji zewnętrznej. Przy wejściu głównym zostały wymienione schody i policzki boczne, nad dwoma balkonami zrobione zostały zadaszenia, przy wejściu do ogrodu zostały naprawione schody i wymieniona konstrukcja schodów, okna zostały wyremontowane i pomalowane na nowo, założona została instalacja pod podłogą parteru pod klimatyzację.

W pierwszym folwarku stanowiącym stajnie dworskie i budynek zarządcy wykonana została również instalacja kanalizacyjna i wodna. Wszystkie budynki są parterowe, a budynek zarządcy piętrowy. W 2/3 części wymienione były posadzki oraz w 2/3 części naprawione fundamenty.

Drugi folwark składał się ze spichlerza z przybudówką, stodoły i stajni. Stajnia została wyremontowana, skuto wszystkie tynki i założono nowe. Wybudowane zostały nowe ściany działowe z cegły, założono nową instalację wodną i elektryczną, wykonana została kanalizacja i zbudowana została toaleta.

W stodole naprawiona została konstrukcja drewniana więźby, zostały przełożone dachówki i wymienione wszystkie pęknięte.

W spichlerzu zostały wyremontowane fundamenty, osuszone i podbite. Założono instalację, kanalizacyjną, wodną i elektryczną. Poziom posadzki został obniżony na parterze o około 0,5 m. Pomieszczenia w przybudówce obniżono o około 1 m. Stare tynki wewnętrzne zostały skute i założone nowe. Wymieniono całą konstrukcję stropów. Obiekt był przygotowywany do prowadzenia działalności hotelowo- restauracyjnej.

Do końca grudnia 2000 r. parter i antresola były wymalowane i oświetlone, podłoga została założona na pierwszym piętrze. Na antresoli i pierwszym piętrze podłoga była drewniana. Na parterze wykonana została nowa podłoga betonowa, zacierana, malowana farbą odporną na ścieranie. Na pierwszym i trzecim piętrze były niedokończone prace przy pokojach hotelowych. Na pierwszym piętrze przybudówki wyremontowane zostały dwa mieszkania, były tam dwie odrębne łazienki.

Na remont zespołu pałacowo - parkowego i na remont spichlerza powód otrzymał dwa kredyty. Oba kredyty zostały udzielone przez (...) Bank (...)w K. Oddział w L., jeden w 2000 r. w wysokości 150 000 zł, a drugi w 2001 r. w wysokości 50 000 zł. Kredyty miały być wykorzystane na remont spichlerza i pałacu. W spichlerzu miała być restauracja na parterze, a na antresoli pokoje gościnne, natomiast w pałacu miały być organizowane konferencje.

Dyrektor Oddziału w L. (...)Banku (...)w K. M. P. przed udzieleniem kredytu w 2000 r. oglądała nieruchomości stanowiące spichlerz i pałac. Wówczas w spichlerzu i pałacu trwały prace remontowe. Oba obiekty były w nienajlepszym stanie. Wymienione były okna ale dyrektor nie pamiętała czy wszystkie. Był zrobiony portal wejściowy do pałacu. Na podłodze były rozłożone bele przygotowywane pod położenie parkietu. W dużym salonie pałacu były robione stropy. Z zewnątrz elewacja była zniszczona, ale były już wykonywane prace sztukatorskie. W salonie był piec kaflowy.

W spichlerzu rozpoczęły się prace nad wykładaniem ścian ciemnym drewnem, zrobione były schody i antresola. Teren wokół spichlerza był uporządkowany, została wykoszona trawa i usunięte krzewy i różnego rodzaju samosiejki. Powód informował bank, że w spichlerzu jest do zrobienia dach oraz że na antresoli będą przygotowane pokoje gościnne a na dole będzie urządzona restauracja. Ponownie dyrektor Oddziału w L. (...) Banku w K. oglądała obiekty spichlerza i pałacu w 2001 r. Wówczas trwały na zewnątrz prace przy pałacu, była odnowiona elewacja zewnętrzna. Fundamenty były obłożone kamieniami, wewnątrz były robione tynki wewnętrzne, w pomieszczeniach podłoga była w trakcie robienia, w salonie ustawione były deski i robiony był parkiet.

W spichlerzu zrobione były schody z drewnianą balustradą. Prace w obiektach pałacu i spichlerza nie zostały do końca przeprowadzone. Powód zawarł umowę z biurem turystycznym dotyczącą wynajmowania pokoi gościnnych ze stołówką i organizowania konferencji.

W dniu 7 września 2000 r. powód zawarł przedwstępną umowę najmu z firmą (...) Spółka z o.o. w K.. Przedmiotem tej umowy był cały obiekt zwany spichlerzem znajdujący się wewnątrz obiektu pałacowo - parkowego w P.. Nieruchomość została wynajęta celem prowadzenia działalności hotelowej i gastronomicznej, zmiana przeznaczenia wymagała pisemnej zgody wynajmującego.

W przedwstępnej umowie najmu z dnia 7 września 2000r. zawarto w pkt 3 zapis, że umowa zostaje zawarta od chwili udostępnienia obiektu w stanie zamkniętych robót budowlanych parter z antresolą w pierwszym etapie, do dnia 31 grudnia 2003 r.

Czynsz miesięczny netto strony ustaliły w wysokości równowartości 10 000 USD.

Strony tej umowy ustaliły również, że w trakcie trwania umowy istnieje możliwość remontu i rozbudowy budynku w sposób nieutrudniający eksploatacji wcześniej przekazanej części. W imieniu firmy (...) umowa została podpisana przez prezesa P. G..

Następnie w dniu 30 grudnia 2000 r. powód oraz prezes spółki (...) P. G. podpisali umowę najmu ostateczną.

W umowie tej wskazano, że przedmiotem umowy jest cały obiekt zwany spichlerzem znajdujący się wewnątrz obiektu pałacowo - parkowego w P.. Nieruchomość została wynajęta celem prowadzenia działalności hotelowej i gastronomicznej. Zmiana przeznaczenia wymagała pisemnej zgody wynajmującego.

Umowa z dnia 30 grudnia 2000 r. jak zaznaczono w jej pkt 3 została zawarta w wykonaniu umowy przedwstępnej z dnia 7 września 2000 r. Umowa została zawarta na czas określony 10 lat bez możliwości jej wypowiedzenia przez każdą ze stron. Czynsz miesięczny został ustalony netto w wysokości równowartości w złotych polskich 10 000 USD. Najemca obowiązany był pokrywać wszelkie opłaty za prąd, ogrzewanie, telefon, a także do pokrywania wszelkich kosztów i napraw, remontów bieżących wynikłych z eksploatacji obiektu.

Strony umowy najmu ustaliły, że w trakcie trwania umowy istnieje możliwość remontu i rozbudowy budynku w sposób nieutrudniający eksploatacji wcześniej przekazanej części. Najemca oświadczył, że dokona rozbudowy i przebudowy spichlerza na swój koszt i że rozpocznie budowę w 2001 r.

Na dzień 30 grudnia 2000 r. prace remontowe nie były na takim etapie, aby można było prowadzić tam umówioną działalność. Zgodnie z planami Spółki (...)antresola w spichlerzu nie była przewidziana pod pokoje gościnne. Spółka (...) prowadziła działalność restauracyjno - hotelarską w B. o nazwie (...). Budynek w B. Spółka była zobowiązana opuścić w lecie 2000 r. Część wyposażenia z działalności prowadzonej w B. została złożona w spichlerzu w P..

Pismem z dnia 9 stycznia 2001 r. prezes (...) Spółki z o.o. P. G. oświadczył powodowi, iż do czasu rozstrzygnięcia sprawy dotyczącej unieważnienia umowy kupna całej nieruchomości w P., obejmującej również wynajmowany przez (...)spichlerz powstrzymuje się od zapłaty.

W dniu 24 sierpnia 2000 r. spadkobiercy byłych właścicieli nieruchomości objętej Lwh (...)położonej w P. stanowiącej działkę ew. (...) wnieśli pozew przeciwko Gminie (...)oraz H. Z. i R. Z. o ustalenie nieważności umowy sprzedaży nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) o powierzchni 5 ha 56 a położonej w P. zawartej pomiędzy Gminą (...)a R. Z. i H. Z. w dniu 21 grudnia 1995 r. Odpis pozwu został doręczony H. i R. Z. w dniu 15 grudnia 2000 r. W piśmie z dnia 21 grudnia 2000 r. pozwana H. Z. wniosła o przedłużenie terminu do złożenia odpowiedzi na pozew o 14 dni ze względu na trudności w uzyskaniu dokumentów źródłowych na temat nabycia tych nieruchomości przez Gminę.

Wyrokiem z dnia 26 kwietnia 2001 r. Sąd Okręgowy w K.stwierdził nieważność umowy sprzedaży nieruchomości nr (...) położonej w P. objętej Kw (...) poprzednio wpisanej do Lwh (...) zawartej w dniu 21 grudnia 1995 r. pomiędzy Gminą (...)a H. i R. małżonkami Z..

Apelacje pozwanych od tego wyroku zostały oddalone wyrokiem Sądu Apelacyjnego w K.z dnia 5 lutego 2002 r.

Kasacje pozwanych od wyroku Sądu Apelacyjnego w K.z dnia 5 lutego 2002 r. zostały oddalone przez Sąd Najwyższy w dniu 6 maja 2004 r.

Przez cały czas trwania sprawy dotyczącej ustalenia nieważności umowy sprzedaży z dnia 21 grudnia 1995 r. zawartej pomiędzy stronami, nieruchomość stanowiąca działkę nr (...) wraz z zabudowaniami pałacowo – parkowymi pozostawała w posiadaniu powodów.

W piśmie z dnia 12 sierpnia 2004 r. powodowie informowali Wójta Gminy (...), że w związku z unieważnieniem umowy nabycia zespołu pałacowo – parkowego w P. przysługują powodom uprawnienia do odszkodowania i prawo zatrzymania do chwili wypełnienia przez Urząd Gminy (...)żądań powodów. Określili, że żądania te na dzień sporządzenia pisma wynoszą 22 500 000 zł. W związku z tym pismem Wójt Gminy (...)informował powodów, że Gmina (...)nie kwestionuje prawa do odszkodowania, gdyż unieważnienie umowy sprzedaży nie wynikło z jakiejkolwiek winy powodów. Proponował powodom zawarcie ugody przed Sądem co do wysokości należnego odszkodowania za utratę prawa własności do zakupionej nieruchomości. Jednocześnie Gmina (...)uznała prawo do zatrzymania obiektu do chwili ostatecznego rozstrzygnięcia sporu.

Wezwaniem z dnia 6 stycznia 2005 r. powodowie wezwali Gminę (...)do zapłaty kwoty 17 208 724 zł w terminie czternastu dni od dnia otrzymania wezwania. Wskazali, iż na kwotę tę składa się kwota 9 600 000 zł stanowiąca roszczenie wynikające z operatu szacunkowego biegłego C. R., kwota 9 600 000 zł wraz z odsetkami od wydania wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 5 luty 2002 r., kwota 3 600 000 zł, kwota wynikająca z umowy najmu spichlerza. W dniu 7 stycznia 2005 r. została podpisana ugoda pomiędzy Gminą (...)a H. Z. i R. Z.. W paragrafie 1 tej ugody Gmina (...)uznała roszczenie powodów w kwocie 14 241 000 zł wynikającą z unieważnienia aktu sprzedaży nieruchomości (...) położonej w P. z dnia 21 grudnia 1995 r. Kwota ta wynikała z wyceny nieruchomości dokonanej przez biegłego C. R. oraz zawartej umowy najmu z firmą (...) Spółka z o.o jako utracone korzyści majątkowe.

Na podstawie tej ugody powodowie zobowiązali się przystąpić do przetargu nieograniczonego ogłoszonego przez Gminę (...)na sprzedaż nieruchomości nr (...) położonej w P. i stanowiącej zespół pałacowo - parkowy i złożyć w jego trakcie ofertę w wysokości uznanego przez Gminę (...)roszczenia.

Gmina (...)zobowiązała się, że cena wywoławcza nieruchomości położonej w P. stanowiącej działkę (...) w pierwszym przetargu zostanie ustalona w wysokości nie wyższej niż 14 100 000 zł, wadium zostanie ustalone w wysokości nie wyższej niż 5 % ceny wywoławczej, zaś postąpienia w przetargu ustalone zostanie na 1 %. Procedura sprzedaży nieruchomości w drodze przetargu nieograniczonego miała rozpocząć się zgodnie z zobowiązaniem Gminy (...)w terminie 7 dni od podpisania ugody.

W ugodzie strony ustaliły, że w przypadku jeśli oferta złożona przez powodów w trakcie przetargu będzie najwyższą ze złożonych ofert strony ugody zawrą umowę kupna sprzedaży nieruchomości nr (...) w położonej w P. zaliczając wartość uznanego roszczenia, o którym mowa w § 1 ugody na poczet ceny za sprzedawaną nieruchomość.

Do czasu rozstrzygnięcia przetargu i objęcia zespołu pałacowo - parkowego przez nowego nabywcę Gmina zobowiązała się do podjęcia na swój koszt wszelkich kroków faktycznych i prawnych mających na celu utrzymanie w istniejącym stanie działki nr (...) i położonych na niej obiektów.

Strony ugody ustaliły, iż zawarta między nimi ugoda jest nieważna jeśli H. i R. Z. nie przystąpią do pierwszego przetargu ogłoszonego przez gminę na sprzedaż działki nr (...) w P..

W dniu 21 grudnia 2004 r. został sporządzony operat szacunkowy nieruchomości zabudowanej położonej w P. stanowiącą działkę nr (...), opracowany między innymi przez C. R. na zlecenie Gminy (...), zgodnie z którym wartość tej nieruchomości została oszacowana na kwotę 9 561 971 zł.

W dniu 21 stycznia 2005 r. Gmina (...)przygotowała wykaz nieruchomości przeznaczonych do zbycia. Nieruchomością tą był zespół pałacowo – parkowych w P., stanowiący działkę nr (...) wraz ze szczegółowo wskazanymi zabudowaniami. Kolejny wykaz został przygotowany w dniu 15 marca 2005 r.

Urząd Gminy (...)został zawiadomiony pismem z dnia 14 marca 2005 r. o wszczęciu postępowania w sprawie wydania w trybie § 5 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 1 marca 1945 r. decyzji stwierdzającej, że nieruchomość oznaczona obecnie jako działki między innymi (...) wchodzącej w skład majątku ziemskiego w P., nie podpadała pod działanie przepisu art. 2 ust. 1 pkt e dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej.

Zawiadomieniem z dnia 30 listopada 2005 r. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji zawiadomił Gminę (...), że z urzędu zostało wszczęte postępowanie administracyjne w sprawie o stwierdzenie nieważności decyzji Wojewody (...) z dnia 14 grudnia 1993 r. w części dotyczącej przekazania na rzecz Gminy (...)prawa własności nieruchomości położonej w P. oznaczonej jako działka nr (...) o powierzchni 5, 69 ha.

W dniu 26 października 2006 r. pomiędzy Gminą (...)a H. Z. i R. Z. została zawarta umowa dzierżawy. Umowa została zawarta w celu umożliwienia dzierżawcy prowadzenia na nieruchomości oznaczonej jako działka nr (...) o powierzchni 5 ha 56 a położonej w P. objętej Kw (...) działalności restauracyjnej, hotelarskiej, rekreacyjnej, związanej ze sportem, związanej ze służbą zdrowia (szpitalnictwo) oraz związanej z mieszkalnictwem. W umowie zaznaczono, że zostanie sporządzony protokół zdawczo – odbiorczy w dniu 6 listopada 2006 r. wraz z opisem stanu technicznego przedmiotu dzierżawy. W § 3 zaznaczono, że przedmiot dzierżawy znajduję się w posiadaniu dzierżawcy. Nieruchomość została oddana w dzierżawę od dnia 26 października 2006 r. Umowa dzierżawy została zawarta na lat 30, tj. od dnia 1 listopada 2006 r. do dnia 31 października 2036 r.

Protokół zdawczo odbiorczy zespołu pałacowego w P. został spisany w dniu 28 listopada 2006 r. i podpisany przez wydzierżawiającego i dzierżawcę.

Po stwierdzeniu nieważności umowy zawartej pomiędzy stronami w dniu 21 grudnia 1995 r. pozwana podejmowała działania zmierzające do zabezpieczenia nieruchomości stanowiącej zespół pałacowo – parkowy. W 2006 r. powód zgłaszał, że przecieka dach w pałacu. Na zlecenie wójta J. F. i R. K. pojechali oglądnąć nieruchomość pałacu, oglądali również spichlerz. W trakcie tych oględzin powód prowadził pracę remontowe w pałacu. Prace dotyczące zabezpieczenia dachu zostały przeprowadzone za środki finansowe pochodzące od Gminy. Wówczas została przeznaczona kwota około 20 000 zł. W 2007 r. członkowie Rady Gminy wraz z pracownikiem Urzędu Gminy R. K. dokonali oględzin przedmiotowej nieruchomości. W tym czasie powód zakładał dachówkę na stodole i robił konserwację poszczególnych dachówek. Z dokonanych oględzin została sporządzona dokumentacja fotograficzna.

W 2007 r. nieruchomość zwiedzał Wójt Gminy W. K.. W tym czasie trwały prace budowlane w pałacu. W niektórych z pomieszczeń były już wykonane drobne prace typu oczyszczenie okiennic i fragmenty wskazujące na badanie stiuków. W spichlerzu były rozpoczęte prace adaptacyjne, budowlane. Wszystko było w stanie surowym. Wszystkie piętra były w rodzaju antresoli. Na jednej z tych antresol były złożone elementy wyposażenia zajazdu (...), znajdował się tam stylizowany napis (...). Znajdowały się tam stole, ławy, kredens, meble cepeliowskie.

W piśmie z dnia 2 lipca 2008 r. powodowie wezwali pozwaną Gminę (...)do zapłaty kwoty 28 000 000 zł w terminie 14 dni od otrzymania wezwania.

Wójt Gminy (...)pismem z dnia 28 października 2008 r. poinformował powodów iż nie uznaje podstaw zadośćuczynienia żądaniu i odmawia zapłaty.

Decyzją z dnia 12 marca 2008 r. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji stwierdził nieważność decyzji Wojewody (...) z dnia 14 sierpnia 1993 r. nr (...), w części dotyczącej przekazania na rzecz Gminy (...)prawa własności nieruchomości położonej w P. oznaczonej jako działka nr (...) o pow. 5,56 ha.

W uzasadnieniu tej decyzji wskazano, że Gmina zamierzała prowadzić działalność kulturalną w budynkach zlikwidowanego folwarku, jednakże po nabyciu własności gruntu wraz z zabudową okazało się, że remont zdewastowanych obiektów wykracza poza możliwości finansowe Gminy (...). Wówczas Gmina podjęła decyzję o zbyciu tej nieruchomości. Wskazano również, że Gmina nie była uprawniona do sprzedaży gruntów. Działania gminy polegające na sprzedaży gruntów, budynków i lokali zdają się świadczyć. iż mienie to nie było związane z realizacją zadań Gminy. Dlatego decyzja Wojewody (...) z dnia 14 sierpnia 1993 r. w części dotyczącej przekazania Gminie (...) własności stanowiącej działkę nr (...) została wydana z rażącym naruszeniem prawa co uzasadniało stwierdzenie nieważności tej decyzji w odpowiedniej części.

Po przeprowadzeniu postępowania z wniosku Gminy (...)o ponowne rozpatrzenie sprawy zakończonej decyzją Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 12 marca 2008 r. decyzja ta została utrzymana w mocy decyzją z dnia 30 września 2009 r.

Gmina (...)na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 30 września 2009 r. złożyła skargę do (...) Sądu Administracyjnego w W.. Wyrokiem z dnia 29 kwietnia 2010 r. skarga została oddalona.

W dniu 4 sierpnia 2010 r. Gmina (...)przelała na konto powoda kwotę 200 000 zł tytułem zwrotu ceny zakupu nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) położonej w P., gmina (...).

Wartość rynkowa prawa własności działki ew. nr(...) o pow. 5,56 ha, zabudowanej zespołem zabudowań o charakterze dworsko – pałacowym, położonym w P. gmina (...), powiat (...) województwo (...) według stanu na dzień 28 listopada 2006 r. i w poziomie cen na miesiąc maj 2014 r. wyniosła 7 315 774 zł. Przedmiotowa nieruchomość położona jest w odległości ok. 11 km na zachód od ścisłego centrum K.. Otoczenie nieruchomości stanowią tereny niezabudowane oraz zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna. W skład zespołu pałacowo parkowego wchodzi pałac oraz dwa zespoły folwarczne. Teren na którym położona jest przedmiotowa nieruchomość ma charakter zniwelowanej skarpy opadającej w kierunku wschodnim. Budynek pałacu został zaprojektowany w drugiej połowie XIX w. przez (...) architekta F. P.. W latach 1857 - 1867 trwała realizacja pałacu. Wtedy istniały już zespoły folwarczne. Zabudowania folwarczne powstały najprawdopodobniej na początku XVIII w. W tym samym czasie jako zaplecze gospodarcze został wniesiony budynek oranżerii. Budynek ten nie zachował się. Budynek pałacu reprezentuje typ neogotyckiej siedziby wiejskiej. Od 1957 r. pałac wraz z otaczającym go terenem został przejęty przez Szpital(...) w K..

Stan budynków stajni poza normalną eksploatacją nie uległ zmianie. Są to dwa wolnostojące budynki na planie prostokąta kryte dachem dwuspadowym o konstrukcji murowanej, więźba dachowa drewniana. Budynki przykryte są dachówką. Na posadzkach wylewka betonowa. W jednych z budynków stajni znajdują się boksy dla zwierząt oraz pomieszczenia pomocnicze dla obsługi.

Budynek spichlerza składa się z części wschodniej oraz południowej połączonych przewiązką. W części południowej na parterze znajdują się pomieszczenia magazynowe, gospodarcze, parter jest niewykończony. Na piętrze znajdują się dwa mieszkania. Ogrzewanie mieszkań indywidualne z piecy grzewczych na paliwo stałe. Wykończenia podłóg stanowią panele oraz terakota. Okładziny wewnętrzne ścian stanowi tynk z powłoką malarską. W każdym lokalu znajduje się łazienka. Wyposażone są w podstawowy sprzęt sanitarny oraz wykończone są ceramiką. Lokale wyposażone w instalację wodno kanalizacyjną oraz elektryczną. W części wschodniej budynku oraz przewiązce znajduje się sala restauracyjna wraz z antresolą oraz węzłem sanitarnym. Posadzkę sali stanowi wylewka betonowa pomalowana. W pomieszczeniu wykonana jest antresola. Konstrukcja nośna antresoli stalowa, posadzka antresoli drewniana. Strop nad antresolą drewniany na belkach stalowych. Piętro w części wschodniej, gdzie miały się znajdować pokoje hotelowe niewykończone. Pomieszczenia sanitarne wykończone są płytkami ceramicznymi oraz wyposażone w podstawowy sprzęt sanitarny.

Budynek pałacu przykryty jest dachem wielospadowym składa się z kondygnacji piwnic ( podpiwniczenia na ok. 75%), parteru, pierwszego piętra oraz poddasza. Konstrukcja budynku murowana z cegły oraz kamienia, stropy drewniane. Schody między kondygnacyjne drewniane, więźba dachowa drewniana. Parter budynku został wyremontowany przed 28 listopada 2006 r. Wykonane zostały drewniane okiennice oraz okna i drzwi wewnętrzne. Wykonane zostały stiuki ozdobne na ścianach i suficie. Posadzkę stanowi albo okładzina marmurowa, albo płyta pilśniowa. Okładziny stanowi tynk z powłoką malarską. Na parterze jest ogrzewanie podłogowe oraz zamontowana jest klimatyzacja. W sali kominkowej znajduje się murowany kominek oraz strop z odsłoniętymi, wyremontowanymi belkami drewnianymi.

Pozostałe kondygnacje są zruderyzowane, zdewastowane. W kilku pomieszczeniach zerwany jest strop co uniemożliwia wejście do pomieszczenia.

Budynek wozowni składa się z kondygnacji parteru. Na parterze dobudowanej części znajdują się pomieszczenia gospodarcze, a na piętrze lokal mieszkalny. Na parterze wozowni znajdują się pomieszczenia magazynowo - składowe. Budynki przykryty są dachem dwuspadowym pokrytym dachówką. Wykończenia posadzek na parterze stanowi wylewka betonowa, okładziny ścian stanowi tynk z powłoką malarską. Lokal wyposażony jest w instalację energii elektrycznej, wodociągowej oraz kanalizacyjną, brak ogrzewania centralnego.

Do analizy cen nieruchomości gruntowych zabudowanych budynkami zabytkowymi dwory i pałace biegła przyjęła nieruchomości z całego kraju. Zróżnicowane ceny zawieranych transakcji spowodowane były różnicami w położeniu nieruchomości, stanie technicznym zabudowań, wielkości oraz sposobu zagospodarowania działki, a także walorami architektonicznymi zabudowań oraz ilością budynków na nieruchomości. Cechy nieruchomości mające największy wpływ na ich cenę transakcyjną oraz ich wagi ustalono na podstawie rynku nieruchomości. Do cech tych biegła zaliczyła położenie, stan techniczny, standard wykończenia, powierzchnię działki, powierzchnie budynków oraz walory architektoniczne. Biegła przyjęła uwzględniając cel i zakres wyceny, przepisy prawa, przeznaczenie nieruchomości i jej stan prawny oraz informację o nieruchomościach podobnych, że właściwą procedurą do określenia wartości rynkowej nieruchomości jest podejście porównawcze, metoda korygowania ceny średniej.

Biegła E. H. stwierdziła, że przedmiotem najmu może być każdy budynek, nawet taki, który znajduje się w stanie katastrofy budowlanej, jednak pod warunkiem przeprowadzenia remontu przez jedną ze stron umowy.

To jakie prace musiałyby być wykonane w budynku spichlerza uzależnione było od sposobu jego użytkowania, standardu hotelu, restauracji oraz ich wielkości.

Przy niskim standardzie hotelu i restauracji miesięczna kwota czynszu w wysokości 10 000 USD była nieuzasadniona, natomiast przy wysokim standardzie, to kwota ta byłaby uzasadniona.

Poczyniwszy powyższe ustalenia, w rozważaniach prawnych Sąd Okręgowy stwierdził, iż roszczenia powodów okazały się częściowo uzasadnione.

Powodowie R. Z. i H. Z. domagali się od pozwanej Gminy (...)zapłaty kwoty 136 269, 86 zł z odsetkami od dnia 4 sierpnia 2010 r. i kwoty 19 000 000 zł z odsetkami od dnia wyrokowania, które to kwoty stanowiły zwaloryzowane świadczenie nienależne z tytułu zawartej z pozwaną umowy sprzedaży w dniu 21 grudnia 1995 r., po odjęciu wpłaconej przez pozwaną na rzecz powodów kwoty 200 000 zł oraz kwoty 3 976 100 zł z odsetkami od poszczególnych miesięcy za lata 2001 – 2011 stanowiącą odszkodowanie z tytułu utraconych korzyści.

Według stanowiska Sądu Okręgowego, wobec stwierdzenia nieważności umowy zawartej między stronami w dniu 21 grudnia 1995 r. strony były zobowiązane do zwrotu tego co nawzajem sobie świadczyły ( art. 496 k.c. w zw. z art. 497 k.c.). Tu Sąd Okręgowy powołał się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2011 r. IV CSK 68/11.

W niniejszej sprawie wyrok stwierdzający nieważność umowy sprzedaży z dnia 21 grudnia 1995 r. uprawomocnił się w dniu wydania orzeczenia przez Sąd Najwyższy, tj. w dniu 6 maja 2004 r. Według oceny Sądu I instancji, od tej daty strony były obowiązane do zwrotu wzajemnych świadczeń. Jednakże powodowie nadal pozostawali w posiadaniu przedmiotowej nieruchomości, pomimo, że utracili tytuł prawny do jej posiadania. Podjęli bowiem działania zmierzające do uzyskania tego tytułu. Wcześniej jednak zgłosili w stosunku do Gminy (...)swoje roszczenia w związku ze stwierdzeniem nieważności umowy sprzedaży z dnia 21 grudnia 1995 r. Ponieważ nie doszło do zawarcia między stronami umowy sprzedaży przedmiotowej nieruchomości w drodze przetargu, to ostatecznie powodowie chcąc posiadać w dalszym ciągu nieruchomość zawarli z pozwaną umowę dzierżawy.

Dalej Sąd meriti rozważając w jakich okolicznościach może nastąpić zwrot rzeczy powołał się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 22 lipca 2005 r., III CZP 47/05 (zwrot rzeczy w rozumieniu art. 229 § 1 k.c. może nastąpić także w sposób przewidziany w art. 349 k.c.). W związku z tym należało przyjąć, że do zwrotu nieruchomości przez powodów na rzecz pozwanej doszło poprzez zawarcie między stronami umowy dzierżawy w dniu 26 października 2006 r., a najpóźniej w dniu 28 listopada 2006 r., w którym to dniu został sporządzony protokół zdawczo – odbiorczy zespołu pałacowego w P.. Tym samym w tym dniu pozwana Gmina była zobowiązana do zwrotu ceny sprzedaży.

Powodowie zgłaszając swoje roszczenia w stosunku do Gminy (...)domagali się kwoty stanowiącej równowartość przedmiotowej nieruchomości. Sąd I instancji dokonując teoretyczno-prawnych rozważań w kwestii ekwiwalentności świadczeń w chwili zwrotu rzeczy w następstwie nieważności umowy wzajemnej, powołał się na stanowisko Sądu Najwyższego zajęte w wyroku z dnia 30 września 2009 r. ( V CSK 33/09) oraz w wyroku dnia 25 lipca 2001 r. ( I CKN 25/99) w konsekwencji przyjmując, iż górną granicę waloryzacji ceny uiszczonej w pieniądzu stanowi wartość tej nieruchomości w dacie rozstrzygania sprawy.

Co do zarzutu pozwanej, że ugoda z dnia 7 stycznia 2005 r. pozostaje bezskuteczna, a to wobec braku kontrasygnaty skarbnika Gminy, to w pierwszej kolejności należało ustalić, jak uzasadniał Sąd Okręgowy, jaka była treść ugody, pod jakimi warunkami ugoda ta została zawarta i jakie skutki miała ona wywrzeć, jaki był zgody zamiar stron. W tym miejscu Sąd Okręgowy przeprowadził szczegółową analizę tejże ugody i okoliczności przedmiotowej sprawy, dochodząc do wniosku, że brak było podstaw do przyjęcia, że doszło do uznania przez pozwaną Gminę (...)roszczenia powodów w wysokości 14 241 000 zł, w tym kwoty 3 976 100 zł tytułem odszkodowania za utracone korzyści. Należało przyjąć, że ugoda jest nieważna w realiach rozpoznawanej sprawy, a wobec tego nie doszło do żadnego uznania roszczenia powodów przez pozwaną, zachodziła konieczność ustalenia wartości nieruchomości objętej umową sprzedaży z dnia 21 grudnia 1995 r. według stanu z chwili wydania nieruchomości, tj. z chwili sporządzenia protokołu zdawczo – odbiorczego z dnia 28 listopada 2006 r., do którego doszło w skutek zawarcia umowy dzierżawy, oraz według cen na chwilę sporządzenia opinii.

Zdaniem Sądu I instancji, nie budziło wątpliwości, że od grudnia 1995 do listopada 2006 r. doszło do znacznej zmiany siły nabywczej pieniądza. W szczególności w latach 2003 – 2007 ceny nieruchomości znacznie poszły w górę. Cena zapłacona w wykonaniu nieważnej umowy nabycia nieruchomości jest świadczeniem nienależnym ( art. 410 § 2 kc ) i wraz z wydaniem nieruchomości powinien nastąpić jej zwrot. Świadczenia stron mają być ekwiwalentne w chwili dokonania zwrotu. Cena kupna powinna odpowiadać aktualnej wartości podlegającej zwrotowi rzeczy. Przy zwrocie świadczeń wzajemnych, w razie nieważnej umowy sprzedaży nieruchomości górną granicę waloryzacji ceny uiszczonej w pieniądzu stanowi wartość tej nieruchomości w dacie rozstrzygania sprawy. Kwota zwracana tytułem ceny kupna musi odpowiadać aktualnej wartości zwracanej nieruchomości. Można mówić wtedy o ekwiwalentności podlegających zwrotowi świadczeń i o tym, że doszło do rozważenia interesów obu stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego.

Skoro pozwana zapłaciła powodom kwotę 200 000 zł tytułem zwrotu ceny, to od zwaloryzowanej kwoty wynoszącej 7 315 774 zł, zdaniem Sądu I instancji należało odliczyć kwotę 200 000 zł i od kwoty 7 115 774 zł zasądzić odsetki od dnia wydania wyroku.

Jak wskazał Sąd Okręgowy, nie zasługiwał na uwzględnienie zarzut pozwanej, że powodowie nabyli przedmiotową nieruchomość na potrzeby prowadzenia przez powodów działalności gospodarczej, ponieważ powodowie nie prowadzili żadnego przedsiębiorstwa, a więc nie ma tutaj zastosowania przepis art. 358² § 4 k.c.

Sąd I instancji podniósł także, iż nie zasługiwało na uwzględnienie roszczenie powodów o odszkodowanie i zostało ono w całości oddalone. Okoliczności sprawy zdaniem Sądu meriti przemawiają za tym, że umowa najmu z dnia 30 grudnia 2000 r. była umową fikcyjną, gdyż (...), z którym umowa została zawarta jako najemcą, nie był w stanie prowadzić tam działalności już w styczniu 2001 r. przy jednoczesnym uiszczaniu czynszu w wysokości odpowiadającej wartości 10 000 USD. Powodowie wiedząc, że zostało wytoczone przeciwko nim powództwo o stwierdzenie nieważności umowy zawarli umowę najmu bez odpowiedniego przygotowania spichlerza do prowadzenia w nim działalności. Powodowie nie udowodnili, jak skonkludował Sąd Okręgowy, że rzeczywiście byli w stanie osiągnąć korzyści z przedmiotowej nieruchomości, gdyż nie była ona przygotowana do prowadzenia działalności.

Odnośnie roszczenia o odszkodowanie i podniesionego przez pozwaną zarzutu przedawnienia Sąd Okręgowy uznał, że rozpoczęcie biegu przedawnienia roszczenia o odszkodowanie należałoby liczyć od dnia uprawomocnienia się wyroku o stwierdzenie nieważności umowy sprzedaży z dnia 21 grudnia 1995 r., czyli od dnia 6 maja 2004 r. Jak argumentował Sąd Okręgowy, przyjmując, że roszczenie powodów o odszkodowanie w ogóle istniało, to należało stwierdzić, iż doszło do jego przedawnienia z dniem 7 maja 2007 r. Pozew w niniejszej sprawie został złożony w dniu 23 grudnia 2010 r.

Ostatecznie Sąd I instancji dokonał waloryzacji świadczenia pozwanej - zwrotu ceny sprzedaży i zasądził kwotę 7 115 774 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wydania wyroku, tj. 17 grudnia 2014 r. i w pozostałym zakresie powództwo oddalił.

Powodowie wygrali proces w 31 %, a w 69 % przegrali i w tym stosunku zostały rozdzielone koszty postępowania na podstawie art. 100 k.p.c.

Sąd nie obciążył powodów kosztami zastępstwa procesowego na rzecz interwenienta ubocznego Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa powołując się na zapis art. 107 k.p.c., zgodnie z którym sąd może przyznać interwenientowi koszty interwencji od przeciwnika obowiązanego do zwrotu kosztów, mając na uwadze nieznaczny nakład pracy radcy oraz tylko częściową wygraną pozwanego, do którego interwenient uboczny przystąpił.

Apelacje od wyroku Sądu Okręgowego złożyły obie strony postępowania oraz interwenient uboczny.

Powodowie zaskarżyli powyższy wyrok w części , a mianowicie w pkt. II, III, IV i V i zarzucili:

1) błędne ustalenie, że oświadczenie pozwanej Gminy (...)zawarte w ugodzie z dnia 7 stycznia 2005 roku nie stanowi uznania długu;

2) naruszenie art. 227, 232 i 233 § 1 k.p.c. wskutek braku wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego oraz wskutek uniemożliwieniu na rozprawie w dniu 10 lutego 2012 roku zadawania pytań pełnomocnikowi powoda, co doprowadziło do błędnego ustalenia, że umowa najmu z dnia 30 grudnia 2010 roku zawarta przez powodów z (...)sp. z 0.0. jest umową fikcyjną, co w konsekwencji doprowadziło Sąd I instancji do błędnego ustalenia, że powodowie nie ponieśli szkody z tytułu utraconych korzyści;

3) naruszenie art. 117 § 1, 120 § 1, 123 § 1 k.c. wskutek błędnego przyjęcia, że roszczenie powodów o zapłatę utraconych korzyści uległo przedawnieniu, przy jednoczesnym nieuwzględnieniu okoliczności, że bieg terminu przedawnienia roszczenia powodów uległ przerwaniu.

Wskazując na powyższe wnieśli o :

1) zmianę w/w wyroku w zaskarżonym zakresie poprzez zasądzenie na rzecz powodów solidarnie od strony pozwanej dodatkowo kwoty 3.976.100,00 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie tytułem odszkodowania (utraconych korzyści) oraz w konsekwencji zmianę rozstrzygnięcia o kosztach procesu;

2) zasądzenie na rzecz powodów solidarnie od strony pozwanej kosztów postępowania apelacyjnego;

Pozwana zaskrzyła wyrok w części , w zakresie orzeczenia zawartego w pkt. I III, VII i zarzuciła:

1) niewyjaśnienie wszystkich okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, sprowadzające się do poniechania ustalenia podstawowej przesłanki waloryzacji, a to wystąpienia istotnej zmiany siły nabywczej po powstaniu zobowiązania, w oparciu o fakty relewantne do nin. sprawy, a także niewyjaśnienie interesów stron,

2) sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego w odniesieniu do stanu przedm. nieruchomości, nakładów na nieruchomość poczynionych przez powodów,

3) brak ustalenia istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy faktu ceny ofertowej przedmiotowej nieruchomości, podanej przez pozwaną w 1994 roku w ogłoszonych publicznie dokumentach urzędowych oraz ustalenia stosunku tej wyszacowanej przez biegłych do ceny zapłaconej przez powodów 21.12.1995 roku,

4) pominięcie wniosków dowodowych pozwanej na okoliczność wykazania rzeczywistego stanu nieruchomości oraz wniosków dowodowych na okoliczność wykazania stosunków stron o istotnym znaczeniu dla orzeczonej wysokości waloryzacji, w tym ustępstw poczynionych przez pozwaną na rzecz powodów,

5) oddalenie wniosku pozwanej o dopuszczenie dowodu z innego biegłego, które wpłynęło na wynik sprawy,

6) dowolna ocena dowodu z opinii biegłej sądowej z pominięciem zgodności z zasadami logiki i wiedzy powszechnej, rodzaju i poziomu kompetencji biegłego, podstaw teoretycznych opinii, sposobu motywowania oraz przyjęciu za rzetelną i fachową opinii, której założenia są nieweryfikowalne, zaś wywody oczywiście nieprzekonywujące,

7) oddalenie en bloc wniosków dowodowych pozwanej, wskazujące na brak rozpoznania zgłoszonych wniosków dowodowych,

8) naruszenie przepisu art. 328 §2 k.p.c. w związku z art. 358¹ §3 k.c., poprzez niewyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisu prawa, podczas gdy z ustaleń faktycznych przytoczonych w uzasadnieniu wynika, iż nie ma możliwości dokonania subsumpcji hipotezy art. 358¹ §3 k.c.,

9) pominięcie rozważenia interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego i błędne przyjęcie, iż zasądzona na rzecz powodów od pozwanej kwota czyni zadość wyż. wym. wymogowi z przepisu art. 358¹ §3 k.c.,

10) błędne utożsamienie normatywnego pojęcia interesu stron z zasadą ekwiwalentności świadczeń.

11) naruszenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię art. 496 k.c. stosowanego odpowiednio przez odesłanie z art. 497 k.c., w związku z art. 358¹ §3 k.c., poprzez błędne rozumienie przesłanki w postaci wystąpienia istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania oraz przyjęcie, że wysokość zwaloryzowanego świadczenia pieniężnego jest równowarta wyszacowanej wartości nieruchomości, co według Sądu I instancji odpowiada interesom stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego,

12) pozostałe uchybienia procesowe wskazane i umotywowane w uzasadnieniu.

Powołując się na podniesione zarzuty, pozwana wniosła o:

1) zmianę orzeczenia zaskarżonego w punkcie I wyroku i oddalenie powództwa,

2) odpowiednią zmianę orzeczeń utrwalonych w pkt III i VII,

3) zasądzenie od powodów na rzecz pozwanej kosztów postępowania w I instancji oraz kosztów postępowania apelacyjnego w wysokości 4,8 stawki minimalnej według norm przepisanych

- a na wypadek nieuwzględnienia wniosku o wydanie wyroku reformatoryjnego wniosła o :

4) uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji.

Ponadto z ostrożności procesowej, na wypadek oddalenia apelacji pozwanej od orzeczenia utrwalonego w pkt I wyroku z 17.12.2014 roku, pozwana wniosła o rozłożenie na 3 równe raty z płatne w terminach , 1 rata w terminie miesiąca od uprawomocnienia się wyroku z odsetkami ustawowymi liczonymi od kwoty raty od dnia wymagalności tej raty, 2 rata w terminie roku od uprawomocnienia się wyroku z odsetkami ustawowymi liczonymi od kwoty raty od dni a wymagalności tej raty ; 3 rata w terminie dwóch lat od uprawomocnienia się wyroku z odsetkami ustawowymi liczonymi od kwoty raty od dnia wymagalności tej raty.

W piśmie z dnia 20 listopada 2015 r. strona pozwana dodatkowo zarzuciła:

1) brak rozpoznania istoty sprawy poprzez:

a) całkowite pomięcie i brak rozważenia części zarzutów Pozwanej rzutujących na za

zasadność roszczenia Powodów o zapłatę zwaloryzowanej ceny sprzedaży z nieważnej umowy sprzedaży z dnia 21 grudnia 1995 r. w tym w szczególności zarzutu braku możliwości waloryzacji świadczenia wobec wygaśnięcia zobowiązania oraz zarzutu przedawnienia tego roszczenia , a także

b) zaniechanie zbadania materialnej podstawy żądania w postaci przesłanek zastosowania art. 3581 § 3 k.c., tj. wystąpienia, kierunku oraz wartości istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza, a także interesów stron i zasad współżycia społecznego, które winny zostać uwzględnione przy orzekaniu;

2) naruszenie art. 118 k.c. poprzez jego niezastosowanie, a w konsekwencji pominięcie faktu, że roszczenie Powodów o zapłatę zwaloryzowanej wartości świadczenia w postaci cęny. sprzedaży uległo przedawnieniu w dniu 22 grudnia 1998 r., tj. w trzy lata po spełnieniu nienależnego świadczenia, a najpóźniej w dniu 7 maja 2007 r., tj. w trzy lata po prawomocnym stwierdzeniu nieważności Umowy, co - wobec podniesienia przez Gminę zarzutu przedawnienia - winno doprowadzić do oddalenia powództwa także i w tym zakresie;

3) naruszenie art. 385¹ § 3 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na nieprawidłowym przeprowadzeniu procesu waloryzacji (w istocie w ogóle braku przeprowadzenia takiej operacji), a także pominięciu rozważenia interesów Stron oraz zasad współżycia społecznego;

4) naruszenie art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie podczas, gdy żądanie w okolicznościach niniejszej sprawy zapłaty ceny w wysokości zwaloryzowanej do kwoty odpowiadającej wartości nieruchomości położonej w P. stanowiącej zespół dworsko-parkowy oraz grunty rolne, a obejmującej działkę o nr ewidencyjnym(...) o powierzchni 5 ha 56 a z 2006 r., tj. z okresu, kiedy ceny na rynku nieruchomości osiągnęły zupełnie niespotykany, wręcz spekulacyjny poziom, jest oczywiście sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa wynikającego z art. 385¹ § 3 k.c. oraz zasadami współżycia społecznego (w szczególności z zasadą uczciwości), a tym samym nie może być uznane za wykonywanie prawa i jako takie nie korzysta z ochrony;

a w konsekwencji:

1) wniosła w pierwszej kolejności o uchylenie Wyroku SO w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania z uwagi na brak rozpoznania istoty sprawy (art. 386 § 4 k.p.c.), a dopiero ewentualnie, o wydanie orzeczenia reformatoryjnego zgodnie z wnioskami wskazanymi w apelacji Pozwanej;

2) na wypadek, gdyby Sąd Apelacyjny uznał, że nie ma podstaw do uchylenia Wyroku SO i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania z uwagi na brak rozpoznania istoty sprawy – wniosła o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodów tj; dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu analiz ekonomiczno-finansowych, ewentualnie z zakresu ekonomii ze specjalizacją obrotu pieniężnego na okoliczność ustalenia zmiany siły nabywczej pieniądza w okresie pomiędzy 21 grudnia 1995 r., a datą wyrokowania (w rzeczywistości datą sporządzenia opinii) w oparciu o wybrane i wskazane przez Sąd mierniki;

ewentualnie, na wypadek przyjęcia przez Sąd Apelacyjny alternatywnej metody przeprowadzenia waloryzacji: dowodu z opinii biegłego z zakresu wyceny nieruchomości na okoliczność ustalenia wartości Nieruchomości z dacie jej sprzedaży, tj. 21 grudnia 1995 r.

Interwenient uboczny Skarb Państwa –Wojewoda (...) zaskarżył powyższy wyrok w części w punktach I, III,V i VI i zarzucił:

1) naruszenie przepisu prawa materialnego, tj. art. 496 w związku z art. 497 i w związku z art. 358^{(

1)} § 3 kodeksu cywilnego, poprzez jego bezpodstawne zastosowanie i uznanie, że wskutek stwierdzenia nieważności umowy sprzedaży z dnia 21 grudnia 1995 r. pozwana Gmina (...) jest zobowiązana do zwrotu na rzecz powodów świadczenia wzajemnego w postaci wartości nieruchomości położonej w P., oznaczonej jako działka nr (...), według daty rozstrzygania sprawy, w sytuacji, kiedy Gmina (...)nie występuje w obrocie prawnym jako właściciel ww. nieruchomości, a wyeliminowanie jej tytułu prawnego nastąpiło ze skutkiem ex tunc.

2) naruszenie przepisów postępowania tj:

a) art. 233 § 1 kodeksu postępowania cywilnego poprzez dokonanie błędnej oceny materiału dowodowego i pominięcie, jakie znaczenie dla roszczenia powodów ma fakt stwierdzenia nieważności decyzji Wojewody (...) z dnia 14 sierpnia 1993 r., nr (...), a więc wyeliminowanie ze skutkiem ex tunc tytułu prawnego Gminy (...)do działki nr (...);

b) art. 107 kodeksu postępowania cywilnego poprzez jego niezastosowanie i odstąpienie od obciążenia powodów kosztami zastępstwa procesowego interwenienta ubocznego Skarbu Państwa.

Mając na względzie wskazane wyżej zarzuty w imieniu interwenienta ubocznego Skarbu Państwa - Wojewody (...) wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w części zaskarżonej apelacją, tj. oddalenie powództwa co do kwoty 7 115 774 -zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 17 grudnia 2014 r. do dnia zapłaty, zasądzenie od powodów solidarnie całości kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, na rzecz pozwanej oraz o zasądzenie od powodów solidarnie na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przewidzianych.

Jednocześnie wniósł o zasądzenie od powodów solidarnie na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym wg. norm prawem przewidzianych.

Wyrokiem z dnia 6 czerwca 2017 r. Sąd Apelacyjny w K., sygn. akt (...):

- w pkt 1 zmienił zaskarżony wyrok poprzez zasądzenie od strony pozwanej Gminy (...)na rzecz powodów R. Z. i H. Z. do niepodzielnej ręki kwotę 2 962 709 zł z ustawowymi odsetkami od 17 grudnia 2014 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i od 1 stycznia 2016 r. z ustawowymi odsetkami za opóźnienie do dnia zapłaty; w pozostałym zakresie oddalił powództwo; a dalej rozliczył koszty postępowania przed Sądem I instancji;

- w pkt 2 oddalił apelację strony pozwanej oraz interwenienta ubocznego w pozostałej części;

- w pkt 3 oddalił apelację powodów;

- w pkt 4 zasądził od powodów solidarnie na rzecz strony pozwanej kwotę 25 536 zł tytułem kosztów postępowania apelacyjnego;

- w pkt 5 nie obciążył powodów R. Z. i H. Z. kosztami zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa –Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej;

- w pkt 6 nakazał pobrać od powodów solidarnie na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Apelacyjnego w K.kwotę 14 902,28 zł tytułem wydatków;

- w pkt 7 nakazał pobrać od pozwanej Gminy (...)na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Apelacyjnego w K.kwotę 17 902,28 zł tytułem wydatków.

W uzasadnieniu wyroku Sąd Apelacyjny na wstępie zrelacjonował przebieg postępowania przed Sądem I instancji. Dalej Sąd Apelacyjny dokonał następujących ustaleń faktycznych:

Wartość rynkowa nieruchomości gruntowej zabudowanej – stanowiącej zespół pałacowo-parkowy w P. składającej się z dz. Nr (...) o pow. 5,56 ha obj. KW (...)/w dacie 21 grudnia 1995r wynosiła 414.000 zł.

Wartość rynkowa prawa własności do działki ewidencyjnej nr (...) o pow. 5,56 ha zabudowanej zespołem zabudowań o charakterze dworsko-pałacowym położonym w P. , gmina (...), powiat (...) , według stanu na dzień 28.11.2006 i w poziomie cen na miesiąc styczeń 2017r wynosi 6.546.697 zł.

W ocenie Sądu Apelacyjnego apelacja strony pozwanej i interwenienta ubocznego okazały się zasadne w części, zaś apelacja powodów nie znajduje uzasadnienia w żadnej części.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do apelacji strony pozwanej i interwenienta ubocznego, Sąd Apelacyjny wskazał, że Sąd I instancji poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne, z poszanowaniem reguł wyrażonych a art. 213 § 1 k.p.c., jednakże należało te ustalenia uzupełnić o istotne fakty powyżej przywołane. W pozostałym zakresie Sąd Apelacyjny ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego uznał za własne. Zdaniem Sądu Apelacyjnego rzeczywistym celem apelującej jest podważenie wniosków do jakich doszedł Sąd Okręgowy w kwestii przyjęcia istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza i miernika waloryzacji.

Sąd Apelacyjny podał, że najdalej idącym zarzutem powodów jest zarzut braku rozpoznania sprawy co do jej istoty. Sąd Apelacyjny przytoczył szczegółowe rozważania nt. nierozpoznania istoty sprawy prezentowane w nauce prawa i orzecznictwie Sądu Najwyższego, dochodząc do konkluzji, iż w realiach sprawy niniejszej nie miało to miejsca.

Dalej Sąd Apelacyjny wskazał, że wadliwym pozostaje zarzut wygaśnięcia zobowiązania. Sam fakt, iż strona pozwana zwróciła powodom świadczenie w wysokości nominalnej (tj. kwotę 200.000 zł) nie oznacza per se wygaśnięcia zobowiązania. Zapłata przez dłużnika kwoty nominalnej stanowi jedynie spełnienie świadczenia, co automatycznie nie oznacza wykonania zaciągniętego zobowiązania, gdyż do tego niezbędne jest zaspokojenie wierzyciela w myśl art. 354 § 1 k.c. Spełnienie świadczenia w sposób formalny nie zawsze zaspakaja uzasadniony interes wierzyciela. W szczególności może się tak dziać w wypadku istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania. W realiach sprawy niniejszej z korespondencji stron ewidentnie wynika, iż powodowie od 2004 r. domagali się zapłaty od pozwanej Gminy na ich rzecz kwoty odpowiadającej rzeczywistej wartości nieruchomości.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia prawa materialnego, a to art. 118 k.c. Sąd Apelacyjny wskazał na bezzasadność zarzutu przedawnienia roszczenia o zwrot zwaloryzowanego świadczenia dochodzonego przez powodów. Za błędne uznał także stanowisko pozwanej Gminy (...) jakoby roszczenie powodów związane było z prowadzeniem przez powodów działalności gospodarczej, a zatem uległo przedawnieniu po upływie 3-ch lat.

Według Sądu Apelacyjnego wywodom skarżącej Gminy (...), iż doszło do naruszenia art. 358^{(
1 )}§ 3 k.c. co doprowadziło do wadliwego rozstrzygnięcia, należało przyznać rację.

Na podstawie umowy z dnia 21 grudnia 1995 r. powodowie świadczyli pozwanej kwotę 200.000 zł jako cenę za nieruchomość. Skoro umowa okazała się nieważna, to powodowie mieli obowiązek zwrócić stronie pozwanej przejęte od niej świadczenie (tj. nieruchomość), a pozwana miała obowiązek zwrócić powodom to, co świadczyli w pieniądzu jako cenę. Przedmiotem waloryzacji nie jest zwracana nieruchomość, ale świadczenie pieniężne czyli cena. Nie można było w realiach sprawy niniejszej w sposób automatyczny przyjąć, że wartość zwaloryzowanej ceny powinna odpowiadać górnej granicy aktualnej wartości spornej nieruchomości. Umknęło Sądowi I instancji, że zwaloryzowane świadczenie ma odpowiadać aktualnej sile nabywczej ceny sprzedaży, a nie wprost wartości nieruchomości.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego w pierwszej kolejności należało ustalić wartość spornej nieruchomości w chwili zawierania umowy i porównać tę wartość z zapłaconą ceną, co doprowadziło do ustalenia proporcji, jaką stanowiła zapłacona cena do realnej wartości przedmiotu sprzedaży. Następnie należało ustalić aktualną na chwilę wyrokowania wartość spornej nieruchomości i zastosować tę samą proporcję dla określenia zwaloryzowanej wartości ceny sprzedaży.

Ponieważ zastosowanie powyższego mechanizmu waloryzacji wymagało wiadomości specjalnych , Sąd Apelacyjny z urzędu przeprowadził dowód z opinii biegłych i ustalił, że wartość rynkowa spornej nieruchomości w dacie jej sprzedaży wynosiła 414.000 zł. Powodowie zakupili tę nieruchomość za kwotę 200.000 zł, co oznacza, że cena sprzedaży odpowiadała 48,31 % ówczesnej wartości nieruchomości.

Aktualna wartość przedmiotowej nieruchomości wynosi 6.546.697 zł; 48,31% z tej kwoty wynosi 3.162.709 zł. I ta kwota stanowi zwaloryzowane świadczenie powodów, podlegające zwrotowi na ich rzecz w związku z oceną, że umowa na poczet której je spełnili była nieważna.

Skoro pozwana zwróciła powodom kwotę 200.000 zł, to od w/w kwoty należało odjąć 200.000 zł, a otrzymaną sumę 2.962.709 zł zasądzić z ustawowymi odsetkami od daty wyrokowania; od bowiem tej daty strona pozwana pozostaje w zwłoce ze spełnieniem swojego świadczenia pieniężnego na rzecz powodów (rozstrzygnięcie o roszczeniu dochodzonym na podstawie art. 358¹§ 3 k.c. ma charakter prawo kształtujący).

W ocenie Sądu Apelacyjnego stanowisko strony pozwanej, iż nie zbadano czy w stanie faktycznym sprawy nastąpiła istotna zmiana siły nabywczej pieniądza – nie może się ostać w świetle wyroku SN z dnia 13 maja 2011 r. (sygn. akt V CSK 359/10).

Następnie Sąd Apelacyjny odniósł się do apelacji interwenienta ubocznego Skarbu Państwa – Wojewody (...).

Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie zasługiwał na uwzględnienie. Za bezzasadne uznano także zarzuty materialnoprawne podniesione przez interwenienta ubocznego, mając na uwadze, że Sąd Okręgowy ewidentnie zajmował się kwestią waloryzacji ceny, z tym, że dokonując waloryzacji świadczenia pieniężnego zwróconego w konsekwencji ustawowego obowiązku zwrotu świadczeń wzajemnych uprzednio spełnionych na podstawie nieważnej umowy wzajemnej, odniósł ją do górnej granicy wartości spornej nieruchomości.

Dalej Sąd Apelacyjny podał, że nie ma doniosłości prawnej okoliczność, iż w chwili dokonywania zwrotu przedmiotowej nieruchomości , Gmina (...)nie była jej właścicielem, gdyż art. 496 k.c. i art. 497 k.c. mają zastosowanie w każdym przypadku zwrotu świadczeń wzajemnych w razie nieważności umowy wzajemnej.

Nieuzasadniony jest także zarzut interwenienta ubocznego, iż w niniejszej sprawie nie doszło do zwrotu nieruchomości Gminie (...), bo do zwrot rzeczy może nastąpić także w sposób przewidziany w art. 349 k.c. tj. poprzez zawarcie umowy dzierżawy nieruchomości.

Bezzasadny jest zarzut naruszenia art. 107 k.p.c., ponieważ nie kreuje obowiązku przyznania kosztów interwencji, a jedynie przewiduje taką możliwość. W niniejszej sprawie Sąd I instancji nie widział potrzeby przyznania kosztów interwencji interwenientowi ubocznemu, czemu dał wyraz w pisemnym uzasadnieniu, a Sąd odwoławczy tej oceny nie zmienia.

W dalszej części uzasadnienia Sąd Apelacyjny nawiązał do apelacji powodów. Wskazując na zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., powołując się na orzecznictwo, podał, że pozwany powinien był wykazać w apelacji , że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, czego zaniechał. Zdaniem Sądu Apelacyjnego nie sposób uznać za uzasadniony zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w okolicznościach sprawy.

Nie sposób zgodzić się ze stanowiskiem powodów, wiążących odpowiedzialność pozwanej Gminy z jej oświadczeniem zawartym w ugodzie z dnia 7 stycznia 2005 r . Sąd Apelacyjny omówił istotę uznania roszczenia, podając, iż zawarta między stronami ugoda nie wywołała skutku w postaci powstania roszczenia o zapłatę kwoty 9.561.000 zł stanowiącej równowartość przedmiotowej nieruchomości. W zawartej między stronami ugodzie obie strony postanowiły w taki a, nie w inny sposób rozwiązać problem związany z ustaleniem nieważności umowy. Uznanie niewłaściwe jest jedynie oświadczeniem wiedzy i nie prowadzi do powstania stosunku prawnego, a jedynie wywiera – z mocy ustawy – skutek w zakresie biegu przedawnienia.

Podstawą faktyczną roszczenia dochodzonego przez powodów jest również twierdzenie, iż w wyniku ustalenia nieważności umowy z dnia 21 grudnia 1995 r. ponieśli szkodę, na którą składają się utracone korzyści w kwocie 3. 976.100 zł, które osiągnęliby, w związku z zawarciem z firmą (...) umowy najmu. W związku z powyższym Sąd Apelacyjny stwierdził, iż uznanie nie ma znaczenia w sytuacji, w której powodowie nie nabyli wierzytelności z tytułu umowy najmu, wobec nieważności tej umowy, skoro była to umowa pozorna.

Sąd dodał, że dla oceny zapisu §3 ust. 2 ugody - nie bez znaczenia pozostaje, iż zgodnie z art. 46 ust. 3 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym czynność prawna, z której wynika zobowiązanie pieniężne, wymaga dla jej skuteczności kontrasygnaty skarbnika gminy, a takiej zgody nie było.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego chybiony jest zarzut naruszenia art. 227, 232 i 233 § 1 k.p.c., co doprowadziło do błędnego ustalenia, że umowa najmu z 30 grudnia 2010 r. zawarta przez powodów z (...) sp. z o.o. jest umową fikcyjną. Sąd Apelacyjny omówił charakter art. 227 k.p.c. i podał, że w realiach sprawy niniejszej nie miała miejsce taka sytuacja, aby Sąd I instancji oddalił wnioski dowodowe zgłoszone przez powodów w celu wykazania okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, jednocześnie dopuszczając dowody w celu ustalenia okoliczności nieistotnych, co miało wpływ na wynik sprawy. Dalej Sąd Apelacyjny omówił art. 232 zd. 1 k.p.c., zauważają, że jest on adresowany do stron, a nie do sądu. Tymczasem podstawa naruszenia przepisów postępowania , mogących mieć istotny wpływ na treść wyroku, odnosi się do uchybień procesowych sądu, a nie stron.

W kwestii pozorności umowy najmu z dnia 30 grudnia 2010 r. zawartej między powodami a firmą (...) sp. z o.o. motywy uzasadnienia zaskarżonego wyroku bronią się przed zarzutami apelacji mocną argumentacją. Zdaniem Sądu Apelacyjnego nie ma potrzeby by tę argumentację powielać, wystarczy odnieść się do niej z aprobatą. Niezależnie od powyższego Sąd Apelacyjny wskazał, iż brak jest normalnego związku przyczynowego między szkodą dochodzoną przez powodów z tytułu utraconych pożytków, na które składa się zysk z tytułu utraconego czynszu najmu, a stwierdzeniem nieważności umowy sprzedaży. Według Sądu Apelacyjnego zarzut naruszenia art. 117 § 1, art. 120 § 1 i art. 123 § 1 k.c. wskutek błędnego przyjęcia, iż roszczenie powodów o zapłatę utraconych korzyści uległo przedawnieniu nie ma doniosłości prawnej, wobec przyjęcia iż roszczenie odszkodowawcze powodów nie powstało, wobec pozorności umowy najmu.

Oceniając żądanie pozwu na płaszczyźnie art. 405 k.c., Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w wyroku z dnia 30 września 2009 r., sygn. akt V CSK 33/09.

Skutkiem reformatoryjnego orzeczenia Sądu Apelacyjnego było orzeczenie o kosztach procesu za I instancję na podstawie art. 100 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c.

Wobec oddalenia apelacji powodów są oni zobowiązani do zwrotu stronie pozwanej kwoty 5.400 zł tytułem wynagrodzenia pełnomocnika na podstawie § 6 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w zw. z § 13 ust. 1 pkt 2.

Apelacja strony pozwanej została zaś częściowo uwzględniona.

Stosunkowe rozdzielenie kosztów na podstawie art. 100 k.p.c. sprowadza się do zsumowania wszystkich kosztów, wyliczenia procentowego udziału w jakich każda ze stron partycypuje w tych kosztach na podstawie stosunku w jakim roszczenie zostało uwzględnione, a następnie odliczenia kosztów poniesionych przez każdą ze stron. Jeżeli jedna ze stron poniosła koszty większe niż wynika z wyniku, druga strona winna zwrócić różnicę przeciwnikowi ( tak SA w Krakowie w wyroku z 2.10.2013r I ACa 893/13).

Pozwana Gmina poniosła następujące koszty: 50.000 zł - opłata od apelacji oraz 5.400 zł tj. wynagrodzenie pełnomocnika obliczone na podstawie § 6 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w zw. z § 13 ust.1 pkt 2 czyli łącznie 55.400 zł. Pozwana Gmina wygrała w 42 % a zatem należna jest jej kwota w wysokości 23.268 zł.

Powodowie ponieśli koszty w wysokości 5.400 zł tj. wynagrodzenie pełnomocnika obliczone na podstawie § 6 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w zw. z a§ 13 ust.1 pkt 2. Powodowie wygrali w 58% a zatem należna jest im kwota 3.132 zł. Po kompensacji 23.268 – 3.132 otrzymujemy wynik 20.136 zł plus 5.400 zł = 25.536 zł.

Sąd Apelacyjny nie obciążył powodów kosztami postępowania apelacyjnego na rzecz interwenienta ubocznego Skarbu Państwa – Wojewody (...) uznając – stosownie do treści art. 107 k.p.c., iż nie zachodzi ku temu potrzeba.

W kwestii wydatków, które łącznie wyniosły 35.583 zł zastosowano art. 113 ust.1 u.k.s.c.

Na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej, powodów i interwenienta ubocznego od powyższego wyroku Sądu Apelacyjnego, wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2020 r., sygn. akt(...),

- w pkt I uchylono zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację pozwanej Gminy (...)i interwenienta ubocznego Skarbu Państwa - Wojewody (...) od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 17 grudnia 2014 r., sygn. akt I C 2138/10, w zakresie dotyczącym zasądzenia odsetek od kwoty 2 962 709 zł od dnia 17 grudnia 2014 r. do dnia zapłaty (punkt 1 ppkt I in fine, punkt 2) oraz orzeczenia o kosztach postępowania w obu instancjach (punkt 1 ppkt III, IV, V, VI, VII, punkty 4, 5, 6, 7) i w tym zakresie przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w Krakowie,

- w pkt II oddalił skargę kasacyjną powodów,

- w pkt III pozostawił wniosek pozwanej Gminy (...)o zwrot spełnionego świadczenia w kwocie 545300,80 do rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w Krakowie,

- w pkt IV pozostawił rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego Sądowi Apelacyjnemu w Krakowie.

W uzasadnieniu wyroku Sąd Najwyższy na wstępie zrelacjonował dotychczasowy przebieg postępowania przed Sądem I i II instancji. Następnie przytoczył zakres zaskarżenia wyroku Sądu II instancji, treść zarzutów i wniosków zawartych w złożonych skargach kasacyjnych przez powodów, pozwaną i interwenienta ubocznego.

Sąd Najwyższy odnośnie do skargi kasacyjnej powodów podał, że istotą skargi kasacyjnej powodów jest zarzut wadliwej waloryzacji ceny zwracanej jako świadczenie nienależne kupującym, w następstwie stwierdzenia nieważności umowy sprzedaży.

W tym kontekście powołał uchwalę Sądu Najwyższego z dnia 8 października 1992 r., IIII CZP 117/92 (OSNC1993, nr 4, poz. 57) cena, zapłacona w wykonaniu nieważnej umowy sprzedaży nieruchomości, stanowi świadczenie nienależne w rozumieniu art. 410 § 2 k.c., a uiszczona w pieniądzu podlega zwrotowi według wartości nominalnej, jeżeli jednak po powstaniu zobowiązania nastąpiła istotna zmiana siły nabywczej pieniądza, wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego może być na żądanie wierzyciela zmieniona przez sąd. Orzecznictwo jednolicie przyjmuje, że rozstrzygnięcie oparte na art. 358¹ § 3 k.c. ma charakter prawokształtujący, a o jego wydaniu decydują, zgodnie zasadą aktualności (art. 316 § 1 k.p.c.), okoliczności istotne z punktu widzenia wskazanego przepisu, istniejące w dacie zamknięcia rozprawy (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2011 r., V CSK 359/10, z dnia 16 stycznia 2015 r., III CSK 68/14). Sąd Najwyższy wskazał, że w praktyce stosowane są trzy metody waloryzacji, po czym je omówił, odwołując się do dotychczasowego dorobku orzeczniczego Sądu Najwyższego. Sąd Najwyższy w obecnym składzie podkreślił, że sądowa waloryzacja korzyści majątkowych, zwracanych jako nienależne świadczenie pieniężne będąca odmianą klauzuli rebus sic stantibus, wymaga rozłożenia skutków zmiany siły nabywczej pieniądza na obie strony. Jej celem jest wprawdzie przywrócenie początkowej wartości długu, ale przy uwzględnieniu interesów obu stron i zasad współżycia społecznego. Niezbędna jest zatem indywidualizacja mierników waloryzacji i dostosowanie ich do okoliczności danej sprawy, przy pozostawieniu oceny sędziowskiemu uznaniu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 1993 r., III CRN 46/93, OSNCP 1994, nr 4, poz. 93).

Dalej Sąd Najwyższy podał, że w ramach kontroli kasacyjnej nie jest możliwe wkraczanie w sferę swobodnego uznania sędziowskiego, co oznacza, że zarzut zaniżenia zwaloryzowanego świadczenia może być skuteczny tylko wtedy, gdy zaskarżone orzeczenie narusza w sposób oczywisty przesłanki określone w art. 358¹ § 3 k.c. (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 29 maja 1998 r., II CKN 790/97, z dnia 25 lipca 2001 r., I CKN 127/01, z dnia 27 września 2002 r., IV CKN 1318/00). Zdaniem Sądu Najwyższego w okolicznościach sprawy zarzut uchybienia temu przepisowi nie znajduje uzasadnienia. Sąd drugiej instancji trafnie odwołał się do znaczącej różnicy ceny i wartości nieruchomości, wskazującej na brak obiektywnej ekwiwalentności świadczeń stron już w dacie nieważnej umowy sprzedaży. Od jej zawarcia upłynęło dwadzieścia pięć lat, w trakcie których nastąpiła nadzwyczajna zmiana sytuacji społeczno-ekonomicznej. Rozwój gospodarczy spowodował szczególnie wysoki popyt i wzrost cen nieruchomości oraz spadek wartości pieniądza. Interes powodów nie doznał uszczerbku, gdyż przez cały wskazany okres byli posiadaczami nieruchomości i czerpali z niej korzyści z wyłączeniem właścicieli. W tej sytuacji również zasady współżycia społecznego przemawiają przeciwko przyznaniu im przysporzenia odpowiadającego pełnej obecnej wartości nieruchomości.

Chybiona jest skarga kasacyjna powodów także w części odwołującej się do pominięcia uznania roszczenia w oznaczonej wysokości przez pozwanego w ugodzie zawartej przez właściwy organ gminy, ale z pominięciem kontrasygnaty skarbnika gminy lub osoby przez niego upoważnionej. Sąd Najwyższy powołał tu treść art. 46 ust. 3 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (jedn. tekst: Dz.U. z 2020 r., poz. 713), dokonując dalej wykładni powołanego przepisu prawa. Wskutek przeprowadzonego wywodu Sąd Najwyższy uznał, że oświadczeniu temu można przypisać jedynie znaczenie uznania niewłaściwego, wyjaśniając dalej na czym ono polega i jaki jest jego charakter.

W dalszej części uzasadnienia Sąd Najwyższy odniósł się do skargi kasacyjnej pozwanej i interwenienta ubocznego. Powołane przez tych skarżących podstawy skarg kasacyjnych pokrywają się w znaczącym zakresie, ponieważ kwestionują dopuszczalność zasądzenia odsetek od kwot zasądzonych wyrokiem Sądu drugiej instancji w wyniku waloryzacji świadczenia nienależnego w postaci ceny, zapłaconej w wykonaniu nieważnej umowy sprzedaży nieruchomości, dokonanej przy zastosowaniu innej metody i uwzględniającej zaktualizowaną wartość nieruchomości, od daty wydania orzeczenia zaskarżonego apelacją. Sąd Najwyższy wskazał na sprzeczność rozstrzygnięcia zapadłego w tym przedmiocie i jego motywów przedstawionych w uzasadnieniu. Sąd Apelacyjny wskazał bowiem wyraźnie, że ustaloną kwotę 2 962 709 zł należy zasądzić z ustawowymi odsetkami od daty wyrokowania (tu: 6 czerwca 2017 r.), gdyż od tego dnia pozwana pozostaje w zwłoce ze spełnieniem świadczenia, podczas gdy zasądził ją od dnia wydania orzeczenia przez Sąd Okręgowy (17 grudnia 2014 r.). Według Sądu Najwyższego skarżący trafnie wskazują, że rozstrzygnięcie dotyczące odsetek narusza art. 481 § 1 k.c. Wprawdzie obowiązek wydania korzyści (art. 405 k.c.), gdy jej przedmiotem jest od samego początku suma pieniężna, powstaje z chwilą jej uzyskania przez wzbogaconego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 2015 r., I CSK 586/14), ale judykatura jednolicie przyjmuje, że konstytutywne, prawokształtujące orzeczenie waloryzacyjne, o którego wydaniu decydują okoliczności istotne z punktu widzenia art. 358¹ § 3 k.c., oceniane w dacie zamknięcia rozprawy powoduje skutki na przyszłość (ex nunc). Oznacza to, że świadczenie pieniężne staje się wymagalne i przysługuje wierzycielowi w nowej (zwaloryzowanej) wysokości dopiero od chwili uprawomocnienia się takiego wyroku. Przyczyną prawną świadczenia odsetek jest bowiem opóźnienie w wykonaniu świadczenia (art. 481 § 1 k.c.) lub zwłoka (476 k.c.), stąd orzeczenie określające treść i wysokość świadczenia wyznacza termin początkowy ich płatności - por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 25 lipca 2001 r., I CKN 127/01, z dnia 13 marca 2002 r., III CKN 568/99, z dnia 21 stycznia 2004 r., IV CK 358/02.

Zdaniem Sądu Najwyższego trafnie kwestionuje pozwana rozstrzygnięcie o kosztach postępowania w zakresie obciążenia jej pełną opłatą sądową od pozwu, w wyroku reformatoryjnym Sądu drugiej instancji, mimo uwzględnienia powództwa jedynie w 12,82 %. Sąd Najwyższy podał, że reguły wynikające z art. 100 k.p.c. powinny być stosowane do wszystkich składników kosztów postępowania jednolicie. Tymczasem w orzeczeniu odwołano się do wzajemnego rozłożenia tylko w części obejmującej wydatki i koszty zastępstwa procesowego, obciążając kosztami opłaty sądowej wyłącznie stronę pozwaną i to mimo braku ustawowych przesłanek. Nie jest także dopuszczalne pobieranie wpisu sądowego w wysokości wykraczającej poza górną ustawową (art. 13 ust.1 u.k.s.c.) zatem, mimo że na rzecz powodów zasądzono należność główną w kwocie 2 962 709 zł, od której także przysługiwałaby opłata w wysokości 100 000 zł, granicę rozstrzygnięcia wyznaczała opłata uiszczona przez powodów.

Dalej Sąd Najwyższy podał, że pozwana złożyła wniosek restytucyjny o nakazanie powodom zwrotu kwoty 545 788 zł bezpodstawnie uiszczonej, tytułem odsetek, w wykonaniu prawomocnego wyroku Sądu Apelacyjnego. Wniosek o orzeczenie zwrotu spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia jest szczególną postacią dochodzenia roszczenia, a jego podstawę materialnoprawną stanowi art. 405 i nast. k.c., a procesową art. 415 w zw. z art. 398¹⁵ § 1 k.p.c. W orzecznictwie przyjęto, że strona powodowa w związku z wniesieniem skargi kasacyjnej powinna liczyć się z obowiązkiem zwrotu uzyskanego świadczenia, a załatwienie wniosku restytucyjnego następuje w formie wyroku lub jego uzupełnienia (art. 351 § 3 k.p.c.), które wymagają przeprowadzenia rozprawy.

Z tych względów Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną powodów jako bezzasadną (art. 398¹⁴ k.p.c.), a wobec potwierdzenia w wywiedzionym zakresie podstaw skarg kasacyjnych pozwanej i interwenienta ubocznego uchylił wyrok Sądu Apelacyjnego w zaskarżonej przez nich części i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania łącznie z rozpoznaniem wniosku restytucyjnego (art. 398¹⁵ § 1 k.p.c.), pozostawiając mu rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.

Strona pozwana w piśmie przygotowawczym z dnia 26 października 2020 r. wniosła o:

1) zasądzenie na rzecz powodów od pozwanej do niepodzielnej ręki odsetek ustawowych za opóźnienie od daty wydania wyroku Sądu Apelacyjnego, tj. od dnia 6 czerwca 2017 r. do dnia zapłaty, która nastąpiła w dniu 9 czerwca 2017 r., a zatem odsetek w łącznej kwocie 1.704,57 zł;

2) orzeczenie o kosztach postępowania przed Sądem I instancji, tj. w zakresie objętym uchylonym pkt I ppkt III-VII wyroku Sądu Apelacyjnego z uwzględnieniem prawidłowej proporcji wygranej i przegranej pomiędzy stronami (wygrana powodów jedynie w 12,82%), w tym w szczególności w zakresie rozliczenia opłaty od pozwu wniesionej pierwotnie przez powodów, tj.:

i) w zakresie objętym uchylonym pkt 1 ppkt III wyroku SA zasądzenie od pozwanej na rzecz powodów, którzy sprawę wygrali jedynie w 12,82% do niepodzielnej ręki, łącznej kwoty 13.743,04 zł (tj. 12,82% z 7.200 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego = 923,04 zł oraz 12,82% ze 100.000 zł tytułem zwrotu opłaty od pozwu = 12.820 zł);

ii) w zakresie objętym uchylonymi pkt 1 ppkt IV-VII wyroku SA orzeczenie zgodnie z obowiązującymi przepisami według wskazanej wyżej proporcji w maksymalnej prawem dopuszczalnej wysokości, w tym w szczególności z uwzględnieniem znacznego stopnia skomplikowania sprawy uzasadniającym zasądzenie na rzecz Gminy (...)kosztów zastępstwa procesowego w sześciokrotnej wysokości stawki minimalnej;

3) orzeczenie o kosztach postępowania przed Sądem II instancji, tj. w zakresie uchylonych pkt 4-7 wyroku SA z uwzględnieniem całkowitej proporcji wygranej i przegranej pomiędzy stronami, a także z uwzględnieniem znacznego stopnia skomplikowania nin. sprawy oraz faktu, że w ramach postępowania kasacyjnego oraz ponownego rozpoznania przed Sądem II instancji pozwana wygrała w proporcji odpowiadającej 100% sporu objętego tymi etapami niniejszego postępowania, a co uzasadnia m.in. zasądzenie na jej rzecz sześciokrotności wartości minimalnych kosztów zastępstwa procesowego;

4) zasądzenie od powodów solidarnie na rzecz pozwanej kosztów postępowania kasacyjnego przed Sądem Najwyższym, w tym zwrotu opłaty od skargi kasacyjnej Gminy (...)w kwocie 31.625 zł oraz zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w maksymalnej prawem dopuszczalnej wysokości, z uwzględnieniem szczególnych okoliczności niniejszego postępowania uzasadniających zasądzenie sześciokrotności minimalnych kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Gminy (...);

5) na zasadzie art. 415 k.p.c. w zw. z art. 398¹⁵ § 1 k.p.c. wniosła o orzeczenie od powodów solidarnie na rzecz pozwanej o zwrocie spełnionego świadczenia przez pozwaną na rzecz powodów w dn. 9 czerwca 2017 r. świadczenia w wysokości 632.480,76 zł, powiększonej o wartość skapitalizowanych odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia spełnienia świadczenia do dnia złożenia pisma z dnia 26 października 2020 r., tj. o zasądzenie łącznej kwoty 777.563,18 zł wraz z dalszymi odsetkami ustawowymi za opóźnienie naliczanymi od dnia 27 października 2020 r. do dnia zapłaty, na którą to kwotę składają się następujące elementy:

(i) wartość nadpłaconych odsetek ustawowych oraz odsetek ustawowych za opóźnienie za okres od 17 grudnia 2014 r. do dnia 6 czerwca 2017 r. w łącznej wysokości 545.300,80 zł;

(ii) wartość nadpłaconych kosztów postępowania przed Sądem I instancji w kwocie 87.179,96 zł;

(iii) wartość skapitalizowanych odsetek ustawowych za opóźnienie od sumy powyższych kwot, tj. łącznej kwoty 632.480,76 zł, naliczonych od dnia 9 czerwca 2017 r. (tj. od dnia jej uiszczenia) do dnia złożenia pisma z dnia 26 października 2020 r., w łącznej wysokości 145.082,42 zł.

Strona pozwana na wypadek orzeczenia przez Sąd Apelacyjny o kosztach niniejszego postępowania w obu instancjach w odmienny sposób, wniosła o zasądzenie na rzecz pozwanej od powodów solidarnie odpowiednio zmienionej wobec powyższych wyliczeń kwoty nadpłaconego świadczenia, którego zapłaty Gmina (...)dokonała w wykonaniu wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 9 czerwca 2017 r. na rzecz powodów.

Sąd Apelacyjny ustalił co następuje:

W dniu 9 czerwca 2017 r. Gmina (...)uiściła na rzecz powodów kwotę 2.962.709 zł tytułem świadczenia zasądzonego wyrokiem Sądu Apelacyjnego w K.z dnia 6 czerwca 2017 r. wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 17 grudnia 2014 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. oraz ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty (tj. 9 czerwca 2017 r.) oraz kosztami postępowania – w łącznej wysokości 3.578.824,37 zł.

Dowód: potwierdzenie przelewu z dnia 9 czerwca 2017 r. (k. - 1584).

W ocenie Sądu Apelacyjnego dokument przelewu jako wiarygodny stanowił dowód na potrzeby dokonania ustaleń faktycznych na okoliczność daty i wysokości spełnionego świadczenia przez pozwaną na rzecz powodów. Potwierdzenie przelewu przedłożone przez stronę pozwaną nie budziło wątpliwości. Powodowie w toku postępowania nie kwestionowali okoliczności wynikających ze wskazanego dokumentu.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 30 czerwca 2020 r., sygn. akt (...), uchylił wyrok Sądu Apelacyjnego w K.z dnia 6 czerwca 2017 r. w zakresie dotyczącym zasądzenia odsetek od kwoty 2 962 709 zł od dnia 17 grudnia 2014 r. do dnia zapłaty (pkt 1 ppkt I in fine, pkt 2). Sąd Najwyższy wskazał na sprzeczność rozstrzygnięcia zapadłego w tym zakresie a motywami uzasadnienia zaskarżonego wyroku. Sąd Najwyższy podzielił stanowisko co do naruszenia art. 481 § 1 k.c. w rozstrzygnięciu dotyczącym odsetek. Jak już wskazał Sąd Najwyższy judykatura jednolicie przyjmuje, że konstytutywne, prawnokształtujące orzeczenie waloryzacyjne, o którego wydaniu decydują okoliczności istotne z punktu widzenia art. 358^{(

1)} § 3 k.c., oceniane w dacie zamknięcia rozprawy powoduje skutki na przyszłość ( ex nunc). Świadczenie pieniężne staje się wymagalne w zwaloryzowanej wysokości od chwili uprawomocnienia się wyroku. Orzeczenie określające treść i wysokość świadczenia wyznacza termin początkowy ich płatność (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 25 lipca 2001 r., I CKN 127/01, z dnia 13 marca 2002 r., III CKN 568/99, z dnia 21 stycznia 2004 r., IV CK 358/02). Zgodnie z art. 398^{(

20)} zd. 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny przy ponownym rozpoznaniu sprawy związany jest wykładnią prawa dokonaną w tym zakresie przez Sąd Najwyższy. W konsekwencji Sąd Apelacyjny przy ponownym rozpoznawaniu sprawy zasądził od kwoty 2 962 709 zł odsetki ustawowe za opóźnienie od dnia 6 czerwca 2017 r. (tj. od daty wydania wyroku przez Sąd Apelacyjny w K.w sprawie o sygn. akt (...)) do dnia zapłaty na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. W tej też części apelacja pozwanej i interwenienta ubocznego również zasługiwały na uwzględnienie na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. (pkt 1 tiret pierwszy wyroku).

Uwzględniając wytyczne Sądu Najwyższego w dalszej kolejności należało zmodyfikować rozstrzygnięcie o kosztach postępowania przed Sądem I instancji. W realiach rozpoznawanej sprawy żądanie powodów zawarte w pozwie zostało uwzględnione w 12,82 %. Tym samym strona pozwana wygrała sprawę przed Sądem I instancji w 87,18%. W zaistniałej sytuacji należało koszty procesu rozliczyć na zasadzie stosunkowego rozdzielenia kosztów zgodnie z art. 100 zd. 1 k.p.c. Regułę tę należy zastosować jednolicie do wszystkich składników kosztów poniesionych przez strony w toku postępowania.

Powodowie ponieśli następujące koszty 100 000 zł tytułem opłaty sądowej od pozwu oraz 7 200 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego zgodnie z § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu. Uwzględniając stopień w jakim powodowie wygrali sprawę przysługuje im kwota 13 743,04 zł (12,82% x 100 000 zł tytułem opłaty sądowej od pozwu = 12 820 zł oraz 12,82% x 7 200 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego = 923,04 zł; razem 12 820 zł + 923,04 zł = 13 743,04 zł).

Na koszty postępowania przed Sądem I instancji należne stronie pozwanej złożyła się kwota 7 200 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego zgodnie z § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu. Uwzględniając stopień w jakim strona pozwana wygrała sprawę, przysługuje jej kwota 6 276.96 zł (87,18% x 7 200 zł = 6 276.96 zł).

Różnica pomiędzy kosztami procesu przed Sądem I instancji należnymi powodom i stronie pozwanej wynosi 7 466,08 zł na rzecz powodów (13 743,04 zł – 6 276.96 zł = 7 466,08 zł). Z przedstawionych względów orzeczono jak w pkt 1 tiret drugie wyroku Sądu Apelacyjnego na podstawie art. 100 zd. 1 k.p.c.

W pkt 1 tiret trzecie wyroku punkty V, VI i VII wyroku Sądu Okręgowego oznaczono odpowiednio jako punkty IV, V i VI.

Sąd Apelacyjny postanowił nie obciążać powodów kosztami postępowania przed Sądem I instancji na rzecz interwenienta ubocznego Skarbu Państwa – Wojewody (...), przyjmując iż nie zachodzi ku temu potrzeba w myśl art. 107 k.p.c.

W przedmiocie wydatków powstałych w toku postępowania przed Sądem I instancji orzeczono na podstawie art. 113 ust. 1 u.k.s.c. Sąd Apelacyjny miał na uwadze, że koszty opinii biegłej wyniosły 7 637,37 zł, przy czym powodowie wpłacili zaliczkę w wysokości 2 500 zł. Pozostałą kwotę Sąd nakazał pobrać od stron na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Krakowie w odpowiedniej proporcji do wyniku postępowania.

W pozostałym zakresie apelacja strony pozwanej i interwenienta ubocznego nie zasługiwały na uwzględnienie i podlegały oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego przed Sądem II instancji orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.

Powodowie w apelacji wnieśli o zmianę wyroku Sądu Okręgowego w zaskarżonym zakresie poprzez zasądzenie na rzecz powodów solidarnie od strony pozwanej dodatkowo kwoty 3 976 100,00 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie tytułem odszkodowania (tytułem utraconych korzyści). Apelacja powodów została w całości oddalona. Tym samym powodowie w całości w tym zakresie przegrali. W konsekwencji powodowie są zobowiązani do zwrotu stronie pozwanej kwoty 5 400 zł tytułem wynagrodzenia pełnomocnika na podstawie § 6 pkt 7 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Natomiast pozwana w apelacji domagała się oddalenia powództwa w całości, zaś finalnie kwota 7 115 774 zł została przez Sąd Apelacyjny obniżona do kwoty 2 962 709 zł (apelacja pozwanej została uwzględniona co do kwoty 4 153 065 zł). Tym samym pozwana wygrała w 58%, a w 42% wygrali powodowie. Na skutek skargi kasacyjnej zmieniono rozstrzygnięcie tylko co odsetek od w/w kwoty i kosztów postępowania, co pozostaje bez wpływu na wartość przedmiotu zaskarżenia oznaczoną przez pozwaną w apelacji (art. 369 § 2 k.p.c. w zw. z art. 20 k.p.c.) i sposób ustalenia kosztów postępowania apelacyjnego.

Pozwana Gmina (...)poniosła następujące koszty: 50 000 zł tytułem opłaty sądowej od apelacji oraz 5 400 zł tytułem wynagrodzenia pełnomocnika na podstawie § 6 pkt 7 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, czyli razem 55 400 zł. Skoro pozwana Gmina (...)wygrała w 42% to należna jest jej kwota w wysokości 23 268 zł (42% z 55 400 zł = 23 268 zł).

Natomiast powodowie ponieśli koszty w wysokości 5 400 zł tytułem wynagrodzenia pełnomocnika na podstawie § 6 pkt 7 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu. Powodowie wygrali w 58%, a tym samym należna jest im kwota 3 132 zł.

Różnica pomiędzy kosztami należnymi pozwanej a powodom wynosi 20 136 zł (23 268 zł – 3 132 zł = 20 136 zł). Kwotę tę dodatkowo należy powiększyć o koszty należne pozwanej w związku z nieuwzględnieniem apelacji powodów, tj. o kwotę 5 400 zł. W ostatecznym rozrachunku pozwanej należy się kwota 25 536 zł tytułem kosztów postępowania apelacyjnego, stanowiąca sumę kwoty 20 136 zł i 5 400 zł.

Należy zauważyć, że postępowanie apelacyjne, nawet w przypadku uchylenia uprzednio wydanego przez sąd II instancji wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, cechuje się integralnością, a zatem za całe to postępowanie należy się pełnomocnikowi jedno wynagrodzenie, ustalone w granicach przewidzianych przepisami w/w rozporządzenia. Jego podwyższenie ponad stawkę minimalną nastąpić może z przyczyn wymienionych w art. 109 § 2 k.p.c. w zw. z § 15 ust. 3 w/w rozporządzenia, a które w przedmiotowej sprawie nie zachodzą. Zdaniem Sądu Apelacyjnego nakład pracy pełnomocnika strony pozwanej i czynności przez niego podejmowane w postępowaniu apelacyjnym były standardowe i odpowiednie do charakteru sprawy o zapłatę. Działania pełnomocnika strony pozwanej przyczyniły się do wyjaśnienia i rozstrzygnięcia sprawy w sposób adekwatny i normalny dla tego typu spraw. Sama sprawa o zapłatę będąca przedmiotem rozpoznania sądu nie miała charakteru skomplikowanej bądź zawiłej. Tym samym brak było podstaw do podwyższenia stawki. Ponadto, dodać należy, że zasądzona kwota tytułem kosztów postępowania apelacyjnego uwzględnia koszty zastępstwa strony pozwanej w postępowaniu tak co do apelacji powodów, jak i apelacji strony pozwanej, tj. w kosztach postępowania apelacyjnego uwzględniono stopień wygranej strony pozwanej na skutek obu tych apelacji i odpowiednio rozliczono również stawki wynagrodzenia pełnomocnika.

Z przytoczonych względów orzeczono jak w pkt 2 wyroku Sądu Apelacyjnego.

W pkt 3 wyroku Sąd Apelacyjny postanowił nie obciążać powodów kosztami postępowania apelacyjnego na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej RP w związku z interwencją uboczną Skarbu Państwa – Wojewody (...), przyjmując iż nie zachodzi ku temu potrzeba w myśl art. 107 k.p.c. W ocenie Sądu Apelacyjnego stanowisko prezentowane przez interwenienta ubocznego zastępowanego przez Prokuratorię Generalną RP pokrywało się ze stanowiskiem strony pozwanej i czynności przez niego podejmowane nie przyczyniały się do wyjaśnienia bądź przyspieszenia postępowania w sposób znaczący. W tej sytuacji zdaniem Sądu Apelacyjnego nie było podstaw do przyznania interwenientowi kosztów od powodów.

W pkt 4 i 5 wyroku nakazano pobrać od stron określone adekwatnie do wyniku postępowania kwoty tytułem wydatków poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa – Sąd Apelacyjny w Krakowie, które łącznie wyniosły 35 583 zł, a to na podstawie art. 113 ust.1 u.k.s.c.

W pkt 6 wyroku orzeczono o kosztach postępowania kasacyjnego przed Sądem Najwyższym. W skardze kasacyjnej powodowie domagali się zasądzenia dodatkowo kwoty 3 583 988 zł, przy czym ich skarga kasacyjna została w całości oddalona przez Sąd Najwyższy. Z kolei strona pozwana i interwenient uboczny domagali się zmiany wyroku Sądu Apelacyjnego w K.z dnia 6 czerwca 2017 r. w zakresie daty naliczania odsetek i obowiązku zwrotu opłaty sądowej od pozwu w pełnej kwocie 100 000 zł. Ich skargi kasacyjne Sąd Najwyższy uwzględnił w całości. Dlatego też pozwaną należy traktować jako wygrywającą w całości w postępowaniu kasacyjnym na zasadzie art. 98 § 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. Na koszty postępowania pozwanej Gminy (...)złożyła się kwota 31 625 zł tytułem opłaty od skargi oraz kwota 5 400 zł tytułem kosztów zastępstwa (50% z kwoty 10 800 zł na podstawie § 2 pkt 7 w zw. z § 10 ust. 4 pkt 2 w zw. z § 21-23 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie). Tym samym na rzecz pozwanej Gminy (...)należało zasądzić kwotę 37 025 zł (31 625 zł + 5 400 zł = 37 025 zł) od powodów solidarnie tytułem kosztów postępowania kasacyjnego, o czym orzeczono w pkt 6 wyroku Sądu Apelacyjnego. W ocenie Sądu Apelacyjnego nie zachodziły podstawy do podwyższenia stawki minimalnej opłaty za czynności adwokackie na podstawie art. 109 § 2 k.p.c. w zw. z § 15 ust. 3 w/w rozporządzenia.

Dodatkowo należy odnotować, że brak było podstaw do zasądzenia na rzecz pozwanej kosztów postępowania kasacyjnego wywołanego skargą kasacyjną powodów, ponieważ § 10 ust. 4 w/w rozporządzenia nie przewiduje możliwości zasądzenia takich kosztów na rzecz strony, której jedyną czynnością było złożenie odpowiedzi na skargę, która z kolei została rozpoznana na posiedzeniu niejawnym.

W pkt 7 wyroku odstąpiono od obciążania powodów kosztami zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej w postępowaniu kasacyjnym przed Sądem Najwyższym na podstawie art. 107 k.p.c. Zakres zaskarżenia i treść zarzutów jej skargi kasacyjnej pokrywały się ze skargą złożoną przez stronę pozwaną, stąd Sąd Apelacyjny uznał, że nie przyczyniła się do ona znacząco do wyjaśnienia sprawy kasacyjnej.

W pkt 8 i 9 wyroku orzeczono w przedmiocie wniosku pozwanej Gminy (...)o zwrot spełnionego świadczenia, który Sąd Najwyższy pozostawił do rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu. W tym kontekście Sąd Najwyższy wskazał, że wniosek o orzeczenie zwrotu spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia jest szczególną postacią dochodzenia roszczenia, a jego podstawę materialnoprawną stanowi art. 405 i nast. k.c., a procesową art. 415 w zw. z art. 398^{(
15)} § 1 k.p.c. W orzecznictwie przyjęto, że strona powodowa w związku z wniesieniem skargi kasacyjnej powinna liczyć się z obowiązkiem zwrotu uzyskanego świadczenia, a załatwienie wniosku restytucyjnego następuje w formie wyroku lub jego uzupełnienia (art. 351 § 3 k.p.c.), po przeprowadzeniu rozprawy.

Strona pozwana w piśmie procesowym z dnia 26 października 2020 r. wniosła o orzeczenie od powodów solidarnie na rzecz pozwanej o zwrocie spełnionego świadczenia przez pozwaną na rzecz powodów świadczenia w wysokości 632 480,76 zł, powiększonej o wartość skapitalizowanych odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia spełnienia świadczenia do dnia złożenia pisma z dnia 26 października 2020 r., tj. o zasądzenie łącznej kwoty 777 563,18 zł wraz z dalszymi odsetkami ustawowymi za opóźnienie naliczanymi od dnia 27 października 2020 r. do dnia zapłaty.

Sąd Apelacyjny ustalił, że strona pozwana łącznie uiściła na rzecz powodów kwotę 3 578 824,37 zł w dnia 9 czerwca 2017 r. Jednakże finalnie strona pozwana była zobowiązana do zapłaty kwot:

a) 2 962 709 zł tytułem świadczenia zasądzonego wyrokiem Sądu Apelacyjnego w K.z dnia 6 czerwca 2017 r.;

b) 1 704,57 zł tytułem odsetek za opóźnienie za okres od dnia 6 czerwca 2017 r. do 9 czerwca 2017 r.;

c) 7 466,08 zł tytułem kosztów procesu przed Sądem I instancji na rzecz powodów.

Razem strona pozwana powinna była zapłacić powodom kwotę 2 971 879,65 zł (2 962 709 zł + 1 704,57 zł + 7 466,08 zł = 2 971 879,65 zł).

Tym samym strona pozwana dokonała nadpłaty o kwotę 606 944,72 zł na rzecz powodów (3 578 824,37 zł – 2 971 879,65 zł = 606 944,72 zł) w zakresie odsetek ustawowych od 17 grudnia 2014 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i odsetek ustawowych za opóźnienie od 1 stycznia 2016 r. do 5 czerwca 2017 r. i kosztów postępowania przed Sądem I instancji. W tym też zakresie wniosek restytucyjny strony pozwanej zasługuje na uwzględnienie, zaś w pozostałym zakresie należało go oddalić.

W szczególności jako niezasadny ocenić należy wniosek w zakresie żądania zasądzenia powyższej kwoty dodatkowo powiększonej o wartość skapitalizowanych odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia spełnienia świadczenia (9 czerwca 2017 r.) do dnia złożenia pisma z dnia 26 października 2020 r. wraz z dalszymi odsetkami ustawowymi za opóźnienie naliczanymi od dnia 27 października 2020 r. do dnia zapłaty. Jak wskazano w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2013 r., sygn. akt I CSK 275/12: „Przepis art. 415 k.p.c. jest podstawą prawną wystąpienia z wnioskiem o orzeczenie zwrotu m.in. spełnionego świadczenia, którego spełnienie nastąpiło m.in. przed dokonaną następnie zmianą wyroku. Przepis ten nie jest więc podstawą prawną żądania odsetek za opóźnienie zapłaty kwoty określonej we wniosku restytucyjnym (…). Dalej wskazano, że „przepis ten pozwala jedynie na orzeczenie o restytucji, czyli o zwrocie sumy zasądzonej w sentencji wyroku wraz z odsetkami od niej należnymi, ponieważ powód w dacie ponownego orzekania przez Sąd Apelacyjny miał obowiązek zwrotu pozwanemu tego, co wcześniej od niego otrzymał w wykonaniu wyroku, który następnie został zmieniony”. Ponadto, w uzasadnieniu powołanego wyroku podano, że „odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego pełnią niewątpliwie funkcję odszkodowawczą, a opóźnienie występuje wówczas, gdy dłużnik nie spełnia niespornego świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela (por. wyrok SN z dnia 7 lipca 2011 r., II CSK 635/10, niepubl.). Odszkodowawczy charakter odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego objętego wnioskiem restytucyjnym wyklucza możliwość skutecznego ich dochodzenia tymże wnioskiem restytucyjnym, ponieważ ustawodawca zastrzegł w art. 415 zd. drugie k.p.c. możliwość dochodzenia w osobnym procesie naprawienia szkody poniesionej wskutek wydania lub wykonania wyroku”. Podobne stanowisko zajął Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 25 marca 2015 r., sygn. akt I ACa 68/15.

Należy zauważyć, że przesłanką zastosowania art. 481 § 1 i 2 k.c. jest wystąpienie stanu opóźnienia się dłużnika ze spełnieniem świadczenia pieniężnego. Tymczasem w niniejszej sprawie – w kontekście wniosku restytucyjnego - wynika, że brak jest podstaw do uznania, aby od daty otrzymania od pozwanego świadczenia pieniężnego powodowie pozostawali w opóźnieniu ze zwrotem pozwanej otrzymanych kwot.

W konsekwencji Sąd Apelacyjny orzekł jak w pkt 8 i 9 sentencji wyroku na podstawie powołanych przepisów prawa.

SSA Paweł Czepiel

SSA Anna Kowacz-Braun

SSA Wojciech Żukowski

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE WYROKU